Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

----!.A:!!.~D...T~i1..,·r""ki~'V~a~tA~ra...s:»t1..,rm""a,.,l",ar,-,-I-",E""D""Sti""·t","lis""ii"-,Do<;e..rg...i,,.si,--,,,-Sa,,-,Vl!.1~13"--"E"-r."zu""r-,,u",,,m,--,1,-,,9~99,,--

--=-73-OZNENiN CUMLEDEKi KiMLiK PROBLEMi

Dr. Zikri TURAN*

giin, cumlenin bir unsuru olarak, dilbilgisi kitaplarmda, yazIlarmda ve artl~malarmda hakkmda verilen bilgiler, yapllan tahliller, izahlar, ileri

iiriilengorii~lerve gosterilen omekler, oznenin bir kimlik probleminin

bulundugunu iyiden iyiyehissettirmi~tir.

Bu sebeple,yaklef kimse2,

Fluf,

terimkarma~aslya da en azmdan terimge~itliligi,cilinlenin i~iyapammkar~Ilayan

bu unsurunda da az 90kya~anml~olmasma ragmen, oncejail ve ozne, soma da

umumiyetle ozne kelimesinde birle~ilmi~ oldugu halde; iizerinde yapllan

tasarruflarda bu birlik saglanamaml~, aksine, dilbilgisi disiplininin smrrlarmdan

ta~anbirge~itlilige yonelinmi~tir.Halbuki, yapiian lizne tarifleri, iizerinde ittifak

saglanml~ intibaml verecek~ekilde,birbirlerinea~agl yukarl benzer ifadelerle dile

getirilmi~tir:

"Cumlede yukalam, kimse adlyla anarzz"(Banguoglu, 1990, s.523) "Kimse birki~iveya~ey olabilecegi gibi yalm bir kavram da olur. Kimse, cumlede kllam ve olam temsil eder"(Banguoglu, 1990, s.525).

"Ozneyi, yuklemin anlaml kendisiyle gerr;:ekle~en bir age diye tammlayabiliriz." (Bilgegil 1964, s. 20).

"Cumlenin fUlden sonra 'ikinci unsurudur. Fail, jiili yapan veya olan unsurdur. Fiile en yakm, jiilden ayrzlmaz bir cumle unsurudur" (Ergin, 1980,

s.399)

• Sakarya Unicersitesi Fen-Edebiyat FakUltesi Ogretirn Uyesi

I.Bkz. Jean Deny (Tereiime eden: Ali Ulvi Elove), Turk Dili Grameri 10-11. FasikUI, 1947, s.781. llym sayfanm 2.dipnotundayiikletve iJzne terirnlerii~inAli Ulvi Elove~uizahl getinnektedir: "Buna verilen ozne tabiri diger bir r;e~it olan yezne gibi (diimad) manasmdadlr !d, bununla muniisebeti yoktur. Biz Uzerine bir~eyyUkletilecek (varlzk) manasmdaki bu kelimeyi ise daha uygun buluyoruz, Bk Kitab-l Dede Korkud, yiiklet=e:j)la yUkletilecek (hayvan) A. UE."

2.Bkz. Tahsin Banguoglu, TUrkr;enin Grarneri, 1990, s.525. 3.Bkz. Muharrern Ergin, Tiirk Dil Bilgisi, istanbul 1980, s.399. 4.Bkz. M.Kaya Bilgegil, Tilrkr;e Dilbilgisi, Ankara 1964, s. 21

s.Bkz. Zeynep Korkmaz, Gramer Terirnleri Sfizliigii, Ankara 1992 s.119; Leyla Karahan, Tilrkr;e'de Sozdizirni, Ankara 1995, s.49; Mazhar Kilkey, Tilrkr;enin Sfizdizimi, Ankara 1975, s.79; Tahir Nejat Genean, Dilbilgisi, istanbul 1975, s.82.

----"Z....~T~ur~a~n:_::6z"""n",e""Di~n~C~n~m£!,le""d",eki...·~Ki","·m=lik~Pr...o""b..,.le""m",-i

---:.-74-"Fiilin gosterdigi kl/z~ ile dogrudan ilgili olan ki~iya da ~eye veri/en ad; bir o/u~ ve kl/z~m gert;ek/e~mesini sag/ayan kimse veya ~ey" (Korkmaz 1992, s.119)

"Cum/ede yapam veya o/am kar~l/ayan unsur, oznedir. Ozne, yuk/emin gosterdigii~i, hareketi, o/u~u, durumu uzerine a/zr. " (Karahan, 1995, s.49)

"Ozne, ey/em tilmce ve tilmcecik/erinde ya i~i yapan; ya yapzlan i$fen etki/enendir, ad tilmce tilmcecik/erinde ise kendisinden soz edilen sozciik, sozcuk obegi bit;iminde birer var/zk adldzr" (KUkey, 1975, s.79).

Omeklerini artrrabilecegimiz bu ifadelerin birle§tikleri husus, oznenin, cumlede i§i yapan ya da olan ki§i oldugudur.

Yine iizerinde genel olarak anla§llan ikinci bir husus da, ister ayn bir soz

varhglyla ifade edilsin, ister §ahls eki ile belirtilsin, oznenin ctimlede varhgml

devamettirdi~ifIkridir.(Mesela, bkz. Banguoglu, 1990, s.526; Ergin, 1980, s.399;

Bilgegil, 1964, s.23-24).

Ancak, ozne hakkmda, bir anafikir halinde ifade edilen bu dti§tincebirli~i;

omekler tizerindeki tahliller masmda ortaya pkan tesbit ve ta'yin zorluklarl ve bazen, tIkamkhklarlyla; bllttinlilgilnil muhafaza edememi§; tasnif bolluguyla

sonu91anan, oznenin t;~it/eriumumi ba§hgl altmda, bir tUrlll smrrlandmlamadlgl

gibi, i9inde geli§kili izah omeklerini de ihtiva eden 90k r;:e§itli verimlere

donll§mii§tilr. Sebep(ler)inin ne oldugu ve sonucunun nasil giderilebilece~ini

gOrebilmemiz ir;:in, smrrlan belirlenememi§ bu,oznenint;e~itleriilzerinde biraz goz

gezdirmemiz icab ediyor. Bu climleden olarak, TUrk Dil Kurumunun Turk

Gramerinin Sorun/arz Top/antlsl(=TGST) gergevesinde yapllan 22-23 Ekim 1993

tarihli toplantlsmm6 ozne ile ilgili oturumundaki tartI§manm agrrhgIm ozne

turlerinin te§kil ettigini gomyoruz.

