Derleme Makale Review Article
Bakıma Yönelik Tasarım ve Uygulamaları
Umut Can Babacan1, Cemal Meran*2 ÖZ
Ülkemizde bakım mühendisliği üzerine lisans veya lisansüstü düzeyde eğitim oldukça yetersizdir. Son yıllarda bakım üzerine bazı üniversitelerde seçmeli dersler açılarak bakım konusunda bilinçlenme artmak-tadır. Bakım olayının makinanın tasarımı aşamasında göz önünde bulundurulması zorunludur. Tasarım esnasında seçilen cıvatanın türünden, boyundan, birleştirme yönteminden, ağız şekline kadar birçok ba-sit faktör bile bakım yapılabilirlik üzerinde ciddi boyutta etkiye sahip olabilmektedir. Geçmişte deneme yanılma yöntemiyle yapılan tasarımlar ve insan faktörünün daha etkin olduğu bakım çalışmaları yerine artık teknik yöntemler uygulanmaya başlanmıştır. Sürekli artan sorumluluk ve kalite bilinci ile tasarımlar artık daha sistematik olarak yapılmakta, yapılan analiz çalışmaları ile sorunlar daha oluşmadan giderilmeye çalışmaktadır. Gelişen malzeme, talaşlı imalat, ısıl işlem ve kaplama teknolojileri ile tasarımcının dikkate alması gereken kriterler artmış, çok daha dikkat ve öngörü isteyen bir düzeye gelmiştir.
Bu çalışmada, bir tasarımcının tasarım yaparken bakım maliyetlerini, bakım sürelerini ve çalışan işçile-re düşen iş yükünü azaltması için dikkate alması geişçile-rekenler ve bunun sonucunda elde edilen kazançlar üzerinde durulacaktır. Tasarımda bakım yapılabilirliği dikkate almanın, firmaya, çalışanlara, müşteriye ne gibi getirileri olduğu incelenecektir. Yapılan çalışma ile tasarımcılara, tasarım yaparken bakım için dikkat etmeleri gereken konular gösterilmek ve birkaç örnek ile bakış açıları geliştirilmek istenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Tasarım, bakım yapılabilirlik, bakım yapılabilirlik açısından tasarım
Design For Maintainability and Applications
ABSTRACT
Maintenance engineering is taught inadequately at all the universitis or master programs in our country. But in the last years some of the university faculties have opened new courses about maintenance and by that that awareness is raising. Decision of choosing the right screw type or length for assembly or connection type or type of the countersink at the stage of design affects the maintainability in many ways. More technical and advanced methods are applied in design and maintenance rather than old trial and error type methods and human effected maintenance which was applied in the past. Machines are designed more systematically with raising responsibility and quality awareness; problems are solved before they happen with the analysis performed regularly. The criteria that designer needs to pay attention are simply increases while metallurgy, heat transfer, manufacturing and coating technologies are developing day by day. In this study, the needs to reduce maintenance time costs and which is needed for maintenance and by that what will be gained will be mentioned. Also what company, customers and workers will gain by paying attention to design for maintainability while designing. The purpose of this study is to give designers the new vision by showing them a few examples.
Keywords: Design, maintainability, design for maintainability
* İletişim Yazarı
Geliş/Received : 27.10.2017 Kabul/Accepted : 02.01.2019
1. BAKIM YÖNTEMLERİ VE KAVRAMLARI
Literatürde bakım yöntemleri çok farklı şekillerde sınıflandırılmaktadır. Sınıflandırma genellikle bakış açısına değişiklik göstermektedir. Örneğin arıza yaptıkça bakım ya-pılmasına bile arızi bakım denilmiştir. Gerçekte arıza olduktan sonra yapılan işlem ba-kım değil tamirdir. Baba-kım kavramı da çok çeşitli şekilde tanımlanabilmektedir. Kabul gören tanımlardan biri bir sistemin fonksiyonlarını istenen bir düzeyde yerine getire-bilmesi için gerçekleştirilen onarım, yenileme, muayene ve benzeri faaliyetlerdir [5]. Bakım yöntemlerine genel olarak bakılacak olursa [6];
• Düzeltici Bakım: Bu yöntem yüksek maliyeti olmayan çok fazla yedeği bulunan
tesis veya atölyelere uygulanan bakımdır.
