•
DOĞU KARADENİZ
-
1985
_______________ __
_________
Yazı ve fotoğraflar: ŞÜKRAN KETENCİ
Kentleri çirkinleştirme yarışı
GELENEKSEL R İZE E V t — Yeni çirkin şehrin hemen gerisinde, eski güzelim Rize'den örnekler sapasağlam duruyor. İşte çok uzun yıllar hiçbir onarım görmediği halde, bütün güzelliği ile ayakta du rabilen, doğa ile uyumlu bir geleneksel Rize evi.
İstanbul’da denizi doldurmak bir moda olmadan yıllar önce devletin daha doğru dürüst işle yen bir karayolunu götürmedi ği Doğu Karadeniz’de bir ilimiz deniz doldurularak çok büyük bir gelişme alanı kazandı.
Amerika’da eğitim gören Ri ze kökenli mühendis Ekrem Or- hon’un başta Amerika olmak üzere çeşitli yabancı ülkeler be lediyelerinden yardımlar alarak, toprağın en önemli sorun oldu ğu yörede şehrin merkezinde çok geniş bir yeni yerleşim alanı ka zanması Rize halkı tarafından coşku ile karşılandı. Rizeliler hâ lâ bu ünlü belediye başkanları- nın adını rahmetle anıyorlar. Ancak şehirciler olayın ürünleri ile birlikte, şehrin geleceği açısın dan çok ağır bedelleri olacağı ka nısındalar. İlk ürününü kente gi rerken görüyorsunuz. Böylesine güzel bir kentin nasıl olup da bu kadar çirkinleştirilebildiğine şa şıp kalıyorsunuz.
Herkesin gönlüne göre
Rize merkezinde deniz doldu rularak kazanılan çok büyük ye ni yerleşim alanı, kimine göre daha çok para, kimine göre de yer darlığı kaygısı ile herkesin gönlünce yerleşimine açılmış. Denize bakan sahil şeridinde 9 kata kadar, istediğiniz türde in şaat yapabilirsiniz. Binalar biti şik nizam, kimisi ev, kimisi işye ri, kimisi cephesini denize kapat mış. Arkaya geçişi sağlayan ve rutubetli yörede çok önemli olan hava akımını sağlayacak denize dikey sokaklar nerede ise yok denecek kadar az ve paralel kav şaklarda birleşmiyor. Yani ne hava akımı ne de trafik açısın dan arkaya geçiş işlevini yapmı yorlar. Binalar denizden yamaç lara doğru yükseklik kazanaca ğına, en yüksekler en önde du var işlevini yaptıktan sonra ge riye, eski Rize merkezine doğru 9 kattan 3 kata kadar inen bir imar planı içinde hâlâ inşa edi liyor. Rize merkezi yaklaşık 20 yıldır bir şantiye durumunda.
Şehir soluk alamıyor
Bol yağışlı ve rutubetli yöre de, yanlış yerleşime yanlış inşa at türü ve malzemesi de eklenin ce kent bütün sokakları evleri ile rutubet kokar olmuş. Bir de her zaman sisle, dumanlı hava çök mesine, kışın eklenen yakıt pis liği ve onun çöküntüsü var. Ta bii yarım inşaatlar tamamlanın ca bütün bu sorunları katları ile büyüyecek. Nasıl çözüleceği, na sıl göz yumulduğu sorularının
uzun süre yaıutı olmayacak gibi gözüküyor.
Rize’de sonradan toprak ka zanılarak açılmış bir yerleşim alanı bu hale getirildiği için ön celikle üzerinde durduk. Ancak güzel doğa ile çelişen çirkin şe hirleşme Doğu Karadeniz’in bü tün yeni yerleşim merkezlerinde var. Yöreyi aralıklı olarak gidip görenler, hızlı çirkinleşmenin hiçbir önlem alınmadan devam ettiğini acı acı gözlemliyorlar. En
önde en yüksek, denize küsmüş, en çirkin, karmakarışık, yolları kesen ve üzerlerine doğru dürüst sıvalama dahi yapılmayan yeni yapılanmalar. Bütün yerleşim merkezlerinin adeta bir şantiye görünümü kazanmış olması. Trabzon, Çayeli, Gündoğdu, Pazar, Ardeşen, Hopa., da ne farkediyor sanki.
Büyük kentlerde kötü ün ya pan Karadenizli müteahhitler bu ünü doğrulamak ister gibiler.
