Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

AZERBAYCAN'IN RESSAMLIK SANATl

Prof.Dr.Babek KURBANOV*

Bilindiği

gibi Eski Sovyetler

Birliği

döneminde meydana

gelmiş

bir

dizi ilmi kuramsal eser1crin,

aynı

zamanda hatta bedii eserlerin bile sovyet

kelimesiyle

sık sık ilişkide olması doğal

bir

şey

idi. Bu

açıdan

Sovyet ilmi,

Sovyet kültürü vcya Sov yct Cumhuriyetlerinin

sanatı

gibi kelimelerle

rastlaşmamız

hiç bir teeccüb hissi

doğurınamalıdır.

Tabii ki, sömürgecilik ve

imparatorluk gibi bir ideolojiye temellenen büyük ve militer karakterli bir

devletin

damgası

manevi

hayatın

her bir

alanında

kendisini göstermeliydi.

Bununla bile bu takipler ve

aşırı

milliyetçilik döneminde bile

halkın

manevi

hayatını, yaratıcılık ihtirasını,

milli

şuurunun gelişimin, kureselleşmeye

ve

hoşgörüye

yönclik isteklerini durdurmak hiç bir türlü imkan olmuyordu.

Bu nedenlerc göre dc bbu tarihi dönemin manevi

değerlerine

yeni bir

bakışın,

yeni bir incelcmenin söz konusu

olması

günümüzde özellikle

büyük önem

taşıyor.

Böyle bir

bakış

eski Sovyetler

Birliği

döneminde bile

ayrı ayrı ulusların,

bu

sırada

büyük bir

coğrafi

arazide

yaşayan

Türklerin

gerçekten

ne

kadar

da

mühteşem

bir

kültür

ve

sanat

meydana

getirebildiklerini

kanıtlamağa

imkan

saklıyor. Zannımızca

bu

acıdan

üzcrinde

durduğunıuz ınonografik eser*'" dc kendi büyük önemini

saklamaktadır.

Onun müelliri ünlü Azcri

sanatşinası,

kendi derin mezmunlu

cserleri ve

konreran~lan

iLc

şöhrel bulınuş

Prof.Dr.Nureddin Hebibov'dur.

Azerbaycan

ıasvirİ sanalının

son zamanlar yüksck bir merhaleye

ulaşmasına, çeşiıli

tür ve bedii-cstetik prensipleri

yaratıcı

bir

şekilde

bcnimsemcsine ve

lıatl

a

yabancı araşLı rınacılar

tara

[ınclan

özel tahlil objesine

çcvrilmcsine

rağmcn

estetik

açıdan

onun tarihi

gelişınc

ve

oluşma

yolunu

açıklayan,

ycni ycni

ifade-ıasvir vasıtalarıyla zcngin1cşmesini genelleştiren

*

Atatürk Üniversitcsi

Kfızım

Karabckir

Eğitim

Fakültcsi

Öğretim

Üyesi

temel bir eser yuk idi. Bu

açıdan tanınmış sanaışinasalim

N.Habibov'un

şu

monograllsi uzun bir süre hiss edilen bir

boşluğu doldunnuştur.

Çağdaş

Azerbaycan resiminin bcdii-cstetik problemlerini

araştırırken

müellif tamamiyle

haklı

olarak esas

dikkatını

kendi dünya

görüşü,

üslup

tarzı,

kompozisyon

yeıeneği,

renk

tonlarından

istifade etmek

başarısı

ile

farklanan ünlü

sanatçıların

zengin

yaratıcılığına

veriyor. Azerbaycan tasviri

sanatının gelişme

kanuna

uygunluklarını retrospekıif şekilde

analiz ediyor,

aynı

zamanda

yaralıcılık

prosesini, gelenek ve yenicilik, üslup ve vanslik,

sanatın halkçılığı

ve

kitleselliği

gibi estetik prensipler pozisyonundan

araştınnağa

gayret gösteriyor, Azerbaycan

sanatında

meydana

gelmiş

önder

bedii,estetik

eğiiiınlere

ve

yaratıcılık üsluplarına

da dikkat yetitiyor. Lakin

onun

araşıırın ası lı

iç

bi r zam an m

i

II i

sanatım ızın

eski bed ii-estetik

kaynaklarından dı~::rıd:ı kalmıyor.

Mesela,

beşeri şöhrctc

sahip olan

klassiklerinıizin-!'!il.:ll11i·:ıi!l Nesiıııi'nin,

Fuzuli'nin

ve

başkalarının yaratıcılıklarını

incckycr!,;cn o, bir taranan Ona

Çağda

Azerbaycan'da

renkkarlığın

sosya!