• Önleyici (Periyodik) Bakım: Tesis ve donanımın belirli bir programa göre
arı-za olması koşulu aranmaksızın yapılan muayene, yağlama, ayarlama, yenileme ve revizyon yolları ile kullanılabilirlik sürelerinin arttırılabilirlik çalışmalarıdır. Zaman esaslı çalışmalar olup, planlı bakım olarak da söylenir. Amaç acil bakım ihtiyaçlarını en aza indirmektir. Sürekli üretim için öncelikli arıza ve hataların önlenmesi gerekir. Bu ise uygun ekipmanın kurulması ve doğru çalışması ile ma-kuldür.
• Koruyucu Bakım: Arızaları önlemeye yönelik, arızalar daha oluşmamışken
alı-nan önlemlerdir.
• Kestirimci Bakım: Bu bakım sisteminin ana prensibi makinaların performansını
inceleyerek ve çeşitli ölçüm cihazları kullanılarak elde edilen bilgiler ne zaman bakım gerek olacağına karar verilmesidir. Kısa süre üretime ara verilerek çıkması muhtemel arızaları önceden onarmaktır. Kestirimci bakım aşamaları kestirimci bakım yapılan makina ve ekipmanın normal koşullarda çalışma dataları esas alı-narak çeşitli periyotlarda ölçüm ve kontrol ile izlenmesi, elde edilen ölçüm ve kontrol sonuçlarının değerlendirilerek bir arızanın oluşabilme ihtimalinin olup olmadığının belirlenmesi, böyle bir olasılık var ise gerekli bakım-onarım faali-yetlerinin uygun bir zamanda yapılmak üzere planlanarak gerçekleştirilmesidir.
• Toplam Üretken Bakım (TPM): Günlük üretim faaliyetlerinin içerisinde,
çalışanların tamamının katılımını gerektiren, otonom bakımı öngören, arızaları önleyen ekipman etkinliğini en üst düzeye getiren bir bakım yaklaşımıdır. Bakım uygulamalarında sıkça karşılaşılan kavramlar kısaca açıklanacak olursa [7];
• Bakım Yapılabilirlik: Bir ürünün servis yapılabilirlik ve onarılabilirlik derecesi,
bakım maliyetlerinin verimliliğinin arttırılması ve aynı zamanda ürünün çalışma koşullarındaki gereklilikleri karşılaması demektir.
• Duruş Süresi: Ürünün tekrar çalışabilir, işlevini istenilen seviyede yerine
• Onarılabilirlik: Arızalı ürünün belirlenen aktif onarım zamanı içerişinde çalışır
hale getirilebilmesi olasılığıdır.
• Servis Yapılabilirlik: Ürünün tekrar çalışma koşullarına getirilmesi için yapılan
bütün işlemlerin zorluk veya kolaylık seviyesidir.
• Ulaşılabilirlik: İhtiyaç anında ürününün kullanıma hazır olması durumudur. • Aktif Onarım Zamanı: Bakım ekibinin aktif olarak bakım-onarım işlemini
ya-parken geçirdiği süredir.
• Lojistik Zamanı: Duruş süresi sırasında bakım-onarım yapılırken gerekli olan
parça veya takımı bekleme süresidir.
• Tasarımın Yeterliliği: Ürünün tasarım kriterlerine ve belirtilen şartlara göre
kul-lanılması halinde, belirlenen görevi başarıyla yerine getirmesi olasılığıdır.
• Anahtar Performans Göstergeleri (APG): Bir faaliyetin gidişatını
betimleme-de kullanılan kritik betimleme-değerler olarak tanımlanabilir. Bakım faaliyetlerinin doğrulu-ğunun farklı kıstaslar üzerinden ölçülmesi ve değerlendirilmesidir [8].
2. BAKIM YAPILABİLİRLİK AÇISINDAN TASARIM
Bakım yapılabilirlik, üretimi tamamlanmış bir ürünün, geliştirilmesi, tasarımı ve ku-rulumu sırasında bakım sürelerini ve maliyetlerini, bakım için gerekli olan çalışan sayısını ve çalışma sürelerini, kullanılacak takımları, parça ve takımların tedarik süre-lerini, tedarik maliyetsüre-lerini, gerekli olan yetenek seviyesini azaltmak ve bunu yapar-ken de ürünün tasarım amacını en iyi şekilde yerine getirmesini sağlamak demektir. Bakım yapılabilirlik, tasarımın uzun ömürlü olmasını sağlamak ve kolay, ekonomik ve etkin bir şekilde yapılabilmesini sağlamaktır. Tasarım sırasında bakım yapılabilir-liğin dikkate alınmaması demek, yüksek bakım maliyetleri, duruş sürelerinin uzaması ve ürünün çok uzun süre servis dışı kalması ve bakım-onarım ekibinin işini yerine getirirken gereğinden fazla zorlanması, zaman kaybetmesi hatta işlerini yaparlarken olası yaralanma ve sakatlanmalara maruz kalması anlamına gelebilir.
