Tatarlı Höyük’de Neolitik Dönem: Ön Değerlendirme

(1)

MORS IMMATURA

MORS

IMMATURA

AMANOSLARIN GöLGES‹NDE

HAYR‹YE AKIL ANISINA

IN THE SHADOW OF AMANUS

IN MEMORIAM HAYR‹YE AKIL

AMANOSLARIN

GöLGES‹NDE

HAYR‹YE AKIL ANISINA

IN THE SHADOW

OF AMANUS

IN MEMORIAM HAYR‹YE AKIL

(2)

(3)

Amanosların Gölgesinde

Hayriye Akıl Anı Kitabı

MORS IMMATURA

In the Shadow of Amanus

In Memoriam Hayriye Akıl

(4)

Kizzuwatna Araştırmaları Projesi Yayınları | Kizzuwatna Researches Project Publications No: 1

Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı MORS IMMATURA

In the Shadow of Amanus in Memoriam Hayriye Akıl

Editörler

K. Serdar Girginer, Gonca Dardeniz, Ayça Gerçek, Fatih Erhan, Elif Genç, İrfan Tuğcu, Özlem Oyman-Girginer, M. Cem Fırat, Hakan Gerçek, M. Furkan Tufan

Bu kitapta yayınlanan makalelerdeki bilimsel içerik ve etik ile ilgili tüm sorumluluklar yazarlarına aittir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

The academic content and ethical responsibility of the articles published here rest upon their authors. Quotations may be made with proper citation.

Baskı / Printed by

Fotokitap Fotoğraf Ürünleri Paz. ve Tic. Ltd. Şti. Dr. Ali Demir Cad. No: 51/1, Sefaköy

Küçükçekmece - İstanbul Sertifika No: 33623

Zero Prod. Ltd.

Abdullah Sokak, No. 17, Taksim 34433 Istanbul - Turkey

Tel: +90 (212) 244 7521 Fax: +90 (212) 244 3209 e.mail: info@zerobooksonline.com

(5)

Kizzuwatna Araştırmaları Projesi Yayınları | Kizzuwatna Researches Project Publications

No: 1

Amanosların Gölgesinde

Hayriye Akıl Anı Kitabı

MORS IMMATURA

In the Shadow of Amanus

In Memoriam Hayriye Akıl

Editörler | Edited by

K. Serdar Girginer, Gonca Dardeniz, Ayça Gerçek, Fatih Erhan, Elif Genç, İrfan Tuğcu,

Özlem Oyman-Girginer, M. Cem Fırat, Hakan Gerçek, M. Furkan Tufan

(6)

(7)

İçindekiler

Önsöz . . . .ix Öğr. Gör. Hayriye Akıl (MA) Hakkında… . . . .xi Oda Arkadaşım Hayriye’nin Anısına: Mezarlık Gelinleri

Nesibe Çakır xv Öğretim Görevlisi Hayriye Akıl Tarih Turları…

Gülsün Özyurt – Caner Enver Özyurt xxi 2013 Yılı Tatarlı Höyük İskeletleri

Ayşen Açıkkol-Yıldırım – İbrahim Sarı 1 Tatarlı Höyük’te Ele Geçen Olynthos Tipi Değirmen Taşları

İlkay Aklan 9 Soğmatar Nekropolü Roma Dönemi Kaya Mezarları

Yusuf Albayrak 19 Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesine Bir Örnek:

Burdur Kavaklı Rum Kilisesi’nin Burdur Doğa Tarihi Müzesi’ne Dönüşümü

Ayşe Aydın 29 A General Overview on the Stepped Tunnels in Pontos Region

A Emirhan Bulut 47 Tatarlı Höyük Geç Tunç Çağı Savunma Sistemi ile İlgili Bir Değerlendirme

Mehmet Cevher 63 A Group of Late Bronze Age Faience Beads from Tatarlı Höyük (Adana, Turkey)

Gonca Dardeniz 75 Transport Jars from Tatarlı Höyük in Cilicia Pedias: First Observations

(8)

Afyon’un Kuzeybatısındaki Karacaahmet ve Yeniceköy Köylerinden Gelen ve Afyon Arkeoloji Müzesi’nde Muhafaza Edilen Bir Grup Çanak Çömlek

Turan Efe – Deniz Sarı – Burçin Aydınbek 101 Augusta Antik Kenti

Fatih Erhan 131 Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem Mimarisi

M Cem Fırat – K Serdar Girginer 149 Malatya-Elazığ Bölgesi’nde Erken Transkafkasya Mimarisi

Erkan Fidan – Ufuk Özdemir 167 Tilbaşar’da Yeni Kazılar (2015-2018): Başlıca Sonuçlar

Elif Genç 181 Tatarlı Höyük Hellenistik Dönem Kandilleri

Hakan Gerçek 195 Tatarlı Höyüğün Stratigrafisi Üzerine Ön Sonuçlar

K Serdar Girginer – Özlem Oyman-Girginer 211 Urartu Krallığı’nda Ritüel Kaplar

Bilcan Gökce 251 Gods on the Mountain? The Case of the Votive Statuettes from Sykhari-Lakkin on Cyprus

Hazar Kaba 275 Tatarlı Höyük’de Neolitik Dönem: Ön Değerlendirme

Orkun H Kayci – K Serdar Girginer 295 Optical Microscopy (OM) and X-Ray Diffraction (XRD) Studies of Ceramic Slag Samples from

Tatarlı Höyük (Adana, Turkey)

Nergis Kılınç-Mirdalı – K Serdar Girginer – Özlem Oyman-Girginer 309 Sirkeli Höyük: Kompleks Kent Yapısının Keşfi ve Araştırılma Süreci

Mirko Novák – Deniz Yaşin 317 Antik Çağ’da Kemiğin Takı ve Aksesuar Olarak İşlenmesi

Kasım Oyarçin – Halil Özkan 329 MÖ III. Binyıl Anadolu’sunda Oda Mezar Geleneği ve Sosyo-Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi

Umut Parlıtı 341 MÖ II. Binyılda Tatarlı Höyük’ün Adı

Tolga Pelvanoğlu – Metin Alparslan – Erkan Konyar 359

(9)

Oylum Höyük Erken Tunç Çağı Popülasyonunun Çene ve Diş Patolojileri

İbrahim Sarı – Ayşen Açıkkol-Yıldırım 389 Ovalık Kilikya’da Pers Egemenliği

Mustafa Hamdi Sayar 403 Archaeozoological Remains in Tatarlı Höyük (Turkey) from Hellenistic Period

Derya Silibolatlaz-Baykara 411 Tatarlı Höyük’ten Bir Grup Black On Red (BoR) Seramiği ve Mikromorfolojik Özellikleri

Mehmet Furkan Tufan – K Serdar Girginer 427 Arkeolojik Seramikler ve Arkeometri: Üretim Teknolojisi ve Karakterizasyon Yöntemleri

