Diyetisyenler ve Çalışma Alanları
Sevim İşçimen * / Gülden Koksa! * *
tşin D oğası
D iyetisyenlerin görevi, insanların sağlıklarını korum aları veya tekrar kazanm alarına yardım etmek üzere besin gereksinimlerini plânlam aktır.
Bunu sağlamak am acı ile diyetisyenler özel sağlık durum larının veya tıbbî bakım ın beslenme gereklerini karşılamak üzere genel veya özel m enüler düzenler, yemekleri hazırlayan ve dağıtan kimseleri gözetir, m alzem e alım ve hesaplarım yönetir ve iyi beslenme alışkanlıklarını sağlamak üzere kılavuzluk yaparlar.
Diyetisyenler, yönetim , tedavi, öğretim , toplum sağlığı ve araştırma dallarında çalışırlar.
Y ön etici D iyetisyenler
K u ru m Beslenme servislerini yönetirler. K u ru m beslenmesi denince hastaneler, okul kafeteryaları, öğrenci lokalleri, sanayi ve ticari kurum lar ve benzeri yerlerde çalışan kişilerin beslenmesinden söz edilir. K u ru m beslenme servislerinin konu ile yakından ilgili kimseler tarafından yönetilm esinin önem i bilinm ektedir. Genel olarak y ö n e tim ; bir guruba bağlı kişilerin faaliyetlerinin ortak bir am aca yöneltilm esine y ol gösterme, önderlik etme ve bunların denetim ini sağlama olarak tanım lanır. Bunu yapabilm ek için de ilk koşul, ehil bir yöneticiye sahip olmaktır.
K u ru m beslenme servislerinin am acı, hastalara veya personele ekonom ik şekilde, beslenme esaslarına uygun olarak ve genellikle beğe nilecek tipte yem ek servisi yaptırarak beslenmelerini sağlamaktır. Bu am aca ulaşabilmek için aşağıdaki işler iyi bir şekilde yürütülm eli ve kontrol edilm elidir:
* H acettepe Üniversitesi H astanelerinde T e d a vici Diyetisyen. * * H acettepe Üniversitesi H astanelerinde Y ön etici Diyetisyen.
1. Yiyeceklerin satın alınması ve dep ola n m a sı: a) Y em ek listelerinin hazırlanması,
b ) iaşe tabelalarının hazırlanması,
c) Y iyeceğin kontrolü, almışı ve depolanm ası, 2 . Y iyeceğin hazırlanıp pişirilmesi,
3. Y em ek servisi,
4 . Artıkların kaldırılması.
Bu işlerin düzenli yürüyebilm esi için yöneticinin bazı niteliklere sahip olması gereklidir. Bunlar:
1. işleri iyi plânlayabilm ek,
2 . Sonucu önden tahm in edebilm ek, 3. işleri iyi bir şekilde örgütleyebilm ek,
4 . Personel arasında iyi bir ilişki kurup onları destekleyebilm ek, 5. Y apılan her işin sonucunu almak için iyi bir denetim sistemi kurabilmektir.
Beslenme servisini yöneten diyetisyenler, b ölü m ü n izleyeceği p o li tikayı saptayarak, bölüm ün diğer bölüm lerle u yum halinde çalışm asını sağlarlar. A yrıca bölüm bütçesinin gelişmesini ve uygulanm asını kont rolden sorumludurlar.
Tedavici Diyetisyenler
T edavici diyetisyenler yem ek servisinin, hastaların besinsel gereksinim lerini karşılayacak şekilde yapılm asını gözetirler. K ü çü k b ir tedavi kurum unda bir diyetisyen hem tedavici, hem yönetm en du ru m u n da çalışabilir. T eda vici diyetisyenlerin başlıca görevleri şunlardır:
1 • Hastaların beslenmesinde doktor ve hemşire ile ekip halinde çalışır,
2 . Hasta diyetlerini norm al beslenme ilkelerine göre ayarlar, 3. D oktorla hasta ziyaretine çıkar, hastanın beslenmesi hakkında verilecek kararlarda onunla işbirliği yapar:
a) Hastanın beslenme geçm işini araştırır,
b) D iyet şekli ve yem e alışkanlıklarına göre diyetini ayarlar, c) Hasta taburcu olurken de yine diyet şeklini, yem e alışkanlıkları ve sosyo-ekonom ik koşulları göz önünde bulundurarak, tanım lar.