Konuyu Ozne Tur/eri ve Bun/arm Ad/andmlz~l isimli bir bildiriyle

tartl§maya a9an Hamza Ztilfikar onemli bazl gramer ve dilbilgisi terimleri sozlUklerinde ozne tUrlerinin iki, be§, yedi ve on bir tilr olarak ele almdlgml tesbit

ediyor7. Buna gore oznenin, apk/aylcl ozne(s.45), apk/aylcldan ozne (s.45 ve

s.46), be/irsiz ozne(s.46), mantlkt;a ozne (s.46), gert;ek ozne(s.46), ortak ozne

(s.47), sozde ozne(s.47), gramerce ozne (s.47), ozne birligi (s.47), ad obeginden

ozne(s.48),peki~tirmeli ozne(s.48),peki~tirilmi~ ozne (s.48), iyelik ekia/ml~ ozne

(s.48), t;ogu/ eki a/ml~ ozne (s.48), ko~at;/z ozne(s.48), ikilemeli ozne(s.48),

bag/at;/z ozne (s.48), yine/emeli ozne(s.48), ses/enmeli ozne (s.48) gibi r;:e§itleri

6Bkz. "Tilrk Gramerinin Sorunlan" ToplantIsl, Ankara, 1995, s.41-51.

7Tesbit edilen bu tlirler ii;in slraslyla~ukaynaklarverilmi~tir:Vecihe Hatiboglu, Dilbilgisi

Terimler S5zliigu, Ankara 1972; Abmet Topaloglu, Dilbilgisi Terimleri Sozliigii, istanbul 1989; Zeynep Korkmaz, Gramer Terimleri S5zliigii, Ankara 1992, Nurettin KOi;, Ai;lklamah Dilbilgisi Terimleri S5zlilgu, istanbul 1992; ve Tahsin Banguoglu, Tilrki;Cnin Grameri, istanbul 1974.

---.£.A~.U~··.,-,T"-,U~r"",ki'-Lya",t,-"A""-r"",as,-,-tI!!.r"",m~al~a~n~E~n~sti~·t,,,,Us...U,-,D...,e...rg..,i".si-,S""a'-LYI,-,1",3,-,E""r...,z""ur,-"u,.,m...l,",9","99~

-=-75-vardrr. Bunlara gizli ozne (Karahan, 1995, s.50) ve bunun muadili olarak arylk ozne kavramlanm ilave etmeliyiz. Aryzk ozneden, varhgl bir kelime ya da kelime grubu tarafmdan temsil edilen ozne kastediliyor. Mesela Ahmet kaplyl rya/dl cumlesindeki

Ahmetgibi. Gizli ozne ise, varhgl yUklemdeki~ahlsunsuru yoluyla hissedilen tlzne

olarak anl~lhyor. jcablnl yerine getirmi.y cumlesine yoneltilen, Kim? sorusuna

k~lhk0 mefhumununanla~l1maslgibi.

Aynca, Mazhar KUkey de tlzne tOrilnU, "A. j.yi yapan ozne (gerryek ozne), B.

Yapl/an iyten etki/enen ozne (sozde ozne), C. Bir varlzk adl o/arak kendisinden soz

edi/en ozne"adlanyla U9 anage~ideayrrmakta, bu tiirleri temsil eden tlmekleri de

gene U9 anaba~hktatopladlgl on iki kelime veya stlz grubuge~idineaymnaktadrr.8

Oznenin tUrtl kavrarnl etrafmda olu~an bu terimler, sadece grarner

9ah~malarmda farkh oranlarda yer alarak problem dogurmarnaktadrrlar. Bunun

yanmda, bir taraftan ortak olarak kullamlan bir terimin kar~lhgl ki~iye gore

degi~ebildigi gibi, diger taraftan aym kar~lhk i9in farkh terimlerin kullamlmasl

~eklindetezahili' edebilen, getrefilli bir kavramkarga~asmada yol a9maktadrr. Birinciye omek olarak belirsiz ozneyi verebiliriz. Vecihe Hatiboglu,

Turkr,:e'de bazl ey/em/erin 3.ki.yi ryekim/erinin belli o/mayan oznesitarifiyle birlikte,

"Mektup istemez, te/graf yeter. Bazen o/ur, saat/erce aClkmam... ger;mi.y o/sun"

omeklerini gostermi~tir.9 Buradan anla~l1dlgma gore belirsiz ozneye sebep,

mektup, te/grafkelimelerininve bazen o/ur ctimlesinin manasmda, irade sahibi bir

canh veya insan gibi kar~lhgm bulunmamasldlr. Harnza Zulfikar ise bu terimi,

fiillerin ttirti, daha dogrusu 9atlSl ileili~kilendirmektedir.Verdigi "Artlk otoMs/ere

binilmeyecek, bir yerden bir yere gidi/meyecek" omeklerine bakl1rrsa10, be/irsiz

ozneteriminin kaqnhgmm bu defa, hemge9i~sizhem de edilgen 9atlh olan fiillerle

birliktedii~iinUldiigugoriilili'.

ikinci husus i9in gosterecegimiz omekte ise, aym kavraml ifade eden birden fazla terim soz konusudur. Edilgen 9at1h fiillerle yapl1an cilmlelerdeki ozneler i9in

sozde ozne (V.Hatiboglu, Z.Korkmaz, N.Ko9), Gramerce ozne (A.Topaloglu) terimIeri, srraslyla "Yollar agary/andm/dl", "C;ocuk bakzcl tarafindan Ylktm/dl" ve

liSe/ tehlikesi be/ediye tarafindan on/endi." "Onemli merkez/er sava.y uryak/armca bomba/andl.", "$arkl/ar bizim tarafimlZdan soy/endi", ''Agarytaki kayszlar yabanczlar tarafindan top/anml.y." omekleri i9in srraslyla ortu/u ozne,

(V.Hatiboglu, N.K09), mantlkrya ozne (A.Topaloglu), gerryek ozne (Z.Korkmaz)

terimlerikullamlml~trr.11

Have edilebilecek ba~ka ozne ge~idi kavrarnlarlyla birlikte, bunlarl ifade

etmeye donUk btitiin terimlerin gerisinde, oznenin, ctimlenin esas unsurlanndan

8Bkz. Mazhar Kiikey, TUrk"enin Sozdizimi, Ankara 1975, s.79-100. 9Bununi~inBkz. TUrk Gramerinin Sorunlarl, 1995, s.44.

10Bkz. a.g.c. s.44.

--"Z"'-...T...u'-l!ra""o"-:Ozn~

...

----:;-76-biri oldugu, Myle olunca da ciimlede mutlak yer almasl gerektigi genel kabulil bulunmaktadrr:

"Fail gramerce bir §ahlS mejhumfyle gosterildigi zaman, umumfyetle b~lz b~mabir kelime ile ifade edilmek istemez. 0 zaman §ahlSlz siygamn sonucu §ahsl ve dolaylSlyla fail(yiiklet)i bildirmege yeter.,,12.