Mine Taykurt-Daday – Nergis Kılınç-Mirdalı 449 Milas Müzesi’nde Bulunan İon Tipi Sütun Başlıkları

Akın Temür – Murat Sarıgül 465 Tatarlı Höyük Taş Kapları

İrfan Tuğcu 481 Osmaniye-Domuzdamı Kalesinde Bulunmuş Terra Sigillata Seramikler

Füsun Tülek 491 Frigler’de Mühürcülük

Birgül Yıldız-Köse 515 Ordu Müzesi’nde Korunan ve MÖ 2. Bine Tarihlendirilen Tunç Kolcuklu Balta

Davut Yiğitpaşa – Aynur Yağcı 531

(10)

(11)

Tatarlı Höyük’de Neolitik Dönem: Ön Değerlendirme

*

Orkun H. Kayci – K. Serdar Girginer**

Abstract

Neolithic Period in Tatarlı Höyük: Preliminary Evaluation

Our understanding about the existence of Neolithic Çukurova is much less when compared to the neighboring regions. Even though cultural layers of Neolithic period have been discovered by the excavations carried out at Yumuktepe and Gözlükule in the first half of 20th century, excavations have provided only patchy and insufficient information about the Neolithic layers in many excavated mounds in the region up to now. Prehistoric stratigraphy of this large region has been determined by the evidence of only one settlement, Yumuktepe, where new excavations have been undertaken once again since 1993. According to this stratigraphy the Pottery Neolithic Period stratigraphy in the mound which begins from 7000 BC, can be traced without interruption. Existence of Pre Pottery Neolithic Period, on the other hand, is problematic. Çukurova is the second biggest delta plain in Mediterranean and so covers quite a large area. Therefore, it is very hard to describe prehistory such a massive area with the data coming from only one site. Tatarlı Höyük, which lies Yukarıova (upper part of plain) part east of Çukurova seem to be a good candidate to solve Neolithic issues of the region. Both its location and natural environment are remarkable. Our intensive surveys since 2016 conducted in and around Tatarlı have yielded significant information on the Neolithic Period.

Data of Neolithic Period at Tatarlı was obtained on the perimeter and its adjacent regions. In particular, large quantity of Neolithic material have been found despite out of context in the Citadel part of the mound. In addition, in the south of the Citadel, Bucak locality in the north and Leçelik in the east have yielded chipped stone materials. This assemblage is mostly composed of flintstone raw material, although considerable amount of obsidians were also observed. Provenance analyses on the obsidian material indicate that the large majority of them are connected to the Göllüdağ source. There are also obsidians from Nemrut source in Eastern Anatolia. Apart from flint and obsidian, quarts, radiolarite, gypsum must had been used for chipping process. It is apparent that both flintstone and obsidian were chipped in the settlement. Great amount of core, tablet, plunging blade made of both raw materials prove this situation.

Aside from chipped stone material, there are ceramic materials as well. Especially to the south and southwest of the Citadel, pottery has been observed. Dark Faced Burnish Ware (DFBW) and pre - DFBW as well as impresso decorated pottery can give an approximate date. Apart from above mentioned archaeological material such as chipped stones and pottery, small finds of Neolithic Period such as a great number and type of miniature stone axes, chipped disks and figurines are existing.

To conclude, when material groups examined together with the settlements in the prone cultural regions, the evidence of Pre Pottery and Pottery Neolithic periods in Tatarlı Höyük are apparent.

There is no doubt that the excavations in Neolithic layers of Tatarlı Höyük in the years ahead will reveal the Neolithic period, accordingly Neolithic progress of the Çukurova Region will be better understood.

MORS IMMATURA Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı | In the Shadow of Amanus in Memoriam Hayriye Akıl 295-330

* Bu makale Doç. Dr. Erhan Bıçakçı’nın danışmanlığında Arş. Gör. Dr. Orkun H. Kayci tarafından hazırlanan “Neolitik Dönemde Çukurova ve Orta Toroslar: Yeni Araştırmalar ve Çevre Bölgelerle İlişkiler” konulu Doktora tezinden üretilmiştir. Bu çalışma İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından desteklenmiştir (Proje numarası: 53830).

** Arş. Gör. Dr., Dumlupınar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, KÜTAHYA/TR. orkunkayci@gmail.com

Doç. Dr., Çukurova Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı, Balcalı Kampusü, Sarıçam-ADANA/TR kserdar.girginer@gmail.com

(12)

296 MORS IMMATURA Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı | In the Shadow of Amanus in Memorian Hayriye Akıl

Keywords: Pre Pottery Neolithic, Pottery Neolithic, Cilicia, Chipped Stone, Pottery, Tatarlı Höyük, Impresso,

Dark Faced Burnish Ware (DFBW).

Giriş

Tatarlı Höyük’te Neolitik Dönem varlığı, ilk defa 1951 yılında M. V. Seton – Williams’ın gerçekleştirmiş olduğu yüzey araştırmasından bilinmektedir1_{. Uzun yıllar sonra, 2005 yılında K. Serdar Girginer tarafından yapılan yüzey}

araştırmasında da Neolitik Dönem tespit edilmiştir2_.

Tatarlı Höyük3_{, Amanos Dağları’nın batı yamaç eşiğinin günümüz ovası ile buluştuğu alanda, Çukurova’nın Yukarı}

Ova bölümünün doğusunda yer alan volkanik arazinin batı kıyısında yer almaktadır. Yerleşimin doğusunda Üç

Tepeler olarak bilinen volkanik bölge yer alır. Üç Tepeler, İskenderun Körfezi’nin kuzey kıyısında, Karataş –

Osma-niye Fay Hattı boyunca uzanan4_{volkanizmanın bir parçasıdır ve bu volkanizmanın en büyük konisi höyüğün de}

yaklaşık 20 km. güneyinde yer alan Deli Halil Tepesi’dir. Plio-Kuvatarner döneme tarihlenen bu volkanizma5_tüm

bölge genelinde tektir. Söz konusu bu volkanizma yerel halk tarafından Leçelik olarak adlandırılmaktadır. Volka-nizmadan kaynaklı olarak, Tatarlı Höyük çevresinde çok sayıda su kaynağı bulunur. Bu su kaynakları Ceyhan’ın ovadaki kolu olan Mercin Çayı’nı oluşturur. Höyük ise Leçelik ile ova sınırında konumlanmıştır. Bu özelliği ile ovaya hâkim konumdadır ve Çukurova’ya doğudan bakmaktadır. Ayrıca arkasında bulunan Leçelik alan korunaklı olmasını da sağlamıştır. Leçelik günümüzde de konar - göçerler tarafından, tarlalara yakın olmaması ve korunaklı olması nedeniyle hayvancılık için çok talep edilen bir bölgedir6_{. Ayrıca günümüzde, yağmurlu kış aylarında kuş}

avı yapılan bir alandır.