Bakım yapılabilirlik açısından bakım ekiplerinin beklentileri [9];
• Periyodik Bakım Müdahaleleri: Periyodik bakım minimize edilmeli ve hem
gereken kişi hem de gereken zaman miktarı mümkün olduğunca az olmalıdır.
• Esnek Periyodik Bakım Takvimi: Periyodik bakım zamanları beklenmedik
du-rumlara karşı esnek olmalıdır. Diğer departmanların planlarında yapılan bir de-ğişiklikten etkilenebilir. Bu durumda bakım zamanlarını değiştirmek gerekebilir.
• Gereksizlik-Fazlalık: Bakım gereken yerlerde sistemin çalışması engellenecek
çalışma-sını engellemeden değiştirilecek ve bakım yapılacak şekilde tasarım yapılması gerekir.
Bakım yapılabilirlik için tasarımın hedefleri [9];
a. Bakım onarım ekibinin eğitimi için gereklilik azaltılmalı, b. Bakım onarım sırasında gereken yetenek seviyesi azaltılmalı, c. Düzeltici ve periyodik bakım sürelerinin azaltılmalı,
d. Bakım-onarım sistem durdurulmadan yapılabilmeli,
e. Tamir edilen parçadan elde edilecek verim, onun tamiri için harcanan zaman ve efora değmeli,
f. Tamir için harcanan zaman ve işgücü ile parça değişimi arasındaki fayda-maliyet ilişkisi uygun olmalı,
g. Hata tespiti ve hata ayıklanması mümkünse otomasyon ile yapılabilmelidir. Bakım yapılabilirlik açısından tasarımcının dikkat etmesi gereken hususlar ise aşağı-daki gibi özetlenebilir [10];
1. Bakım yapılabilirlik mutlaka tasarım sırasında düşünülmelidir, daha sonra yapı-lacak değişiklikler zor olabilir.
2. Tamir mi edilecek yoksa atılıp yeni parça mı takılacak? Bu bakım felsefesi be-nimsenmeli ve tasarıma başlamadan göz önünde bulundurulmalıdır.
3. Tasarım yaparken mutlaka bir bakım konusunda çalışmakta olan uzmana danışıl-malıdır. Eğer bakım rutini hatırlaması zor, uzun ve karmaşık ise mutlaka talimat hazırlayarak bunlar bakım ekibine verilmelidir. En kısa zamanda da bu rutini daha kısa ve kolay hale getirecek revizyonlar yapılmalıdır.
4. Tasarım mümkün olduğunca basit tutulmalıdır. Karmaşık montajlardan, karışık sistemlerden ve parçalardan uzak durulmalıdır.
5. Yapılan tasarımın test edilebilir olmasına dikkat edilmelidir. Bir arızayı önceden haber verebilecek mekanik sistemler kurulmalıdır.
6. Bakım açısından erişilmesi zor olan parçaların, kaliteli ve uzun ömürlü olduğun-dan emin olunmalıdır. Böylece o parça için bakıma daha az ihtiyaç duyulacaktır. 7. Bakım yaparken tehlike yaratabilecek bölgelere mutlaka uyarı işaretleri
konul-malıdır.
8. Özel takım gerektiren bağlantılardan uzak durulmalıdır.
Bakım yapılabilirliği kolaylaştırmak açısından çeşitli yöntemler uygulanabilir.