!uyaıı:ıki

rolünü,

diğer

taraftan

yukarıda adı

geçen

düşünürleriıı yaratıcılık mirasının,

özellikk de Nizami'nin "Hemse'sinin

(beşlik) Doğu ıııinyallir sanalının gelişmesindeki

rolünü

açıklamağa

çaba

gösteriyor.

Müelli

f

ünlü Azerhayean minyatürçülerinin (Sultan Mehcmmed, Mirze

Eli,

Ağa

Mirek

İsl'alıani, Sadık

bey

Efşar

vs.)

yaratıcılık üsluplarına

dokunarak

Azerbayc:ın

sanal

III

m zengin tarihe ve hedii-estetik ananelerine

malik

olmasını

da

kanltlıya

biliyor. O manevi kültürün

diğer alanları

gibi

minyatür

sanatının

da

eğitici

mahiyetini ve Orta

Çağ(1a

Azerbaycan'da

halkın

manevi-estetik

idealleriııin oluşmasına

hizmet

eımesi

ni kaydediyol' ve

haklı

olarak bu

eşi

herahcri

o!l11:ıyan sanatın

zengin geleneklerinin hala da

çağdaş

Azerbaycan

sanatçılarının yaratıcılık pratiğinde

gereken yeri

tutmamasına acıyor

...

Tcsadıili ık~il

"i. o. Ona

Ç:ığda

Azerbaycan'da

yaşamış

ünlü

ıninyatürçiilcriil. !ı::!t::\L:illl y:ır:ıııcilık mirasını

ve onun

Doğu

kültürüne

töhvesini

(\(:ııkı,ılill ıkrilHk:ı :ıı·:ı~ı;r:ır:ık

bu ilerici bir rmscsi inkar

eımeğc

estetik

kavramlarıılın

gcrczli vc

yanlış olmasını

özelolarak

kanıtlıyor. Hatırlatalım

ki,

geçmi~in

bedii-cstetik

ananalarını

inkar eden bu tür gerici

fikirler somut bu milli medcniyetin. bu

sırada

Azerbaycan kültürünün

kendisine

mahsusluğu

ve

hayatiliğinin. çağdaş şartlarda

onun verimliliginin

tamamiyle inkar

olulll1lasına

yöneliktir.

Eserin

ö/.c1

bir

bülüınü

XX

asrın başlarında

meydana

gelmiş

sosyal-ekonoınik,

siyasi

Iıadisclcre. geniş

kitlelerin milli özgürlük

uğrunda

verdikleri mücadelelere,

halkın

milli

şuurunun oluşmasına.

sosyal

aktifliğinin

artmasına

ve dcvrin de bu önemli tarihi hadiseleri ile bedii-estetik.

sanatkarlık

meselelerinin ilgili

şekilde araştırılmasına

hasr

olmuştur.

Burada ayni

zamanda müellif

çağdaş

realist kültürün

oluşturulmasını

savunan demokratik

ruhlu

aydınlardan

N.Ncrmanov'un Üzeyir

Hacıbeyov'un,

M.Magomayev'in,

C.Mcmmedguluz:ıde'nin, M.E.S:ıbir'in,

B.Hakverdiyev'in, H.Ereblinski'nin.

H.Sarabasi'nin ve b.

y;ıraucılık

faaliyeL1eri demokratik ruhlu medeniyetin, bu

sırada

realist

rcss:ıııı!ık sanalinın gelişmesiyle

ilgili

şekilde

inceleniyor. Bu

bakımdan çağda:~

A/,crbaycan

t;ısviri sanatının

meydana geLmesinde özel rolü

olmuş

yelenekli

Azerhaycaıı sanaıçılarının, ö7.eııikle

de Ezim Ezim-zade'nin

önder

edebiyaı

vc

S:IJl:ıt at1all1);ırıyla

olan

yaralıcılık ilişkilerini saklaması

müellifin

gözıinden y;ıyıııınıyor.

Ayni

z;ımanda Azerbaycan'ın çeşitli

guşelerindc olınıı~

\'c

Iıalkın

gündelik

Iıay"ıı,

l"bicli,

eınografisi

vs. ile ilgili

bir dizi güzel

esel'kI' mcyd:lIı:ı gelirmiş

G.S.Sergcycv,

v.i.

Maşkov,

G.G.Gagarin,

V.V.Verc~~:ıgiıı

vc

diğcr

ünlü Rus

ressamlarının

da verimli

faal

iycılerini byıkd

i :

\ll'.