Volkanik alanın hemen batı ucunda, su kaynakları etrafına kurulmuş olan Tatarlı Höyük çoklu bir höyüktür ve bu özelliği ile Çukurova’nın en büyük höyüklerinden biridir. Höyükleşmenin en yüksek görüldüğü yer, doğu – batı doğrultusunda uzanan, höyüğünde ana çekirdeğini oluşturan Sitadel mevkiidir. Sitadelin hemen kuzeyinde ve doğusunda, günümüz köy yerleşiminin altında Aşağı Şehir kısmı yer almaktadır. Bu kısmın he-men batısında, Aşağı Şehrin batı uzantısında Bucak Mevkii bulunur. Sitadel ve Aşağı Şehrin (Bucak da dahil) arasında ise pınarların oluşturduğu yerel ismiyle Beynamazı Deresi, yerleşimin ortasından akmaktadır. Bu dere daha sonra Mercin Deresi adıyla Ceyhan Nehrinin en büyük kollarından birisini oluşturacaktır. Genel olarak bu büyük yerleşimin söz konusu su kaynaklarının etrafında kurulduğu belirgindir. Fakat höyükleşme-nin hangi alanda daha erken başladığını belirtmek için erkendir. Ayrıca söz konusu su kaynaklarının etra-fında konumlanmış ana yerleşim birimlerinin doğusunda, bu ana yerleşime bağlı iki adet uydu yerleşimi yer almaktadır. Bunlardan güneydeki Kuyluk Tepe, kuzeydeki ise Keçebey Höyük olarak adlandırılmaktadır7_{. Bu}

uyduların da dışında doğuda Leçelik alanda çeşitli dönemlere ait kültürel materyal bulunmaktadır. Leçelik alanının güneyinde yer alan, kalkerden meydana gelmiş farklı bir formasyona ait Berende Tepesi’nde de çeşitli dönemlere ait arkeolojik malzeme gurupları bulunmaktadır (Fig.1). Bu yönden değerlendirildiğinde Tatarlı Höyük, hem ana yerleşim hem de bu ana yerleşimin etrafında yer alan diğer yerleşimler ile birlikte oldukça büyük bir alanı kaplamaktadır.

1 Seton – Williams 1954, 170.

2 Girginer 2007, 177; Bu araştırmada elde edilen bir adet Byblos tipi ok ucu kayda değerdir. 3 Daha detaylı bilgi için bkz. Kayci 2019, 255 – 257.

4 Arger – Mitchel - Westaway 2000, 466.

5 Söz konusu bu volkanizma 2.25 milyon yıl ile 660.000 yılları arasına tarihlenir. Bkz. Arger – Mitchel – Westaway, a.g.e., 459 vd. 6 Doğaner 2013, 95.

(13)

Orkun H. Kayci – K. Serdar Girginer | Tatarlı Höyük’de Neolitik Dönem: Ön Değerlendirme 297

Bu önemli yerleşimde arkeolojik kazılar 2007 yılında başlamış ve günümüze kadar aralıksız devam etmiştir. Yapılan çalışmalar sonucunda, Neolitik Dönemden Erken Bizans Dönemi’ne kadar tabakalanmanın olduğu anlaşılmıştır8_.

Neolitik ve Kalkolitik kültür katmanlarında henüz kazı yapılmamış olup, konteks dışı üst katmanlardan gelen özellikle mühürler ile bu tabakalar tanımlanmıştır. Burada yine üst katmanlardan bulunan bir adet taş damga mührün (Fig.2) benzerinin, Tell el-Kerkh Final PPNB tabakasında olduğu belirtilmiştir9_.

Çanak Çömlek

Kazı ekibi tarafından yapılan yüzey taramalarında, Neolitik Döneme ait olabilecek çanak çömlek malzeme gruplarına da rastlanılmıştır. Bu malzeme grubu, yontmataş malzemeye göre sayıca oldukça azdır. Sadece Tatarlı Höyük’ün Sitadel kısmının güney ve güneybatı yamaçlarında söz konusu malzeme ile karşılaşılmıştır. Bu alanda “Dark Faced Burnished Ware” (DFBW / Koyu Yüzlü Açkılı Mal), olarak adlandırılan, ilk defa Tatarlı Höyük’e yakın konumda yer alan Amuk Ovası’ndaki höyüklerde Braidwood’ların yapmış olduğu kazılar sonucunda adlandırılan10

mal grubunun öncülerine rastlanmıştır. Ele geçen malzeme yoğunlukla koyu kahverengi renktedir. Dış yüzeyde açkılama oldukça belirgindir. Tüm örnekler mineral katkılıdır. Bu gruba ait bulunan malzeme, küçük boyutlu, düz kesitli çanak formlarına aittir (Fig. 3). Bu özellikleri ile DFBW öncüsü olarak adlandırdığımız mal grubunun, Yumuktepe’nin Erken Neolitik katmanının son evresine ait olan, mineral katkılı koyu kahverengi renge sahip, küçük çanaklarda görülen mal grubu11_{ile yakından ilişkisi vardır. Yumuktepe’de standart olarak DFBW, Orta}

Ne-olitik katmanda açığa çıkmaktadır12_{. Söz konusu bu standart grubun, daha yüksek ısı derecesine sahip fırınlarda}

pişirilmiş olduğu metalik siyah ve gri renginden dolayı oldukça belirgindir. Standart DFBW örnekleri az sayıda da olsa Tatarlı Höyük'te Sitadel'in güneybatısında bulunmuştur. Gri ve siyah renkte olan malzemenin mineral (kalsit) katkılı olduğu belirgindir. Elde edilen örnekler, derin çanak formlarına aittir (Fig. 4). Tüm bu özellikleri ile Yumuktepe ve DFBW yayılım alanı içerisindeki yerleşimlerle benzerlik göstermektedir13_.

Yakındoğu’da ilk ortaya çıkan çanak çömlek, yukarıda belirtildiği gibi ilk olarak DFBW olarak adlandırılmıştır. Bu çanak çömlek, kahverengi, gri vb. renklerde (tüm donuk renkler) görüldüğü için ‘Koyu Yüzlü’ olarak adlandı-rılmakla beraber, bu grubun özellikle Çanak Çömlekli Neolitik Dönemin başlangıcından itibaren, Yakındoğu’da batıda Çatalhöyük’ten doğuda Zagros Dağlarına kadar yayılım gösterdiği bilinmektedir14_{. Yakındoğu’da ilk çanak}

çömlek MÖ 7. binyılın başlarında ortaya çıkmakla beraber15_{, ‘koyu yüzlü’ tanımından farklı olarak en erken}

mineral katkılı çanak çömlek tanımlaması da yapılmaktadır16_{. Söz konusu bu en erken çanak çömlek, Kilikya}

Bölgesi’nde Yumuktepe’nin Erken Neolitik katmanın ilk evresinde de görülmektedir17_{. Kilikya bölgesinde Dr.}

Orkun H. Kayci tarafından Doktora Tezi hazırlanırken yapılan yüzey araştırmalarında da, Tarsus’ta Tahtanınbaşı ve Ceyhan’da Hamdilli Höyük’te de söz konusu bu ilk çanak çömleğin varlığına rastlanılmıştır18_{. Tatarlı Höyük ve}

çevresinde yapılan tespit gezilerinde Yakındoğu’nun en erken çanak çömleği olan DFBW öncüllerinin dışında, sonraki aşamada ortaya çıkan impressoların da bulunuyor olması son derece önemlidir.

