İ STANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜS Ü
SI CAKLI K AYARLI FONKSİ YONEL KUMAŞLARI N TAS ARLAN MASI
YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Alev KARAKAŞ
OCAK 2005
Anabili m Dalı : TEKSTİ L MÜHENDİ SLİ Ğİ Progra mı : TEKSTİ L MÜHENDİ SLİ Ğİ
İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜS Ü
SI CAKLI K AYARLI FONKSİ YONEL KUMAŞLARI N TAS ARLAN MASI
YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Müh. Alev KARAKAŞ
(503011230)
OCAK 2005
Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 26 Aralı k 2004 Tezi n Savunul duğu Tari h : 27 Ocak 2005
Tez Danı ş manı : Prof. Dr. Emel ÖNDER
Di ğer Jüri Üyel eri Prof. Dr. Cevza CANDAN (İ. T. Ü.) Doç. Dr. Recep EREN (U. Ü.)
ÖNS ÖZ
On dokuzuncu yüzyıl dan bu yana, bili m ve t eknol oji ni n her al anı nda i nsanoğl unun üzeri nde deri n et kileri ol an devri msel deği şi kler benzeri gör ül me mi ş bir hı zl a gerçekl eş mekt edir. El ektroni k çi pl eri n, bil gisayarın ve i nt erneti n i cadı, i nsan geni ni n keşfi ve t a ma mı yl a haritalanması ve daha bir çoğu t ü m dünyayı değişi me uğrat mıştır. Son yüzyıl ayrı ca bi nl erce yıllı k bir t ari hi ol an doku ma ku maş ve gi yi m endüstrisi ne de i nanıl maz yenili kl er getir miştir. Gel eneksel olarak bir çok bili m ve mühendi sli k al anı ayrı ve bağı msı z ol muşt ur. Son za manl arda bu far klı mühendi sli k alanl arı nda ort ak hareket ve çalışmal ar var dır ve sonuçlar i nanıl mazdır. Bu sonuçl arı n en öne mlileri nde biri mal zemel er ve yapılar içi n akıllı teknol ojiler dir.
Akıllı mal ze mel er ya da yapıl ar, mekani k, t er mal, ki myasal, el ektri ksel, manyeti k ya da başka bir kaynakt an ol an çevresel koşulları ya da uyaranl arı hisseden ve bunl ara reaksi yon göst eren mal ze mel er ya da yapıl ar ol arak t anı mlanabilir. Bi r akıllı mal ze me t abakası ol an deri miz gi bi bir el biseye sahi p ol mak hari ka bir şey ol ur du. Deri, bası ncı, sı caklı ğı, acı yı vb. t espit edebil en alı cılarla dol udur ve beyni mi zl e birli kt e çevre uyaranl arı na karşı akıllı bir şekil de çalışır. Eğer hava sı caksa vücudu muzu soğut mak içi n yüksek mi kt arda t er üret mek gi bi ı sı kaybı nı artırıcı me kani z mal arı devreye sokar veya hava soğuduğunda vücudu ı sıt mak i çin ör meği n kan dol aşı mını uyararak ı sı üreti mini artırır. Deri yi i ncel e mek ve daha s onra da deri mize benzer bir akıllı mat eryal üret mek en zorl u görevl erden bi ridir. Bili m ada ml arı son on yıl dır hı zl a art an bir şekil de, ısı depol ayı cı ve ı sı ayarlı doku ma ku maşl arı n ve gi ysileri n üreti m süreçl eri ni ve özelli kl eri ni i ncel e mekt edirler. Yakı n gel ecekt e di na mi k ı sı yöneti mi ve onun uygul a mal arı hakkı nda çok daha fazl a bil gi sahi bi ol acağı z. Bu çalış mada, t ekstillerde ı sı yöneti mini i yileştir meni n yoll arı deneysel ol arak araştırıl makt a ve gi ysi sist e mi ni n, ısı yöneti mini i yileştir mede öne mli t asarı m para metrel eri üzeri nde dur ul makt adır. Bunun i çi n çevre ve fi zi ksel akti vit e deği şkenl eri ne bağlı ol an sı caklı k deği şi mi ne duyarlı, vücudu kor u ma ve konf or sağl a ma f onksi yonu ol an lif, ku maş ve köpükl er üzeri ne araştır malar yapıl mış ve bir soğuk i kli m gi ysisi tasarı mı üzeri nde çalışılmı ştır.
Tez konu mun belirl en mesi ve yür üt ül mesi süresi nce dest eği ni, il gi si ni, yardı mı nı ve hoşgör üsünü esirge meyen değerli danış manı m Prof. Dr. Emel ÖNDER' e, çalış ma m sırası ndaki yar dı mları ndan ve deney mal ze mel eri ni n t e mi ni nden ve deney yapı mı hakkı nda ver di ği bil giler den dol ayı Yr d. Doç. Dr. Ni hal SARI ER' e, sonsuz dest ekl eri ni esirge meyen ve değerli bil gil eri ni beni ml e payl aşan sevgili arkadaşl arı m Y. Müh. U. Kı vanç ŞAHİ N’ e, Y. Müh Ber dan KALAV’ a, Y. Müh Fat ma BAYTAR‘ a, Y. Müh Meh met ÖZTÜRK’ e, yar dı mları nı esirge meyen değerli dost um Y. Müh. Umut Naci’ ye, değerli bil gil eri ni beni ml e payl aşan Y. Müh Gökhan Balık’ a ve s on ol arak hayatı m boyunca bana her za man destek ol an bi ri ci k kar deşi m Ayça KARAKAŞ’ a, anne m Neşe KARAKAŞ’ a ve baba m Must afa KARAKAŞ’ a teşekkür ü bir borç bilirim.
İ Çİ NDEKİ LER
KI SALT MALAR vi
TABLO Lİ STESİ vii
ŞEKİ L Lİ STESİ i x
SE MBOL Lİ STESİ xi
ÖZET xiii
SUMMARY xi v
1. Gİ Rİ Ş 1
1. 1. Gi ri ş ve Çalış manı n Ama cı 1
2. KONFOR HAKKI NDA GENEL Bİ LGİ LER 6
2. 1. Tekstil de Te mel Konf or Kavr a mı 6
2. 2. İnsan- Gi ysi Siste mi 7
2. 3. Gi yi m Konf or u 9
2. 3. 1. Psi kol oji k konf or 12
2. 3. 2. Hareket konf or u 14
2. 3. 2. 1. Esnekli k 14
2. 3. 2. 2. Ağırlı k 16
2. 3. 2. 3. Bası nç ve sı kıştırma 17
2. 3. 3. Fi zyol oji k konf or 18
2. 3. 3. 1. Ter mofi zyol oji k konf or 18
2. 3. 3. 2. Nör ofi zyol oji k (duyusal) konf or 19
3. TERMOFİ ZYOLOJ İ VE TERMAL KONFOR 23
3. 1. Ter mofi zyol oji 23
3. 1. 1. Nor mal vücut sıcaklı kl arı 23
3. 1. 2. Isı üreti mi 25
3. 1. 3. Isı kaybı 25
3. 1. 3. 1. Deri yüzeyi nden ısı kaybı 27
3. 1. 3. 2. Sol unu m ile ısı kaybı 31
3. 1. 4. Vücut sıcaklı ğı nı düzenl eyen mekani z mal ar 31 3. 1. 4. 1. Vücut çok sıcak ol duğunda sıcaklı k azaltan
me kani z mal ar 32
3. 1. 4. 2. Vücut çok soğuk ol duğunda sı caklı k artıran
me kani z mal ar 33
3. 2. Ter mal Konf or 34
3. 2. 1. Tekstilleri n ısı transfer mekani z ması 36
3. 2. 1. 1. Kı yafetsiz bir bedenden ısı transferi 40 3. 2. 1. 2. Kı yafetli bir bedenden ısı transferi 42
3. 2. 2. Ter mal yalıtı m 43
3. 2. 2. 1. Ter mal yalıtı mda kullanılan biri mler 45 3. 2. 2. 2. Tekstillerde ter mal yalıtı m öl çüm met otları 47
3. 2. 2. 3. Tekstil mal ze mel eri ni n t er mal özelli kl eri ve et ki eden
fakt örler 52
3. 2. 3. Su ve buhar geçişini n ter mal konf ora et kisi 54
3. 2. 3. 1. Su buharı geçirgenli ği 54
3. 2. 3. 2. Suyun kumaş içindeki davranışı 57
3. 2. 3. 3. Su iticili ği 59
3. 2. 3. 4. Su geçir mezli k 60
3. 2. 4. Hava geçirgenli ği ni n ter mal konf ora et kisi 62
3. 2. 5. Rüzgar et ki si 64
4. Dİ NAMİ K ISI YONETİ Mİ 67
4. 1. Tekstiller İçi n Akıllı Teknol ojilere Genel Bakış 67
4. 1. 1. Akıllı tekstilleri n gelişi mi 67
4. 2. Isı Depol ayı cı Mal zemel er 70
4. 2. 1. Faz değiştiren mal ze mel erle di na mi k ısı yöneti mi ol anakl arı 70 4. 3. Isı Depol ayan ve Sı caklı k Ayarl ayan Tekstilleri n ve Gi ysileri n Üreti mi 73
4. 3. 1. Faz değişi m mal zemel eri yl e ya da pl asti k kristallerle
dol dur ul muş ya da doyurul muş lifl er 73
4. 3. 1. 1. Hi dratlı i norganik t uzl arla dol dur ul muş ya da
doyur ul muş lifler 73
4. 3. 1. 2. PEG ile dol dur ulmuş ya da doyur ul muş lifler 73 4. 3. 1. 3. Poli hi dri k al kol ile dol dur ul muş ya da doyur ul muş lifler 74
4. 3. 2. Kapl a malı kumaşlar 74
4. 3. 2. 1. PEG ile kaplı kumaşl ar 74
4. 3. 2. 2. Mikr okapsüller içeren bir bağl ayı cı ile kaplı kumaşl ar 74
4. 3. 3. Lif eğir me 75
4. 3. 3. 1. Ko mpozit lif eğirme 75
4. 3. 3. 2. Bir karışı mla lif eğir me 75
4. 3. 3. 3. Mikr okapsüll ü lif eğir me 76
4. 4. Isı Depol ayı cı ve Isı Ayarlı Gi ysiler 76
4. 4. 1. Su dol aşı mlı gi ysiler 76
4. 4. 2. Gi ysi ye bağlı FDM kesel er 76
4. 4. 3. Isı depol ayı cı ve ısı ayarlı doku ma ku maş giysiler 77 4. 5. Isı Depol ayı cı ve Isı Ayarlı Tekstilleri n Başlıca Uygul a ma Al anl arı 77