Bütün Ona vc

Yakın Doğu'da,

ayni zamanda hatta Hindistan'da bile

büyük

şöhreı bulrılLJ~

Molla

Nasrcllirı

dcrgisinin (burada O, Schmerling ve

K.Roller gibi

yabancı

uyruklu sanat

adamları

da

sık sık iştirak ediyorlardı)

halkın

mancvi

kli1ıüriinün gelişmcsindc

müstesna rolünü gösteren müellif

aynı

zamanda derginin

Aı'erb:ıycan

tasviri

sanatının

realist amaca yönclik

Azerbaycan

rcssamı

Ezim Ezim-zade'nin

yaratıcılık yeteneğini,

onun

çağdaş

Azerbaycan tasviri

sanalında tuttuğu

rolü vc önemini göstermekle birlikte bu

karmaşık

prosesdc

işti

rak eden vc

geniş

okuyucu kitlesine az malum olan

ressamlarımız hakkında

da (LB.Çemenzeminli, A.Hüseyinzade gibi

yazarlarımız

vc AG. Kengcrli) ilgi çekici bilgiler verebiliyor.

Çağdaş

Azerbaycan

ressamlığının oluşması

ve tekamülü

sorunlarını

müellif

halkın

sosyal-siyasi ve kültürel

hayatı,

onun ünlü

şahsiyetlerinin

verimli faaliyeti,

reali~t sanatın,

demokratik kültürün meydana gelmesinde

aralıksıı YC 1);11';::11::/ ·l1!i.';I(Hc~i

ilc ilgili

~cki!dc

gözden geçiriyor.

Halkın

çok

asırlı\'; belliı ııı,'(kııi\('ıinin

ideya-estetik

ve

sosyal-kültürel

problemlerine

değin,'i] 111ıiell

i

i'

uzun bir tarihi süre

halkın

manevi

dünyasını

engelleyen estetik isteklerini

sınırlayan

Çar

Rusyası'nın

gerici milli kültür

siyasctini,

aşırı 111

illi yetçi

i

iğini, yaratıcı aydınlara

yönelik takip ve

işkenceleri

de

açıklamakt:ın

çekinmiyar. Bütün bu dediklerimize

rağmen araştırmacı çağdaş

Azerbaycan

UlSvi

ri

s:matının gelişmesinin çeşitli

merhalelerini gözden

geçirerek

sanaıkarlarınıızın yaratıcılığına

özgü olan esas meyilleri ve

başarıları

da

kanı! lıyor.

O

bi))'

le

hi r sonuca

varıyar

ki,

çağdaş

Azcrbaycan

ressamlık sanatı

eski dcvrlerin

lıcdii mirasının yaratıcı

bir

şckildc

benimsenilmesi, milli

medeniyetlerin

kar~lllKıı ı.enginleşmesi

vc

karşılıklı

ctkisi, sanatta milli ve

evrenscl niteliklerin diyakktik vahdeti

esasında oluşmuştur.

Çağdaş Azerb:ıyc:lI1 ressamlık sanatının

peyzaj, (manzara), panI'e.

natürmort, ayni

1.:ıırı'lI1l!a

grafik vs, sahasinde clde

elliği

büyük

başarıları

görkcm li

sanaık :11'Lm!;ılı

Iv1..'\ Ixlull aycv'in,

TSalalıov'un.

S,Behl uJzade'nin,

G.Halıkov'uıı,

1';:-;

\!::/<.'/,ı,k'ııiıı, T.\1cl1ll1ledbcyov'uıı, V,Semedova'nın, S,Şeril'l.:lde'llil:.

i<

!i,',,"

c',,::) "",'

b.cn

glİl.cI

csederi

esasında

sergiliyor.

Bununla bile

ıı:ıi,iii: (iI11a:ın

cserlerinin

ideya-esteıik

önemini, üslup ve

kompozisyon

çc~illili~,iııi, çağdaş

devrde Azcrhaycan'da

tasvİri sanatının

Eserde

ressamların yaratıcılığı halkın yaşamı,

emek faaliyeti, zengin

manevi alemi

iLc

uzvi birlikte ve

deıin

ilgide gözden geçirilir.

Aynı

zamada

sanatkarların yaralıeı]J

k istekleri, tematik diyapazonu,

diğer halkların yaşamı

ve

meişeti

ile

bağlı

olaylar vs. de burada kendi bilimsel

izahını

buluyor.

Müellifin fikirleri ise her zaman Azerbaycan

ressamlarının

en mükemmel

eserlerinin, ayni zamanda

onların

üslup ve

yaratıcılık eğilimlerinin

analizine

dayanır.

Eserde gösterilen zengin ilmi-estetik literatür, sergilerin katalog, bu

sırada

Azerbaycan

ressamlarının

eserlerinin listesi vs. müellifin

vicdanlı

ve

aralıksız araşlIn11alar yapmasını ispatlıyor.

ProLOr.Nureddin

Hebibov'un

üzerinde

konuştuğumuz samballı

monografisi Azerbaycan

ressamlannın yaratıcılığının pratiğini genelleştiren