8 Novak – D’Agata - Caneva 2017: 175-176. 9 Girginer – Collon 2014, 70.

10 Braidwood – Braidwood 1960, 49-52.

11 Caneva 2012, 4, fig 7-9; Balossi Restelli 2017, 84-87, fig. 9.3-9.4. 12 Balossi – Restelli 2006, 135 vd.

13 Krş. Balossi – Restelli, a.g.e. 135 vd. 14 Özdoğan 2009, 27.

15 Miyake 2016, 115 vd.

16 Le Mière 2009, 73 vd; Le Mière – Özbaşaran 135 vd. Picon 2017, 30 vd. 17 Balossi-Restelli 2017, 86.

(14)

Söz konusu bu belirgin grubun yanında kronolojik olarak belirli bir zaman dilimini gösteren Impresso (baskı bezeme) malzeme grubu Tatarlı Höyük’te az sayıda da olsa bulunmuştur. Bu çanak çömlek parçaları üzerinde tarak baskı yöntemi ile yapılmış nokta sıralarından oluşan impresso bezeme bulunmaktadır (Fig. 5). Impresso çanak çömlek, Neolitik yaşam biçiminin önemli öğelerinden biri olmakla beraber19_{, Yakındoğu’da ilk çıkış yeri}

olan Doğu Akdeniz’den20_{batıda İspanya’ya kadar yayılım göstermektedir}21_{. Kilikya’da ise impresso çanak çömlek,}

Yumuktepe’nin Erken Neolitik katmanının son evresinden itibaren (MÖ 6800) görülmeye başlamaktadır22_{. Orta}

Neolitik katmanda da az sayıda karşımıza çıkmaktadır23_{. Kilikya, Amuk ve Rouj bölgelerinde Erken Neolitik}

Dö-nem ve sonrasında, MÖ 7. binyıl boyunca Impresso çanak çömleğin varlığı bilinmektedir. F. Balossi-Restelli söz konusu bu sürekliliği, impresso bezeme türlerine göre, erken ve son olmak üzere iki aşamada değerlendirmekte-dir24_{. Yumuktepe’de son yıllarda Erken Neolitik katmanlarda yapılan kazı çalışmalarında, oldukça fazla impresso}

örnekleri ile karşılaşılmıştır. Söz konusu bu örneklerde, yoğunlukla rocker, tırnak ve nokta sıralarından oluşan bezeme tiplerinin varlığı görülmektedir25_{. Tatarlı Höyük’te bulunan Impresso örnekleri de Yumuktepe’nin Erken}

Neolitik nokta sıralı baskı bezemeli Impresso grubu ile yakın benzerlik göstermektedir.

DFBW öncülleri ve Impressonun yanında, az sayıda kırmızı astarlılar (özellikle Bucak Mevkiinde) ve Halaf öncesi dönemi işaret eden kazı-çizi bezemeli parçalar ve boyalı parçalar yerleşimde bulunan ve Neolitik Döneme ait olabilecek diğer malzeme gruplarını oluşturmaktadır.

Tatarlı Höyük’ten elde edilen çanak çömlek malzeme şimdilik sayıca az da olsa, Çanak Çömlekli Neolitik Döne-min başlangıcından itibaren kesintisiz olarak devam ettiğini, Erken ve Son Neolitik evrelere ait çanak çömleğin bulunması da göstermektedir.

Yontmataş

Yerleşim ve çevresinde bulunan yontmataşın büyük çoğunluğu çakmaktaşındandır. Fakat obsidiyenin de varlığı oldukça fazladır. Bunun yanında kuvars, radyolarit, jips gibi taşların da, yerleşimde yontulduğu belirgindir. Sayıca en fazla olan çakmaktaşında, beyaz, sarı, kahverengi ve tonları, gri, siyah gibi renklere sahip çok sayıda hammadde çeşitliliği gözlemlenmiştir.

Bu hammadde çeşitliliği tek yerel bir kaynağı değil, ikincil dolgu olarak adlandırılan26_{, nehirler vasıtasıyla taşınmış ve}

birikmiş alanlardan elde edilmiş olduğunu akla getirmektedir. Ceyhan Nehri ve kollarının Amanos ve Toroslar’dan koparıp getirdikleri ve ova kenarına yığdıkları konglomeralarda bu ikincil dolguları görebilmek mümkündür. Bu hammadde çeşitliliği olasılıkla bu alanlardan sağlanmış olmalıdır27_.

Obsidiyen ise çakmaktaşından sonra sayıca en fazla olan hammaddedir. Bu çevrede yapılan yüzey araştırma-larında da28_{çok sayıda obsidiyenin varlığı belirtilmiştir. Sitadel, Sitadelin güneyi ve Bucak mevkiinden alınan} 19 Özdoğan 2007, 411.

20 Balossi – Frangipane 2002, 3 vd. 21 Güldoğan 2008, 55.

22 Caneva 2012, 4; fig. 8-9; Balossi – Restelli 2017, 86; Kayci 2019, 279. 23 Caneva, a.g.e, 6. 24 Balossi 2004, 135 vd. 25 Kayci, a.g.e., 279-280. 26 Baykara 2013, 187-188. 27 Kayci 2019, 292-293. 28 Girginer 2007, 177; Seton-Williams 1954, 170.

(15)

obsidiyenlerin kaynak analizi yapılmıştır29_{. Neolitik Döneme ait olan alet tipleri ve obsidiyen renk farklılığı göz}

önüne alınarak yapılan hammadde seçimine30_{göre toplam yedi parçanın üzerinde çalışılmıştır. Taşınabilir XRF}

cihazı ile yapılan sonuçlara göre, hem Sitadel’den ve Sitadel’in güneyinden hem de Bucak mevkiinden derlenen altı parça obsidiyenin kaynağının Göllüdağ olduğu anlaşılmıştır31_{. Bucak’ta bulunan zeytinimsi yeşil renge sahip}

bir adet obsidiyen baskı dilginin ise kaynağının Nemrut-Sıcaksu olduğu ortaya çıkmıştır32_.