4. 5. 1. Günl ük kullanı m 77
4. 5. 2. Pr ofesyonel gi yi m 77
4. 5. 3. İç dekorasyon, yatak ört ül eri ve uyku t ul umları içi n doku ma
ku maşl ar 77
4. 5. 4. Ayakkabı kapl a ması 78
4. 5. 5. Tı bbi kull anı m 78
4. 5. 6. Yapı mat eryalleri 78
4. 5. 7. Di ğer kullanı mlar 78
4. 5. 8. Başarı öl çütl eri 78
5. DENEYSEL ÇALI ŞMA 81
5. 1. Kull anılan Ci hazl ar
5. 1. 1. Baskı maki nası 81
5. 1. 2. Isıtıcılı manyeti k karıştırıcı 81
5. 1. 5. Kal ori metre kabı 82
5. 1. 6. Su banyosu 82
5. 1. 7. Tartı 82
5. 1. 8. Desi kat ör 83
5. 1. 9. Di ğer mal ze mel er 83
5. 2. Kull anılan Mal ze mel er 83
5. 2. 1. Seçilen FDM’l eri n özelli kl eri 83
5. 2. 1. 1. İnor gani k hi drat t uzl arı 83 5. 2. 1. 2. Poli al koll er 84
5. 2. 2. Kapl a ma mal ze mesi ni n özelli kl eri 85 5. 2. 2. 1. Kapl a ma maddesi 85 5. 2. 2. 2. Fi kse maddesi 85 5. 2. 3. Tekstil mal ze mel eri ni n özelli kl eri 85 5. 3. Uygul anan Deneyl er ve Ölçü m Met otl arı 86
5. 3. 1. FDM’l eri n özelli kleri ni n tespiti 86 5. 3. 2. Lifleri n FDM’li çözeltilerle mua mel e edil mesi 87 5. 3. 3. Ku maşl arı n kapl anması 90 5. 3. 3. 1. FDM'li ve FDM'si z kapl a ma reçet esi 91 5. 3. 4. Mal ze mel eri n özgül ısı değerl eri ni n öl çül mesi 92 5. 3. 5. Kal ori metre kabı nın su ci nsi nden değeri ni n bul un ması 95 6. SONUÇLAR VE TARTI Ş MA 99
6. 1. FDM’l eri n Ölçül en Ter mal Özelli kl eri İle İl gili Sonuçl ar 99
6. 1. 1. Su ve FDM’ ni n ısın ma ve soğu ma davranışını n karşılaştırıl ması 99 6. 1. 1. 1. Na2SO4. 10H2O ile il gili sonuçl ar 101
6. 1. 1. 2. Na2CO3. 10H2O ile il gili sonuçl ar 103
6. 1. 1. 3. PEG 600 il e il gili sonuçl ar 105
6. 1. 1. 4. PEG 1000 il e il gili sonuçl ar 108
6. 1. 1. 5. PEG 1500 il e il gili sonuçl ar 109
6. 2. Kapl anmış Ku maşl arı n Ölçül en Ter mal Özellikl eri İle İl gili Sonuçl ar 111
6. 3. FDM İl e Mua mel e Edil miş PET Lifleri n Ölçülen Ter mal Özelli kl eri İle İl gili Sonuçl ar 115
6. 4. Sonuçl arı n Tartışıl ması 116
KAYNAKLAR 119
KI SALT MALAR
COT : Pa muk
D MP : 2, 2 –Di metil-1, 3- pr opandi ol DS C : Ayrı msal t arayı cı kal ori metri FDM : Faz deği ştiren mal zemel er
NAS A : Ameri kan Ul usal Havacılı k ve Uzay Dairesi PA : Pol ya mi d
PEG : Poli etil engli kol PET : Pol yest er
PT MG : Polit etra metil engli kol PVC : Pol yvi nil kl or ür
TABLO Lİ STESİ
Sayf a No
Tabl o 2. 1. Far klı gi ysil eri n esnekli k özelli kl eri... 15
Tabl o 2. 2. Bi r ki şi ni n ort al a ma ol arak gi ydi ği çeşitli gi ysil erin yakl aşı k ağırlı kl arı ……... 17
Tabl o 3. 1. De ği şi k akti vit el er sırasındaki vücudun met aboli k ısı üreti mi... 25
Tabl o 3. 2. Vücut ısı üreti mi ve ısı kaybı ... 26
Tabl o 3. 3. Sı caklı k düzenl eyi ci mekani z mal ar... 32
Tabl o 3. 4. İnsan vücudu üzeri nde sıcaklı k et ki si... 36
Tabl o 3. 5. 0, 5 g/ c m3 yoğunl ukt a paketl en mi ş lif kitl esi ni n ısıl ilet kenli ği …... 43
Tabl o 3. 6. Far klı mal ze mel eri n birbirl eri ne göre t er mal il et kenli k oranl arı... 44
Tabl o 3. 7. Gi yi m ve mefr uşat ku maşl arı n ti pi k t er mal direnç değerl eri... 46
Tabl o 3. 8. Soğuk ort a ml ar da eşdeğer rüzgar üşüt me sı caklı kları... 66
Tabl o 4. 1. Tekstill erde kull anıl abil en bazı FDM’l er... 72
Tabl o 5. 1. Kull anıl an hi drat t uzl arı nı n özelli kl eri... 84
Tabl o 5. 2. Kull anıl an poli al kol çeşitleri ni n özelli kl eri... 84
Tabl o 5. 3. Ku maş özelli kl eri... 85
Tabl o 5. 4. FDM özelli kl eri ni n t espiti nde kull anıl an madde mikt arl arı... 87
Tabl o 5. 5. Nu munel eri n et üv öncesi ve sonrası ağırlı kl arı ve % ne m değerl eri... 88
Tabl o 5. 6. Nu munel eri n hi dratt uzu çözeltil eri yl e mua mel e öncesi ve sonrası ağırlı kl arı... 88
Tabl o 5. 7. Sodyu ms ülfat bil eşi kli hidr at t uzu çözeltileri yl e mua mel e edil miş nu munel eri n yı ka ma öncesi ve sonrası ağırlı kl arı... 89
Tabl o 5. 8. Sodyu mkar bonat bil eşi kli hi drat t uzu çözeltil eri yle mua mel e edil miş numunel eri n yı kama öncesi ve sonrası ağırlı kl arı... 90
Tabl o 5. 9. Ku maş nu munel eri ni n kapl a ma öncesi ve sonrası ağırlı kl arı... 92
Tabl o 5. 10. Ka pl a ma reçet el eri... 92
Tabl o 5. 11. De ney gereçl eri n ağırlı kları ve özelli kl eri... 95
Tabl o 5. 12. 1. kal ori metre kabı ndaki suyun öl çül en sı caklı k değerl eri... 97
Tabl o 5. 13. 2. kal ori metre kabı ndaki suyun öl çül en sı caklı k değerl eri... 97
Tabl o 5. 14. 1. kal ori metre kabı nı n su ci nsi nden öl çül en ağırlı ğı... 98
Tabl o 6. 1. Na2SO4. 10H2O ı sı n ma deneyl eri sonuçl arı... 102
Tabl o 6. 2. Na2SO4. 10H2O soğu ma deneyl eri sonuçl arı... 103
Tabl o 6. 3. Na2CO3. 10H2O ısı nma deneyl eri sonuçl arı... 105
Tabl o 6. 4. Na2CO3. 10H2O soğu ma deneyl eri sonuçl arı... 105
Tabl o 6. 5. PEG 600 ısı nma deneyl eri sonuçl arı... 107
Tabl o 6. 6. PEG 600 soğu ma deneyl eri sonuçl arı... 107
Tabl o 6. 7. PEG 1000 ısı nma deneyl eri sonuçl arı... 109
Tabl o 6. 8. PEG 1000 soğu ma deneyleri sonuçl arı... 109
Tabl o 6. 9. PEG 1500 ısı nma deneyl eri sonuçl arı... 111
Tabl o 6. 10. PEG 1500 soğu ma deneyleri sonuçl arı... 111
Tabl o 6. 11. %100 PA ku maşı n deney sonuçl arı... 113
Tabl o 6. 12. %50 PET- %50 CO ku ma şı n deney sonuçl arı... 114
Tabl o 6. 13. Na2SO4.10H2O il e mua mel e edil miş PET lifl eri ni n deney sonuçl arı... 116
ŞEKİ L Lİ STESİ
Sayfa No
Şekil 2. 1 : İnsan bedeni-gi ysi-çevre siste mi... 7
Şekil 2. 2 : Beyni n konf or kararı nın ol uşum süreci... 8
Şekil 2. 3 : Beden üzeri nde öne mli esne me nokt al arı... 15
Şekil 2. 4 : Duyu si nirleri ni n deri yüzeyi üzeri nde yer alan ve hareket eden ku maşa tepki göst ermesi... 19
Şekil 2. 5 : Ku maşı n yükl enmesi ve yükün i ndükl enmesi... …... 22
Şekil 3. 1 : Vücutt an ısı kayı p mekani z mal arı... 27
Şekil 3. 2 : Hi pot al a mus sı caklı ğı nın vücutt an buharl aş ma ile ı sı kaybı ve kas akti vitesi ve titre me il e ı sı ol uşumu üzeri ne et ki si... 33
Şekil 3. 3 : (a) Gi ysi ni n i çi nden gerçekl eşen ı sı transfer mekani z ması, ( b) Bi r kumaşı n içi ndeki ısı transfer modl arı... 40
Şekil 3. 4 : 25° C deki bir çevrede kı yafetsiz bir bedenden ısı dağılı mı... 41
Şekil 3. 5 : Deri sıcaklı ğı dış sıcaklı kt an büyük ol duğu za man ku maşt aki ısı akışı... 42
Şekil 3. 6. : Tog metre, çift pl aka met odu... 49
Şekil 3. 7 : Tog metre, tek pl aka met odu... 50
Şekil 3. 8 : Shirley t ogmetresi... 51
Şekil 3. 9 : Su buharı geçişi ne izi n veren bir kumaşı n su buharı difüzyonu. 56 Şekil 3. 10 : Ter bezl eri ni n vücuttaki yoğunl ukl arı... 57
Şekil 3. 11 : Ku maşı n içi nden terle me sonucu sı vı geçişi... 57
Şekil 3. 12 : Suyun sı vı ve buhar hali nde ku maş içerisi ne yerleşi mi... 58
Şekil 3. 13 : Su iten ve su itici ol mayan ku maşl ar... 59
Şekil 3. 14 : Gel eneksel ve nefes al abil en su geçir mez ku maşlar... 61
Şekil 3. 15 : GORE- TEX® l ogosu ile üretilen suya dayanı klı, yalıt kan ve su buharı geçirgen ayakkabı di zaynı... 62
Şekil 3. 16 : Rüzgarı n üşüt me et kisi... 64
Şekil 3. 17 : Vücudun mi kr okli ması nı kor umak a macı yla t asarl anan Wİ NDSTOPPER® ku maşı nı n işlev mekani z ması... 65
Şekil 5. 1 : Ölçüm düzeneği... 82
Şekil 5. 2 : %100 PA ku maşa ait 5 nol u deney numunesi ni n kal ori metre kabı-bil gisayar siste mi nden el de edil en sıcaklı k denge grafi ği.... 94