D İY E T İS Y E N L E R V E Ç A L IŞ M A A L A N L A R I 9
4 . Hastaların beslenme hakkındaki sorularını cevaplandırır, has tanın yiyecek alış durum una göre doktora bilgi verir veya her hangi bir sorunda onu yazılı veya sözlü olarak uyarır,
5 . Hastayı, hastanede ve poliklinikte diyet tedavisi ve beslenmesi yönünden eğitir. Hastalarla haberleşerek diyet takiplerinin değerlendi rilmesini yapar,
6 . Eğitim araçlarını geliştirir, norm al ve hastalık beslenm esinde kullanılacak broşürler ve el kitapları hazırlar,
7. Hastane bölü m şefleri ile beslenme ve diyet tedavisi hakkında gereğinde toplantılar yapar,
8 . Hastalıklar ve beslenme konularında verilen konferans ve semi nerlere katılır,
9 . D oktor ve hemşirelere faydalı olabilecek şekilde beslenm eye ait seminerler düzenler,
10. Hastanenin bünyesine göre yiyecek kom pozisyon cetvelleri hazırlar, yiyecek analizleri yapar veya yaptırır,
11. Standart diyet örnekleri hazırlar. Öğretim diyetisyenleri
Özellikle tıp merkezlerine bağlı hastanelerde çalışan diyetisyenler has tanedeki diyet bölüm ü, tıp, dişçilik ve hemşirelik bölü m ü öğrencilerine beslenme ve diyet tedavisi üzerine dersler verirler.
Ö ğretim üyesi olarak çalışmak isteyen diyetisyenlerden lisans üstü diplom a almış olm aları beklenir.
Araştırm a Diyetisyenleri
T ıp merkez ve fakültelerine bağlı hastanelerin diyet bölü m ü n de ve besin analiz laboratuvarları ile araştırma enstitülerinde araştırma diyetis yenleri olarak çalışırlar. Bu tip personel, m etabolizm a araştırmaları için çok özel diyet listeleri hazırlam ak ve bazı analizleri yapm akla görev lendirilir. Araştırma diyetisyenlerinin de lisans üstü diplom a almaları gerekir.
Toplum Sağlığı Diyetisyenleri
T em el diyetetik eğitim inden geçtikten sonra toplum sağlığı konusunda lisans ötesi çalışma yaparak bu konuda ihtisaslaşmış diyetisyenlere toplum beslenme uzm anı ismi verilir. T o p lu m beslenmesi ve sağlığı konusunda uzmanlaşmış bir diyetisyen diğer konuların u zm an lan ile
işbirliği halinde çalıştığı takdirde toplum a uygulanacak gıda politikasını çizerek yürürlüğe koyacak niteliğe sahiptir. N itekim gelişmiş ülkelerin halk sağlığı kuruluşlarındaki beslenme bölüm lerinde çalıştırılan d iy e tisyenler bu işi yapmaktadırlar.
Eğitim, diğer nitelikler ve yükselme olanakları
Diyetisyenler için en az öğretim beslenme ve diyet konusunda alınmış bir lisans derecesidir. H acettepe Üniversitesi Sağlık Bilim leri Fakültesi Ev Ekonomisi Yüksek O kulu Beslenme ve Diyetetik B ölüm ünden m ezun olan öğrencilere günüm üz Türkiye’sinde bu lisans verilm ektedir.
Lisans öncesi öğretim de; temel (Fizik, kim ya, biyoloji, istatistik, yabancı dil, psikoloji, sosyoloji, ekonom i, türkçe, fizy o lo ji, anatom i, besin mikrobiyolojisi, biyokim ya, sosyal antropoloji, çevre sağlığı, toplu m sağlığı vs.) ve meslekî (beslenme ilkeleri ve yiyecekler, hastalıklarda diyet tedavisi, besin kimyası, gıda kontrolü ve m evzuatı, ana ve çocu k beslenmesi, yiyecek hazırlamada araştırma yöntem leri ve tarife geliştirme, kurum beslenme servisi yönetim i ve işleyişi, toplum beslenmesi, beslenm e has talıkları epidemiyolojisi, beslenme seminerleri, tez çalışması vs.) dersler okutulmaktadır.