Neolitik Dönem yontmataş endüstrisi ile ilişkilendirebilecek en yoğun malzeme ise sırasıyla Sitadel, Bucak ve Leçelik mevkiilerinden toplanmıştır. Bunun yanında sayıca az da olsa Kuyluk Höyük ve Berende Tepesi’nde de yontmataş malzeme bulunmuştur.

Yakındoğu’da Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem’de, yontmataş teknolojilerinde belirgin farklılıklar bulunmaktadır. PPNA’da yontmataş genel olarak bölgelere ve ok ucu tiplerine göre tanımlanmakla beraber Kuzey Levant’ta bu dö-nemde El Khiam ve Helwan (Aswad) ok ucu tiplerinin yaygın olduğu bilinmektedir33_{. Yakındoğu’da MÖ 9. binyılın}

başlarında farklı bir teknoloji olarak naviform ve baskı teknoloji ürünleri görülmeye başlamaktadır. Bu iki teknoloji ürünü MÖ 8500-6000 yılları arasında yaygındır34_{. Naviform teknolojinin hedefi, Naviform çekirdek üzerinden elde}

edilen merkezi dilgilerden Byblos ve Amuk ok uçlarını üretmektir. Kaletepe’de bulunan naviform çekirdeklerden orta-lama yedi adet merkezi dilginin çıkarıldığı bilinmektedir35_{. Söz konusu bu dönem boyunca Byblos ve Amuk uçları bir}

moda halini almış ve Anadolu’dan Arap Yarımadası’na kadar büyük bir coğrafyaya dağılmıştır36_{. Naviform teknolojide}

ok uçları üretiminden başka çekirdekten elde edilen yan dilgiler de orak bıçağı olarak kullanılmaktadır37_{. “Y” dilgi}

olarak adlandırılanlar ise, bu teknolojide yongalama yüzünü yenilemek amacıyla çıkarılan dilgilerdir38_{. Ayrıca aynı}

dönemde Byblos ve Amuk ucu üretimini hedefleyen iki yönlü çekirdek (bipolar core) teknolojisi de görülmektedir39_.

Tatarlı Höyük’te yüzey taramaları sırasında bahsedilen PPN Dönemi’ne işaret edecek birçok alet tipi bulunmuş-tur. Bu tipler içerisinde Naviform çekirdek bulunmamasına rağmen, her iki hammaddeye ait yoğun olarak arkası omurgalı (Wedge shaped) çekirdek, baskı dilgi çekirdek ve iki yönlü çekirdek ile ürünleri ele geçmektedir. İki yönlü çekirdek teknolojisinin yerleşimde belirgin olduğu iki yönlü çekirdekler, iki yönlü dilgiler (Fig. 6-7), “Y” dilgiler (Fig. 8), iki yönlü dilgilerden üretilmiş orak bıçakları ve Byblos tipi ok uçlarından (Fig. 9) anlaşılmaktadır. Bunun yanında baskın olan diğer bir tip ise baskı dilgilerdir (Fig. 10). Hem çakmaktaşından hem de obsidiyenden oldukça fazla örnekleri bulunmuştur. Özellikle çakmaktaşından olanların büyük çoğunluğunun orak bıçağı olarak kullanıldığı gözlemlenmiştir40_{. Yerleşimde bunların üretildiğini anlamamızı sağlayan baskı dilgi çekirdekleri de}

yüzey taraması sırasında ele geçirilmiştir (Fig. 11). Her iki hammaddenin yerleşimde yongalandığını anlamamızı sağlayan çok sayıda tablet, dalmalı dilgi ve yenileme yongası da bulunmuştur.

29 Kaynak analizi, Universite de Rouen Normandie’dan Damase Mouralis tarafından yapılmıştır.

30 Söz konusu hammadde seçimi Doç. Dr. Çiler Altınbilek-Algül ve Doç. Dr. Semra Yıldırım Balcı tarafından gerçekleştirilmiştir. 31 Kayci, a.g.e., 297. 32 Kayci, a.g.e., 298. 33 Gopher 1994, 32-33. 34 Kayacan 2015. 35 Balkan-Atlı – Binder 2007, 219. 36 Gopher, a.g.e., 36-39. 37 Balcı 2013, 280. 38 Altınbilek-Algül 2008, 19. 39 Borrell – Stafanisko 2016, 130 vd.

(16)

Yumuktepe’de baskı dilgilerin Neolitik Dönemin başlangıcından itibaren kullanıldığı görülmektedir. Baskı dilgi teknolojisinin Yumuktepe’de MÖ 7000-5500 arasında yoğun kullanımı olmakla beraber, XVI. tabakada azaldığı bilinmektedir41_{. Söz konusu 1500 yıl boyunca Kilikya genelinde baskı dilgilerin yoğun olarak kullanım gördüğü}

de yapılan son araştırmalarla anlaşılmıştır42_.

Özellikle Tatarlı’da, kronolojiye yardımcı olabilecek ok ucu tipleri incelendiğinde Byblos ok ucu görülmesine rağmen, baskın grubun Amuk ok uçları olduğu belirtilebilir. Bunların hem obsidiyenden hem de çakmaktaşından örnekleri bulunmuştur (Fig. 12-13). Bunların dışında farklı olarak çakmaktaşından yapılmış “chipped diskler” de tespit edilebilmektedir.

Yontmataşın yanı sıra özellikle Bucak mevkiinde ve Sitadel’in güneyinde çok sayıda sürtmetaş malzeme toplan-mıştır. Bunlar büyük olarak minyatür balta biçiminden, en küçük tipte keski biçimine kadar çok çeşitli biçimlere sahiptirler (Fig. 14). Yüzey taramaları sırasında Bucak mevkiinden bir adet taş kap parçası da Neolitik Dönem ile ilişkilendirebilecek önemli olan başka bir malzeme grubunun varlığını da göstermesi açısından kayda değerdir (Fig. 15).

Bununla beraber, Sitadel’in güneyinde açığa çıkarılan, kireçtaşı hammaddeden yapılmış “phallus biçimli heykelcik” de Neolitik Dönemi işaret eden önemli bir buluntu olarak karşımıza çıkmaktadır43_{(Fig. 16). Phallus heykelcikleri}

Neolitik Dönem boyunca tüm Yakındoğu’da yaygın olarak görülmektedir44_{. Tatarlı’da bulunan örnek stilize edilmiş}

hem insan hem de erkek organı görünümündedir. Bu özelliği ile Nevali Çori’de bulunan, PPNB Dönemi’ne ait örnek ile benzerlik göstermektedir45_.

Aslında Kilikya Bölgesinde yontmataş çalışmaları sadece Yumuktepe’de gerçekleştirilmiştir. Özellikle PN’in erken evresinde yoğun olarak obsidiyenin kullanıldığı ve bunlardan da baskı dilgi üretimi gerçekleştirildiği bilinmektedir46_.