"Tiimcelerin her birinde bir ollq bir kllq, bir yargl anlaml var... Yuklemin anlamma gore olan veya kllan sozcuk de soz obegi de Oznedir." (Gencan, 1975,

s.82) "Yuklemsiz tiimce olamcyacagl gibi, oznesiz de tiimce olamaz (KUkey, 1975,

s.79), "Ciimlenin fii/den sonra ikinci unsurudur... zikredi/mese bile fiilin irinde

umumi olarak §ahls halinde ifade edilmek suretiyle varlzgl cumlede daima hissedilir."(Ergin, 1980, 5.399). "...kimseister ayn bir kelimeyle ifade edilsin ister yiildemin irindeki ki§i eki ile belirtilsin, ciimlesinin ikinci ayesi sayllzr"(Banguoglu

1990, s.526)... gibigt>rU~lerbudii~iinceyiifade etmektedir.

Tabiatiyle, ozne, bir cumlede egerarlkra gt>rUlemiyorsa,Ben, Sen, O...nun

iyinde gizlidir.SiJzdeoznedir;ortlllli, gerfek, mantlkfaya dagramerceOznedir.

Ustelik, sozde ozne ve gramerce ozne terirnlerine kaynakhk eden, mesela

"Yollar agarlandlrzldl", "Mektup benim tarafimdan yaz,ld," cilmlelerindeki Yollar, Mektup kelimeleri, yiiklemin fiilinin edilgen olmamasmdan dolayt, ozne olarak

kabuledilmemi~olmaktadrrlar. <;iinkii t>zne, ciimleye esaste~kiledenagarlandlr-,

yaz- fiillerine gore degil,ba~kabir aktiviteyi ifade edecek~ekilde yeniden kurulan ba~ka ciimlelerin fillerine gore aranmaktadrr. Halbuki buradaki ctimlelerin

aktivitesi zaten pasiflikte aktiflik olarakdii~iinUlmii~tiir, dii~iiniilmelidir. Yollar ve

Mektup, agarlandlr- ve yaz- aktivitesinde degil agarlandlrzl- ve

yazll-aktivitesinde aktiftirler. Dolaylslyla geryek(ten) oznedirler. B fiiline gore olmasl

gereken ozne,Afiiline gorearamm~oluyor. Ustelik nesne konumunda ele almlyor.

Yine "$arkllar bizim tarafimzzdan soylendi", ''Agartaki kaysllar yabancllar tarafindan toplanml§" ve "Gnemli merkezler, sava§ uraklarmca bombalandl"

ciimlelerindeki bizim, yabancllar, sav~ uraldarmca sozlerinin mantlkra, gerrek,

ortiilii Ozne olarak tesbitedili~ide buradaki ctimlelere gore degil, "biz soyledik.", "yabancllar toplaml§" ve "sava§ uraklan bombaladl" ciimlelerine dayanmaktadlr.

Aynca ortiilii, gerrek ya da mantlkfa ozne denilen unsurlar, soz konusu

ciimlelerde, tamlaylcl unsurlar olarakb~kafonksiyona sahipler.

Bunun yanmda, yukarldaki kahplara sokulmasmda slkmtiyadii~Ulensmrrh

bazl omekler iyin, oznenin bulunamayabilecegine i~aret edildigi de olmu~tur.

"Fail, yalmz mechul jiilli ciimlelerde bulunmaz. Yalmz teklik iir;iincii ~ahlslart kullamlan merhul fUller fail istemezler. Gereklik kipinin teklik iiriincii §ahsmm, umumi kullam§znda da fail bulunmaz: gitmeli, yazmalz, misallerindeki gibi"(Ergin

1980, s.399). "Merhul fiillerle kurulan ciimlelerde ozne bulunmaz... Bu fiillerin

yalmz 3.§ahsl kullamlzr... Gereklilik kipinin teklik 3.§ahsmm bazl kullam§iarmda

---...A.o:..O:>:.·.:...T"",iI","r""ki:.Lv",at,-,-A~r..=.as,..tJ...r""m","al....a...,n,-"E"""n",,sti,,-,·t..=.ns,,-,,fi...D'"-'e...rg""i"'si....:S"'a:.Lv""'l1""3:-E"'rz=ur'-'u""m....l""'9""9'"-9

~-77-da ozne bu/unmaz...Rlhtlm~-77-dan ya/rya iki u{: basamakla pklbr, ve biiyuk bir av/uya girilirdi.... en {:ok bu hi{:e giden kurban/ara aClmalz. Sokaga {:lkmab, bir kahveye gitmeli, jstanbu/'a inmeli mi inmemeli mi diye du~unmeli, sonra ortabk kararmca, bastona dayana dayana eve donmeli, oturmalz, okumalz." (Karahan, 1995, s.50-51). "Arllk otobUslere binilmeyecek. Bir yerden bir yere rahat gidilmiyor, ornek/erine bakabm. Edilgen fiiller/e kuru/mu~ bir cum/ede nesne sozde ozne o/arak bu/undugu ha/de bu ornek/erde ozne be/irsizdir. fani bu cum/e/erin ne ger{:ek oznesi ne de sozde oznesi vardlr. Bu husus, ge{:i~siz ve edilgen durumda o/an yuk/emin yer a/dlgl cum/ede ozne belirsizdir, diye ozet/enebilir. "(H.Ztllfikar,

TGST, s.44). "Otobuslere binilmiyor cum/esinde ozneyi bu/amazslnlZ"(A.Bican

Ercilasun, TGST., s.50).

Ozne'nin olmadlgl ya da _{anla~Ilmad1g1} bu ve benzeri durumlarl dikkate

alarak L.Karahan "Gramer kitap/arlmlzda yer a/an CiJmlenin temel unsurlan

yuklem ve oznedir ifadesi degi~tirilmelidir. Cum/enin teme/ unsuru yuk/emdir. Demek ki oznesiz cum/e o/abiliyor. " (TGST.1995, s.48), tesbitiude bulunuyor.

Aynca, yukarlda i~aretedildigi iizere, sozde ozne kavralDlyla ifade edilen

edilgen yatIh fiilli ciimlelerin oznesininyok ya da, aym manada kullarulmak iizere,

gizli saylldlgml da goriiyoruz. Mesela verilen "Bu bina yapl/dl" 6meginde,

ctimlenin oznesi iyin, yok manasmda gizli, tesbiti yaplhrken "bu bind'

som,

belirtisiz nesne olarak tayin edilmektedir.13

Hlliasa, ctlmledeki ozne unsuru iizerinde soylenenleri, omekleri daha da yogaJtarak siirdiirmek mtimkilndiir. Ancak buraya kadar mtiracaat ettigimiz g6rii~ler ve verilen omekler l~lgmda, ozne iyin yapilan tasarruflarl, ~u maddeler halinde toplayabiliriz:

1.Birbirinden farkh ve yok saylda tizne turleri oldugu ileri siiriilmii~ ve bu

tilr(veyaye~it)ler,iizerinde ittifak edilen bir saYI ilesmITlandlTllamaml~tlT.

