ÖZET: Neonatal buzağı kırıkları, potansiyel
ekono-mik kayıplara ve buzağı ölümlerine kadar varabilen sonuçlara
sebep olmaktadır. Birçok araştırmacı günümüzde var olan bu
sorunun önüne geçmek için çalışmalar yapmaktadır. Yapılan
çalışmalar, operatif ve konservatif olarak inovatif çözümlerin
gerekliliğini göstermiştir.
ANAHTAR KELİMELER: Neonatal buzağı, kırık, güç
doğum.
ABSTRACT: Neonatal calf fractures cause potential
economic loss and loss of life. Many researchers are
strugg-ling to overcome this present problem. The studies that have
been carried out have shown that innovative solutions are
required both operatively and conservatively. The rapid
deve-lopment of technology is also influential in the medical field,
and will enable the availability of innovative solutions.
KEYWORDS: Neonatal calve, fracture, dystocia.
Giriş
Buzağılarda metakarpus’un prok-simalindeki fizeal kaynama doğuma ka-dar gerçekleşmiş durumdadır. Radius’un proksimalindeki fizeal kaynama 12 - 15 ay, metakarpus’un distalindeki fizeal kayna-ma 2 - 2,5 yıl, radius’un distalindeki fizeal
kaynama 3,5 - 4 yılda tamamlanır.1 Uzun
bir kemikte iki uç epifiz, bunların arasında genellikle silindirik bir gövde diyafiz veya korpus yer alır. Gelişmekte olan kemikler-de epifiz ile diyafiz arasında kalan, onları birbirine bağlayan ve kemiklerin boyuna uzamasını sağlayan hiyalin kıkırdaktan yapılmış bir tabaka vardır. Bu tabaka kar-tilago epifizialis olarak adlandırılır.2 Fizis, immatür eklemlerde güçsüz nokta olarak kabul edilir. Tam kaynama gerçekleşene kadar bu zayıflık, kemiği mekanik etkilere karşı dezavantajlı bir hale getirmektedir.1
Buzağılarda şekillenen kırıklar içe-risinde en fazla metakarpus ve metatar-sus daha sonra femur, tibia, radius-ulna, vertebra ve humerus kırıkları gelir. Pelvis, kosta, mandibula ve falankslarda ise kırık-lar nadir okırık-larak görülmektedir.3 Ferguson (1982), sığırlarda gözlenen kırık olguları-nın %50’sini metakarpus ve metatarsus kırıklarının oluşturduğunu bildirmiştir.4 Köstlin (1990) ise, sığırlarda gözlenen eks-tremite kırıkları içerisinde ilk sırayı %40.5 oranı ile metakarpus kırıklarının aldığını bildirmiştir.5 31 olgunun incelendiği bir di-ğer çalışmada ise %67,7’ sinin metacarpus kırığı, %6.5’ inin radius kırığı, %3.2’ sinin humerus kırığı, %35.5’inin açık, %64.5’inin kapalı kırık olduğu bildirilmiştir.3 Meta-karpal kemikler üzerinde kemiğin üzerini örten destekleyici yumuşak dokunun ye-terince olmaması nedeni ile açık kırıkların çok şekilleneceği ifade edilmektedir.1,3,5-9 Femur, tibia, humerus, antebrachium ve metacarpus kemiklerinde şekillenen kırık olgularının daha sıklıkla diyafiz bölgesinde oluştuğu bildirilmiştir.10,11 Tulleners (1986), 33 olgudan oluşan metakarpus-metatar-sus kırığından, 12’sinin epifizer bölgede, 21’inin non-epifizer bölgede olduğunu, bunlardan 23’ünün kapalı kırık, 10’nun da açık kırık şeklinde bulunduğunu bil-dirmiştir.6 Elma (1988), radyografik olarak saptadığı 69 metakarpus kırığının 42’sin-de diyafiz, 20’sin42’sin-de metafiz, 4’ün42’sin-de distal epifiz ayrılması ve 3’ünde ise epifiz ayrıl-ması ile parsiyel metafiz kırığının birlikte görüldüğünü (Salter Harris-Type 2) rapor