2.1 Birimlere Ayırma (Modülerizasyon)
İki parçanın birleştirildiği yerde potansiyel olarak bakıma ihtiyaç vardır. Birleştirme türü de bakım tipine ve bakımın zorluğuna etki edecektir. Uygun olan yerlerde sistem-leri birimlere ayrıştırıp modüsistem-lerize etmek gerekecektir [6].
a. Arızalanmış bir birimi tamir ederken, onunla ilişkili çalışan diğer bir birime zarar verilmemesine dikkat edilmelidir.
b. Bakım yaparken sökülmesi gerekecek parçalarda mümkün olduğunca kalıcı bir-leştirmelerden uzak durulmalıdır.
c. Özel bir parça kullanılan bir montajda yerine ona benzeyen ve soruna yol açabilecek başka bir parçanın takılamayacağından emin olunmalıdır (Poka-Yoke).
d. Montaj yönünün önemli olduğu yerlerde parçanın ters yönde takılmasına engel olacak fikirler geliştirilmelidir.
2.2 Taşıma ve Erişim Kuralları
Bakım esnasında parçaların taşınabilmesi ve parçalara erişilebilmesi için uygun ta-sarım yapmalıdır. Çok basit tata-sarım uygulamaları ile bakımı yapmak çok daha kolay hale gelebilir (Şekil 1-10). Aşağıda bakım yapılabilirliği kolaylaştırmak açısından ta-sarımda dikkat edilebilecek bazı hususlar sıralanmıştır [10]:
a. Tamir edilecek yere ulaşmak için mümkün olduğu kadar az parça sökülmelidir. b. Erişim, bakımcının rahatça çalışabileceği yerin yeterince geniş olması demektir.
Kullanılacak takımların çalışması, bakımcının uzuvlarının rahatça geçmesi veya gerekirse sökülüp takılacak parça için yeterince alan olmalıdır.
c. Bir parçayı sökmek için takım kullanmak gerekliyse, bakımcı takımı normal ve rahat bir şekilde kavradığında rahat bir çalışma alanı olacak kadar boş alan olma-lıdır. Eğer takımın ve bakımcının rahat bir şekilde çalışacağı kadar boş bir alan yaratılamıyorsa, bu durumda takımın sökülecek parça ile buluşması için kılavuz bir yol olmalıdır.
Şekil 1. Montaj Yönüne Göre Tasarım Yapılmalıdır
Şekil 2. Görme Kolaylığı Sağlanmalıdır
d. Tasarlanan ulaşım boşluklarının ortalama bir insana göre değil, herkese göre ol-masına dikkat edilmelidir.
e. Bakımcı mutlaka çalıştığı bölgeyi görebilmelidir.
f. Delik kapakları minimum 180° açılabilmeli ve açıldıktan sonra sabitlenebilmeli-dir ya da komple sökülebilir olmalıdır.
g. En rahat çalışma yüksekliği bel ile göğüs hizası arasıdır. Daha yüksek veya alçak bölgelerde, sökülebilir birimler kullanmak faydalı olacaktır.
h. Çalışma ömrünün düşük olması beklenen parçalara, düzenli olarak bakım gerektiren parçalara ulaşım kolay olmalıdır.
i. Montaja dâhil büyük birimler menteşeli, kızaklı ya da bir kanal içerisinde çalışa-cak şekilde tasarlanmalı ve sökülmesi gerektiğinde kolayca sökülebilmelidir. j. Söküldükten sonra uzak bir bölgeye taşınması gereken ağır modüller var ise
bun-ların üzerine mutlaka bildiri etiketi yapıştırılmalıdır.
k. Parçaları sökerken veya takımları kullanım alanından uzaklaştırırken ikinci bir hasar yaratmayacak kadar alan olmasına dikkat edilmelidir.
Şekil 3. Ulaşım Kolaylığı Sağlanmalıdır Şekil 4. Birden Fazla Takımla Sökülebilen Standart Parçalar Kullanılmalı
Şekil 5. Bakım Yapan Kişinin Rahat
Şekil 7. Kolay Montaj ve Demontaj Fikirleri Şekil 8. Takımın Çalışması İçin Gereken Boşluklar Düşünülmeli
Şekil 9. Kablolama Yapılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Şekil 10. Borulama Yapılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
2.3 Parça ve Bileşenleri Dikkate Almak
Taşıma veya kullanım sırasında titreşimin neden olduğu sürüklenmeyi ortadan kaldırmak için, önceden ayarlanan cihazların doğru ayarlamadan sonra kilitlendiğinden emin olunmalıdır. Kilit somunları, vidalar, tırnaklar veya diş kilitleme macunu kullanılmalıdır. Önceden ayarlanmış potansiyometreler üzerinde bir kilit boya kullanılması uygun olacaktır [10].