2.Bu turlerin muhtevalarl iizerinde de yeterince anl~ma saglanamadlgl

iyin, yer yer ouemli tesbit ve izah farklarl ol~mu~; ihtilaf, turlerin terimlerle ifade

edilmesinde de devametmi~tir.

3.Daha ouceleri, hakim olan"Ozne, cum/enin iki aSI/ unsurundan biridir"

gorii~ii, tedricen "Ozne cum/enin birinci yardimci unsurudur" gorii~iine, son

zamanlarda da "Cum/enin aszl unsuru yuk/emdir, 6znesiz cum/e de o/abilir"

hiikmiine dontl~me noktasmagelmi~tir. Ancak, bu hiiktlm, mevcut ozne araYl~ma

gore, geyi~sizedilgen yatlh fiilli ciimlelerle, manasmdan bir hiikllmden ziyade bir

niyet ya da fiile donii~memi~ bir di1~llnce oldugu hissedilen gerekli(lik) 3.~ahls

yekimli cllmlelerde, oznenin tesbit edilemedigi, ozel durumlara dayandlTllnn~tlT.

Bu da, oznenin vazgeyilmezligi fikrinde esasen bir degi~iklik meydana

getirmemi~tir.

13 Bkz. Abdurrahman Tanktaroglu, Ttirk~e'de Ozne Sorunu, TUrk Dili Dergisi, Say!: Agustos 1996, s.194

--"Z...<;T...ur...a...o"-:()=zn....e"'-D1...·o'->C""n...m"'-le""do-"e-"'ki'-"Ki""·""'m~li.::.k..:..P.:.:ro<-"b:..:le..,m.::.i

-78-4.0znenin tesbitinde ortak bir OI~U olarak kabul edilen Kim? Ne? sorularmm bile, Ozneyle ctimlenin diger unsurlarml karl~tlracak ~ekilde

kullamldlgl oluyor. Mesela "Ko~k uzmanlar tarafindan onarzlarak eski haline getirildi" cilmlesiningetiril- fiiline sorulmasl gereken soru, getir- fiiline sorulup

uzmanlarcevabl almlY0r. BOylece, Oznek6~kiken,tarafindankelimesiyle birlikte zarf tamlaYlclsml olu~turan uzmanlar oznele~tiriliyor.14 "Eu bina yapzldz"

ciimlesinin oznesi bu bina iken, ozne gizli, bu bina belirtisiz nesne olarak tesbit

edilebilmi~tir.15 Vine yukanda ge~en "Telgraf yeter" Omeginde telgraf"ac;zk"~a

Ozne durumunda iken belirsiz ozne, "Agac;taki kayszlar yabanczlar tarafindan toplanm~"" ctimlesinde agac;taki kayszlar varkenyabanczlar gerryek ozne olarak

nitelendirilmi~tir. Ciimle unsurlarmm farkh ol~tilerle tesbitine dayanan bu

~eli~kilerinozne ~e~itleri b~hglaltmda, "ortiilU ozne, mantzkc;a ozne, gramerce ozne, sozde ozne" gibi daha b~ka terimlerin de yer bulmasma sebep oldugu, yukarlda dahageni~omeklere dayanarak ifadeedilmi~ti.

Ozne unsurunu tesbit, tayin ve tahlil yakla~lffilarmda sergilenen ve dort madde halinde ortaya pkan bu ~eli~kili sonu~larm sebeplerini de ~u ~ekilde

malayabiliriz:

I.Bir kere, ciimlenin aS11 unsurunun ne oldugu konusunda, belki cilmlenin ne oldugu hususunda, ~ekil ile bu ~ekli dolduran muhteva/mana/fonksiyonun imtizacml, biitUnle~mesini,TUrk dilinin ryeli~kisiz,ayan beyan yaplsml tahakkuk ettirecek ortak bir htikme ve bu hiikmii her zaman aym~ekildeortaya koyan ifade birligine ula~I1amaml~tlr. Ciimleyi ba~ka bir bahsin mevzuu olarak bir tarafa brraklp, ~u kadanm ifade etmeliyiz ki, bu hususta varllan en mtisbet sonu~, "Ciimlenin aszl unsuru yiiklemdir, ozne olmayabilir de" noktasma gelinmesidir. Ancak bu noktaya gelinmesinin esas sebebinin, oznenin olmadlgl ya da tayin etmekte zorluk~ekildigibazI ciimle omeklerinden kaynaklanmasl, Oncekigo~iin zmmen muhafaza edildigini gosteriyor. Ba~kabirdeyi~lebu, biitiin Omekleri bir kanun halinde ihata eden yaplYI degil sporadik omekleri izah eden ikinci dereceden bir prensip olarak ortaya rylklyOr.

2.Bununla daili~kiliolarak, bir diger sebep de, oznenin ciimlede,i~iyapanl ya da olanl temsil eden unsur olarak gorillmesidir. Uzerinde ittifak edilen bu dii~iinceyegore, bazen sadece ytiklemdekiki~iekiyle, bazen adl apkrya zikredilen bir diger unsurla birlikte, bazen de zamir isimleriyle temsil edilebilen ama her halukarda cumlede i~i yaparu/olam kar~I1ayan bir ozne vardlr. Tabii bu farkll durumlan ifade sadedinde, gizli ozne, ar;zk ozne, peki~tirmeli ozne gibi ozne ~e~itlerikendiliginden devreye girmektedir. Hal Myleyken, bir de, meselaAtlara binildi vb. cumlelerde sozde ya da gizli de olsa i~i yapan ya da olan ki~inin

tahakkuk ettirilemedigi durumlar da ortaya rylkmca, ~e~it1erinin bu kadar ~ok oldugudu~lini1lenoznenin, bu defa yokluguylakar~lla~I1ml~olmaktadrr.

14Bkz.a.g.e. s.193'OO naklettigine gl)re NurettinKo~,Yeni Dilbilgisi, istanbul 1990, s.380. 15Bkz. AbdurrahmanTanktaroglua.g.m., s.194.