etmiştir.12
Buzağılarda uzun kemik kırıkları sıklıkla şekillenmektedir. Kırıklara neden olan faktörlerin başında değişik tipte trav-malar yer alır. Doğum sırasında aşırı çek-me işlemlerinin uygulanması, buzağıların belli bir yaşa kadar büyüklerden ayrı tutul-maması ve travma kaynaklı kırıklarla kar-şılaşılabilir. Ayrıca künt travmalar, bacağın bir boşluğa düşmesi ile aniden bükülmesi, taş ve sopa darbeleri, trafik kazaları, kırı-ğın belli başlı nedenleri arasında yer al-maktadır.3,8,12-18 Görgül (2004), 31 buzağı-da şekillenen değişik tip ve yerdeki kırığın 25’inde (%80,6) doğuma yardım sırasında uygulanan çekmenin aşırı yapılarak doğru kullanılmamasının; diğer 6’sında (% 19,4)
travmanın etkili olduğunu bildirmiştir.3
Ayrıca, doğuma yardım amacıyla aşırı güç kullanımının gerekçesi yerli hayvanlarda suni tohumlama sonucu buzağı için pelvik çapların dar oluşu, hasta sahiplerinin se-zaryen operasyonlarından masrafı nede-niyle kaçınmaları şeklinde açıklanmış ve oluşan güç doğum olgularında bilinçsiz ve orantısız güç kullanımının ekstremite kırıklarına sebep olduğu bildirilmiştir.4,5,20 Doğuma yardım amaçlı uygulamalar çer-çevesinde aşırı çekme uygulamaları sıra-sında orantısız güç kullanımına bağlı şekil-lenen metakarpus kırıklarının yüzdesi her
geçen gün artmaktadır.3,21,22 Güç doğum
sonucu 32 Holstein-Friesian ırkı buzağı-da oluşan metakarpal kırığın incelendiği bir çalışmada, tüm kırıklar halatın uygu-landığı bölgenin etrafında görülmüştür.23 Güç doğum annenin yaşı, beslenmesi, fötusun cinsiyeti, ikiz gebelik, fötusun po-zisyonu, doğum kanalı çapı vb. olgular ile ilgili olarak şekillenmektedir.24 İneklerde güç doğum oranları %3 ile %10 arasında değişmektedir. Genel olarak iri ırklarda ve büyük işletmelerde yetiştirilen ineklerde, diğerlerine göre güç doğum rastlantıları daha fazladır.25
Neonatal terimi 28 günlüğe kadar olan buzağılar için geçerlidir. Neonatal buzağılar hastalık etkenlerine karşı çok duyarlı haldedir. Buzağılardaki ölümün %75’inin bu dönemde gerçekleştiği bilin-mektedir.26 Sahip olduğu antikor miktarı kendisini hastalıklara karşı koruyacak dü-zeyin ancak %10 - 20’si kadar olmaktadır. Direncin maksimum hale gelebilmesi için doğum sonrası ilk 4 saat içerisinde
kolost-rumu mutlaka alması gerekmektedir.27
Güç doğum sebebiyle oluşan travmaların yol açtığı yetersiz kolostrum ve yetersiz beslenme, birçok hastalığa predispozis-yon oluşturmakta, rumen ve buzağı geli-şimini ise olumsuz etkilemektedir.28
Doğumların çoğunluğu kış ayla-rına rastlar. Bu sebeple büyük sürülerde aynı doğum bölmesinde birbirini izleyen pek çok doğum olmaktadır. Bu kısımlar yeterince temizlenemez ise ortamda hızla üreyen, septisemiye vb. sebep olan zararlı mikroorganizmalar neonatal buzağılarda önemli kayıplara neden olmaktadır. 27
