Some Sources of Marine Functional Foods and Food Ingredients

Denizel Kaynaklý Bazý Fonksiyonel Gýdalar ve Gýda Bileþenleri

1

Su Ürünleri Merkez Araþtýrma Enstitüsü, Vali Adil Yazar Cad. No:14 Kaþüstü Beldesi Yomra-Trabzon.

1

Gülsüm BALÇIK MISIR *

* Sorumlu yazar: Gülsüm BALÇIK MISIR Tel.:04623411053 ; Fax: 04623411152; Geliþ Tarihi : 11.07.2011

Some Sources of Marine Functional Foods and Food Ingredients Abstract

Beyond their nutritional effects, functional foods are known to provide health benefits and preventive effects on human body. Nowadays, there is a huge and increasing interest among consumers and production industry on these products. Marine products, containing a good amount of omega-3 fatty acids, proteins, vitamins, bioactive peptides, a variety of minerals and enzymes, are one of the most important sources of functional foods/ food components. The aim of this revive is to give information on the most common functional products of marine origin.

Keywords: Functional food, marine products, omega-3 fatty acids Özet

Temel beslenme özelliklerinin yaný sýra insan saðlýðýný iyileþtirmede ve/veya hastalýklarýn oluþumunu önlemede etkili olan fonksiyonel gýdalarýn tüm dünyada üretim ve tüketim düzeyleri hýzla artmaktadýr. Yapýlarýnda bulundurduklarý omega-3 yað asitleri, proteinler, vitaminler, biyoaktif peptitler, çeþitli mineral madde ve enzimlerle deniz ürünleri fonksiyonel gýda veya gýda bileþenlerinin en önemli kaynaklarýndandýr. Yapýlan bu çalýþmada denizel kaynaklý en yaygýn fonksiyonel gýda ve gýda bileþenleri hakkýnda bilgiler derlenmiþtir.

Anahtar Kelimeler: Fonksiyonel gýda, deniz ürünleri, omega-3 yað asitleri

Ýnsan saðlýðýnýn besinlerle yakýndan hastalýklarýn oluþum riskini düþürdüðünü iliþkili olduðu yüzyýllardýr bilinmektedir. hatta yaþam kalitesini arttýrdýðýný ortaya Hipokrat 'gýdalarýnýzý ilaç ilaçlarýnýzý gýda koymuþtur (Korhonen 2002). Fonksiyonel olarak saðlayýn' sözü ile günümüzden gýdalar üzerindeki araþtýrmalar bu anlayýþ yaklaþýk 2500 yýl önce gýda-saðlýk iliþkisini doðrultusunda 1980'li yýllarda Japonya'da

vurgulamýþtýr. baþlayýp tüm dünyaya hýzla yayýlmýþtýr (Arai

Günümüzde gýda ve beslenme 1996). Fonksiyonel gýdalarýn evrensel olarak bilimindeki son geliþmelerle, yapýlan çok kabul edilmiþ bir tanýmlamasý olmamakla çeþitli araþtýrmalar besinlerin ve/veya besin birlikte Uluslararasý Gýda Enformasyon bileþenlerinin çeþitli vücut fonksiyonlarýnýn Konseyi (IFIC-The International Food yerine getirilmesinde düzenleyici rolünü, Information Council) fonksiyonel gýdalarý saðlýklý yaþamayý destek-lediðini, belirli temel beslenmenin ötesinde saðlýða iliþkin

© Su Ürünleri Merkez Arastýrma Enstitüsü Müdürlügü, Trabzon

Uluslararasý Yaþam Bilimleri Enstitüsü'ne ilgi artmakta olup, nedenleri ise yaþlanan nüfus, (ILSI- International Life Science Institute) göre artan saðlýk masraflarý, kiþisel saðlýðý arttýrma ise fonksiyonel gýdalar temel beslenmenin yaný isteði, gýda tüketimi ve saðlýk iliþkisi hakkýnda sýra biyolojik aktif gýda bileþenleriyle saðlýðý toplumun bilinçlenmesi, tüketicilerin kalite ve olumlu etkileyebilen gýdalardýr (ADA, 2004). çeþide gösterdikleri taleptir (Betz, 1999).