---!.A:!:.U~··:...,T"-lU~r-"ki!.l.y",at,-"A~r...as,."tJ...r""m""a."la..,n,-"E""ns...,ti",·t....Us...U....D~e...rg...i"'si...S...a!.l.yl'-'1""3'-'E""rz...uru...."m"-1""'9~9~9

----"-79-3.0zneyi problemli bir duruma ve onunla alakah terim ce~itliligineiten bir

diger sebep de, onun fiillerin catilanyia ili~kilendirilmesidir. Belki de

ili~kilinderilme gerekcesidir.

i$i

fiilin icra yontintin ve icra vasltasmm saYlSlill ve bu vasltalarm saYISI birden fazla

oluyorsa bu vasltalarm birbirleriyleili~kisinitayin eden cah ile, fiili iera eden /olan

ki~inin varhgmIlyoklugunu ifade ettigi dti~iintilen ozne arasmda dogrudan ili~ki

kurulmasl, celi~kili bir tutum olur. Zaten, bir fiil cllmle te~kiline yoneldiginde

istedigi iki unsurdan biri ~ahlS eki olmaktadrr. Bu ytlzden fiillerin catl durumu

nesneyiilgilendirmektedir. Tabii, 5zne olarak ifade edilen fiili i~leyen ki~i, cah ile

ili~kilendirilince, etken edilgen vb. olmak zorunda kalmaktadlT. B5yleyken, mesela

"Ku~/aravCl tarafindan vuruldu" ciimlesine, diger her turlii ciimleye tatbik edilen

"kim(ler)?" sorusu, "kim(ler) tarafmdan?" ~eklinesokularak sorulunca, altnan

eevap haliyle "avCl tarafindan" OlmaktadJT. 0 zaman da ku$lar "sozde" ya da

"grameree ozne" olarak kalmakta, cllmlenin zarf tamlaYlclsl durumundaki avCl

tarafindan, "gercek azne" olarak degerlendirilmektedir.

Netice itibariyle, oznenin, eiimledeki varhgIlyoklugu ve fonksiyonu

itibanyla tartl~mah bir duru~ noktastna itilmesi, onun coztilmesi icab eden bir

kimlik probleminin bulundugunu, apkca ortaya koyuyor.

()yleyse ozne nedir?

Bu soruya eevap vermeden once, dilkar~lSlndaki genelyakla~rrntarzlmlZla

alakalJ oldugu iCin, sadece yukarldan beri sebepleri iizerinde durulan ozne

konusunda degil diger bir cok konuda da yanh~ sonuclara varmamlza yol acan

daha temel bir sebepten soz etmek istiyorum. 0 sebeple biz, her problemli

durumda, dile ait bir~ekilunsuruyla bu unsurun dilin yaplsl icinde Olmasl gereken

yere yerle~mesini saglayan vazifesi arastndaki fonksiyonel miinasebetin, saghkll bir ~ekilde kurulamamasl olarak k~Ila~lyoruz.Bazen mana/vazife/fonksiyondan

hareket ediliyor, bazen~ekle baklhyor. tkisi bir araya getirilip yapl iCindeki yeri

dikkate almmlyor. Nitekim bir taraftan i~i yapan ki~i olarak oznenin hep irade

sahibi, irade gostermekte aktif olabileeek bir fonksiyona sahip oldugu

dll~tiniilerek; ~ekil itibarlyla ozne~ekim eki almaz, yahn halde bulunur, kaydl

koyulmu~ken; bir taraftan mesela Kalem Ali tarafindan kmldl cumlesindeki Ali,

tarafindan ekiyle ekli olu~u dikkate ahnmadan, gerr;eklmantlkr;a/ortiilii ozne"

yapIlrrken, diger taraftan bundan fedakarhk edilemedigi ve baglmslz dU~iince

olarak muhafaza edildigi iCin, ~ekle baklP "Kalem"e, gramerce/sozde ozne

denilebilmektedir. Zaten burda 5zne ifade edilirken ortiilii, mantlkr;a, gerr;ek ya da

gramerce, sozdeterimleriylece~itlendirilmeside bu usulstizliigiin serbest blraktlgl

yorum farkhhklanm aksettirmektedir. Bu usulsiizliik kafamlzlkarl~hrmasa; ortak

ktiltilr kodlarlyla tevariis edilip her fert tarafmdan aym ~ekil/kahp ve mana

---"Z"'-'...T...u...ra...,n!.:..:.><O""zn,.,e<.!'n...,inwC"'Ii..,·m....I"'ed'""e""'ki'-'Ki!!:!·""m...li....k.:.P:.:ro""b"'le~m~i

~-·80-mumkiln kllan dilin, ona beynini yoranlann her birini aynl konularda aym

hiikilmde birle~meye zorlayan sade, basit, bUtlln zenginliklere ayIk kanunlanm

tesbit etmekte 0 kadar gUyliik 91kmayacak. Kavramlarl isimlendirmede dogacak

ufak tefek farklar da Myle bir kafa birliginin oniinde kendiliginden hallolacaktrr.

Mevcut Ome telakkisinin muhtelif geli~kilerle ortaya 91kan sOnU9larInl

Mylece gOrdiikten ve hadisenin usul meselesiyle ilgisini tine aldIktan sonra, ~imdi,

Ozoe nedir sorusunu cevaplandrrabiliriz.

Biz TUrk dilinden bir cilmleyi taleb ettigimiz zaman, dil de bizden, olmazsa

olmaz~artlyla,U9 unsur ister: fiil.zaman ya da~ekileki ve~ahlS eki. Sonra bu

unsurlan bize,fiil-zaman ya da $ekil/tarz eki + $ahlS eki diizeniyle gekerek climle

halinde sunar. Biz climlenin bu yeter ve geger ~ekline yfiklem diyoruz. Ancak,

eger 0 anki maksadlmlzl bUtiiniiyle ifade edecek kadar zengin bulmuyorsak, bu

ciimleye, ilave unsurlar teklif ederiz ve onu zenginle~tiririz. BOylece ctimle,

(Yardlmci unsurlar)+asll unsur yani (TamlaYlcIlar)+yfiklem yaplSlylate~ekkill

etmi~ olur. Buna gOre "yiiklem"i meydana getiren unsurlar mecburi, tamlaylcllarl

meydana getirecek unsurlar ihtiyaridirler. Bulunmadlklarl zaman eksik de

degillerdir, demektir.

a

1. Cilmlenin olmazsa olmaz ~artlarl i9inde olup da i~i yapanIlolanl ifade

eden sadece bir tek unsuru vardrr 0 da ki~iekidir. Halbuki yardlmcl (=ihtiyari)

unsurlarm i9inde bulunanAhmet,Aga~, C;ocuk vs. unsurlar , ancakki~iekiyle ifade

edilen yapanm/olanm kimligini, vasfml, adInl a91klamak istedigimiz zaman ilave

ettigimiz yardlmcl unsurlardrr ve ciimlenin asI1 unsuru durumunda olupki~iekiyle

ifade edilen yapanm/olanm varhgl ve yokluguyla hi9bir alakasl bulunmamaktadrr.