Neonatal buzağılarda kemik iyi-leşmesi 3 - 6 hafta arasında olmaktadır. Açık kırığı bulunan olgulara parenteral antibiyotik ve intravenöz sıvı sağaltımı (%0,9 izotonik serum, %5 deks- troz) uy-gulanabilir. Lokal uygulama olarak kırık bölgesinin bol miktarda ılık (%0,9 izotonik serum + %10 povidon iyot) solüsyonuyla lavajı gerçekleştirilebilir. Bacağın açık pen-cereli bandaja alınarak, bölge lavajının operasyona kadar her altı saatte bir tek-rarlanması, başarı şansını arttıracaktır.29 Özellikle açık kırıklarda enfeksiyöz ajanla-rın (Streptoccoccus spp., Staphyloccoccus spp., Fusobacterium necrophorum vb) kontaminasyonu yüksek oranda gerçek-leşebilmekte ve doku içerisinde çoğala-rak lokal ve/veya sistemik enfeksiyonların oluşmasına sebep olarak buzağı kayıpla-rının prognozunda önemli etkileri bulun-maktadır.30
Buzağılarda kırık sağaltımına ka-rar verilmesi sağaltım giderleri, sağaltım uygulamasının başarı oranı, hayvanın ekonomik ve genetik potansiyeli, kırığın lokalizasyonu ve tipi gibi değerlendir-melere göre yapılır.3,6,18,21,31,32 Kırıkların sağaltımında en sık kullanılan teknik ko-aptasyon bandajı uygulamasıdır. Bunlar muhtelif atelli (tahta, PVC, alüminyum), alçılı ve termoplastik (kısa ya da uzun) bandajlardır.3,33,34 Ayrıca, Thomas splint, transfiksasyon pin uygulaması19,35, ekster-nal fikzasyon 8,13,19,32,36,37 internal fikzasyon (intramedüller pin, serklaj, vida, plak, in-terlocking pin) ile de sağaltım yapılmak-tadır,16,17,28,38-41. Kompleks distal radial kırıklarda walking-cast bandajı uygulama-sının; basit veya kama şeklindeki diyafizer kırıklarda ise, radiusun lateral ve kranial yüzeylerine yerleştirilen 2 adet 4.5 mm DCP plağın yeterli stabilite
oluşturduğu bildirilmiştir.1 Bu yöntemler saha şartlarından ziyade klinik şartlar içe-risinde uygulandığında olgulardan olum-lu sonuçlar alınmıştır. Fakat tüm olgular klinik şartlarda sağaltım şansına sahip değildir. Ayrıca, fikzasyon amacıyla pin ve plak uygulamalarında pin ve vidalarda gevşeme, pin kanalında osteoliz, osteo-myelitis gibi komplikasyonlar da görüle-bilmektedir28,42 juvenil kemikler pin, plak, fiksatör gibi implantlar için yeterli desteği sağlayamamaktadır.28 Yapılan çalışma-larda postoperatif bakım ve barındırma koşullarının optimum düzeyde olmasının zorunluluğu bildirilmiştir.2
Basit bir fissur veya fragmentle-rin deplase olmadığı, kemikte belirgin bir deformasyon ve açılanma oluşmamış olgularda, en az iki hafta süreyle genişçe bir kafeste ya da fazla hareket etmeyecek bir oda ortamında muhafaza edilmesi su-retiyle, kırığın herhangi bir komplikasyon göstermeden spontan olarak iyileşmesi sağlanabilir.3,31 Eğer destek materyal ge-rekli ise uygun şekilde atele alınmakta, daha basit bir durumda ise Thomas splinti ile ekstremitede hareketsizlik sağlanmak-tadır.43,44 Bu yöntemlere ek olarak tahta dil baskıları, metal ve alüminyum ateller, kontraplak, Yucca tahtası, Mason ateli, or-toplast gibi materyaller ile atel oluşturula-bilmektedir.45 Bu atel materyallerinin şekil verme, temin etme, ekonomik boyutları gibi sebepleri, yeni, ucuz ve uygulaması daha kolay bir materyal ihtiyacı yaratmış ve polivinylidynchloride (PVC), atel destek materyali olarak kullanılmaya başlanmış-tır. Yapılan bir çalışma sonuçlarına göre, PVC ateller ağırlığı 40 kg.’a kadar olan
olgularda başarılı olmuştur.45 Sağaltım