Avrupa Birliði Fonksiyonel Gýdalar Komisyo- Ýnsan gýdasý olarak tüketilen veya nu'nun tanýmýna göre ise “Bir gýdanýn tüketilmeyen deniz canlýlarý fonksiyonel deniz fonksiyonel gýda sayýlabilmesi için, temel ürünleri için kullanýlan kaynaklardýr. Özellikle beslenme özelliklerinin yaný sýra insan saðlýðýný deniz ürünleri iþleme yan-ürünleri, ekonomik iyileþtirmede ve/veya hastalýklarýn oluþumunu önemde ve deðerlendirilmesi hem çevre hem de önlemede etkili olmasý gerekir (Alaþalvar ve verimlilik açýsýndan son derece önemli

Pelvan 2009). kaynaklardýr. Deniz ürünleri kaynaklý

fonksi-1991 yýlýnda Japonya'da onaylanan yonel ürünler, direkt gýda maddesi, gýda Saðlýklý Gýda Tüzüðüne (Foods for Specified hammaddeleri, katký maddesi ve ekstrakt (sývý, Health FOSHU) göre bir ürünün fonksiyonel gýda toz, kapsül gibi) formlarýnda üretilmektedir lisansý alabilmesi için belirli kriterlerin (Yýlmaz vd. 2006).

saðlanmasý þartý getirilmiþtir. Buna göre Yapýlan bu çalýþmada denizel kaynaklý

fonksiyonel gýdalar; bazý fonksiyonel gýda ve gýda bileþenleri

1.Ürün, beslenme kalitesinin iyileþtirilmesine, hakkýnda literatürden faydalanýlarak bilgiler saðlýðýn korunmasýna ve devamýna yardýmcý derlenmiþtir. Makalenin denizel fonksiyonel

olmalýdýr, ürünlere ilgisi olan çeþitli araþtýrmacý gruplara

2.Ürün ve ilgili bileþenlerin saðlýk üzerindeki faydalý olabileceði düþünülmektedir. olumlu etkisi týbbi ve/veya beslenme bilimi

açýsýndan saðlam temellere dayandýrýlmalýdýr,

Denizel Yaðlar

ürün veya ilgili bileþenlerin günlük tüketim Balýk ve diðer deniz ürünleri, insanlýk miktarlarý belirlenmelidir, tarihinin en eski besin kaynaklarýnýn baþýnda 4. Ürün ve ilgili bileþenlerin, bilimsel veriler ve gelmiþtir (Sikorski ve Kolakowska 2003). Balýk deneyimler doðrultusunda güvenle tüketile- ve diðer deniz organizmalarý kalsiyum (balýk bileceði kanýtlanmýþ olmalýdýr, kemikleri ve kabuklardan gelen), antihipertansif 5. Söz konusu bileþenin, fizikokimyasal proteinler (peptit ve protein hidrolizatlarý), özellikleri ile kalitatif ve kantitatif analitik antioksidanlar (balýk derisinden gelen), belirleme metotlarý iyi tanýmlanmalýdýr, selenyum, kitin (ve türevleri), omega-3 PUFA, 6. Ürünün bileþimi, benzer tipteki gýdalarýn taurin ve diðer biyoaktif bileþenlerin kaynaðý normal koþullarda içerdiði besin madde olarak bilinmektedir. Bunlarla birlikte denizel bileþenleri bakýmýndan farklýlýk göstermemelidir, kaynaklý fonksiyonel materyalin esas olarak 7. Ürün, günlük diyetlerde sýklýkla kullanýlan bir denizel yaðlar ve özellikle omega-3 çoklu

gýda olmalýdýr, doymamýþ yað asitlerinden oluþtuðu yapýlan

8. Ürün doðal olarak tüketildiði gýda formunda bilimsel, epidemiyolojik ve klinik deneme

olmalýdýr, çalýþmalarýyla ortaya konmuþtur. Elde edilen bu

9. Ürün veya ilgili bileþenler, týbbi ilaç veya etken bilimsel kanýtlar ve tüketici bilincinin artmasý madde olarak kullanýlmýþ olmamalýdýr, (Farr, balýk yaðlarýnýn diyetteki yerini artýrmýþtýr. 1997; Kwak ve Jukes, 2001; Coþkun, 2005). Uluslararasý anlamda balýk yaðý ve balýk yaðlarý

