Başlık: ANKARA HAVVANAT BAHÇESINDEKi BAZI MEMELI VE KANATLı DIŞKILARINII\ HELMiNT VÖNtNDEN II\CELENMESIYazar(lar):TİĞİN, Yılmaz ;BURGU, Ayşe ;ÖGE, Semih ;DOĞANAY, Ahmet ;TİMUR, ŞinasiCilt: 36 Sayı: 3 DOI: 10.1501/Vetfak_0000001255 Yayın Tarihi: 1989 PDF

.4 O. V~/. Fak. Dtrg. 36 (3) 646-664. 1989

ANKARA HAVVANAT BAHÇESINDEKi BAZI MEMELI VE KANATLı DIŞKILARINII\ HELMiNT VÖNtNDEN II\CELENMESI*

Yılmaz Tiğin1 Ayşe Burgıı'

Semih Öge3

Ahmet Doğanay2

Şinasi T1mur4

Hc1minthic Faccal Examination of Soml' Mammals and Birds in Ankara Zoologica1 Gardcn

Summaty: This study ıvas ('ondııcted to determine the helminthic status of some mammals and birds iıı AOÇ Zoological Gm'den. For this purpose, during the period between the fanuary and December ol' 1988,

Zoological Gm'den ıvas visited monthly and faecal samples ıvere taken ji-om the cages, separate divisions and paddocks of animals. By this manner, totally 161 animal locatilies (64 avian, 45 carnivorous, 38 herbivoroııs and

ı

4 omnivorous) ırere controlled. At the laboratory faecal sanıples ırere controlled by native, ,rlotation, sedimentation and

Baerman- Wet:el method.ı' according to the animal species.

llifection rate was jrJllnd higher in omnivorous (50 %). Herbivo-rous, avians and camiI'orolis were found inl'ected with the percentages of 39.4, 34.3 and 28.8 re.'<:pectil'ely.Helmintiıs detected in main aninıal groups ıvere listed as below:

Avians: Heterakis ~pp., Strongyloides spp., Ascaridia spp., Capil-laria spp. and Trichostrongylus spp.

Camivorous: Toxocara eanis, Toxascaris leonina, To:wcara cati, Undnaria spp., Strongyloides spp., Trichııris spp., Taenia spp. and Dipy-lidiıım caninum.

Herbivorous: Trichostrongylidae sop., Muellerius capillaris, Cys-toeaulus ocreatus, Protostrol1gylus spp., Tridıuris .\PP., Skrjabinema o vis, Strongylus ~pp. and Passalurus ambiguus.

* Ankara Üniversitesi Araş~ırma ronıımlan 88.10.00.02 nolu proje olarak destek-lenmiştir.

, Prof. Dr., A.Ü. Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı 2 Doç. Dr., A. Ü. Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı. 3 Araş. Gör., A.Ü. Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı. 4 Araş. Gör., A. Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü.

]-JAYVA:'-iAT BAHÇESI HAYVA:"iLARIl\:I:'\ lIEL'vIİ:"iTLFRi (d7

Omnivorous: Triclıuris spp., Strongyloides spp. and Enterobius spp. Any heavy helminthic iıılectioıı was not recorded iıı 011animal gro-ups. Effectire control Glid treatment of animals dıich were carried out routinoıısly in the AOÇ Zoological Gm"den, probably play a importaııt role 011 this limited helminth ilı/ectioilS.

Özet: Bıı çalışma dışkı yoklamalan ile saptanabiIeli helmint e/ılek-siyonlarınm AOÇ Hayvanat Bahçesilideki bazı memeli ve kanatlt1ardaki genel durumuııu belirlemek için yaptımışur. Bu amaçla 1988 yılı Ocak ve Aralzk aylan arasıı:da Hayvanat Bahçesi her ay ziyaref edilerek hay-valilarm buluııduğu kajes, bölme ve padoklardan dışkı örnek/eri a/mmış-tır. Bu şekilde 161 ünite (64 ii kaııat!T, 45 i kamivor, 38 iherbivor ve

i4 ii omııivor!ara ait) kontrol edilmiştir. Dışki nmeklerinin kontrolü

laboratuvarda hayvan türüııe ilgili olarak natiı; yiizdürme, sedimentas-yon ve Bearmen- Wetzel yöntemleri ile yaptlllllşur.