giderlerinin bakım maliyetinin yüksek ol-ması nedeniyle, buzağı karşılaşılan kırık olgularının sağaltımında konservatif yön-temlerin kullanılabildiği, ancak tam bir iyileşme için operatif yöntemin seçilmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır.46 Yumuşak dokunun toparlanması ve kemiğin bes-lenmesi noktasında dolaşımın ivedilikle geri kazanımını sağlayacak çalışmaların gelecekte öncelikli alanlar içerisinde yer alması gerektiği tarafından bildirilmiştir.2
Sonuç olarak, yenidoğan buzağı kırıklarında en önemli nedenin doğuma yardım sırasında aşırı çekme kuvvetleri-nin uygulanması ve hatalı doğum halatı kullanımı olduğu göz önünde bulundu-rulursa doğuma yardımın sınırları ve
doğ-ru yöntemlerin uygulanması konusunda yetiştiriciler bilgilendirilmelidir. Neonatal buzağı kırıklarında diğer önemli neden ise başka hayvan kaynaklı travmalardır ki bu durumun önlenmesi amacıyla buza-ğıların doğumdan sonra ayrı barındırma koşullarında bakılması yerinde olacaktır. Neonatal buzağı kırıklarında operatif ol-mayan tedavi tercih edildiğinde başlıca dezavantajlar olarak hatalı kaynama ya da kaynamama gibi önemli komplikas-yonlar şekillenebilirken operatif tedavi de ise genel anestezi uygulama zorunluluğu, implant ve operasyon maliyeti başlıca de-zavantajlardır.
Kaynakça
1. Steiner, A. 1998. Management of metacarpal, me-tatarsal, radial and tibial fractures in calves. 9th An-nual ESVOT Congress. Munich, 95-96.
2. Belge, A., Akın, İ. 2013. Buzağılarda Distal Metakar-pus Kırıklarının Kilitli Kompresyon Plak ile Sağaltımı. TÜBİTAK TOVAG Projesi, Proje no: 110O366.
3. Görgül O.S., Seyrek-İntaş, D., Çelimli, N., Çeçen, G., Salcı, H., Akın, İ. 2004. Buzağılarda kırık olgularının
değerlendirilmesi: 31 olgu (1996-2003) Veteriner Cer-rahi Dergisi, 10(3-4), 16-20.
4. Ferguson, J.G. 1982. Management and repair of bo-vine fractures. Compendium Continuing Education for the Practicing Veterinarian, 4, 128-136.
5. Köstlin, R.G., Nuss, K., Elma, E. 1990. Metacarpal and metatarsal fracures in cattle. Treatment and results. Tierarztl Prax, 18(2), 131-144.
6. Tulleners, E.P. 1986. Metacarpal and metatarsal fra-ctures in dairy cattle: 33 cases (1979-1985). Journal of the American Veterinary Medical Association, 189, 463-468.
7. Tulleners, EP. 1996. Metacarpal and Metatarsal Fractures in Cattle, Veterinary Clinics North American Food Animal Practice, 12, (11): 199-209.
8. Bilgili, H., Kürüm, B., Olcay, B. 1999. Buzağılarda uzun kemik kırıklarının ilizarov tekniği ile sağaltım olanaklarının araştırılması. Ankara Üniversitesi Vete-riner Fakültesi Dergisi, 46(2-3), 299-308.
9. Vachon A., De Bowes R. 1987. Internal Fixation of a Proximal Metatarsal Fracture in a Calf, Journal of American Veterinary Medical Association, 191, (11), 1465-1467.
10. Steiner, A., Hirsbrunner, G., Geissbühler, U. 1996. Management of malunion of metacarpus III/IV in two calves. Zentralbl Veterinarmed A, 43(9), 561-571 11. Fubini, S., Ducharme, N.G. 2004. Farm animal sur-gery. U.S.A.: Elsevier
12. Elma, E. 1988. Frakturen beim Rind. Behand-lung und Ergebnisse in den Jahren 1970–1987.
(Inaugural Dissertation), Veterinärmedizinische Uni-versität, München.