Su Yosunlarý

rapor edilmiþtir. Somon, sardalya, morina ringa balýklarý ile bazý tür deniz algleri yüksek oranda

Su yosunlarý içerdikleri önemli ölçüdeki PUFA bulundurur. PUFA'lar arasýnda da EPA ve

çözünür polisakkarit potansiyel ile diyet lif özelliði DHA denizel kaynaklarda karasal kaynaklara

gösterir. Bu özelliði ile insan beslenmesinde diyet oranla oldukça fazla bir orana sahiptir. (Hurst,

lif kaynaðý olarak deðerlendirilebileceði 2006)

belirtilmiþtir (Lahaye ve Kaeffer, 1997). Diyet Yapýlan çeþitli araþtýrmalarýn sonuçlarý

liflerin tüketilmesi saðlýkla ilgili birçok alanda omega-3 (özellikle EPA ve DHA) yað asitlerinin

olumlu etkilere sahiptir; kolon kanserine saðlýðýn sürdürülmesi, kalp damar hastalýklarýnýn

yakalanma riskini düþürme, kabýzlýk, yüksek önlenmesi, romatoid artrit, Alzheimer gibi

kolesterol, obezite ve diyabet gibi. Bunlarla birlikte, hastalýklara karþý korunma, kan basýncýný düþürme,

diyet liflerin birçok bileþeni antioksidan ve diyabet, astým semptomlarýnýn azaltýlmasý gibi

baðýþýklýk sisteminin güçlendirme etkilerine de durumlarda faydalý olduðunu, kronik obstrüktif

sahiptir (Suzuki vd., 2004). Su yosunlarý ayrýca akciðer hastalýðýna karþý ve birçok kanser türüne

y a p ý l a r ý n d a k a r o t e n o i d l e r, y a ð a s i t l e r i , karþý korunmada etkili olduðunu, hamilelik ve

polisakkaritler, vitaminler, steroller, tokoferol, bebeklik döneminde beyin ve göz geliþiminin

fikosiyaninler gibi biyoaktif biyokimyasallarý desteklenmesinde katký saðladýðýný göstermiþtir

barýndýrýrlar. Bu biyoaktif özellikleri dolayýsýyla bu (Baysal, 2004; Cole vd., 2005; Oh, 2005; Scarmeas

bileþenlerin insan ve hayvan saðlýðýna faydalý vd., 2006; Kadam, and Prabhasankar, 2010).

olduðu bilinmektedir. Potansiyel faydalarý arasýnda Kanada, Ýsveç, Ýngiltere, Avustralya ve

hiperlipidemi, tromboz, obezite ve tümör Japonya gibi ülkeler ile WHO, NATO, AHA

oluþumunu kontrol altýna almak sayýlabilir (Plaza (Amerikan Kalp Derneði) gibi uluslararasý

vd., 2008). Wakame (Þekil 1) . kuruluþlar omega-3 yað asitlerinin insan saðlýðýna

Japonya'da popüler olarak yenilen bir su faydalarý sebebiyle resmi olarak yayýnlanmýþ

yosunudur. Yapýsýnda %5-10 oranýnda fukoksantin günlük alým miktarlarý belirlemiþlerdir.

bulundurur. Fukoksantinin antikanserojen etkisi Günlük alýnmasý gereken EPA+DHA

vardýr. Neoksantin ve fukoksantinin birlikte miktarlarý genel olarak 2000 kalorilik diyette;

prostatlý kanser hücrelerinin geliþimini önemli alýnan enerjinin %0.6-1.2'si veya 1.3-2.7 g/gün

