B
irinci Dünya
Sa
vaşı sırasında bir
takım Ermeniler, Çar
lık Rusyasmuı kışkırt
masıyla,
Avrupa’nın
büyük merkezlerine gi
derek devlet adamları
na
başvurmuşlar ve
Türk topraklan üzerin
de bağımsız bir Ermeni
vatanı kurmak için ça
ba harcamağa
başla
mışlardı. Rus İhtilâlin
den sonra idareyi elle
rine alan Bolşeviklerin,
Çarlık ve Batı emper
yalizmini
gözden dü
şürmek ve bütün dün
ya halklarını kendi saf
larında toplamak için
giriştikleri teşebbüsler
den birisi
ve politika
hayatı bakımından bel
ki de en önemlisi, Çar
lık idaresiyle Batılı or
taklan arasında, Birin
ci Dünya
Savaşı sıra
sında yapılan gizli an-
laşmalann
bir
kitap
içinde yayınlanması ol
muştur.
«A dam oi’un başkanlığı altında ve eski Rus Dışişleri Bakanlığı nın gizli dosyalarından çıkarılan bilgilerle yazılm ış» ve «Sovyet Dışişleri Kom iserliğinin arzu suyla» Moskova’da 1924 de bası lıp yayınlanmış olan bu kitap, birçok dillere ve bu arada, eski yazı zamanında yarbay Hüseyin Rahmi adında bir zat tarafından Türkçeye de çevrilm iştir. İşte Rus İhtilâlinin belki de o zaman ki idealizminin eseri sayılabile cek olan bu kitaptaki kimi bel geler bizi Birinci Dünya Sava- şı’ndaki Rus • Ermeni ilişkileri nin ve Ermenilerin öteki büyük devletlerle olan temaslarının içyüzü hakkında çok iyi aydın latmakta ve dış görünüşü bakı mından Erm enilere yardımcı o- lan Rus Çarlık idarecilerinin gerçekte onları yalnız bir tahrik aracı olarak kullandıklarım bü tün açıklığıyla göstermektedir.
Büyük hülya
0
zaman Ruslar, güya büyük ve bağımsız bir Ermenistan kur mak taraflısı idiler. Dünya nın her yanındaki ve özellikle Türkiye’deki Ermenlleri buna inandırmağa çalışıyorlardı. Oy sa gerçek düşünceleri «E rm e nistan» kelimesiyle deyimledik- leri Doğu Türk topraklarını Rusya’ya katmaktan başka bir şey değildi. Bu olaya, belgelere dayanarak, kısaca göz ata lım. (11«Anadolu’nun Taksim i» adlı bu kitaptaki, belgelerden anlaşıl dığına göre, 1915 yılı Nisan ayın da Dr. Zavriyef adında bir E r meni, Çarlık Dışişleri Bakanlı ğının onayı ile Fransa ve İngil tere’ye gidiyor ve Bakanlık ile ri gelenlerinden Neratof adın daki bir zat bu Ermeniyt Rus ya’nın Paris ve Londra Büyük Elçilerine bir telgrafla tavsiye ediyor.
Paris’e varan Dr. Zavriyef, o
sırada orada bulunan ve Os manlI Devletinin nimetleriyle yetişmiş olan Bogos Nubar Pa şa ile birlikte Fransız Dışişle ri Bakanlığında ilişki arıyor ve girişim lerde bulunuyor. Ancak bu iki kafadarın Büyük Erme nistan hülyalarının Akdeniz’de bulunan İskenderun’a kadar u- zandığını ve bunun ise Fransa’yı kuşkulandıracağım gözönllne a- lan Rusya’nın Paris Büyük El çisi îzolv/sky biraz duraksıyor ve Rusya'nın Ermenileri bu yolda açıkça desteklemelerinin sakıncalı olacağını bir telgraf la Rus Dışişleri Bakanlığına bil diriyor ve yöneri (talim at) isti yor (17 Mayıs 1915).
Aldatış
R
us Dışişleri Bakanlığı, o za manki büyük müttefik) Fran sa’yı, Ermenilerin hatırı için, gücendirmek istemiyor ve Paris’teki kafadarların büyük projesini Rus Hükümetinin des teklemeyeceğini Paris'teki Bü yükelçisine bir telgrafla bildiri yor (18 Mayıs 1915) ve bu tel grafta «Erm enilerle yapılan ko nuşmaların sırt akademik nite likte olduğunu. Dr. Zavriyef’e hiçbir belirli program verilme d iğin i» Büyükelçiye btldiriyor.Rusya’nın bu durumundan ha berleri olmayan Dr. Zavriyef ve Bogos Nubar Paşa. Paris’teki faaliyetlerine devam ediyorlar ve bir gün Rusya Büyükelçisine gelerek kendi Büyük Ermenis tan Projelerini Fransa'ya kabul ettirm ek üzere olduklarını söy lüyorlar. Büyükelçi bu durum karşısında nasıl davranması ge rektiğin) yine bir telgrafla Rus Dışişleri Bakanı Sazanof’tan so ruyor.
R
uslar, Ermeni arzularının Fransızlarca kabul edilmesi ihtimali karşısında Ermeni leri elden kaçırmamak için ge çici olarak politika değiştiri yorlar. Dışişleri Bakanı Sazanof, Büyükelçiye gönderdiği cevap ta «Çarlık Hükümetinin de Tür kiye Ermenilerinin arzularının —pek eskiden beri— himayesi ni esirgemeyerek göstermiş ol duğu iyilikseverliğe bîr ek ol mak üzere kabul edileceğinin tabii olduğunu» söylüyor (16 Ha ziran 1915).OsmanlI Paşası Bogos Nubar.