Yamlma i~te bu noktada ortaya 91kmaktadrr. NasIl. mavi elma, kapl kofu

tamlamalarmdaki asii unsurlarm. yani elma'om ve kol'un varhgllyoklugu.

mavivekapl kelimeleriyle telif edilemezse. nitekim de edilmemi~se. i~iyapan

ki~inin varhgl ve yoklugu da yardimciiar tarafmda olup kendisine ait bir niteligi/belirtmeyi ifade eden ihtiyari bir unsura bagh addedilemez.

iJstelik, benzer durumu ifade eden ve aS11 cilmle unsurlan arasmdaki ~ekil

veya zaman ve fiil unsurlarllllll yardlmcllarIla91klaylcI1an olan yer veya zarf

tamlaylcllan bulunmadlgl zaman, slJzde zarf tamlaylclSl veya gizli zarf

tamiaylcisl gibi unsurlararanmaml~hr.

Ozetle ciimledei~iyapanla i1gili olarak. biri i~iyapam/olam ifade eden

ve aS11 unsur tarafmda yer alan~ahlsve onun eki; digeri de.onu herhangi bir

baklmdan. tarifJizah/tayinJ....edebilen. belirten/vaslDandlran ve yardimci

unsur ziimresinde ona bagh olarak bulunabilen iki unsur vardlr: (Yard!mcl

unsur)+asI1 unsur=(Ozne)+FaiVYllklet. Bu iki unsurun gramatik ayldan da

birbirindenaynlml~olarak cUmleninte~kili srrasmda ayn ayn temsil edilmesi de

aym sebeptendir. Sahls ekiyle temsil edileni~iyapamn/olanm cilmledeki mahiyeti

hakkmdaki onemli bir hususu da a91klamadan ge9meyelim: AsI1 cilmleyi temsil

---S.A""U:!<.·'-"T!.!Q!.!.r~kiu.y",at,-"A~r~as2.!:tJ~r~m""al",a.!.!n""E"",n~sti~·t""iis"-,,ii,--,D~e,",-rg"",i:i:!si-,S""au.YI,-,1,>!3~E~r",z""ur'-!lu~m~1~9;.!.99~

..:-81-fonksiyon ve ~ekil hiitUnliigii O1~iisiine sahip)lardrr. Zaten bu nitelikleriyle bir

gramer yapismI, burada bir ctimleyi, te~ekkiil ettirebilmektedirler. Bu yontiyle

~ahiSeki, cumledei~i yapanki~iyi,bulunduguduru~noktasl itibariylai~aretler.Bu

yiizden,i~iyapanki~i I. mesafe noktasmda(benlbiz), 2. mesafe noktasmda(senlsiz)

ya da 3. (yani diger)duru~ noktasmda (%nlar) olarak, bulundugu yer itibariyla

~ahiSekleriyle tesbitedilmi~ve cumlenin fiili onu yapan/olan ki~i a~Isl1ldan i~aret

edilen buii~nokta yoluyla hUkmebaglarum~tIr. Nitekim fiil,zaman/~ekil veya tarz

baklIDmdan da kip ekleriyle htikme baglanmaktadrr. ~ahls ekleri, i~i yapam,

sadece bulundugu yer/mesafe a~lslDdantesbit ettigi i~in ciimlede ona ait bir

vas!l, adl vs. belirlemek istedigimiz zaman, yardimci kategorisinde yeni bir

unsuraihtiya~duyanz.

Bu sebeple, eger belli bir miktar cthnle gozdenge~irilirse,biz bu yardimci

unsuru, yapan ~ahsm tarif veya tasvir etmek iizere daha~ok ii~iincii ~ahislar i~in

yani gaibki~iler i~inkuliandigimiz gOrilltir. Soz konusui~i yapan eger birinci ya

da ikinci ~ahIs ise, yani ciimleyi ifade eden ya da cilmleye muhatab olan ise bu

yardimci unsuru ya hi~ kullarunayIZ ya da sadece vurgu yapmak, peki~tirmek

gayesiyle cllmledeki ki~i eklerini ben/biz, sen/siz, %nlar ~eklinde ihya edip

kelimele~tirdigimizunsurlarla kullanrrIZ. Bu da neticede aym ~eydir: Fonksiyonu

ifade eden eklekar~Ilanan i~iyapanki~iyimanaYIkar~Ilayan kelimeyle a~IklamI~

oluruz.

Sonuc : "Cilmlede i~i yapan" olarak ifade edilen ve ciimledeki yardlmcl

unsur kategorisinde aranan, bulunama(hgl zaman asIl unsura milracaat edilerek

bulunmaya ~ah~Ilan bir ozne, ger~ekte yoktur. Ancak, i~i yapanl, hi~bir istisna

omegi olmadan, hem fonksiyon hem de ~ekil itibanyla biitiin ctimlelerde aym

~ekilde temsil eden unsur, yiiklemde ve~ahls eki olarak bulunmaktadrr. Ciimlenin yardlmci unsurlan arasmda bulunabilen unsur, lilzumu halinde ona ait herhangi bir a~IklarnaYlgetiren ikinci ve ayn bir gramatik unsurdur. DolayISlyla, bu iki ayn

unsuri~iniki ayn terim kullanmamlz ve birbirlerinden ayn mUtalaa etmemiz

~arttIr. Mesela, yardimci unsur durumundaki apklaylclyl,

ozne

c/lmledei~iyapan/olanve yfiklemde ifade edilen asIl unsur i~inde daha lInce

ozne He aym manada kullamlml~olan yiiklet ya da fail kelimelerinden binni

kullanabiliriz ve birini se~erekmutIaka kullanmahyIz. Bu iki kavramdan fail

daha evvel yaygm olarak kullanIldlgl, yuklet ise yilklemi ~agn~tlrdlgl i~in tercih

edilebilir. Fiil baklmmdan da fail, jiili yapan demek oldugu, yuklet de yuku

yiiklenendemeye geldigii~in se~ilebilir.

2.0zne ve fail/yukletin, tek bir unsur halinde dti~tiniilmti~ olmasmdan

kaynaklanan problemlerdenba~kabirmll~kiil,bu kavramm ciimledebulunu~ ~ekli,

hatta varhgl ya da yoklugu mes'elesinin fiillerin ~at1slylal~ati ekleriyle

ili~kilendirilmesinden dogmu~tur.Birkere gramatik ~ekil ve fonksiyon olarak i~i

yapan faiVyiikletin cllmledeki yerini her haltikarda muhafaza etmesine, ~atI

eklerinin varhgl ya da yoklugununhi~birte'sirinin bulunmadtglapk~agllrilliiyor.