ölçüde azalttýðý ve antiobezite, antiflammatuar EPA+DHA olarak tahmin edilmektedir. Bu

aktivitelere sahip olduklarý rapor edilmiþtir miktarlar da AHA Dietary Guidelines'ýn haftada 2

(Miyashita ve Hosokawa, 2008). Ikeda vd., 2003, kez balýk tüketimi önerisi ile uyum içerisindedir

U. pinnatifida (wakame)'nýn (Þekil 1) (URL-2). Tablo 1'de bazý balýk yaðlarýnda bulunan

EPA ve DHA oranlarý verilmiþtir.

hipertansiyon ve yüksek kolesterole karþý olumlu etkilerinin olduðunu belirtmiþlerdir.

Þekil 1. Wakame (U. Pinnatifida) (URL-3, 4).

Kitin ve Kitosan

kullanýl-maktadýr (Shahidi vd., 1999). Birçok araþtýrmacý Kitin omurgasýzlarýn, kabuklularýn, kitosanýn bisküvi, et ürünleri, balýk eti, balýk sosisi böceklerin dýþ iskeleti ve küf ile mayanýn hücre ve balýk köftesi gibi ürünlerde kullanýmý üzerine duvarýnýn temel maddesi olup, koruyucu ve çalýþmalar yapmýþtýr (Borderias vd., 2005).

destekleyici bileþen olarak görev alýr. Kitinin en

iyi kaynaklarý arasýnda kabuklular (karides,

Selenyum ve Ýyodin

alýr (Kumar, 2000). Selenyum ve iyodin troid hormonunun

Kitosan, kitinin (â-(1-4)-poli-N-asetil- fonksiyonlarýnýn düzenlen-mesinde esansiyel Dglukozamin) deasetilasyonu ile elde edilen bir olan iki iz mineraldir (Rayman, 2000). Troid polimerdir. Herhangi bir toksisitesinin bulunma- hormonu hamileliðin ilk ve son dönemlerinde masý, alerji ve iritasyon yapýcý olmamasýnýn yaný fetüsün beyin geliþimi için kullanýlan bir sýra, biyo-parçalanabilir ve biyo-geçimlidir. hormondur (URL-1). Selenyum, enzimlerin bir Kitosan ayný zamanda önemli biyo-aktif parçasý olarak hücrelerarasý yapýlarýn oksidas-özelliklere sahiptir. Bunlar arasýnda hemostatik, yonla hasar görmesini önleyici antioksidan bakteriyostatik, fungistatik, film oluþturucu, özelliðe sahiptir. Bu özelliði ile selenyum, spermisidal, antikanserojen, antikole-steremik, organizmayý oksidatif strese baðlý kronik antiasit, antiülser, yara ve kemik iyileþmesini hastalýklardan (kanser ve kalp hastalýklarý) korur. hýzlandýrýcý, baðýþýklýk sistemi destekleyici Selenyumca yetersiz beslenen insanlarda özellikleri sayýlabilir (Duman ve Þenel, 2004). baðýþýklýk sisteminin zayýfladýðý ve AIDS Kitosan lipitlerin absorpsiyonunu düþürür. Diyet hastalýðýndan ölüm riskini arttýrdýðý da lif gibi davranarak mide baðýrsak sisteminde bildirilmektedir (Rayman, 2000).

hidrolize edilmez. Vücuttaki birincil fonksiyonu Birçok gýda maddesinde bulunmakla baðýrsakta lipit absorpsiyonunu düþürmektedir. birlikte deniz ürünleri özellikle selenyum ve Bu yolla kolesterolün düþürülmesine, kilo kaybýna iyodin bakýmýndan oldukça zengin kaynaklardýr. destek olur (Ylitalo vd., 2002). Prebiyotik etki Ýnsan gereksinimi karþýlayan en güvenilir gösterir. Ayrýca kitosan kalýn baðýrsaktaki kaynaklarýn uskumru, ringa gibi balýklarla kokuþma bakterilerinin geliþimini önlediði için karides, ýstakoz, midye gibi deniz kabuklularý baðýrsak tümörlerine karþý da koruyucudur. olduðu ortaya konulmuþtur. HMSO 1993'te Kitosan fonksiyonel özellikleri dolayýsýyla kabuklular ve çeþitli balýklara ait selenyum ve yapýlarýnda barýndýrdýðý birçok teknolojik ve iyodin düzeylerini araþtýrmýþtýr. Bu araþtýrmaya