Montaj sırasında parçaları daha kolay ve hızlı hizalayabilmek için, birleşme yerlerine mutlaka köşe pahı kırılmalıdır.
Boru, şase veya makina gövdesinin altına kablo gizlenmemelidir. Kablo için daha fazla koruma demek olsa da boru, şase ya da makine gövdesinin altına kablo gizlen-memelidir. Zaman içerisinde karşılaşılacak bir problemde kablolara ulaşmak çok daha zor olacaktır.
a. Montajda kullanılan bağlantı elemanlarının tipleri ve boyutlarının sayısı en aza indirgenerek kullanılacak takım sayısı ve yedek parça taşıma işlemi en aza indiril-melidir. Özel aletler gerektiren standart dışı veya çok az bulunan bağlantı eleman-larından kaçınılmalıdır.
b. Birden fazla takımla sökülebilen standart parçalar kullanılmalıdır.
3. KABLO MAKİNALARININ BAKIM YAPILABİLİRLİK
AÇISINDAN TASARIMINA YÖNELİK ÖRNEKLER
Kablo sarım makinasında hidrolik sistemler vasıtası ile kollar sağa-sola aç-kapa hare-keti ve gövde aşağı-yukarı harehare-keti yapmaktadır. Makinanın kollarına açma kapama hareketi veren pistonlar ise Şekil 11’de görüldüğü üzere arka panonun içerisine giz-lenmiştir.
İçerisinde hidrolik ünite ve elektrik ekipmanlarını bulunduran pano Şekil 12’de görül-mektedir. Bu pano makina gövdesine menteşe ile monte edilmiş olup, sabitleme için bir kilit sistemi kullanılmıştır.
Hidrolik pistonlarda bir sorun meydana gelmesi durumunda bakım ekiplerinin
ması için panonun açılması ve bu çalışma için gerekli ortamın yaratılması zorunludur. Bunun için tasarımcılar pek çok fikir üretebilir. Akla gelen en basit yöntemlerden bir tanesi Şekil 13’te gösterilmiştir. Bakım ekibinin makina üzerinde rahat çalışabilmesi için iki adet ayak ile pano sabitlenmiş olup, bakımcı için asgari düzeyde çalışma alanı yaratılmıştır.
Şekil 14a’da görülen tasarım ise kablo baskısı için kullanılan bir hat ekipmanıdır. Burada kullanılan iki farklı çeşitteki rulolar kablo üzerine baskı yapmaktadır. Bu
ru-Şekil 12. Bakımı Kolaylaştırıcı Pano Montaj Mekanizması
lolardan üst kısımda bulunanlarda Şekil 14b’de görüldüğü gibi bir mil, rulman, seg-man ve rulonun kendisi bulunmaktadır. Bakımcı açısından değerlendirildiği zaseg-man bu sistemde aşınma miktarı en fazla olacak olan sarı renkli dıştaki rulolardır ve belirli periyotlarda değiştirilmesi gerekmektedir.
Bu sistemde zaman tasarrufu açısından birkaç iyileştirme yapılabilir. Baskı rulosunun değişimi sırasında sökülmesi gereken rulman, rulodan bağımsız bir şekilde mil üze-rinde yataklanabilir (Şekil 14c). Rulman periyodik bakımı için kovan üzerine gresör-lük delikleri açılabilir. Böylece bakım ekibinin çalışma süresi azaltılarak, zamandan tasarruf edilebilir.
Şekil 15a’da görülen örnek tasarımda, kolların sağa-sola hareketini sağlayan lineer kızak sistemine ait lineer arabalarda bir hasar meydana gelmesi durumunda, bakım ekibinin lineer kızak üzerinde bulunan 48+ cıvatayı tamamen sökerek kızağı gövde-den ayırması ve sorunlu arabaya ait kolu sökmesi gerekmektedir (Şekil 15b). Tasarım üzerinde yapılabilecek değişikliklerden birisi Şekil 15c’de gösterilmiştir. Buna göre makina kollarının tamamen kapanması durumunda ortada kalan ölü kızak mesafesi çıkartılmış ve kızak dört parça halde kullanılmıştır.