Şekil 5. 3 : Na2CO3. 10H2O ile muamel e edil miş 1. deney numunesi ni n yı kan ma mı ş 1. parçası na ait kal ori metre kabı-bil gisayar sist e mi nden el de edil en sıcaklı k denge grafi ği... 94
Şekil 5. 4 : Kal ori metre Kabı nı n Su Ci nsi nden Değeri ni n Bul unması içi n yapıl an deneyi n il k 5 daki kalı k öl çümüne ait bil gisayar sist e mi nden el de edil en sıcaklı k denge grafi ği... 96
Şekil 5. 5 : Kal ori metre Kabı nı n Su Ci nsi nden Değeri ni n Bul unması içi n yapıl an deneyi n i ki nci 5 daki kalı k öl çümüne ait bil gisayar
sist e mi nden el de edil en sıcaklı k denge grafi ği... 96
Şekil 6. 1 : Na2SO4. 10 H2O ısı nma grafi ği... 101
Şekil 6. 2 : Na2SO4. 10 H2O soğu ma grafi ği... 102
Şekil 6. 3 : Na2CO3. 10H2O ısı nma grafi ği... 104
Şekil 6. 4 : Na2CO3. 10H2O soğu ma grafi ği... 104
Şekil 6. 5 : PEG 600 ısı nma grafi ği... 106
Şekil 6. 6 : PEG 600 soğu ma grafi ği... 106
Şekil 6. 7 : PEG 1000 ısı nma grafiği... 108
Şekil 6. 8 : PEG 1000 soğu ma grafiği... 108
Şekil 6. 9 : PEG 1500 ısı nma grafiği... 110
SE MBOL Lİ STESİ
A : Deney mal ze mesi alanı
Acl : Kı yafet yüzey al anı
Ad :İnsan yüzey al anı
C : Taşı nı mla ısı kaybı cpa : Havanı n özgül ısısı
Cr es : Duyul ur ısı kaybı
d : Mal ze me kalı nlı ğı E : Su buharı geçirgenli ği Er es : Gizli ısı kaybı
fcl : Gi ysi al an çar panı
hc : Taşı nı m katsayısı
he : Buharl aş ma ile ısı geçiş katsayısı
hr : Doğr usal ışı nı mla ısı geçiş katsayısı
H : Vücutt an gerçekl eşen t opl a m ı sı kaybı Hc :İleti m ile ol an ısı transferi
He : Buhar yol u ile ol an ısı transferi
Hr : Radyasyon il e ol an ısı transferi
Hs : Hissedilir ısı transfer mikt arı
I : Ter mal yalıtı m
Ia : Havanı n ter mal yalıtı mı
Ic : Gi ysi ni n ter mal yalıtı mı
K : Bir mal ze meni n ısıl (t ermal ) ilet kenli ği mr es : Sol unan hava debi si
P : Test pl akası ndan güç kaybı Pa : Çevre havanı n su buharı bası ncı
Ps k, s : Deri üzeri ndeki su buharı bası ncı
ΔP :İki yüzey arası ndaki kısmi su buharı bası ncı içi ndeki fark Q : Biri m za manda biri m yüzeyden ısı geçi şi
R :Işı nı mla ısı kaybı
R : Ter mal direnç
Re, cl : Gi ysi tabakası nı n buharlaş ma ile ısı geçişi ne direnci
Rh ava : Havanı n ter mal direnci
Rs t andart : St andart mal ze meni n t ermal direnci
T : Sı caklı k
Ta : Hava sı caklı ğı
Tc : El biseni n yüzey sıcaklı ğı
To : Et ki n sı caklı k
Tr : Oda sıcaklı ğı
Ts : Deri sıcaklı ğı
ΔT : Tekstil tabakası nı n i ki yüzeyi arası ndaki sıcaklı k farkı
V : Volt aj
Vr : Rüzgar hı zı
w : Deri ıslaklı ğı
Wa : Sol unan havanı n özgül ne mi
ÖZET
Bu çalış ma 6 böl ü mden ol uş makt adır. İl k böl ümde çalış manı n genel kapsa mı ve a macı açı kl anmakt adır.
Böl ü m 2’ de t e mel konf or kavra mı, i nsan- giysi siste mi ve bu si st emde gi yi m konf or unun nasıl ol uşt uğu, gi yi m konf or unun t anı mı ve sı nıfl andırıl ması ve bu sı nıflandır ma kapsa mı nda psi kol oji k konf or, hareket konf or u ve fi zyol oji k konf or hakkı nda det aylı bil gi veril miştir.
Böl ü m 3’t e t ez çalış ması nı n da ana konusu ol an t er mofi zyol oji k konf or det aylı bir şekil de araştırıl mış ol up t er mofi zyol oji ve t er mal konf or şekli nde i ki ana başlı k altı nda el e alı nmıştır. Ter mofi zyol oji başlı ğı altı nda vücudun ı sı regül asyon si st e mi i ncel enmiştir. Ter mal konf or başlı ğı altı nda i se t ekstillerde t er mal konf or un ne anl a ma gel di ği, nasıl elde edil di ği ve hangi t ekstil özelli kl eri ni kapsadı ğı ve bu özelli kl eri n t er mal konf ora et kileri kapsa mlı şekiller ve t abl ol arla ayrı ntılı bir şekil de i ncel enmiştir.
Böl ü m 4’t e önceli kl e akıllı t ekstiller hakkı nda genel bil gi veril miş ve di na mi k ı sı yöneti mi ol anağı sağl ayan yüksek ı sı depol a ma ve salı ver me yet eneği ne sahi p akıllı tekstil mal ze mel eri nden bahsedil miş ve bu mal ze mel eri n t ekstill ere uygul an ma şekilleri ve di na mi k ı sı yöneti mi yapabil en t ekstilleri n üreti mi ve kull anım al anl arı hakkı nda bil gi veril miştir.
Böl ü m 5’t e i se t ekstillerde ı sı yöneti mini i yileştir meni n yoll arı deneysel ol arak araştırıl makt a, gi ysi sist e mi ni n ı sı yöneti mini i yileştir mede öne mli t asarı m para met rel eri üzeri nde çalış ma yapıl makt adır.
Çalış manı n sonuçl arı nı n veril di ği ve bunl arı n t artışıl dı ğı Böl üm 6’ da i se f az deği ştiren mal ze mel eri n ku maş üzeri ne kapl anması gi bi ol anakl arl a ku maşl arı n me vcut ısı kapasitel eri nin i yileşebileceği göst erilmi ştir.
DESI NG OF FABRI CS WI TH TE MPERATURE REGULATI ON FUNCTI ON SUMMARY
Thi s st udy is co mposed of si x mai n parts.
In t he first part, t he general cont ent and t he ai m of t he st udy i s expl ai ned. I n Secti on t wo, we gi ve det ail ed i nfor mati on about t he concept of co mf ort, hu man – cl ot hi ng syst e m and exi st ence of cl ot hi ng co mf ort. In t hi s syst e m, expl anati on and cl assifi cati on of cl ot hi ng co mf ort and al so i n t he scope of t hi s cl assifi cati on psychol ogi cal co mf ort, movi ng co mf ort and physi ol ogi cal co mf ort are given.
Secti on 3, t her mophysiol ogi cal co mf ort, as t he mai n s ubj ect of t he t hesi s, i s consi dered t hor oughl y fe wer under t wo s ubtitles, na mel y t her mophysiol ogy and t her mal co mf ort. Under t her mophysi ol ogy titl e, t her mal r egul ati on s yste m of t he hu man body i s st udi ed. And under t her mal co mf ort titl e, we exa mi ned and expl ai ned i n det ail t he meani ng of t her mal co mf ort i n t extile, ho w t o manage it, which t extil e pr operti es are i nvol ved i n it and t he effect s of t hese pr operti es on t her mal co mf ort wi t h t he hel p of many fi gur es and t abl es.
Secti on 4 st arts wit h di scussi on of s mart t extile mat eri als and gi ves i nf or mati on about heat st orage and t e mper at ure r egul at ed cl ot hes. Possi bilities of dyna mi c heat ma nage ment and t he t extile pr oducti on wit h t hi s capabilit y are also menti oned. Secti on 5 i ncl udes an experi ment al st udy deali ng wi t h t he ways of i mpr ovi ng heat ma nage ment i n t extil es, det er mi nati on of i mport ant desi gn para met ers r egar di ng t hi s matt er. Concl usi ons and di scussi ons on t he wor k done ar e gi ven i n Secti on 6. Fi ndi ngs s ho w t hat f abrics have bett er heat capacit y by coati ng of t he phase change mat eri als on fabri cs.
BÖLÜM 1. Gİ Rİ Ş
1. 1 Gi ri ş ve Çalış manı n Amacı
İnsanoğl unun t ekstil ile (yani el yaf, i pli k, ku maş, gi yi m ve di ğer kull anım ür ünl eri ol arak) birli kt eli ği ve bunl arla uğraş ması il k varol uşundan iti baren kendi ni soğuk, sı cak ve di ğer doğa ol ayları ndan kor u ma gereksi ni mi ol arak başl a mış ve güncelli ği ni kor umuşt ur. İl k yaşa m döne ml eri nde i nsanl ar önceli kl e gi yi m eşyası, barı nma ve kor un ma a maçlı çeşitli yaprakl ardan, liflerden, doğal bit ki ağaç ve hayvani dokul ar dan f aydal anarak i hti yaçl arı nı kabaca karşıl ar ken; daha s onr aki i nsanlı ğı n hı zlı geliş me süreci nde, bu i hti yaçl arı n karşılanması daha bili nçli ve t eknol oji k bir ma ntı k il e siste mli ol arak geliş me göst er miş ve bugünkü il eri üreti m sevi yesi ne eriş miştir.