13. Moll, H.D., Modransky, P.D., Pleasant, R.S. 1995. Use of a type II external skeletal fixator for repair of delayed union in three calves with forelimb fractures. Journal of the American Veterinary Medical Associati-on, 206(11), 1752-1755.
14. Ferguson, J.G. 1994. Femoral fractures in the new born calf, biomechanics and ethiological considera-tions of practitioners. Canadian Veterinary Journal, 35(10), 626-630.
15. Guy, SJ. 1992. Repair of A Proximal Diaphyseal Femoral Fracture in A Calf, Using Intramedullary Pin-ning, Cerclage Wiring and External Fixation, Journal of American Veterinary Medical Association, 200, (11), 1701-1703.
16. Guy SJ., De Bowes RM., Hull BL., Constable PD. 1992. Intramedullary Pinning of Femoral Diaphyseal Fractures in Neonatal Calves: 12 Cases (1980-1990), Journal of American Veterinary Medical Association, 200, (9),1372-1376.
17. Yücel R., Büyükönder H., Arıkan N. 1992. Experi-mental Studies on the Treatment of Metacarpal Fra-ctures in Young Bulls by Plate Osteosynthesis and Ele-ctrical Stimulation, Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 16, 217 – 231.
18. Ames, NK. 1981. Comparison of Methods for Fe-moral Fracture Repair in Young Calves, Journal of American Veterinary Medical Association, 179, (5), 458-459.
19. Hamilton, GF. 1980. Transfixation Pining of Proxi-mal Tibial Fractures in Calves, Journal of American Veterinary Medical Association, 176, (8), 725-727. 20. Yanmaz, L.E., Kaya, M., Doğan, E., Okumuş, Z. 2014. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakultesi Der-gisi, 25 (1), 23-26.
21. Arıcan, M., Esin E., Erol H. 2008. Evaluation of Cal-ves with Fracture and Result of Intramedullary Pin-ning: 72 Cases, 25 th World Buiatrics Congress, Buda-pest- Hungary, pp255-56.
22. Aksoy, Ö., Özaydın İ., Kılıç E., Öztürk S., Güngör E., Kurt B. 2008. Buzağılarda Güç Doğum Sırasındaki Ha-talı Uygulamalar Sonucu Şekillenen Kırık Olgularının Değerlendirilmesi: 20 olgu (2003-2008), 11. Ulusal Ve-teriner Cerrahi Kongresi, Aydın-Türkiye, pp: 22-23. 23. Akın, İ. 2017. Calf metacarpal fractures in
associa-tion with bovine dystocia: Case series among calves, Atatürk Üniversitesi Vet Bil Derg, 12(3): 235-241. 24. Aksoy, Ö., Özaydın, İ., Kılıç, E., Savaş, Ö., Güngör, E., Başak, K., Hasan, O. 2009. Evaluation of fractures in calves due to forced extraction during dystocia: 27 cases (2003-2008). Kafkas Üniversitesi Vet Fak Dergisi, 15(3), 339-344.
25. Apaydın, A.M. Güç doğumlar. 2002. Doğum ve İn-fertilite. Editör: Alaçam, E. Ankara: Medisan.
26. Çavana, E. 2012. Neonatal Septik Artritisli Buza-ğılarda Etiyolojinin Araştırılması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Burdur.
27. Alpan, O., Aksoy, A.R. 2015. Sığır Yetiştiriciliği ve Besiciliği(7). İstanbul:Favori Basım Yayın
28. Nuss, K., Spiess, A., Feist, M., Köstling, R. 2011. Tre-atment of long bone fractures in 125 calves. Tierärztli-che Praxis Großtiere, Issue 1:2011, 15-26.
29. Gülaydın, A. 2013. Buzağılarda uzun kemik kırık-larının İlizarov eksternal fiksatör ile sağaltımı, Adnan Menderes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yük-sek Lisans Tezi.
30. Walker, R.D., Richardson, D.C., Bryant, M.J. et al. 1983. Anaerobic bacteria associated with osteom-yelitis in domestic animals. Journal of the American Veterinary Medical Association, 182, 814-816. 31. Denny, H.R., Sridhar, B., Weaver, B.M., et al. 1988. The management of bovine fractures: a review of 59 cases. The Veterinary Record, 123, 289-295.