Ayrıca, üçüncü yılını tam am layan öğrenciler şehirsel ve köysel bölgede besin tüketimi, beslenme alışkanlıkları ve beslenm e eğitim i konusunda, öğretim görevlisinin rehberliği altında 1-2 ay ve devam lı olarak halk içersinde bizzat çalışırlar, beslenme sorunları ve beslenm e eğitiminin nasıl yapılması gerektiği hususunda bilgi, görgü ve pratik kazanırlar.
Son sınıf öğrencileri ise haftada 30 saat olm ak üzere b ir yıl süre ile hastane beslenme servisinde diyetisyenin kontrolü altında çalışarak bilgi ve becerilerini arttırırlar.
Hacettepe Üniversitesi, Beslenme konusunda lisans üstü çalışm a olanakları da tanımaktadır. Lisans üstü çalışma yapan öğrenciler bilim uzm anlığı ve doktora gibi dereceler alarak ihtisaslaşabilirler.
Dış ülkelerde, özellikle Am erika Birleşik D evletleri’ nde bulunan ulusal diyetisyen dernekleri kendilerine üye olm ak isteyen diyetisyen lerden lisans ve lisans üstü diplom alarının yanı sıra bazı koşulların yerine getirilmesini isterler. Ö rneğin, Am erikan Diyetisyenler D erneği, üyelerinin meslek uygulam a yetkisi kazanabilm eleri için 12-18 ay devam eden bir “ intern” lik (staj) yapm alarını veya ön ceden tasarlanmış 3 yıllık bir çalışma deneyini geçirmiş olm alarını gerekli görür. T ürkiye D iye tisyenler Derneğinde böyle bir koşul yoktur. Üniversite m ezunu bütün diyetisyenler üye olabilirler.
D İY E T İS Y E N L E R V E Ç A L IŞ M A A L A N L A R I
11
İş bulm a olanakları
İleri ülkelerde iyi yetişmiş diyetisyenler için iş bulm a olanakları çok olum ludur. Bu ülkelerde ihtiyacı karşılayacak sayıda diyetisyen daha bir m üddet yetiştirilemiyecektir.
Diyetisyenler için iş olanaklarının daha da çoğalm ası, hastane sayısının artmasına, artan bir nüfuzun hastane ve bakım hizm etlerinden daha geniş ölçü de yararlandırılm ası ve bölgesel sağlık program ının geliştirilmesine bağlıdır. M esleğin ülkem izde yeni olm ası ve her meslekte oldu ğu gibi kadro yokluğu veya azlığı diyetisyenlerin kolaylıkla iş bulm alarını engellemektedir.
H acettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik B ölüm ünden bugüne kadar m ezun olan 64 diyetisyenin büyük bir kısmı, H acettepe Ü n iver sitesi Hastanesi, A nkara Hastanesi, G ülhane Askeri T ıp Akadem isi, Sosyal Sigortalar Hastanesi, Sam i Ulus Hastanesi, A nkara Üniversitesi T ıp Fakültesi Hastanesi, İstanbul, D iyarbakır T ıp Fakülteleri, İzm ir, K arabü k, T ra b zo n ve K o n y a Sosyal Sigortalar H astanelerinde teda vici ve yön etici diyetisyen olarak; bir kısmı, H ıfzısıhha O k u lu ve Beslenme ve G ıda Bilimleri Enstitüsünde, araştırmacı ve toplu m sağlığı diyetisyeni olarak bir kısmı da Üniversitede asistan ve öğretim görevlisi olarak çalışmaktadırlar. Y in e bu m ezunlardan A lm an ya, İngiltere ve A m erika’ da doktora yapanlar vardır. Ankara içinde çalışan diyetisyen lerin büyük bir kısmı H acettepe ÜniversitesiM ezuniyet Sonrası Eğitim i Fakültesinde bilim uzm anlığı ve doktora için eğitim görm ektedirler.