---,Z.,..,-"T.".u...ra...o....: >=:O...,zD...e....D""iDc...>C...!!""m...le~d""e...ki...Kj~·""m....lik,...P'->ro'"'b'"'le""m....i

-,82-bir alaka te'sis edilemez. Esasen bu noktada edinilen problem, cumlede i~i yapan

ki~inindaima hakim, iradeli bir mevkideki insan (ya da en azmdan bir canh)~ahls

olarak tasavvur edilmesinden kaynaklanml~tlr. Halbuki her bir ciimle, fiilinin

manasmda murad edilen aktiviteyi htlkme baglamak iyin kurulur.t~i yapanki~inin

fiilden ~uveya bu ~ekilde etkilenmediginindii~iinillmesi,mevhum bird~iincedir.

Ciimlenin, dilimizce kesin kaidelere, ~ekil ve mana/fonksiyon ili~kisine dayah

esaslara baglanan her hangi bir unsurundan biri olan ve edilgen bir cUmlede

bulamadlglmlZ ya da buiamadlglmlzi sandIglmlz ozneyi, kafam1Zdakurdu~muz

mevhum bir etken fiilli ctlmledeki ozne unsurunun ~ekli ve manasIyIa aramak,

bahse mevzu te~kil eden ciimle iyin geyersiz bir i~lem olur. Bu i~lemin

sonuyIannm mahsulil olan kavramI ve IstIlahlan da digerleri gibi yanh~

olmaktadrr. Zira bir gramer unsuru, mana/fonksiyon ile~ekilbirbirinden ve iyinde

yer aldIgIte~kilden ayndii~ilniiIerektesbit edilemez. HasIh bir fiil, ciimlede hangi

yatlyla tercih edilmi~se 0 cUmlede hUkme baglanan aktivitenin de 0 yonde

oldugu/olmasl gerektigi nasII kolayca dii~(lniil(lp kabul edilmi~se bahis mevzuu

ciimlenin failinin aktifliginin de aym yonde olacagi ve oldugu da hesaba dahil

edilmelidirl6. 0 yUzden mesela (focuk (falmdl cUmIesinin oznesi hlrslZ degil,

90cuktur.

4.Ctimlede i~i yapanm ayIklaYlcl yardimci unsuru durumundaki Ozne ile

ilgili kavram ve IstIlah ye~itliligi problemlerinin bir kaynagmLD da, bu unsurun

iyini dolduran kelime, tamlama ve cOnde vb, ve onlann mana ya da~ekilcetahdit

edilemiyecek olan ye~itlerinin esas almmasl olm~tur. Birer ozne t(lr(l olarak

zikredilen " iyelik eki alml:} ozne, kO:ja9/z ozne, ikilemeli ozne, seslenmeli ozne,

yinelenmeli ozne ..." terimleri herhangi bir ~ekilde bir dilbilgisi tasnifi temelinden mahrumdur. Zira bu mantlkla dilimizdeki butiin kelime, tamlama ve ciimle

ihtimallerini birer ozne ye~idi olarak kabul etmek gerekir. YirIe aym mant1kIa,

burada oznenin soz varhgl olarak kullamldIklarl iyin Ozne ye~idi sayl1an bu

unsurlar, diger tamlaylcIlarm ya da yilklemin muhtevasl olarak kullanlldIklarmda,

tamIaYlcllann ya da yilklemin ye~itleri olarak ml ele ahnacaklardrr? Elbette her

tiirlii soz,. ozne ye~idi olarak bir deger atfetmemek ~arlI ve dikkati ile, ciimle

tahlillerinde orneklerizenginle~tirmekiyin kullamlabilir.

5.Diger taraftan, hitap unsurlarl da tereddiitsiiz Oznedirler. Sozgeli~i sen

benimle geleceksin cumlesindeki sen ozne olarak kabul ediliY9sa, ki oyle kabul

ediliyor, sen kaldmhp yerine Ahmet, £y Turk milletinin medarz iftiharz gibi sozlerin koyulmasl ve ciimlenin Ahmet, benimle geleceksin, £y Turk milletinin

medarz ijtiharz benimle geleceksin ~eklinde ifade edilmesi, bir ~eyi degi~tirmez.

Hatta, Hey! nereye gidiyorsun?daki hey'in Sen nereye gidiyorsun?daki sen ile bir

farkl yoktur. Zaten sen dememiz de, bir hitap ~eklidir.

16 Nitekim, ozne tartl~malan sITasmda ediIgen "atilt "rocukJar doyuruldu" cumlesindeki

focuklar'a ozne yerine sozde ozne denmesine itiraz ediImi~ir. Bkz., A. Bican Ercilasun, Turk Grarnerinin Sorunlan Toplantlsl, Ankara 1995, s. 49 ve 50.

--,-A~.U~··.'-'T"-!U!.!.r.!!;ki!..Ly!!!Btc£A""'r-"'Bs....tlu.r~mw.BI!!!B.1;.!no..!!E~n~sti!£.!·tiI~s:!.l:iiuD....e....rg..,i2!si-.!S""B!..LYI'-'1'""3'-'E~r!.!Oz~ur~u~m....l"'9""9~9

---::·83-SONDe; Ve

Ozne ile ilgili KavramKarg~asmmGiderilmesi

I.Ciimlenin fiili yapan ki~isi ile ilgili bir degil, biri asll biri de yardlmca

unsur olmak iizere, iki unsuri vardu. ASlI unsur daima bulunmakta ve~ahls ekiyle

temsil edilmekte olup yiiklet ya dafail gibi bir lstllahla kesin olarak ayn bir

degerlendinne vesilesi durumundadu. Oznenin kimligi ise, cilmledei~i yapanki~i

degil, ciimlede i~i yapan ki~iyi liizumu halinde a~lklayan/niteleyenJbelirten...

yardlmcl unsur kimligidir. Bu yiizden bir cUmlede ozne ya vardu ya da yoktlu.

Varsaa~lktu, yoksa ihtiya~ da olmaml~tu,dolaylslylagizli de degildir. 0 zaman

a~lk ozne ve gizli ozne kavramlarl ve lstl1ah ~e~itleri hayali olup bizim ciimle

yapmuzda yeri olmayacak degerlendirmelerdir.

2. Ozneyi _olu~turan soz varhgl durumundaki kelime, tamlama vs.nin

manasma ve kendi i~ yaplsma dayah bir tasnifin tasavvur edilmesi, saYlSlZ ozne

~e~idi dogurur(ki bunun diger cilmle unsurlarl i~in de ge~erli olacagl

meydandadu). Belirsiz ozne , a~lklaylcl ozne, a~lklaylcldan ozne, ad obeginden

ozne, ikilemeli ozne... gibi bu gruba giren lstllah teklifleri, tanmlSlzdular. Bunlarm

ozne hakkmda~zneye has ayut edicihi~birkatlarl yoktur. Eger bOyle bir yoldan

gidilirse, her kavram her ~ekil i~in, her ~ekil de her kavram i~in lStl1ah haline

getirilmi~ olur. Zaten oznenin gorevi, faBi/yUkleti herhangi bir mana veya mana

kahbl ile a~lklamak/nitelemek/ belirlemektir ve bu tasavvur edilebilecek biitiln

ozne omekleri irrin aymdu.