İnsanlı k t ari hi ni n geliş mesi ne paral el ol arak “ Bir tekstil yüzeyi nden bekl enen nedir?” sorusunun cevabı artı k sadece barı nma ve korunma a maçlı ol makt an çı kmıştır. Günü müzde bu sor unun cevabı çok daha kar maşı ktır. Her şeyden öt e t ekstil endüstrisi sadece gi yi m il e al akalı değil dir. Gi yi m sadece bu endüstrini n t opl a m çı ktısı nı n yarısı nı ol uşt ur makt adır. Kal an di ğer yarısı ise ev t ekstili ve endüstri yel uygul a mal ar arası nda payl aşıl makt adır.
Teknol oji ni n i nanıl maz bir hı zl a il erle mesi il e birli kt e Tekstil endüstrisi de bundan payı nı al mış ve son derece hayret e düşüren sonuçl ar el de edil miştir. Ar tı k üretilen ku maşl ar bugünün ve yarı nı n kumaşl arı ol arak adlandırıl makt adır.
Bi r tırtılı n veya ör ü mceği n üretti ği belli belirsiz ol an lifi nden çok da i nce mi kr ofi berl er den veya tıpkı bir kel ebeği n kanadı ndaki pull ara benzeyen yanar döner el yafl ar dan ol uşan ku maşl ar, yeni den i şl eyi p kull anılır dur u ma getiril ebil en çevr e dost u veya güneşi n ültravi yol e ı şı nl arı ndan koruyan ku maşl ar, i nsan bedeni ni n yalıtı mını sağl a mak amacı yl a kendisi ni çevrel eyen sı caklı ğa t epki veren f az deği ştiren mal ze mel eri i çeren ku maşl arı yarı nı n ku maşl arı na ör nek ol arak verebiliriz. Ayrı ca ör neği n er ozyonu ve kay mayı önl e mek i çi n t oprak altı nda i zol asyon,
filtrasyon, drenaj, kuvvetlendir me, kor uma a maçlı kull anılan j eot ekstiller, yu muşak doku i mpl antları, ort apedi k i mpl antlar, kar di ovaskul er i mpl antlar veya a meli yat i pli kl eri gi bi i ç ve kanı t e mi zl e mek a macı yl a kull anılan suni böbrek ci hazı gi bi ür ünl er, yara bakı mı veya a meli yat hanede hij yen a macı il e kull anılan ürünl er gi bi dı ş uygul a mal arda kull anıl an tı bbi t ekstiller ve daha pek çok sayısı z alanda farklı a maçl arla kull anılan t ekni k t ekstiller, t ekstili n gi yi m dı şı ndaki far klı kull anı m al anl arı nı ol uşt ur makt adır.
Yarı nı n ku maşl arı t ekstilleri n akıllı kull anı mı sonucu doğ muşt ur. Bundan dol ayı yarı nı n ku maşl arı nı akıllı t ekstiller ol arak da adl andırabiliriz. Akıllı t ekstiller tasarlanırken üreti m i şl eml eri ni n gerektirdi kl eri ni n bili nmesi ni n yanı sıra ku maşl arı n kull anı m şartları na nasıl t epki ver di ği, karakt eristi kl eri ni n t asarı m ve bi ti mle ol an ilişkisi ve ni ye farklı a maçl ar i çi n ku maşl arın f arklı özelli kl ere sahi p ol ması gerekti ği ni bil mek ol dukça öne mli dir.
Ku maşl arı n bazı est eti k, konf or ve perfor mans özelli kl eri ana hatları yl a aşağı daki
gi bi ifade edil ebilir.[4]
1. Est eti k karakt eristi kl er: t ut u m ve dökü m, esnekli k, parl aklı k, boncukl an ma gi bi gör ünü m ve yüzey özellikl eri, ört me kabili yeti,
2. Konf or karakt eristi kl eri: e mi cili k, nefes al abilirli k, ı sı t ut ma, yayl an ma, uza ma, el asti kli k gi bi özelli kl er,
3. Perf or mans kar akt eristi kl eri: geril me mukave meti, aşı n ma dayanı mı , bükül me dayanı mı, ısl ak mukave meti, t er mopl asti kli k, al ev al mazlı k, güç t ut uşurl uk, keçel eş me, boyut sal dayanı m, gi bi özelli kl er şeklinde özetlenebilir.
Geliş miş batılı ül kel eri n yıllardır üzeri nde dur duğu ve ül ke mi z i çi n çok yeni sayıl an “gi yi m konf or u”, bir bilim dalı hali ne dönüş müştür. Bu geliş mel er karşısında hangi t ür el yaftan, gi ysi konf oruna yöneli k en uygun hangi ku maşl arı n üretilebil eceği ni bil mek, bir tekstil ci i çi n zor unl ul uk hali ne gel miştir.
Bi r kı yafetten bekl enen nedir sor usu bu çalış manı n t e meli ni ol uştur makt adır. İnsanl arı n gi ydi kl eri bir kı yafetten bekl entisi sadece i yi gör ün mek ve i yi hi sset mek değil dir. Güzel gör ünüşün yanı sıra günü müz t üketicileri satı n al dı kl arı gi ysi den
uyu ml u hareket et meli dir. Ayrı ca konf orl u bir gi ysi soğuk havada bi zi ısıtmalı, sı cak havada i se seri nl et ebilmeli dir, güneşi n zararlı ı şı nl arı ndan bi zi kor uyabil meli ve çevre dost u ürünl er ol malı dır.
Gi ysi siste mi i çerisi ndeki bir ku maşı n veya t ekstili n t e mel f onksi yonu, her t ür çevre koşul u ve her fi zi ksel akti vite sevi yesi i çi n, vücudun kendi si ni t er mal dengeye, beden ve t en sı caklı ğı na veya t erle meye bağlı ol arak kabul edil ebilir fi zyol oji k bir konu mda kor uyabil mesi ni sağl a maktır.
Fi zyol oji k ol arak i nsan, ten sı caklı ğı 33- 35 ° C arası nda ol duğunda ve deri üzeri nde terle meye bağlı bir ısl an ma söz konusu ol madı ğı nda kendi ni rahat ve konf orl u hi sseder. İ nsan vücudunun kendi si ot o mati k sıcaklı k düzenl e me i şl evi ol an bi r or gani z madır. Vücut, met aboli z manı n besi n ve kas har eketi il e deva mlı ı sı, kar bon di oksit ve su üretir. insan vücudu ı sı nı n . yayıl ma hı zı nı, kan damarl arı nı n geni şl e mesi ve daral ması, kas ve t er bezl eri ni n çalış ması il e düzenl eyerek, vücut sı caklı ğı nı sabit t ut ar.
Sabit bir vücut sı caklı ğı sağl a mak a macı yl a i nsanlar vücutl arı nı bir t ekstil mal ze mesi veya uygun bir dı ş t abakayl a kor uma altı na alırlar. Bu sı caklı k yakl aşı k ol arak gövde içi n 34-36. 5° C, ell er ve ayakl ar i çi n 25. 5-27. 5°C, koll ar ve bacakl ar i çin 27- 30° C ol arak ifade edil ebilir.
Bi r i nsanı farklı i kli m koşulları nda kor uyabilme k, met aboli z manı n yaydı ğı ısı, çevreni n sı caklı k, ne m ve r üzgar et kisi il e gi ysi nin ı sıl yalıtı m, hava geçirgenli ği ve su buharı t aşı ma kapasitesi ne bağlı dır. İ deal bir gi ysili k ku maş, t er mal konf or bakı mı ndan, üç özelli ğe sahi p ol malı dır:
1. Soğukt an kor un mak i çi n yüksek ısıl direnç;
2. Ilı man i kli m koşull arında et kili ı sı transferi i çin s u buharı direnci ni n düşük ol ması; 3. Yüksek sı caklı k koşuları nda ı sı transferi ni sağl ayabil mek ve t erl e me nedeni yl e hi ssedilen rahatsı zlı k verici t ut um hi ssi ni yok et mek i çi n sı vı t aşı ma özelli ği ni n yüksek ol ması.
Isı yalıtı mını n i ki ol ası yol undan birisi, vücut ı sısı nı hapseden pasif yalıtı m mal ze mel eri ni kull anmak, di ğeri ise, dı ş ort a m il e ı sı alış verişi yapabil en aktif mal ze mel er kull anmaktır. Tekstil lifleri, ısı yı havadan daha fazl a il etir. Bu nedenl e
gi ysili kl er de i deal yalıtkan, lif değil, dur gun havadır. Li fli mal ze mel er, haci mli yapıl arı nedeni yl e çok büyük mi kt arda hava hapset me kapasitesi ne sahi ptir. Di ğer bir deyi şl e, t ekstil esaslı i yi bir ı sı yalıt kanı n, hava hapset me kapasit esi maksi mu mdur. Li fi n ı sı yalıtı mına katısı i ki ncil dir. Gel eneksel ı sı yalıtı m mal ze mel eri, ör neği n, pa muk, yün, kenevir, i pek, pol yest er, poli a mi d, poli akrili k liflerden üretilen ku maşl ar vücudun ı sı kaybı na belli bir dereceye kadar direnç sağl ar; bu da, ku maş içerisi nde var ol an hava keseci kl erini n sayı sı yl a ilişkili dir.
Vücut sı caklı ğı nı konfor aralı ğı nda t ut abil mek i çi n, kl asi k yakl aşım, ort a m sı caklı ğı na bağlı ol arak gi ysi katı arttır mak veya azalt maktır. Oysa gi ysi, çevre sı caklı ğı na göre ı sıl direnci ni ot omati k ol arak deği ştirebilirse, vücudun çevre il e ı sı alış veriş hı zı nı kontrol edebilir ve vücut sı caklı ğı nı kor uyabilir. Böyl ece sı k sı k gi yi nmek veya soyun mak gereksi ni mi ort adan kal kar; vücut konf or u art ar ve yaşa msal riskl er azalır.