M iaradeniz’de
kentlerin
çirkinleştirilmesi hızla
devam ediyor.Bütün
yerleşim merkezleri
üstüne sıva bile
vurulmayan çirkin
binalarla adeta bir
şantiye görünümü
almış. Büyük
kentlerde kötü ün
yapan Karadenizli
müteahhitler bu
ünlerini kendi
kentlerinde ispatlamak
ister gibiler.
Y ü zyılla r öncesinin
geleneksel Doğu
Karadeniz mimarisi
onarmışız dimdik
ayakta duruyor.
Gerçek sorumluluk galiba yöre ye hiçbir sorumluluk duymayan merkez devlet yönetiminde. Ye rel yönetimler ise üretken, o öl çüde de hırslı ve yerleşim soru nu olan insamn baskısına boyun eğiyor. Karadenizlinin ise anor mal ölçülerde boyutlanmış bir konut sorunu var. Öncelikle ev yapılabilecek konut alanı çok sı nırlı. Kıyıya dik dağlar, doğaya olağanüstü güzelliği verirken, in sanına ekecek ve ev yapacak top rak bırakmamış. Uzun yıllar
gurbetçilik temel gelir kaynağı olmuş. Yoğun gurbetçilik yaşan mış.
Aynı zamanda büyük ailenin tarlalarının tamamı anlamına da gelen bahçeler ortasındaki bü yük evlerde sıkışan nüfus arttık ça artmış. Gelişen çaycılıkla bir likte artan konut gereksinmesi başıboş, plansız programsız ka lınca bugünkü şehirleşme orta ya çıkmış. Ulaşım sorununa bağ lı, inşaat malzemesinin çok pa halı ve kıt olduğu yörede, her yıl gelen çay parasına göre yürüyen inşaatlar, yerleşim merkezlerine yıllardır süren bir şantiye görü nümü kazandırmış.
Denizi kızdırınca
Bir de sürekli inşaatlara kum, çakıl alınması ile kızdırılan Ka radeniz var. Kış aylarında öfke sini kıyı evlerinden, sahil yolun dan alıyor. Denizin sahil evleri ni, sahil yolunu her yıl alıp za rar vermesine karşı çaresiz kalı nınca, dağlardan büyük kayalar denize indirildi. Şimdi güzelim koylarda hem kum az hem de yığılmış kayalar bir başka zorun lu çirkinlik örneği.
Şehirciler, kıyıda denizi kapa tan, çirkin yüksek binalarla ko nut, işyeri sorununa çözüm ara manın yanlışlığı üzerinde duru yorlar. Doğu Karadeniz gibi ge lecekteki başlıca gelir kaynağı doğa güzellisi olabilecek bir yö renin böylesine çirkinleştirilme sine kimsenin hakkı olmadığını söylüyorlar._____________
Geleneksel mimari harika
Bir de yüzyıllardan bugüne gelmiş, bugün nedense kimsenin görmediği Doğu Karadeniz’in geleneksel bir mimarisi var. Do ğa ile hem estetik hem de yaşam koşullan açısından tam uyumlu, gerçekten bir harika. Yörenin yağışına, rutubete dayanıklı yüz yılların gerisinden onarımsız ayakta kalabilmişler. Karade niz’in geleneksel mimarisinde ev ler bitişik değil. Genellikle alt katları az camlı ve taştan. Üst katlar çoğunlukla ahşap. Sağlam olduklan kadar, sağlıklı. Aylarla kapalı kalmış eski konaklar as la her gün eşyaları havalandırı lan yeni evler gibi rutubet kok muyorlar. ister ta Bizans’tan, is te Rum, Osmanlı ailelerinden kt. uş olsunlar. Farklı estetik anlayışlarına rağmen hep aynı doğru sonuçlara ulaşılmış. “Ak
lın yolu bir” diyeceksiniz. An
cak bugünkülerde yüzyılların ge leneğinden neden en ufak bir ders alınmamış ki...
ESKİ M İM ARİ— Geleneksel Doğu Karadeniz mimarisinde deniz kıyısmdaki en yoğun yerleşim alan
larında dahi, evler dar sokaklarla dahi olsa birbirinden ayrı, rutubetten koruyan hava akımlarına açık. Araklı’da geleneksel mimarinin bozulmadığı bir kıyı köyü. '