32. Olcay, B., Bilgili, H., Kurum, B. 1999. Treatment of comminuted diaphyseal metacarpal fracture in a calf using the ilizarov circular external fixation system. Israel Journal of Veterinary Medicine, 54(4), 122-127. 33. Adams, SB. 1985. The Role of External Fixation and Emergency Management in Bovine Orthopedics, Ve-terinary Clinics North American Food Animal Practice, 1: 109-129.
34. Martens, A., Steenhaut, M., Gasthuys, F., De Cupe-re, C., De Moor, A., Verschooten, F. 1998. Conservative and surgical treatment of tibial fractures in cattle. Ve-terinary Records, 143(1), 12-16.
35. Guy, SJ. 1991. Trans-fixation Pinning and Casting of Tibial Fractures in Calves: Five Cases (1985-1989), Journal American Veterinary Medical Food Associati-on, 198, (1), 139-143.
36. Öztaş, E. 2016. Neonatal buzağılarda Metapodial
kemik kırıklarının tedavisinde akrilik-pin eksternal fik-zasyon sisteminin (APEF) değerlendirilmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yük-sek Lisans Tezi.
37. Kaya, Ü., Şengöz Şirin, Ö. Bir Buzağıda Metatarsus Kırığının Hibrid Yivli Eksternal Fiksatör ile Sağaltımı. XI. Ulusal Veteriner Cerrahi Kongresi, 26-29 Haziran 2008, Kuşadası-Aydın.
38. Şengöz Şirin, Ö., Yiğitarslan, K., Şirin YS., Avki, S. Ye-nidoğan buzağıların Radius-Ulna kırıklarının sağaltı-mında insana özgü şekilli plak uygulaması ve klinik sonuçları. XIII. Ulusal Veteriner Cerrahi Kongresi, 27 Haz-1Tem 2012, Sarıkamış-Kars.
39. Brianza S., Vogel S., Rothstock S., Thalhauser M., Deesrochers A., Boure L. 2013. Comparative Biomec-hanical Evaluation of a Pin Sleeve Transfixation Sys-tem in Cadaveric Calf Metacarpal Bones, Veterinary Surgery, 42, 67-74.
40. Belge A., Kılıç N., Sarıerler M., Firet O., Yaygıngül R., Deveci V. 2008. Kliniğimize Getirilen Buzağılarda Kar-şılaşılan Kırıkların Retrospektif Değerlendirilmesi: 146 Olgu (2004-2008), 11. Ulusal Veteriner Cerrahi Kong-resi, Aydın-Türkiye, pp 24-25.
41. Aslanbey, D., Sağlam, M., Kaya, A., Bilgili, H. 1997. Bir buzağıda distal diafizer parçalı metacarpus kırığı-nın DCP kullanılarak sağaltımı. Veteriner Cerrahi Der-gisi, 3(1), 40-43.
42. Green, S.A., Ripley, M.J. 1984. Chronic osteomyeli-tis in pin track. The Journal of Bone and Joint Surgery, 66A, 1092-1098.
43. Adams, S.B., Fressler J.F. 1983. Treatment of radi-al-ulnar and tibial fractures in cattle using a modified Thomas splint-cast combination. Journal of the Ame-rican Veterinary Medical Association, 183, 430-433. 44. Anderson, D.E., St-Jean, G. Vestweber, J.G., et al.1994. Use of Thomas splint combination of tibial fracures in cattle: 21 cases (1973-1993). Agri-practice, 15, 16-23.
45. Görgül O.S., Yanık, K. 1982. Koaptasyon ve destek materyali olarak polivinylidynchloride (PVC) atellerin kullanımı üzerine klinik çalışmalar. Ankara Üniversi-tesi Vet. Fak. Dergisi, 29(3-4), 401-405.
46. Arıcan, M. 2015. Buzağı ekstremite kırıklarında sa-ğaltım seçenekleri. Türkiye Klinikleri, 1(1): 98-106