Kalı n veya katlı gi yi m çoğu za man ve ort a mda et kili kor uma sağl asa da yet erli ol madı ğı nokt al arda yeni bir t eknol oji gereklili ği doğ muşt ur. NASA; uzay araştır mal arı nda ort aya çıkan aşırı soğuk ve aşırı sıcak şartlarda astronotl arı ve t ekni k mal ze mel eri kor umak a macı ile faz deği ştiren mal ze mel eri ( FDM) yalıtı m mal ze mesi ol arak kull anmıştır. Bu konuda t ekstil endüstrisine bakıl dı ğı nda en öneml i geliş me 1965 yılı nda eri miş lit yum t or bal an i çeren bir ku maşı n t er mal yalıtı m i çi n geliştiril mesi ile ol muşt ur. Fonksi yonel t ekstil mal ze mel eri ni n gi derek öne m kazan ması il e birli kt e çalış mal ar 80' 1i yıllarda artarak deva m et miştir. Faz deği ştiren mal ze me ( FDM) il e kapl anan t ekstil mat er yali, o anki ul aştı ğı sı caklı ğa bağlı ol arak vücuda ı sı verir veya vücutt an ı sı alır. FDM’ leri n özelli kl eri ile t ekstillerde ı sı yöneti mi i yileştirilebil mekt e ve t anı mlanan konf or şartları na ul aşıl makt adır. Faz deği ştiren mal ze mel eri n t ekstil mat eryali ne apli kasyonu ve apli kasyon sırası nda mi ni mu m zararla karşılaş ması i çi n en uygun yol araştırıl mış ve FDM’ ni n mi kr okapsülle meni n ar dı ndan ku maşa kapl anması en uygun yönt e m ol arak t espit edil miştir.
1950’ 1i yıll ar dan iti baren kar bonsuz kopya kağı dı ür eti mi i çi n kull anıl an mi kr okapsülle me ı sı yalıtı mı ve t er mal kor unma da anaht ar yönt e m ol muşt ur. Mi kr okapsülle me yönt emi i nşaat sekt öründe, tı bbi uygul a mal arda, el ektroni k
al anı bul muşt ur ve yeni uygul a ma al anl arı içi n çalış mal ar deva m et mekt edir.
Isı depol ayan ve sı caklı k düzenl eyebilen t ekstil ürünl eri ne, batt ani ye, uyku t ul uml arı, iç gi yi m ür ünl eri, ceketler, spor gi ysileri, çorapl ar, dağ botl arı, mi ğferler örnek ol arak verilebilir. Bu ti p ür ünleri n üreti mi 1997' den i ti baren günde me gel miş ve hı zl a art maya başl a mıştır. Bu ür ünl eri n ol ası uygul a ma al anl arı ol dukça geni ştir ve öne mli bir araştır ma al anı dır.
Bu çalış mada, t ekstillerde ı sı yöneti mini i yileştir meni n yoll arı deneysel ol arak araştırıl makt a, gi ysi sist e mi ni n ı sı yöneti mini i yileştir mede öne mli t asarı m para metrel eri üzeri nde dur ul makt adır.
BÖLÜM 2. KONFOR HAKKI NDA GENEL Bİ LGİ LER
2. 1. Tekstil de Te mel Konf or Kavra mı
Konf or nedir? Bu sor unun cevabı nı net bir şekil de ver mek gerçekt en zor dur. Çünkü konf or t anı mlan ması zor ol an kar maşı k, belirsiz ve her şeyden öne mlisi sübj ektif bir kavra mdır. Yani verilen t ü m koşull arı aynı ol an bir ort a mda i ki ki şi den bi ri kendi ni rahat di ğeri rahatsı z hi ssedebilir. Her ne kadar konfor sübj ektif bir kavra m ol sa da bir ort a mdaki i nsanl arı n %80’i kendil eri ni rahat hissedi yorl arsa ort a m konforl u kabul edilir [1].
Konf or t eri mi ni genel ol arak r ahat sı zlı ğı n, i st eksizli ği n ve sı kı ntı nı n ol maması ol arak tanı mlayabiliriz. Tekstil bili m ada ml arı i nsanları n kı yafeti n i çi nde kendil eri ni konf orl u ol arak hi sset mel eri ni, gi ydi kl eri kı yafeti fi zyol oji k ve psi koloji k ol arak hi sset medi kl eri za man mü mkün ol abil eceği ni söyl e mekt edirler. Gi ysi ni n hi ssedil mesi sonucu genelli kl e konf orsuz ol arak nit el endiril en i fadel er ortaya çı kar. Ör neği n, çok sı cak, çok soğuk, çok ı sl ak, çok dal ayı cı, çok ağır, çok engelleyi ci gi bi. Kı yafet ki şi t arafı ndan hi ssedil di ği nde çok nadir ol arak ol uml u ifadel er kull anılır. Ge nel de, i nsanl ar kendileri ni üzerl eri ne ek bi r kı yafet gi y mek yada çı karma k i hti yacı duy madı kl arı za man t ermal yönden konf orl u sayarl ar. Tekstil bili m adaml arı sabit sı caklı k ve ne m koşulları altı nda bul unan bir odada, ki şi ni n ot ur urken yada hareket hali ndeyken t er mal konfor unu sor gul adı ğı za man, sonuçl ar genelli kl e mer kezi bi r nokt adan uzakl aşan sı caklı k ve seri nli k derecesini göst erir. Bu mer kezi veya nötr nokt a i se konf or u t e msil eder. Aynı dur u m rut ubet i çi nde geçerli dir. Rut ubet hi ssedil medi ği za man, i nsanl ar gi ydi kl eri kı yafetin konf orl u ol duğuna karar verirler. Konf orl u ol ma hali ni aksi dur u munda, nötr nokt adan uzakl aş ma der ecesi belirtilir. Özetl e bir ki şi, kı yafeti gi ydi ği za man, ya konf orlu ve rahattır yada bazı konf orsuzl uk nit eli kl eri ni hisseder [2].
2. 2. İnsan- Gi ysi Siste mi
Gel eneksel ol arak sı nıflandırıl mış gi yi m f onksi yonl arı açı kça göst eri yor ki kı yafeti gi yen ki şi ni n konf or duru munu sübj ektif değerl endir mesi nde, gi ysi ni n i nsan vücudu ve etrafı ndaki çevre arsındaki ara yüzeyde oynadı ğı r ol ün yani hangi f onksi yonunu gerçekl eştirdi ği ni n önemi büyükt ür. İ nsan- giysi sist e mi ni, fizi ksel, duyu msal, psi kol oji k, bil gisel yönden çevresi yl e di na mi k etkil eşi m i çi nde ol an açı k bir sist e m ol arak düşünebiliriz. Bu kabul çerçevesi nde konfor u meydana getiren öznel al gı nı n nasıl ol uşt uğunu daha i yi anl ayabiliriz. Şekil. 2.1’ de açı k sist e m şe mat i k ol arak göst eril miştir. Bu siste mde konf or u belirleyen birtakı m süreçl er meydana gelir:
Kı yafetten ı sı ve ne m geçişi, vücut ve kı yafet arası ndaki mekani ksel et kil eşi m ve kı yafeti n ı şı ğı absor bl aması ve yansıt ması gi ysi deki fi zi ksel pr osesl erdir ve bu süreçl er vücudu uyaran fizi ksel si nyallerdir.
Vücutt aki fi zyol oji k pr osesl er i se aynı za manda vücudun fi zyol oji k dur u munu da belirleyen vücudun t er mal dengesi, vücudun ı sı düzenl eyi ci t epkil eri ve çevreyl e ve kı yafetle ol an di na mi k etkil eşi mleri nden ol uşur.
Nör ofi zyol oji k pr osesl er, ör neği n deri, göz ve di ğer or ganl ardaki vücudun duyu msal al gı siste mini n nör ofi zyol oji k mekani z mal arı vücudun gi ysi den ve çevreden al dı ğı duyu msal si nyalleri for mül e edil mesi dir.
Psi kol oji k pr osesl er de i se beyni n i şl evl eri dir. Bu i şl evl er özetl e, nör ofi zyol oji k duyu msal si nyallerle ol uşan duyu msal hi sl eri n öznel al gılanması ve sonra bu öznel al gı nı n f or mül e edil mesi ve daha sonra da geç mi ş deneyi mlere ve i çsel arzuya göre sonuçl arı n öl çül üp tartılarak terci h edil mesi ni kapsar [5].
Bu dört ti p pr oses aynı anda meydana gel mekt edir. Gi ysi ve çevre i çi ndeki fi zi ksel pr osesl er, bedeni n konf or ve yaşa msal dur umu i çi n fi zi ksel şartları belirler ve fi zi k kuralları nı t aki p eder. Bedeni n t er moregül asyon sist e mi ni n t epkil eri ve derideki si nir uçl arı nı n duyusal t epkil eri fi zyol oji k kuralları t aki p eder. Ter moregül asyon ve duyu siste mi, bedeni n hayatta kal ması i çi n uygun fi zi ksel koşulları sağl a mak amacı yl a ve konf or dur umunu et kileyen çeşitli fizi ksel koşullar hakkı nda beyni bil gilendir mek a macı yl a kı yafetten ve çevreden gel en fi zi ksel uyarılara cevap verir ve bu süreç fizyol oji k pr osesl eri ol uşt urur. Psi kol oji k pr osesl er ise bi zi m daha az derecede anl ayabil di ği miz ol dukça kar maşı k süreçl eri i çerir. Bu süreçt e beyi n, dı ş et kil ere ve iç ist ekl ere bağlı ol arak, si nir uçl arı ndan gel en duyusal si nyaller il e ol uşan öznel al gıları f or mül e eder sonra geç miş deneyi mleri ne karşı bu duyusal al gıları t art ar ve değerl endirir. Tü m bu pr osesl er süresi nce, beyi n, sonucunda konf or dur umunun, kararı nı n ve t erci hl eri n ol uşt uğu kapsa mlı öznel al gıları nı f or mül e eder. Bu dört ti p pr oses birbirleri yl e di na mi k bir şekil de et kileşi m i çi ndedirler ve bu et kil eşi mi aşağı daki Şekil 2. 2’de görebiliriz [5].
Gi ysi & Çevre
Beden & Deri
Beyi n Fi zi ksel Pr osesl er Fi zyol oji k Pr osesl er
Psi kol oji k Pr osesl er
Topl a m Al gıl ar
Görsel Uyaranl ar-renk, ışı k, yansıt ma … Ter mal Uyaranl ar- ısı ve ne m transferi Bası nçsal Uyaranl ar- mekani ksel davranışlar Dokunsal Uyar anl ar- mekani ksel davranı şl ar
Uyaranl ara karşı si nir uçları nı n duyusal tepkil eri- ısı, bası nç, acı…
Ter moregül asyon siste mini n tepkileri- terle me, kan akışı kontrolu, titre me
Duyusal duyu ml arı n al gılan ması
Çeşitli duyu ml arı n tartılıp değerl endir mesi
2. 3. Giyi m Konf oru
İnsan vücuduyl a birebir te mas hali nde ol duğu göz önüne alı nırsa t ekstil endüstrisi ni n en önceli kli hedefi hi ç şüphesi z konf or dur. Bu nedenl e yapıl an t üm çalış malar konf or kavra mı il e t ekstil endüstrisi arası ndaki bu paral elli ği daha da güçl endir me a macı nı güt mekt edir. Psi kol oji k ve fi zyol oji k ol mak üzere i ki çeşit gi ysi konf or u tanı mlan makt adır. Ör neği n kendi mizi i yi hisset me mi ze neden ol an çevre dost u ür ünl eri n kull anı mı psi kol oji k konf or u getirir. Tüketicileri n genel kabul ü deme k ol an modaya veya ki şisel beğeni ye gör e gi yi n mek güzel gör ün meyi, buda i yi hi sset me mi zi sağl adı ğı ndan psi kol oji k konf or yine el de edil miş ol ur. Gi yi mi n bi ze fizyol oji k konf or u da beraberi nde getirebilmesi i çi n özelli kl e son kull anı m ür ünl eri ni n t asarı mı yapılırken he m gel eneksel, denen miş, doğr u yapıl arı t aki p et meli he m de vücut f onksi yonl arı nı n nasıl ol duğu hesaba katıl malı dır. Di ğer deyi şl e, fonksi yonel tasarı m mutlaka yapıl malı dır.