Paris’ten Londra’ya giderek ora daki Rus Büyükelçisini ziyaret edip bu projelerden söz ediyor ve Büyükelçi ona Rusya’nın bu konuya «olağanüstü önem » ver diğini söylüyor (25 Temmuz 1915).
O
ysa Rus Dışişleri Bakanı Sa- zanof. Londra Büyükelçisi Bekendorf’a göndermiş ol duğu gizli telgrafta bu konuda ki bütün görüşmelerin akademik olduğunu tekrar ediyordu (20 Temmuz 1915).Gülünç vo
ibretli sonuç
S
azanof ile Kafkasya’daki kral vekili Grandük Nikola arasındaki gizli vazışmalar. Çarlığın bu konudaki gerçek a- maçının ne olduğunu daha gü zel bir şekilde aydınlatmakta dır.Birinci Dünya Savaşı’nda Ana dolumuzun Doğu illerinden bir kısmının Rus ordularınca işgal edilmesi üzerine Ermeni soru nu Çarlık yöneticilerinin kafası nı meşgul etmeğe başladığın dan, Dışişleri Bakanı Sazanof, Kafkas Orduları Başkumandanı ve Kafkasya’daki kral vekili Grandük Nikola’ya bu sorun ü- zerindeki düşüncelerini uzun bir yazıyla bildiriyor. Bunda, o za manki Rus Dışişleri Bakanlığı nın gerçek amacı ve Ermenlleri nasıl aldattığı tam olarak be lirdiği gibi. Rusya’nın Ermeni sorununu sırt Türkiye’den top rak koparmak arzusuna hizmet eden bir araç olarak kullandığı açıkça görülüyor. Sazanof. sö zünü ettiğimiz uzun mektubunda aynen: «Unutmamalıdır İd, şim di Rusya tarafından işgal edil miş olan topraklarda Ermeniler hiç bir vakit çoğunluğu teşkil etm em işlerdir» dedikten sonra: «fin koşullar altında bir Erm e ni muhtariyeti teşkili, azınlığın çoğunluğu yönetmesi gibi bir haksızlığa sebep olacaktır» diyor ve şunu ekliyor: «Bu suretle E r menilere muayyen sınırlar için de öğretim ve din özerkliği, li sanlarından yararlanma hakkı ve halkın vüzdesine göre kasa ba ve köylerde kendi kendileri ni İdare haklan vermek müm kündür. Hıristiyan olmayan un- surlann dahi, bölgesel koşulla- nn ve onlann bilgi ve uygarlık yeteneklerinin derecesine göre aynı esastan kabul etmek gere kiyor..» (27 Haziran 1915). Boy- lece bir Ermeni devletinden hiç söz edilmeyerek tarihsel ve ey lemli durumlara ve gerçek hale vani Ermenilerin bu topraklar da hiçbir zaman çoğunlukta ol madıklarına dayanılarak idare vi onlara vermek değil. Erm eni lere sadece eşit haklı uyruk muamelesi yapılmak gerektiği ileri sürülüyor.
randük Nikola verdiği cevapta: *... Bugünkü Rusya’nın sınır ları içinde bir Ermeni sorunu, benim derin kanıma göre, kesin
olarak bulunmayıp böyle bir so runun hatırlanması bile gerekme mektedir; çünkü Rus uyruğu o- lan Ermeniler, tıpkı Müslüman- lar, Gürcüler ve Ruslar gibi eşit haklarla Rus uyruğu sayılmakta dırlar» dedikten sonra bu konu da Sazanof ile oybirliği durumun, da olduğunu «Ermenilere öğretim ve din konularında özerklik, k ili selere ait malların yönetiminde ve dillerini kullanmada özgürlük ta nınmak gerektiğini ileri sürüyor
(16 Temmuz 1916).
Görülüyor ki, Kafkas Kral ve kili pek cömert ( ! ) davranarak Ermenilere «öğretim ve din ko nularında özerklik, kiliselere alt malların yönetiminde ve dilleri nin kullanılmasında özgürlük» ta nınmasını lütfen ( ! ) kabul edi yor.
Acaba Dr. ZavriyeFîn ve vatan haini Bogos Nubar Paşanın iste diği ve Rus Hükümetinin «olağan
üstü önemle gözönüne aldığını« onlara bildirdiği (bağımsızlık) bu muydu? Acaba Ermeniler öğre tim ve din konusundaki özerklik ve özgürlüğe. Osmanlı toplumu içinde uzun yüzyıllardan beri sa hip değiller miydi?
G
örülüyor ki, büyük devletler, ileride bir külah kapma umu duyla faaliyete girişen kişile ri, kendilerine, kendi politikala rına âlet oldukları ölçüde kullan makta, aldatmakta ve sonra bir kenara atıvermektedirler!(l)B u yazıda ve yarın çıkacak yazıda sözii edilen olaylar ve bel geler içhı bakınız: Cihan Harbi Esnasında Avrupa Hükûmetleriy. Ie Türkiye: Anadolunun Taksimi Çeviren; Erkânı Harbîye Kayma kamı (yâni kurmay yarbay Babaeskili Hüseyin Rahmi, (Ah met Ilışan matbaası) (İstanbul I9?7l Slı. 150-155 ve 235-239 ve 247-248. Bu belgelerin tamamını «Hüseyin Erdoğan, takma adı ile yazdığımız dört uzun yazı içinde, çeyrek yüzyıl önce bu sütunlarda aynen yayınladık: (Cumhuriyet. 4, 6 ve 8 Nisan 19ÎS ve-16. Haziran. 1949).
Y A R N • ___________
Bir ihanet
örneği daha
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