Bununla beraber Yumuktepe’de PPN tabakaları bulunmadığı için konteks olarak karşılaştırma yapılamamaktadır. Aynı durum Tatarlı’ya konum olarak yakın olan Amuk Ovası için de geçerlidir. Bu nedenle Tatarlı Höyük malzemesi Amuk Ovası’nın güneydoğusunda yer alan Rouj Ovası’ndaki Tell el Kerkh 2 ve Tell Ain el Kerkh yerleşimlerinin PPNB tabakalarından elde edilmiş endüstri ile karşılaştırılabilmektedir. Söz konusu iki höyük aynı alanda yer alan Tatarlı gibi çoklu höyük yerleşim tipindedir. İki höyükte de PPNB sürecinin yaşandığı bilinmektedir47_.

Rouj Ovası yerleşimlerinden ele geçmiş olan ok uçlarına göre; Rouj 1A evresinde (EPPNB) Aswad uçları, Rouj 1C evresinde (LPPNB) ise Byblos uçları yoğundur48_{. Rouj 2A (EPN) ve özellikle Rouj 2C (PN/MÖ 6600-6000)}

evresinde ise tamamıyla Amuk uçlarının egemen olduğu görülmektedir49_{. Tatarlı’da Byblos ok uçları ile beraber}

41 Altınbilek-Algül 2019, 129 vd. 42 Kayci 2019, 307.

43 Girginer – Girginer-Oyman – Tufan vd. 2019, 405, Res. 15. Bölgenin batısında 2012 yılında keşfedilen mağara kaya resimlerinde de phallus ile ilişkili külte dikkat çekilmiştir. Bkz. Girginer – Durukan 2017, 1 vd; Verit – Durukan – Girginer 2018, 117 vd. Son yıllarda Erdemli Alata Vadisi’nde Arslanlı Mağarası’nda da benzer figür tespit edilmiştir. Bkz. Kayci – Ünlü – Ateş vd. 2018, 15.

44 Nergiz 2008. 45 Verhoeven 2001, 8 vd. 46 Altınbilek-Algül 2011, 13 vd.

47 Iwasaki – Tsuneki 2003. Krş. Arimura 1999, 7 vd; Arimura 2003a, 57 vd; Arimura 2003b 155 vd; Arimura 2007, 137 vd; Arimura 2011, 373 vd; Arimura 2019, 191 vd; Tsuneki – Arimura – Maeda vd. 2006, 47 vd; Tsuneki 2012, 29 vd.

48 Tsuneki 2012, 35. 49 Arimura 2019, 201.

(17)

iki yönlü çekirdek ve iki yönlü dilgilerin varlığı, ayrıca Phallus biçimli heykelcik ve mühür50_{gibi farklı küçük}

bu-luntuların bulunuyor olması Tatarlı Höyük PPNB dönemi hakkında henüz bu dönem kazıları başlamış olmasına rağmen önemli veriler sunmaktadır. Rouj bölgesi ile karşılaştırıldığında LPPNB evresinin Tatarlı’da bulunması büyük olasılıktır.

Sonuç

Tatarlı Höyük konumu ve bulunduğu doğal ortamı nedeniyle, Neolitik Dönem yerleşimi için çok uygun bir arazi yapısında yer almaktadır. Etrafında su kaynaklarının oluşu, uygun tarım arazilerinin varlığı ve arkasında korunaklı bir volkanik arazinin bulunması, Neolitik Dönem yerleşim stratejisi açısından oldukça önemlidir.

Gerçekleştirilen yüzey araştırmalarından elde edilen verilere göre, PPNB’den başlayarak PN sonuna kadar kesintisiz bir yerleşimin olduğu belirgindir (MÖ 7500-6000). Bu nedenle höyüğün PPNB etkileşim dünyası51_{içerisinde yer}

aldığını belirtmek mümkündür. Elde edilen yontmataş ve küçük buluntu malzemeler bu sonucu destekler nite-liktedir. Daha erken dönemlerin varlığı ile ilgili, özellikle Neolitik Dönemin ilk evresi olan PPNA’nın höyük ya da çevresinde var olup olmadığı kesinlik kazanmamıştır. Fakat Leçelik alanda yapılan yüzey taramalarında Erken Üst Paleolitik Döneme ait çekirdeklerin bulunması52_{ve bununla beraber aynı alanda Epi-Paleolitik Döneme ait}

olabilecek mikrolitlerle karşılaşılması PPNA’nın da höyük ya da çevresinde var olma olasılığının yüksek olduğunu düşündürmektedir. Son yıllarda bölgede volkanik arazide yapılan yüzey araştırmalarında da Epi Paleolitik Dönemin varlığının bulunuyor olması53_{bu öneriyi destekleyici niteliktedir. Hem Üst Paleolitik’in hem de Epi-Paleolitik’in,}

höyük çevresinde ve bölgede var olması, Neolitik kültürün oluşumu ve gelişmesi açısından da oldukça önemlidir. Son 40 yıldır Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu’da yapılan çalışmalarda eksik olan Epi-Paleolitik Dönemin izlerinin bulunuyor olması Neolitik Dönemin ilk ortaya çıktığı çekirdek bölgenin Güney Levant dışında da artık görülmeye başlaması önemli bir konudur54_.

Tatarlı Höyüğün bu çekirdek bölgenin içinde yer alıp almaması, fauna ve flora evcilleştirilmesindeki rolü, yabanıl fauna ve flora türlerinin bölgedeki varlığı, obsidiyen değiş-tokuşu ya da ticaretindeki konumu, bölgeler arası ile-tişimdeki varlığı vb. birçok konunun yanıtı önümüzdeki yıllarda bu dönem tabakalarının kazılmasıyla bulunmaya başlayacaktır.

Teşekkürler

Yontmataş çalışmalarındaki desteği için Doç. Dr. Çiler Altınbilek-Algül ve Doç. Dr. Semra Yıldırım’a, fotoğraflar için Hale Tümer’e, arazi çalışmalarındaki yardım ve desteklerinden dolayı ise M. Furkan Tufan, Enes Aydemir, F. Ceren Demir, L. Salim Yücelen ve İpek Serin’e teşekkür ederiz.

50 Girginer – Collon, ay. 51 Asouti 2006, 87 vd. 52 Kayci 2019, şek. 4.177. 53 Yükmen-Edens 2018, 43 vd. 54 Özdoğan 2007, 441 vd.

(18)

Bibliyografya

Altınbilek-Algül 2008 Ç. Altınbilek-Algül, Çanak Çömleksizden Çanak Çömlekli Neolitik Döneme Geçiş Sürecinde Obsidyen

Teknolojisi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.