Fonksi yonel ku maş t asarı mları 1980’li yıllardan iti baren özelli kl e askeri ve i ş kı yafetleri nde çok büyük geliş mel er göst er miştir. Fonksi yonel ku maşl arı n geliştiren ci ddi ve çok sayı da araştır ma gr upl arı ol uşt urul muşt ur. Günü müzde i se sadece askeri ve bu ku maşl arı gerektiren i ş sahal arı nda değil, günl ük kull anı mda da ku maşı n bu fonksi yonel özelli kl eri taşı nması bekl enmekt edir. Yani t eknol oji i nsanı dedi ği miz çağı mızı n i nsanl arı yalnı z güzel gör ün mek değil aynı za manda bir ku maşt an bekl enecek her t ürl ü fonksi yona sahi p ol mayı isteme kt edir.
Gi yi m i nsan hayatı nı n vazgeçil mez bir parçası dır ve bi rt akı m f onksi yonl ara sahi ptir: Süs, st at ü, t ut arlılı k, koruma. En son modanı n ve est eti k çeki cili ği n vasıt ası yl a tasarlanan bir gi ysi yi kişi gi ydi ği nde güzel görünür ve böyl ece bu düşünce il e zi hi nsel konf or sağl anır. İ yi pr ova edil miş l üks gi ysil er bu kı yafeti gi yen ki şi ni n sosyal st at üsünü yükseltir buda ki şi ye me mnun edi ci bir hi s verir. Aynı za manda kı yafetler vücudun fi zi ksel kusurl arı nı da ört er. Fakat gi yi min en önceli kli r ol ü uygun ol mayan fi zi ksel çevre koşull arı na karşı insan vücudunu bir bari yer t abakası gi bi kor umaktır. Kıyafetin kor uma rol ü birtakı m fonksi yonl arı içerir. Bunlar;
- Vücudun hayatt a kal ması i çi n ger ekli ol an uygun t er mal çevreni n s ürekl ili ği ni sağl a mak,
- Vücudun yaral an mal ar dan, r adyasyondan, r üzgar dan, el ektri kt en, ki myasal ma ddel erden, mikr obi yoloji k atı kl ardan gi bi et kenlerden zarar gör mesi ni engelle mek şekli nde özetle belirtilebilir.
Sl at er, konf or u i nsan ve çevr e arası ndaki uyu mun fi zi ksel, psi kol oji k ve fi zyol oji k açı dan me mnuni yet verdi ği dur um ol arak t anıml ar. Sl at er aynı za manda konf or da çevre fakt örünün öne mi ni vur gul a mıştır ve konf or un üç çeşi di ni ifade et miştir. Fi zyol oji k konf or yaşamı n sür dür ül mesi i çi n i nsan vücudunun faali yetleri yl e, psi kol oji k konf or zi hi nsel faali yetl erl e, fi zi ksel konf or i se dı ş çevr eni n vücut üzeri ne et ki si yl e il gili dir [5].
Konf or u kesi n bir şekilde t anı mla mak zor dur; buna karşılı k konf orsuzluğu soğuk, sı cak, kaşı ntı veri ci, dalayan gi bi ifadel erl e daha kol ay t anı mlayabil mekt eyi z. Bu nedenl e konf or u genel bi r ifadeyl e r ahat sı zlı ğı n ve i st eksi zli ği n yada sı kı ntı nı n ol ma ması ol arak t anı mlayabiliriz. Unut ul ma ması gereken bir nokt a var dır ki , konf or un sübj ektif bir kavra m ol duğu ve bu nedenl e konu i nsan ol unca konf or un varlı ğı ve süreklili ği ni n sağl anması fi zi ksel, fizyol oji k ve psi kol oji k fakt örl eri n uygun değerl erde ortak paydada t opl anması yl a mümkündür.
Bunl arı n dı şı nda psi koloji k, fi zi ksel ve fi zyol oji k dur uml ar konf orl a ilgili birçok gör üşü günde me getir miştir. Bunl ardan bazıları nı şu şekil de sıral ayabiliriz:
Ter mofi zyol oji k konf or: Vücut sı caklı ğı nı n korun ması hali nde konf or un el de edil mesi dir. Buda ısı nı n ve ne mi n ku maşt an geçişi yl e il gili dir.
Duyusal Konf or: Konfor un duyusal yönü t a mamı yl a t ekstil yüzeyi ni n deri yl e ol an te ması sonucunda elde edilen hisl eri mizdir.
Vücut Hareket Konf or u: Kı yafeti n, hareket özgürl üğüne i zi n ver me yeteneği, vücut üzeri ndeki ağırlı ğını n azaltıl ması ve istenilen vücut şekli ni al ması dır.
Est eti k Güzelli k: Konf orun bu yönü gi ysi yi giyen ki şi yi güzel gör ünmesi ne yar dı m eden kı yafetin duyu or ganl arı mızın t arafı ndan s übj ektif ol arak değerl endir mesi dir [2, 5].
Konf or kavra mı nı daha i yi kavra ma mı zı sağl ayan bu t anı mlardan aşağı da sıral anan konf orl a il gili te mel unsurl ar öne çı k makt adır:
Konf or çeşitli duyul arı n öznel al gısı yl a il gili dir
Konf or i nsani hi sl eri n birçok yönünü i çer mekt edir: görsel, t er mal, duyusal ve fizi ksel (rahatsı zlı k hissi) gi bi.
Öznel al gıla mal arı n ol uş ması psi kol oji k süreçl eri gerektirir. Bu süreçl er daha önceden edi nil miş deneyi mlere ve bir kı yafett en bekl enen i st ekl ere bağlı olarak il gili duyusal al gıları n f or mül e et mesi, öl çüp bi ç mesi,birleştir mesi ve değerl endir mesi il e ol uşur. Bu süreç sonucu ki şi ni n öznel konf or değerlendir mesi ol uşur.
Vücut gi ysi et kileşi minin ki şi ni n konf or dur umunu belirle mesi nde öneml i r ol ü var dır.
Konf or un belirlenmesi üzeri nde dı ş çevre (fi zi ksel,sosyal ve kült ürel) de büyük bir et ki ye sahi ptir
Bu açı kl a mal ar göst eri yor ki konf or t ek bir t arife sı ğdıra mayacağı mız çok yönl ü ve pek çok fakt örün et kili ol duğu ko mpl eks bir kavra mdır. Sonuç ol arak, çok kanallı duyul ar vasıtası yl a beynin , dı ş çevre ve kı yafetten alı nan birçok uyarcı ile il etişi mi sonucu ol uşan kar maşı k pr osesl er sonucu konf orun sübj ektif değerl endirmesi ort aya çı kar [5].
Tü m bu bil gileri n ı şı ğı altı nda yapıl an bu t ez çalış ması nda konf or kavramı üç ana başlı k altı nda i ncel enmi ştir. Gi yi m konf or unun sı nıflandır ması aşağı daki şekil de yapıl mıştır:
Psi kol oji k konf or
Har eket konf or u o Günl ük kullanı mda
o Yüksek akti vite sevi yel eri nde
Fi zyol oji k konf or
o Ter mofi zyol oji k konf or o Nör ofi zyol oji k konf or
2. 3. 1. Psi kol oji k Konf or
Gi yi mi n konf or davranışı nı i ncel erken t a m anl amı yl a fi zi ksel kaynaklı ol mayan ve aynı gi ysi ye farklı kişiler t arafı ndan daha farklı yor uml ar yapıl ması na neden ol an sübj ektif değerl endir mel er bul un makt adır. Bu far klı değerl endir mel eri ol uşt uran neden, ku maşı n est eti k fakt örleri ol arak adl andırdı ğı mız t ut um, yu muşaklı k, dökü m, esnekli k, parl aklı k, boncukl anma, hi drof ob veya hi drofili k özelli kl eri, örtücül ük ve ses gi bi fakt örleri n ki şi nin fi zyol ojisi ne uygun ol arak i nsan beyni ni n farklı al gıla ması ve dol ayısı yl a al gı ya verilen cevabı nda farklı olması ndan kaynakl anır. Ayrı ca renk, stil, modaya uygunl uk ve benzeri karakteristi kl eri de farklı sübj ektif değerl endir mel eri n bir başka sebebi ol arak da sayabiliriz. Est eti k özelli kl er genel de el biseni n nasıl hissettirdi ği veya gör ündüğü i le öl çül ebilir fakat t ekstil de bu sonuçl arla il gili ol an sayısal değerl endir mel er de söz konusudur.
Konf or un psi kol oji k yönü beyni n çalış ması sonucu ol uşur. Duyusal al gılar beyne ul aşır, f or mül e edil mek üzere değerl endirilir ve t artılır sonuçt a konf or un büt ünüyl e sübj ektif değerl endir mesi, gi yi m t erci hl eri ve ür ünü satı n al ma davranışı mızı et kil eyen kararl ar ort aya çı kar [5].
Psi kol oji k süreçl eri anl ama k i çi n bu al gıları sübjektif bakı mdan öl ç me miz gerekir. Sübj ektif öl çüm bir ki şi ni n düşüncesi ni direkt ol arak öl ç mek de mekt ir. Ki şi ni n gi ydi ği gi ysi hakkı nda t am ol arak ne düşündüğünü ve hi ssetti ği ni obj ektif bir şekil de öl çen fi zi ksel bir öl çüm ci hazı ol madı ğı ndan, öznel al gıları el de e me ni n t ek yol u psi kol oji k skal a ma yönt emi ni kull an maktır. Psi kol oji k skal a ma yönt e mi ile yar gıl arı ol uşt ur ma süreci yaşa mı mı z boyunca deneyi mlerle kazandı ğı mız ve söyl edi ği miz keli mel eri n veya lisanı n öl çüsüne dayanır.