Şekil 16’da ise bakımcının aktif onarım süresini kısaltacak diğer tasarım yöntemleri gösterilmiştir. Örnek bakım ekibi için önceden uyarı sistemi Şekil 16a’da
gösteril-b
a c
a b
c
Şekil 15. Bakımı Kolaylaştırıcı Lineer Kızak Tasarımı
mektedir. Vidalı mil sistemi üzerinde ufak bir modifikasyon ile gözle görülür bir uyarı sistemi kurulmuştur. Turuncu renkli burç kırmızı renkli burca sabitlenerek dönmesi engellenmiştir. Böylece kırmızı renkli burcun üzerindeki dişler zamanla aşındıkça bu iki parça arasında bırakılmış olan nominal mesafe (örneğin ~5-6 mm) azalacak ve sınır olarak belirlenen bir mesafeye düştüğü anda kırmızı renkli burcun değişmesi gerektiği sinyalini verecektir. Şekil 16b’de ise rulman yağlama işleminin kolaylaştı-rılması için açılan bir gresörlük deliği görülmektedir.
4. SONUÇ VE ÖNERİLER
Bir makinanın bakımı satın alma ile başlar. Tasarım yanlışlıkları içermesinden dolayı bakım yapılabilirliği zor, yedek parçasının bulunması sıkıntılı, bakımı için özel yete-nek gerektiren, bakımı yapılacak yere ulaşımın zor olduğu bir makine satın alınmışsa baştan büyük hata yapılmış demektir. Makinayı satın alırken bakım ekibinin görüşünü almak gerekmektedir. Makinayı tasarlayanlar tasarım aşamasında bakım yapılabilir-liği kolaylaştırıcı çözümler düşünerek tasarımını yapmalıdır. Tasarımcı bakımcının işini kolaylaştırma, bakım maliyetlerini azaltma, kullanılan takım çeşitliliğini, bu ta-kımlara ulaşma sürelerini düşünme, aktif onarım zamanını kısaltma, bakım için har-canan maddi ve manevi her çeşit sermayeyi en verimli kullanma fikrini daima göz önünde bulundurmalıdır.
Tasarımcı daha henüz kavramsal tasarım aşamasında planlarını oluştururken bile mut-laka bu durumları göz önünde bulundurmalı, en uygun modeli kafasında canlandıra-rak, bakımcının zamanını en efektif şekilde kullanmasını sağlamalıdır. Böylece firma hem maddi olarak hem de işgücü ile emekten tasarruf edecek ve bakım giderlerini azaltacaktır.
a b
KAYNAKÇA
1. Meran, C., Erol, S. S. 2009. Türkiye’de ve dünyada Bakım Mühendisliği Eğitimi ve Önemi, Mühendis ve Makina, cilt 50, sayı 598, s. 45-48.
2. Güngör, A., Meran, C. 2005. Bakımda İnsan Faktörü, II. Bakım Teknolojileri Kongresi ve Sergisi, MMO Denizli Şubesi, s. 291-303.
3. Meran, C., Küçükodacı, S., Güngör, A. 2007. Bağlantı Elemanı Özelliklerinin Makine-lerin Montaj ve Demontaj Edilebilirliği Üzerine Etkisinin Analizi, III. Bakım Teknoloji-leri Kongresi ve Sergisi, Denizli, s. 355-362.
4. Erbil, İ., Meran, C., Tan, E. 2003. Bakımda İnsan Faktörü, Bakım Teknolojileri Kong-resi ve Sergisi, MMO Denizli Şubesi, s. 284-292.
5. Meran, C. 2015. Bakım Tekniği ve Uygulamaları Ders Notları, Denizli, s. 3.
6. Ebeling, C. 2010. Intro to Reliability and Maintainability Engineering 2nd Ed., Waveland
Press Inc.
7. Dhillon, B. S. 1999. Engineering Maintainability: How to Design for Reliability and Easy Maintenance, ISBN: 0-88415-257-X, Gulf Publishing Company.
8. Meran, C., Güngör, A., Gültekin E., Erol, S. S. 2009. Bakım Alanında Anahtar Per-formans Göstergelerinin (APG) Kullanımı, IV. Bakım Teknolojileri Kongresi ve Sergisi, TMMOB Makine Mühendisleri Odası, Denizli, 22-24 Ekim 2009, s. 271-278.
9. NASA, MAN-SYSTEMS Integration Standarts Volume I, Section 12 Design For Main-tainability, https://msis.jsc.nasa.gov/sections/section12.htm.
10. Taylor, A. Design for Maintainability: Princibles, Modularity and Rules, www.design1st. com/Design-Resource-Library/design_tips/Design_for_Maintainability.pdf.