3.Ciimlenin fiilinin rratlsl, gene fiilin manasmm yonlendirilmesi Be ilgili bir

husus olup, failin gorevi de fiili, belirlenen~ekliylekabul ve icra etmek olduguna

gore, mesela ciimle Aga~landmld"dan ibaret ise 0 cUmlede ozne yoktur ve

aranmamasl gerekir. Eger ciimle Yollar aga~landmldl ise, ~zne vardu ve Yollar

olarak yeralml~trr.Ortiilu ozne,mantlk~aozne,ger~ekozne, gramerce ozne, sozde

ozne tabirlerinin; daha ~nce izahl yaplldlgl Uzere; bizim cUmlemizde hi~bir

kar~lhgl bulunmaz. Ozne vardlr ve ger~ektir. 0 yiizden onager~ekozne demeye

de liizum yoktlu.

Oznenin kimligi Be beraber ondan ayn ama onun da bagh oldugui~i yapan

ki~inin(failin/yiikletin) kimligini de .belirleyen, onu elle tutulur ve gozle goriiliir

hale getiren bu olrrtllerin; eksik kalml~ ya da yanh~ yapllml~ taraflarl varsa 0

tekliflere ve diizeltmelere de arrlk kapl buakarak; oznenin ve failinlyiikletin

kimliklerinin ayn ayn ogretilmesinde de kullanllmasl icab ettigini dU~ilnUyonun

ve bahsi~usozlerle baglamak istiyorum:

TUrk dili bugUn en zengin nUanslara, en Ucra teferruatlara hi~bir ~ekli ve

herhangi bir manaYl ihmal etmedigi halde bir sehlimUmteni sadeligi i~inde nUfuz

---",Z...., T-'-'u...r...,an""-:-'={)"'zn""e....m....·o.".C."U.."m""le""de....ki....·Ki""·...m..,li....k "'-'Pr..."o""bl""em....i...

--=-84-faiVyiiklet konusunda degil, herhangi birb~kahususta dageli~kilerle 90galtllml~,

fonksiyonsuzla~tITllml~ gramer kavramlarma ve onlarm dogurdugu lstllahlara

sebep te~kil edebilecek bir zihin bulamkhgl da yapl bozuklugu da

bulunmamaktadrr. yok arzu edilse ve srrf 0 niyetle i~e giri~ilse dahi bu

ba~anlamaz. Yeter ki "~eki/+ mana/fonksiyon+yap'" butiinliigtlnden ol~an

denklem ihmal edilmesin. Tiirk dilinin her konuda, herkesi aym sonu~larla

bulu~turupbusonu~larlaym lstllahlarla ifade etmeye yoneltecell;ini gorecegiz.

KISALTMALAR

a.g.e. :

a.g.m :

BANGUOGLU 1990 :Tahsin BANGUOGLU, Ttirk~enin Grameri, TTK.

Bas1IllEvi, 3.Baslh~, Ankara1990.

B1LGEG1L 1964:M.Kaya BlLGEGiL, Turk~e Dilbilgisi, Guzel istanbul

Matbaasl, Ankara 1964.

ERGiN 1980 :Muharrem ERGtN, Turk Dilbilgisi, Bogazi9i Yaymlarl, 5. baskl

istanbul 1980)

GENCAN1975 :Tahir Nejat GENCAN, Dilbilgisi, 3. Baskl, Murat Matbaaclhk

Koll. Sti., istanbul 1975

KARAHAN1995 :Leyla KARAHAN, Tiirk~e'de Soz Dizimi -Ciimle

Tahlilleri-Ak<;ag Yaymlan. 3. Baski, Ankara 1995

KORKMAZ 1991:Zeynep KORKMAZ, Gramer Terimleri Sozliigii, TDK

Yaymlari, Ankara 1992

KUKEY,1975: Mazhar KUKEY,Ttirk~eninSozdizimi,Karde~Matbaasl, Ankara

1975

TGST.1995: TDK., TUrk Gramerinin SorunlarJ" Toplantlsl (22-23 Ekim

--'lA!:.l'O~·•...!oT..!!oiir!.!!ki"-l·yC!!.at'-!A"'-!r..!!!asl!!h"-!rm~a~la!!.!.n.wE!i<!n~s...,tit""iis!<.!!ii!..!D!.!:e~rgi.!Sis!!..j~Sa!!..lYJ~13:....E~rz~ur..!!.u.!!!m...!oI~99~9

~-85-BiBLiYOGRAFYA

Tahsin BANGUOGLU, Tiirk~enin Grameri, TTK. BasnnEvi, 3. Baslh~,

Ankara1990 (=BANGUOGLU 1990)

M.Kaya BiLGEGiL, Tiirk~e Dilbilgisi, Giizel istanbul Matbaasl, Ankara

1964(=BiLGEGiL 1964)

Jean DENY (Terciime eden: Ali Ulvi ELOVE); Tiirk DiH Grameri, 1-7. fasikiil Maarif Matbaasl, istanbul 1941-1945; 8-14. fasiktll Milli Egitim BasImevi 1945-1953.

Muharrem ERGiN, Turk Dilbilgisi, Bogaziyi Yaymlan, 5. baskl istanbul 1980. (=ERGiN 1980)

Tahir Nejat GENCAN, Dilbilgisi, 3. Baskl, Murat Matbaaclhk Koll. Sti., istanbul 1975 (=GENCAN 1975)

Leyla KARAHAN,Tiirk~e'de Soz Dizimi -Ciimle Tahlilleri- Akyag Yaymlarl. 3.

Bask!, Ankara 1995(=KARAHAN 1995)

Nurettin KOc;, Yeni Dilbilgisi, Anka Ofset A.S., istanbul 1990.

Zeynep KORKMAZ, Gramer Terimleri Sozlilgii, TDK Yaymlan, Ankara 1992 (=KORKMAZ 1992)

Mazhar KOKEY, Tilrk~enin Sozdizimi, Karde~ Matbaasl, Ankara 1975

(=KUKEY, 1975)

Abdurrahman TARIKTANOGLU, TOrk~ede Ozne Sorunu, TUrk Dili Dergisi,

Sayl: 536 Agustos 1996, s.192-194.

TDK., TUrk Gramerinin SorunlarI" ToplantIsl (22-23 Ekim 1993), TDK Yaymlan, Ankara 1995 (=TGST.1995)