Bu öl çü mde karşılaşılan pek çok pr obl e m var dır. Her şeyden önce öl çü m t a ma mı yl a i nsanı n bireysel özelli kleri ne, değerl endir me becerileri ne bağlı dır. İkinci ol arak i nsanoğl unun düşüncel eri nde çok geni ş bir aralı kta farklılı kl arı n ol ması dır. Üçüncü pr obl e m i se sübj ektif veriler üzeri nde i st atisti ksel anali z yapılırken karşılaşılan büyük zorl ukl ardır. Çünkü sübj ektif cevapl ar gerçek sayıl ar değil dirler ve her bir cevapl ayı cı t arafı ndan kull anılan zi hi nsel kali brasyon aynı ol mayacaktır. Son ol arak bir di ğer pr obl e m öznel verilerde var ol an t ut arsızlı kl ardır. Çünkü bireyl eri n düşüncel eri psi kol oji k, fizyol oji k, sosyal ve çevresel fakt örleri kapsayan çok f azl a
Tü m bu zorl ukl ara rağmen, i nsan davranışl arı nı çöz mek i çi n bili msel psikol oji 100 yıl dan fazl a bir süredir geliştiril mekt edir. Psikol oji k skal a al anı nda, özelli kl e sübj ektif cevapl ardan elde edil en veriler t ut ul arak, psi kol oji k kuralları n, deneysel tekni kl eri n ve mat e mati ksel met otları n geliştiril mesi konusunda son derece öne mli çalış mal ar yapıl mıştır. Pek çok araştır macı gi yi m konf or u üzeri ne yaptı kl arı çalış mal arı nda psi kol oji k skal a tekni kl eri ni uygul amı şl ardır.
Psi kol oji k skal a ol uşt urulur ken esas ol arak altı te mel el e manı vardır. Bunl ar; 1. Ölçümde yaygı n ol arak kabul edilen sıfatlar (nit eli kl er), 2. Bu sıfatları n farklı diller deki tanı mları, 3. Nit eli kl eri n derecel erini belirt mek üzere skal anı n ayrıl ması, 4. Nit eli k öl çüml eri ne sı nıfla ma skal ası nı uygul a mak i çi n bir sı nıfla ma paneli,
5. Uygun veril eri n el e alın ması,
6. Aynı nit eli kl er i çi n sübj ektif öl çüml eri n ve psikol oji k skal adan alı nan sonuçl arı n karşılaştır ması [11].
Gi ysi ni n i nsanda yarattı ğı duyu ml ar i nsan akti vitesi ni n çeşitli ko mbi nasyonl arı na ve günl ük yaşa m süresi nce başı ndan geçen çevresel koşullara bağlı dır. Ar aştır macıl ar konf orl a il gili est eti k, ne m, t ut u m, t er mal ve dokunsal t ecr übel eri i çeren yaygı n ol arak t anı nan gi yi m nit eli kl eri ni t anı mla mışlardır. Genelli kl e bili mada ml arı araştır mal arı nda, duyu ml arı t arif eden bu t anı mlar; rahat, üst e i yi ot ur muş, bol, kalı n, hafif, sert, st ati k, e mi ci ol mayan, soğuk, seri n, sı cak, yu muşak, ılı k, ı sl ak, yapı ş yapı ş, sı kı ca sarılan, neml i, üşüt ücü, yapı şkan, topl anan, püt ürl ü, tır mal ayan, bat an, kaşı ntı yapan, gı dı kl ayı cı, ve yırtı k pırtı k şekli nde yir mi altı adet ifade edilmi ştir [5]. Psi kol oji k öl çüml eri n yapıl dı ğı çalış mal arda genelli kl e i zl enen pr osedür aşağı daki gi bi dir:
i. Katılı mcı sayı sı nı n 10 il e 40 arası nda deği şti ği gr upl ar or gani ze edilir ii. Ar aştırıl an ür ünün konsepti gr uba t akdi m edilir.
iii. Ür ünl e il gili ol arak mü mkün ol an çok sayı da t anı mlayı cı yaz mal arı i çi n katılı mcıl ar dest ekl enir.
i v. Da ha başka t anı mlayı cıl arı n yaratıl ması i çi n gr up tartış mal arı ol uşt ur ul ur.
v. Bi çi msel şebekeni n i çi ne dahil edil mesi i çi n grupt a çoğunl ukl a üzeri nde he m fi kir ol unan t anı mları n list esi el de edilir.
vi. Da ha s onr a bu li st ede gr up i çi nden çı kan her bi r karşıt eşl eş meni n anl a mı üzeri nde anl aşılır, rafi ne edilir, te mizl enir ve kesi n tanı mlar tespit edilir [12]. Psi kol oji k konf or un ne ol duğunu açı kl arken yukarı da anl atılan bili msel t espitleri n yanı sıra, ki şi ni n kendini i yi ve mutl u hi ssetmesi de öne mli dir. Ör nek ver mek gerekirse, bu dur um özelli kl e çevre dost u ür ünl er kull andı ğı mız za man, çevreye zarar ver medi ği mizi düşünerek kendi mizi i yi hi ssederiz yada modaya uygun gi yi ndi ği miz za man şı k ol duğu muzu hi sseder ve bu düşünceni n yarattı ğı mutl u ve konf orl u dur u ma sahi p ol ur uz.
2. 3. 2. Hareket Konf oru
İnsanl ar gi ydi kl eri kı yafetleri n i çi nde rahat ça hareket edebil meli dirler. Ku maşl ar, üzerl eri ne sadece küçük bir kuvvet uygul an ması yl a bil e kol ayca def or me edil ebil di kl eri i çi n en uygun gi ysi mal ze mel eri dirler. Eğer ku maş har eketi sı nırl arsa veya sı kı ntı verirse ya da vücut üzeri nde bası nç yaratırsa konf orsuzl uk ol uşur. Te mel ol arak vücut hareket konf or u, ku maşı n esne me, ağırlı k, bası nç ve sı kıştırılabilirli k fakt örleri ni kapsa makt adır.
2. 3. 2. 1. Es nekli k
Es nekli k bir t ekstil yüzeyi ni n çek me kuvveti uygul andı ğı nda uza ması ve bu kuvvet ort adan kal ktı ğı nda eski boyutl arı na t a ma mı yl a çabucak dönebil me kabili yeti dir. Başka bir deyi şl e t ekstil mal ze mel eri ni n esnek ol ması de mek yüksek uza ma yüzdesi ne ve el asti k t oparlanmaya sahi p ol ması de mektir. Şekil 2. 3’te cil de yakı n ol an gi ysil eri n genel ol arak sahi p ol ması gereken uza ma or anl arı göst eril miştir. Geri döne meyen ku maş uzama oranı ise “ %100- geri dönen uza ma yüzdesi ” ol arak hesapl anır [2].
Ge nel ol arak %15 ve daha fazl a uza maya sahi p ol an ku maşl ar esnek ku maş, %15’t en
az uza maya sahi p ol an ku maşl ar ise rijit ku maş olarak kabul edilirler. Çoğu doku ma ku maşl ar rijit ku maşl ardır. Çükü i pli kl eri n yapı i çi ndeki yerl eşi mleri gerilim kuvveti altı nda ku maşı n çok az uza ması na i zi n verir. Bu yüzden esnek doku ma ku maşl ar el asti k el yaflardan ve i pli kl erden i mal edilirler. Ör me ku maşl ar i se i pli kleri n il mek şekli nde yapıl anması ndan dol ayı mi ni mu m %15 uza maya sahi p ol url ar f akat yi nede rijit ku maş ol arak yapıl abilirl er [2].
Şekil 2. 3. Beden üzeri nde öne mli esne me nokt aları [2]
Genelli kl e konf or ve görünüş açı sı ndan ku maşl arın esnek (streç) kabul edilebil mel eri içi n aşağı daki t abl oda belirtilen mi ni mu m uzama ve geri dön me yüzdel eri ne ve ma ksi mu m büyü me yüzdel eri ne sahi p ol ması gerek mekt edir.
Tabl o 2. 1. Far klı gi ysileri n esnekli k özelli kl eri [2]
Mi ni mu m Uza ma Yüzdesi
Mi ni mu m Geri
Dön me Yüzdesi Kalı cı Def or masyon Yüzdesi
Takı m El bise 15- 25 98 2
Seyirci Spor
Gi ysi si 20- 35 95 5
For m-fit Kı yafeti 30- 40 95 5
Konf or Es nekli ği: Konfor esnekli ği ne sahi p ku maşl ar %15- 30 aralı ğında uza ma göst erirler. Bu gi bi ku maşl ar özelli kl e dirsek, diz, sırt ve kal ça böl gel erinde beden hareketleri ne karşı koyma yacak, vücuda yakı n ve vücut şekli ne uygun gi ysil eri n üretil mesi ne ol anak sağlar. Pant ol onl uk ve gö ml ekli k doku ma ku maşl arın %2- 3’ ü spandeks veya esnek i plikl er den ol uşuyorsa ya da ku maşı n kont r üksi yonu uza manı n ve geri t oparl anmanı n ol uş ması na i zi n veri yorsa bu ku maşl ar konf orl u esnek ku maşl ar ol arak kabul edilir [2].
Yüksek Hareket ( Güç) Es nekli ği: Güç esnekli ği ne sahi p ku maşlar konf or esnekli ği ne sahi p ol an ku maşl ardan çok daha fazla uza ma yet eneği ne sahiptirler. Bu or an %30- 200 ar ası ndadır. Bu ku maşl arı n yüksek hareket düzeyleri i çi n kull anıl ması nı n nedeni yüksek uza ma yüzdel eri ve uzadı ğı kadar da geri dönebil mel eri nden kaynakl anır. Bu ti p ku maşlar cilt üzeri ne sı kıştırma bası ncı uygul arlar ve böyl ece vücudun sekli ni alırlar. Bu yet enekl eri özelli kle yüzücü kı yafetleri nde, t e mel gi ysilerde, esnek kayak pant ol onl arı nda ve aktif spor gi ysileri nde çok yararlı dır. Güç esnekli ği ne sahi p ku maşl ar aynı za manda çeşitli vücut parçal arı nı dest ekl e mek a macı yl ada kullanılabilir. Ör neği n sut yenl er de kull anıl dı kl arı nda göğüsleri dest ekl e mek veya uzun çorapl arda kullanıl dı ğı nda da marl arı dest ekl e mek amacı yl a kullanılır [2].