göre en zengin iyodin kaynaðý olarak midye ve noidlerden on kat daha fazla olduðu rapor uskumru(140 g /100 g) olarak belirlenmiþ edilmiþtir (Miki, 1991)) bu karotenoidlerin (yetiþkin bir bireyin günlük iyodin ihtiyacý 150 fonksiyonel gýda bileþenleri olarak kullanýl-g/100g); karides ve ýstakozda ise 100 g/100 g masýnda aday olduklarýný ortaya koymaktadýr. olarak hesaplanmýþtýr. Selenyum içeriklerinin ise Astaksantinin anti-aging ajan olarak yine günlük ihtiyacý karþýladýðý; midyede 50 kullanýmý söz konusu iken, kantaksantinin g/100g, balýklarda ise ortalama 25-30 g/100g Alzheimer's ve Parkinson hastalýklarý, yüksek selenyum bulunduðu belirtilmiþtir. kolesterol, ataklar ve bazý kanser türlerinin tedavisinde katký saðlayabileceði bildirilmiþtir

Karotenoidler

araþtýrmacýlar tarafýndan yapýlan çalýþmalarda kar Karotenoidler doðada bol miktarda yengecinin (Chionocetes opilio) kabuðunda bulunan, suda çözünen bir grup pigmenttir 14mg/g (Shadidi ve Synowiecki (1991) ve mavi (Matsuno, 2001). Karotenoidler iki sýnýfa yengeçte (Callinectes sapidus) 4.63mg/g ayrýlabilir; â-karoten ve ksantafiller gibi hidro- karotenoid (Felix-Valenzuela vd., 2001), Japonya karbonlar ve astasin, astaksantin, kantaksantin, sularýnda yaþayan deniz yengecinin (Paralithodes kriptoksantin, ekionin, lutein, neoksantin, brevipes) et ve kabuðunda ise 33-39g/100g violaksantin ve zeaksantin gibi karotenlerin aksaksantin (Matsuna ve Maoka, 1988) oksijenli türevleri. Akuatik ortamlarda yaþayan bulunduðu rapor edilmiþtir.

salmon türü balýklar ve özellikle karides, ýstakoz Sonuç olarak, deniz ürünleri olaðanüstü ve yengeç gibi kabuklular önemli karotenoid biyo-çeþitlilikleri ve bulundurduklarý yað ve yað kaynaklarýndandýr (Shahidi, Metusalach, ve asitleri, proteinler ve pigmentler gibi biyoaktif Brown, 1998). Karotenoidlerden astaksantik bileþenlerle birçok yeni, saðlýklý gýda bileþen-salmon türü balýklar ve kabuklularda istenen lerinin deðerli kaynaklarýdýr. (Kadam ve kýrmýzýmsý oranj rengi verir (Gentles ve Haard, Prabhasankar, 2010). Tablo 2'de insan saðlýðýna 1991;Higuera-Ciapara, Felix-Valenzuela, ve faydalý bazý deniz ürünleri ile bunlarýn fonksiyonel Goycoolea, 2006) (Þekil 2), ve gýda renklendirici bileþenleri ve faydalý olduðu alanlar verilmiþtir. ajan olarak kullanýlmaktadýrlar (Miyashita ve Ancak yeni fonksiyonel deniz ürünleri Hosokawa, 2008). Ýki temel karotenoid, astak- üretiminde kullanýlacak kaynaklarýn denizel santin ve kantaksantin yengeç ve karideslerden ortamlardaki potansiyel tehlikeli patojenlerden ari ekstrakte edilmektedir. Bu iki karotenoidin yüksek olduklarý araþtýrýlmalý, bilimsel verilerle seviyede antioksidatif özellikleri (astak-santinin deðerlendirilmeli, diyetteki diðer bileþenlerle olan antioksidan aktivitesi zeaksantin, lutein, etkileþimleri araþtýrýlmalý güvenli olduklarý kantaksantin, and â-karoten gibi diðer karote- saptanmalýdýr.