Altınbilek-Algül 2011 Ç. Altınbilek-Algül, “Chipped Stone Industry of Yumuktepe: Preliminary Results from “The Early Neolithic” Phase”, Anatolia Antiqua XIX, 13-25.

Altınbilek-Algül 2019 Ç. Altınbilek-Algül, “Chipped Stone Industries of the Middle Chalcolithic Level XVI at Yumuktepe (Mersin)”, The Chalcolithic at Mersin-Yumuktepe Level XVI Reconsidered, Eds. G. Palumbi – I. Caneva, Ege Yayınları, İstanbul, 129-136.

Arger – Mitchel – Westaway 2000

J. Arger, J. Mitchel, R. W. C. Westaway, “Neogene and Quaternary volcanism of southeastern Turkey”,

Tectonics and Magmatism in Turkey and the Surrounding Area, Eds. E. Bozkurt – J. A. Winchester – J.

D.A. Piper, Geological Society, London, Special Publications, 459-487.

Arimura 1999 M. Arimura, “The Lithic Industry of the Final Pottery Neolithic: New Evidence from Tell Ain el-Kerkh, Northwest Syria”, Neo-Lithics 99/3, 7-9.

Arimura 2003a: M. Arimura, “Chipped Stone Artifacts”, Archaeology of the Rouj Basin: a Regional Study of the

Transition from Village to City in Northwest Syria Vol. I, Eds. T. Iwasaki – A. Tsuneki, Tsukuba:

University of Tsukuba, 57-97.

Arimura 2003b M. Arimura, “The lithic production system in the Northwestern Levant from the LPPNB the Early Pottery Neolithic: a view from Tell el-Kerkh 2”, Archaeology of the Rouj Basin. A Regional Study of

the Transition from Village to City in Northwest Syria, Vol. I, Eds. T. Iwasaki - A. Tsuneki, Tsukuba:

University of Tsukuba, 155-165.

Arimura 2007 M. Arimura, “The lithic industry of the Early PPNB layers at Tell Ain el-Kerkh, northwest Syria”,

Systèmes techniques et communautés du Néolithique précéramique au Proche-Orient, Eds. L. Astruc - D.

Binder – F. Briois, Éditions APDCA, 137-151.

Arimura 2011 M. Arimura, “Late PPNB blade caches at Tell Ain el-Kerkh, north-west Syria”, The State of the Stone

Terminologies, Continuities and Contexts in Near Eastern Lithics, Ex-Oriente, Eds. E. Healey – S.

Campbell – O. Maeda, Berlin, 373-383.

Arimura 2019 M. Arimura, “Last PPNB Blade Maker in the Pottery Neolithic at Tell Ain el Kerkh, Northwest Syria: The Demise of PPNB-type Bidirectional Blade Technology”, Decades in Deserts: Essays on Near

Eastern Archaeology in Honour of Sumio Fujii, Eds. S. Nakamura – T. Adachi – M. Abe, Rokuichi

Syobou, Japan, 191-204.

Asouti 2006 E. Asouti, “Beyond the Pre-Pottery Neolithic B interaction sphere”, Journal of World Prehistory 20, 87-126.

Balcı 2013 S. Balcı, “Naviform technology at Göllüdağ, Central Anatolia: Some Remarks”, Stone Tools in

Transition: From Hunter-Gatherers to Farming Societies in the Near East, Eds. F. Borrell – J. J. Ibáñez – M. Molist, 7 th Conference on PPN Chipped and Ground Stone Industries of the Fertile Crescent,

Bellaterra (Barcelona), Universitat Autònoma de Barcelona, Servei de Publicacions, 277-288. Balkan-Atlı – Binder 2007 N. Balkan-Atlı – D. Binder, “Kömürcü - Kaletepe Obsidiyen İşliği”, Anadolu’da Uygarlığın Doğusu ve

Avrupa’ya Yayılımı, Türkiye’de Neolitik Dönem, Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, Yay. Haz. M. Özdoğan – N. Başgelen, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 216-222.

Balossi 2004 F. Balossi, “The pottery production of levels XXVII – XXVI”, Mersin – Yumuktepe a Reappraisal, Eds. I. Caneva – V. Sevin, Congedo Editore, Lecce, 135-142.

Balossi – Restelli 2006 F. Balossi-Restelli, The Development of Cultural Regions in the Neolithic of the Near East. The Dark

(19)

Balossi – Restelli 2017 F. Balossi-Restelli, “Yumuktepe Early Ceramic Production: Dark versus Light Coloured Wares and the Construction of Social Identity”, The Emergence of Pottery in West Asia, Eds. A. Tsuneki – O. Nieuwenhuyse – S. Campell, Oxbow Books, Oxford, 83-96.

Balossi – Frangipane 2002 F. Balossi – M. Frangipane, “La Ceramica Impressa del Vicino Oriente”, Le Ceramiche Impresse nel

Neolitico Antico Italia e Mediterraneo, Eds. M. A. Fugazzola – A. Delpino – V. Pessina Tiné, Istituto

Poligrafico e Zecca Dello Stato, Roma, 3-15.

Baykara 2013 İ. Baykara, “Hatay Orta Paleolitik Endüstrilerinde Hammadde Kullanımı”, Ankara Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü Dergisi 4/2, 19-33.

Borrell – Stefanisko 2016 F Borrell – D. Stefanisko, “Reconstructing projectile technology during the Pre-Pottery Neolithic B in the Levant: An integrated approach to large tanged points from Halula”, Journal of Archaeological

Science 69, 130-142.

Braidwood – Braidwood 1960

R. J. Braidwood – L. S. Braidwood, Excavations in the Plain of Antioch I, The Earlier Assemblages

Phases A – J, The University of Chicago Oriental Institute Publications, Vol. LXI, The University of

Chicago Press, Chicago, Illinois.

Caneva 2012 I. Caneva, “Mersin – Yumuktepe, In the Seventh Millenium BC: an updated view”, The Neolithic

in Turkey, New Excavations & New Research (Central Turkey), Eds. M. Özdoğan – N. Başgelen - P.

Kuniholm, Archaeology & Art Publications, İstanbul, 1-29.

Doğaner 2013 A. Doğaner, Çukurova Bölgesi Konargöçerlerinde Halk Kültürü ve Halk Edebiyatı, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Adana.

Girginer 2007 K. S. Girginer, “2005 Yılı Adana (Ceyhan) ve Kayseri (Develi) Yüzey Araştırmaları”, 24. Araştırma

Sonuçları Toplantısı 2, 173-196.

Girginer – Collon 2014 K. S. Girginer - D. Collon, “Cylinder and Stamp Seals from Tatarlı Höyük”, Anatolian Studies 64, 59-72.

Girginer – Durukan 2017 K. S. Girginer – M. Durukan, “Mersin/Gülnar Akyapı Mağarası’nda Bulunan Prehistorik Mağara Resimleri”, OLBA XXV, 1-15.