Ku maşl arda esne me yönü di key, yat ay veya her i ki yönde de ol abilir. Di key yönl ü esne me de ku maşı n boyu esner. Bazı pant ol onl ar di key esneyen kumaşl ar dan yapıl dı kl arı za man çok konf orl u ol urlar. Yat ay yönl ü esne mede i se kumaşı n eni esner. Çoğu esnek ku maşl ar bu i ki nci ti pt edir. İ ki yönü esneyebilen ku maşl ar da adı ndan da anl aşılacağı gi bi her i ki yönde yani hem ku maş boyuna he m kumaş eni ne ol arak esnerl er. Büt ün güç esnekli ği ne sahip ol an ku maşl ar ve bazı konf or esnekli ği ne sahi p ol an kumaşl ar i ki yönl ü esne me yet eneği nde ol an ku maşlar dır. 2. 3. 2. 2. Ağı rlı k
Gi ysi ağırlı kl arı, kı yafeti gi yen ki şi ni n t aşı ması gereken yükü belirledi ği nden konf or ve konf orsuzl uk dur u muyl a yakı ndan il gili dir. Tabl o 2. 2’ de gi ysil eri n ağırlı kl arı belirtil miştir. Ör neği n alışveriş yapan bir ki şi nin üzeri nde ağır bir palt o ol ması ki şi ni n dükkanda bul unma süresi ni sı nırlar. Marat on koşucul arı hafif ağırlı kt a ol an gi ysi gi yerler. Yi ne o mzunda sırt çant ası yl a gezen bir ki mse veya uzun yür üyüş
yapan ki msel er, dağcılar mü mkün ol duğunca yükü azalt mak i çi n hafif gi ysil er gi y mek ve düşük ağırlı ğa sahi p ku maşl ar dan yapılmı ş ür ünl eri taşı mak ist erler. Tabl o 2. 2. Bir kişi ni n ortala ma ol arak gi ydi ği çeşitli gi ysileri n yakl aşı k ağırlı kl arı [2] ERKEK Gİ YSİ LERİ Paund Ki l ogra m KADI N Gİ YSİ LERİ Paund Ki l ogr a m Ceket 2. 43 1. 10 Dı ş gi yi m (el bise/ etek ve
bl uz) 1. 06 0. 48
Ceket cebi içeri ği 0. 79 0. 36 İç ça maşırlar 0. 68 0. 31
Pant ol on 1. 12 0. 51 Uzun çorap / kül otl u çorap 0. 09 0. 04
Pant ol on cebi içeri ği 0. 37 0. 17
İç ça maşırlar 0. 40 0. 18
Gö ml ek ve Kr avat 0. 64 0. 29
Süvet er 0. 66 0. 30
Topl a m gi ysil er 6. 41 2. 91 Topl a m gi ysil er 1. 83 0. 83 Şoset çorap ve
Ayakkabılar 2. 00 0. 91 Şoset çorap ve Ayakkabılar 1. 04 0. 47
Ku maşı n ağırlı ğı arttı kça daha i yi ı sı nır kanı sı yanlıştır. Yalıtı m yet eneği ne sahi p ol an ku maşl ar i çi nde büyük mi kt arda öl ü hava bul unduran ku maşl ardır. Sı caklı k ağırlı k ol maksı zı n kumaşı n kalı nlı ğı nı belirleyen hafif el yaflardan el de edilebilir. 2. 3. 2. 3. Bası nç ve Sı kı ştır ma
İnsan bedeni ni n şekli ni al mak i st eyen ku maşl ar ( güç esnekli ği ne sahi p ku maşl ar gi bi) vücut üzeri ne bası nç uygul ar. Di ğer ku maş ti pl eri ise küçük vücut al anl arı tarafı ndan dest ekl endi kl eri i çi n beden üzeri ne bir mi kt ar yüzey bası ncı uygul ar. Vücut üzeri ne uygul anan bası nç mi kt arı nı n belirlenmesi nde gi ysi di zaynı ve f or munun öne mi büyükt ür. Bu öne m şu şekil de açı kl anabilir: Cepl eri nde anaht ar ve bozuk para bul unan ağır bir pant ol on yakl aşı k 1 kg gel ebilir. Eğer pant ol on askı il e tut ul uyorsa, o muzl arı n üzeri ndeki i ki küçük böl ge t üm ağırlığı dest ekl e mek zor unda kalır. Eğer pant ol on ke merl e t utt urulmuşsa, yük daha geni ş bir al ana yayılır ve buyüzden bası nç daha düşük ol ur [2].
Bası nç, biri m al ana düşen kuvvettir ya da bası nç, yüzeye uygul anan kuvveti n yüzey al anı na oranı dır. Bası nç biri mi genelli kl e kuvvetin al ana böl ümü ol arak ifade edilir.
Ör neği n pound/i nç² veya Ne wt on/ m². Ku maş t arafı ndan vücuda uygul anan 60 g/ m²’den küçük bası nçl ar genelli kl e konf orl u, 60-100g/ m² arası nda ol an bası nçl ar i se konf orsuz ol arak kabul edilirl er [9].
2. 3. 3. Fi zyol oji k Konf or
İnsanl ar dai ma deği şen bir çevre i çi nde yaşarlar. Çevredeki deği şen her dur um i çi n, vücudun büt ün sist e mleri kendi ni ayarl a mak mecburi yeti nde kalır. Yani vücut dı şarı dan gel en bil gileri za manı nda değerl endirerek bunl ara anl a mlı ve uyu ml u cevapl ar çı karır. Fi zyol oji k konf or da hedef, değişen bu çevre koşull arı nda vücudun uyu ml u cevapl arı na gi ysini n yar dı mcı ol ması dır. Fi zyol oji k konf or u, t er mofi zyol oji k ve nör ofi zyol oji k ol mak üzere i ki başlı k altı nda i ncel eyebiliriz. Ter mofizyol oji k konf or da en öne mli hedef, gi ysi ile vücudun t er moregül asyon siste mi de göz önünde bul undur ul arak uygun t er mal dengeni n el de edil mesi dir. Bi r başka deyi şl e ter mofi zyol oji k konf or, konf orl u t er mal dur umun (çok soğuk ve çok sı cak ol ma ması) ve uygun deri ve ku maş ne m i çeri ği ni n (çok ı sl ak ol mayan) el de edil mesini kapsar. Nör ofi zyol oji k yani duyusal konf or da i se bili nen 5 duyu or ganl arı mız vasıtası il e al gılanan ku ması n vücuda en uygun yapı ya sahi p ol ması hedefl enir. Ku maşı n daha çok deri ile birebir t e mas etti ği göz önüne alı nırsa nör ofi zyol oji k konf or da ku maşı n deri ile uyu mu üzeri nde daha çok dur ul ur. Ayrıca nör ofi zyol oji k konf or, deri ni n al gıladı ğı ku maş hi ssi ni n yanı sıra ku maşı n el ektriksel direnci ni n neden ol duğu st ati k el ektri kl enmeyi ve el ektik çarpması nı da içerir.
2. 3. 3. 1. Ter mofi zyol oji k Konf or
İnsan vücudu, i çi nde met aboli k akti vite il e sabit bir enerji ni n üretildi ği ve bu enerji ni n deva mlı ol arak çevreye kur u transfer veya su buharı birli kt eli ği yle gi zli ı sı kaybı ol arak dağıl dı ğı bir t er modi na mi k sist e mdir [ 1]. Vücut, ısı yı güneşt en, i ç met aboli z madan, fi zi ksel egzersi zden veya çok üşü me dur u munda i skel et kasl arı nı n mecburi ol arak büzül mesi sonucu kazanır. Kazanılan bu ı sı vücut ve çevre arası ndaki sı caklı k meyili ne bağlı ol arak il eti m, t aşı nı m ve ı şı nı mla kaybedilir veya vücudun ter moregül asyon sist e mini n bir mekani z ması olan t erl e me il e vücutt aki suyun buharl aş ması sonucu süratli ol arak yüksek mi kt arda ı sı kaybedilir. Vücut yüzeyi ni n yanı ndaki bu ı sı akışı ve buharl aş ma vücut sı caklı ğı nı kontrol eder. Vücut sı caklı ğı, gi ysi konf or u kararı nda en kriti k fakt ördür. Gi ysi bir yandan i st enilen ı sı kaybı na i zi n
ver meli, di ğer t araft an i st enmeyen ı sı kaybı nı da vücutl a çevre arası ndaki t er mal yalıtı mı sağl ayarak önl eyebil meli dir.
Özetl e t er mal konf or un gi yi mde anl a mı nı bul ması t e mel ol arak i ki öneml i fakt öre bağlı dır. Bunl ar: ısı hareketl eri ve su buharı dolaşı mıdır. Konf or açısı ndan uygun ter mal denge bu i ki fakt örün et ki nli ği il e el de edilir [3].
Yapıl an bu t ez çalış ması nı n da ana konusu ol an t er mofi zyol oji ve t ermal konf or Böl ü m 3’t e ayrı ntılı bir şekil de i ncel enmiştir.
2. 3. 3. 2. Nörofi zyol oji k (Duyus al) Konf or
Deri il e ku maş et kil eşi mi sonucu ol an çeşitli hi sler deri ni n i çi ndeki duyusal alı cıl ar tarafı ndan t eti kl enir. Araştır macılar genel ol arak üç duyusal si nir kat egorisi tanı mlarlar ve bunl arı n t ü m duygul arı kapsadığı konusunda he m fi kirdirler: acı gr ubu, bası nç ve titreşimi n hi ssedil di ği dokunma gr ubu, sı caklı k ve seri nli ği n hi ssedil di ği t er mal gr up ( Şekil 2. 4). Deri ni n yüzeyi ne yakı n bir al gılayı cı aşağı yukarı direk ol arak beyine bir si nir ile bağlı dır. Hangi al gılayı cı nı n t etikl eneceği, ku maşı n deri yl e nasıl etkil eşti ği ( ör neği n, sadece aşağı ya bası nç veya he m bası nç he m de deri üzeri nde hareket) ve ku maşı n yüzeyi ni n özelli kl eri ne ( ör neği n, t üyl ül ük, pür üzsüzl ük, sertli k gi bi ) göre değişir [2].
Ter mal Dokun ma Acı
Sı caklı k Soğukl uk Titreşi m/ Har eket Bası nç Acı Al gıl ayı cı sı
Al gıl ayı cı sı Al gıl ayı cı sı Al gıl ayı cı sı Al gıl ayı cı sı
Şekil 2. 4. Duyu si nirl erini n deri yüzeyi üzeri nde yer al an ve hareket eden ku maşa tepki göst er mesi[2]