Texas. Ayrýca üretilecek yeni ürünler hakkýnda

Borderý´as, A.J., Sa´nchez- Alonso, I. ve Pe´rez-Mateos, M. tüketici ve market araþtýrmalarý yapýlarak yeni

2005. New applications of fibres in foods: Addition deniz ürünlerine, yeni ürün fikrine olan ilgi

to fishery productsTrends in Food Science & belirlenmeli ve elde edilecek faydalar konusunda _{Technology 16:458465.}

bilgi verilmeli ve tüketiciler bilinçlendirilmelidir. Cole, G.M., Lim, G.P., Yang, F., Teter, B., Begum, A., Ma, Günümüzde denetim ve yasal düzenlemeler Q., Haris-White, M.E. and Frautschy, S.A. 2005. Prevention of Alzheimer's Disease: Omega-3 Fatty ülkeden ülkeye deðiþmekle birlikte yapýlacak hýzlý

acid and Phenolic anti- oxidant Interventions, test etme yöntemlerinin kullanýmý, klinik

Neurobiology of Aging, 26:133-136. denemeler, markalama, gýda güvenliði ve kalite

Coþkun, T. 2005. Fonksiyonel Besinlerin Saðlýðýmýz konularýndaki araþtýrmalarla denizel kaynaklar _{Üzerine Etkileri, Hacettepe Üniversitesi, Çocuk} fonksiyonel gýda ve gýda bileþenleri olarak güvenli Saðlýðý ve Hastalýklarý Dergisi, 48:69-84.

ve etkili bir þekilde kullanýma sunulmalýdýr. Duman, S.S. ve Þenel, S. 2004. Kitosan ve veteriner alandaki uygulamalarý, Veteriner Cerrahi Dergisi, 10(3-4): 62-72.

Kaynaklar

Farr, D.R. 1997. Fuctional foods. Cancer Letters. 114: 59-63. Felix-Valenzuela, L., Higuera-Ciapara, I., Goycoolea-ADA REPORTS, 2004. Position of the Amarican Dietetic

Valencia, F., ve Arguelles-Monal, W. 2001. Association: Funtional foods.

Supercritical CO2/ethanol extraction of astaxanthin Alaþalvar, C. ve Pelvan, E. 2009. Günümüzün ve Geleceðin

from blue crab (Callinectes sapidus) shell waste. Gýdalarý: Fonksiyonel Gýdalar, Bilim ve Teknik,

Journal of Food Processing and Engineering, 24, Aðustos, 2009.

101112. Arai, S. 1996. Studies on functional foods in Japanstate of

Gentles, A, ve Haard, N.F. 1991. Pigmentation of rainbow the art. Biosci. Biotechnol. Biochem. 60: 915.

trout with enzyme-treated and spray-dried Phaffia Baysal, A. 2004. Beslenme, Hatipoðlu Yayýnevi, Ankara,

rhodozyma. The Progressive Fish-Culturist, 444.

53(1):16. Belda, M.C.R. ve Pourchet-Campos, M.A. 1991. Ácidos

Higuera Ciapara, I., Felix Valenzuela, L., ve Goycoolea, F. graxos essenciais em nutrição: uma visão atualizada.

M. 2006. Astaxanthin: a review of its chemistry and Ciência e Tecnologia de Alimentos, 11:5-35.

applications. Critical Reviews in Food Science and Betz, J.M. 1999. Government Perspective on Nutraceuticals

Nutrition, 46(2):185-196. and Functional Foods, Texas AXM University,

Negishi, H. and Hiraoka, J. 2003. Effect of Undaria Plaza, M., Cifuentes, A. and Ibanez, E. 2008. In the search of pinnatifida (Wakame) on the development of new functional food ingredients from algae. Trends cerebrovascular diseases in stroke-prone Food Science and Technology, 19: 31.

spontaneously hypertensive rats. Clinical and Rayman, M.P. 2000. The importance of selenium to human Experimental Pharmacology & Physiology, 30: health. The Lancet, 356 (9225):233 241.