Girginer – Girginer-Oyman – Tufan vd. 2019

K. S. Girginer – Ö. Oyman-Girginer – M. F. Tufan – M. Cem Fırat – A. Gerçek – O. H. Kayci – H. Gerçek – E. Dündar, “2017 Yılı Tatarlı Höyük Kazısı Sonuçları”, 40. KST 3, 397-414.

Gopher 1994 A. Gopher, Arrowheads of the Neolithic Levant: a Seriation Analysis, Eisenbrauns, Winona Lake. Güldoğan 2008 E. Güldoğan, Mezraa – Teleilat Tarak – Baskı “Impresso” Bezemeli Çanak ve Çömleğin Köken ve

Dağılımı, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.

Iwasaki – Tsuneki: 2003 T. Iwasaki – A. Tsuneki, Archaeology of the Rouj Basin - A Regional Study of the Transition from Village

to City in Northwest Syria, Vol. I, University of Tsukuba.

Kayacan 2015 N. Kayacan, Anadolu’da Neolitik Dönemde Baskı Tekniği ile Taş Yongalama: Uygulama, Dağılım ve

Kültürel Farklılıklar, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi,

İstanbul. Kayci – Ünlü – Ateş vd. 2018

O. H. Kayci – Y. Ünlü – S. Ateş – H. Tümer, “Mersin’in Mağara Resimleri, Anadolu’nun Elleri”,

MAGMA 35, 1-16.

Kayci 2019 Orkun H. Kayci, Neolitik Dönem’de Çukurova ve Orta Toroslar: Yeni Araştırmalar ve Çevre Bölgelerle

İlişkiler, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.

Le Mière 2009 M. Le Mière, “Early Neolithic pottery from the Near East: The question of temper and its implications”,

Methodes d’approche des premieres productions ceramiques: etude de cas dans les Balkans et au Levant,

Eds, L. Astruc – A. Gaulonet – L. Salanova, Berichte de Kolloquiums in Nanterre, Maison de l’Archeologie et de l’Ethnologie, 28. Februar 2006, 73-80.

(20)

Le Mière – Özbaşaran – Picon 2017

M. Le Mière – M. Özbaşaran - M. Picon, “Dark and light colour in Early Near Eastern pottery: from technique to decoration”, Painting Pots – Painting People Late Neolithic Ceramics In The Ancient

Mesopotamia, Eds. W. Cruells – I. Mateiciucova – O. Nieuwenhuyse, Oxbow Books, Oxford &

Philadelphia, 30-37.

Miyake 2016 Y. Miyake, “Origins of Pottery as Technological Innovation in South West Asia”, Anatolian Metal VII,

Anatolien und seine Nachbarn vor 10.000 Jahren Anatolia and neighbours 10.000 Years Ago, Ed. Ü.

Yalçın, Bochum, 115-124.

Nergiz 2008 Ş. Nergiz, Yakındoğu Neolitik’inde Phallous Sembolü Sorunu, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

Novak – D’Agata – Caneva vd. 2017

Mirko Novak – Anna Lucia D’Agata – Isabella Caneva – Christine Eslick – Charles Gates – Marie Henriette-Gates – K. Serdar Girginer – Özlem Oyman-Girginer – Eric Jean – Gülgün Köroğlu – Ekin Kozal – Sabina Kulemann-Ossen – Gunnar Lehmann – Aslı Özyar – Tülay Özaydın – J. Nicholas Postgate – Fatma Şahin – Elif Ünlü – Remzi Yağcı – Deniz Yaşin Meier, “Cilician Chronology Group A Comparative Stratigraphy of Cilicia Results of the first three Cilician Chronology Workshops”,

Altorientalische Forschungen 44/2, 150-186.

Özdoğan 2007 M. Özdoğan, “Bazı Genellemeler – Öngörüler”, Türkiye’de Neolitik Dönem, Eds. M. Özdoğan - N. Başgelen, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 441-458.

Özdoğan 2009 M. Özdoğan, “Early Farmers, Late Foragers and Ceramic Traditions: On the Beginning of Pottery in the Near East and Europe”, Early Farmers, Late Foragers and Ceramic Traditions: On the Beginning of

Pottery in the Near East and Europe, Ed. D. Gheorghiu, Cambridge Scholars Publishing, 22-41.

Seton-Williams 1954 M. V. Seton-Williams, “Cilician Survey”, Anatolian Studies IX, 121-174. Tsuneki 2012 A. Tsuneki, “Tell el-Kerkh as a Neolithic Mega Site”, Orient XLVII, 29-65. Tsuneki – Arimura – Maeda vd. 2006

A. Tsuneki – M. İ. Arimura – O. Maeda – K. Tanno – T. Anezaki, “The early PPNB in the north Levant: a new perspective from Tell Ain el-Kerkh, northwest Syria”, Paléorient 32/1, 47-71.

Verhoeven 2001 M. Verhoeven, “Person or Penis”, Neo-Lithics 1, 8-9. Verit – Durukan – Girginer 2018

A. Verit – M. Durukan – K. S. Girginer, “The Phallic Depictions of Newly-Discovered Prehistoric Cave Art in Asia Minor”, De Historia Urologiae Europaeae 25, Eds. P. van Kerrebroeck – D. Schultheiss – J. Mattelaer, European Association of Urology (EAU), 117-123.

Yükmen-Edens 2018 B. Yükmen-Edens, “Basalt Landforms and the Prehistory of Eastern Smooth Cilicia and Northern Hatay”, Anatolica XLIV, 43-74.

(21)

Figür 1 Tatarlı Höyük ve Çevresinin Uydu Görüntüsü.

(22)

Figür 3 Tatarlı Höyük DFBW öncüsü çanak çömlek örnekleri.

Figür 8 Tatarlı Höyük (Sitadel Güneybatısı), çakmaktaşı Byblos ok uçları. Figür 7 Bucak Mevkii obsidiyen

iki yönlü dilgi. Figür 9 Bucak obsidyen ‘Y’ dilgi. Figür 5 Tatarlı Höyük impresso çanak çömlek örnekleri.

Figür 6b Bucak, çakmaktaşı iki yönlü Figür 6a Tatarlı Höyük

çakmaktaşı iki yönlü çekirdek Figür 4 Tatalı Höyük’ten Standart DFBW çanaklar

(23)

Figür 10 Bucak, çakmaktaşı baskı dilgiler (solda), Tatarlı Höyük obsidiyen baskı dilgiler (sağda).

Figür 11 Leçelik, çakmaktaşı baskı dilgi çekirdek.

Figür 12 Tatarlı Höyük (solda) ve Bucak (sağda) çakmaktaşı Amuk ok ucu.

(24)

Figür 14 Tatarlı Höyük, minyatür taş baltalar.

Figür 15 Bucak, taş kap parçası.