44- 48. Scarmeas, N., Stern, Y., Mayeux, R. and Lunchsinger, J.A.

Kadam, S.U.and Prabhasankar, P. 2010. Marine foods as 2006. Mediterranean Diet, Alzheimer Disease, and functional ingredients in bakery and pasta products. Vascular Mediation, Archives of Neurolog, Food Research International, 43:19751980. 63:1709-1717.

Korhonen, H. 2002. Technology options for new nutritional Shahidi, F., Arachchi, J.K.V. and Jeon, Y.J. 1999. Food concept. International Journal of Dairy Tecnology, applications of chitin and chitosans. Trends in Food

55(2): 79-87. Science and Technology, 10(2): 3751.

Kumar, R., 2000. M.N.V.:A review of chitin and chitosan Shahidi, F. And Synowiecki, J., 1991. Isolation and applications, Reactive and Functional Polymers characterization of nutrients and value added

46:127. products from snow crab (Chinoecetes opilio) and

Kwak, N.S. and D.J. Jukes, 2001. Functional foods. Part1: shrimp (Pandalus borealis) processing discards. J. The development of regulatory concept. Food Agric. Food Chem. 39: 15271532.

Control, 12: 99-107. Shahidi, F., Metusalach, A. and Brown, J.A. 1998. Lahaye, M. and Kaeffer, B. 1997. Seaweed dietary fibers: Carotenoid pigments in seafoods and aquaculture.

structure, physicochemical, and biological CRC Crit. Rev. Food Sci. 38:167.

properties relevant to intestinal physiology. Science Sikorski, Z. E. and Kolakowska, A. 2003. Chemical and

Aliments, 17: 563. Functional Proporties of Food Lipids, CRS Press,

1-Matsuno, T. 2001. Aquatic animal carotenoids. Fisheries 60.

Science, 67:771783. Suzuki, N., Fujimura, A., Nagai, T., Mizumoto, I., Itami, T. Matsuno, T., and Maoka, T. 1988. The carotenoid of crab and Hatate, H. 2004. Antioxidative activity of Paralithodes brevipes. Bulletin Japanese Society of animal and vegetable dietary fibers. Biofactors, 21:

Scientific Fisheries, 54:14371442. 329- 333.

Miki, W. 1991. Biological functions and activities of animal URL-1, www.fishhall.org.uk, 07/09/2009.

carotenoids. Pure and Applied Chemistry, 63(1): URL-2,www.ahajournals.org.cgi.content, 25.05.2008.

141-146. URL-3, www.photobucket.com/albums,04.04.2012.

Miyashita, K., and Hosokawa, M. 2008. Beneficial health URL-4, www.takigawaresto.com,04.04.2012. effects of seaweed carotenoid, fucoxanthin in URL-5, www.sodahead.com, 04.04.2012. marine nutraceuticals and functional foods. In C. URL-6, www.vims.edu/research, 04.04.2012. Barrow, & F. Shahidi (Eds.), Boca Raton, USA: URL-7, www.varbak.com/resmi, 04.04.2012.

CRC Press, 297-320. Yýlmaz, E., Tekinay, A.A. ve Çevik, N. 2006. Deniz ürünleri Oh, R. 2005. Practical Applications of Fish Oil (OMEGA-3 kaynaklý fonksiyonel gýda maddeleri. Ege Üni. Su

Fatty Acids) in Primary Care, The Journal of the Ür. Dergisi, 23(1/1):523-527.

American Board of Family Practice, 18: 28-36. Ylitalo, R., Lehtinen, S., Wuolijoki, E., Yliato, P. and Park, Y. K., Koo, M. H. and Carvalho, P. O. 1997. Recentes Lehtimaki, T. 2002. Cholesterol-lowering properties progressos dos alimentos funcionais. Boletim and safety of chitosan. Arzneimittel Forschung Drug