Helmint enFeksiyolı oraııı omııivorlarda en yüksek

(%

50)

bulun-muş, bunu sırasıyla herhivor (%39.4), kanatlz (~~ 34.3) ve karnivorlar

(/~ 28.8) izlemiştir. Hayvan gruplarında saptanan helmint/er aşağıda liste halinde verilmiştir.

Kanatldarda: Heterakis spp., Strongyloideo\ spp., Ascaridia spp., Capillaria spp., ve Trichostroııgylidae spp.

Karnİvorlarda: T. canis, T. leoııina, T. eat i, Vııcinaria spp., St-roııgyloides spp., Trichuris spp., Taenia spp. ve D. caninum.

Herbivorlarda: Tr;chostrongylidae spp., M. capillaris, C. ocrea!us, Protostrongylus spp., Trichııris spp., S. ovis, Strongylus spp. ve P. ambiguus

Omnivorlarda: Trichuris spp., Strongyloides spp. ve Eııterobius spp. Bütün hayvan gruplannda ağır helmint enfeksiyon/arma rast lan-mamıştır. AOÇ Hayvana! Bahçesindeki hayvanlarm mtin kontrol ve et-kili ilaçlarla saıtaittiması muhtemelen helmin! enFeksiyonlarmıli s/l/ırlı olmasmda rol oyııaıııqour.

Giriş

Çeşİtli türde ve çok sayıda hayvanın belirli bir alanda toplandığı yerler olan hayvanat bahçeleri, her zaman halkın ilgisini çekmiş ve

613 Y. Tİ(;İ:,\ -- .'\. BURCu - !\. DO(;A:'\"AY - S. ()CE -- ş, UM UR

her yaşta insanın devamlı ziyaret yerleri olmuştur. Çünkü doğanın hemen hiçbir yerinde sınırlı bir alanda, bu kadar değişik türde hay-vanı bir arada görmek olanaksızdır. Ancak yoğun bir hayvan pop u-lasyonunun sınırlı bir alanda bulunması ve bu hayvanların da genellikle serbest ve vahşi yaşamdan getirilmesi, hayvanat bahçelerinde çeşitli hastalıkların görülebilme olasılığını da birlikte getirmektedir.

Süphesiz evcil ve yabani hayvanlarda bulunan parazitlerin hay-vanat bahçelerinde bulunanlarda da olması gerekir. Bununla beraber Hayvanat Bahçelerinde hayvanların sürekli Veteriner Hekim kontro-lünde olması ve enfekte olanların sa'ğaltılması (3) nedeniyle bu hayvan-larda bulunan parazit çeşitleri ve sayıları serbest yaşayan hayvanlar-dan genelde daha az olmaktadır. Tüm bunlara karşın hayvanlara ve-rilen su ve gıdaların yeterince kontrol edilememesi, hijyenik koşulla-rın yetersiz kalması, arakonakçı ödevi yapan pire, karınca, fare vb. gibi canlıların kontrol edilememesi, bazı hayvanların bakıcı ve ziya-retçilerle teması, hayvanat bahçeleri arasındaki nakiller, yeni hayvan getirtilmesi nedenlerİ ile paraziter hastalıklar ve bu arada helmint has-talıkları zaman zaman önem kazanmaktadır.

Nitekim çeşitli hayvanat bahçelerinde yapılan çalışmalarda (3, 5, ii,12, 17,30,36) buralardaki havyanlarda bir çok parazitin ve bu arada helmintin varlığı bildirilmiştir. Bazı parazitlerin zoonoz özelliği göster-mesi ve hayvanat bahçelerinden halka hayvan satışlarının yapılması da dikkate alındığında konunun önemi ve bu yönden hayvanat bahçe-sindeki hayvanların kontrol edilmesi gereği kendiliğinden ortaya çık-maktadır.

Ülkemizde değişik şehirlerde bulunan hayvanat bahçelerinde şim-diye dek paraziter hastalıklar konusunda hemen hemen kapsamlı hiç bir çalışma yapılmamıştır. Yapılan bu çalışmanın amacı AOÇ Hayvanat Bahçesindeki bazı memeli ve kanatlılardaki helmint enfek-siyonlarıııı dışkı bakııarı ile belirlemektir. Gerek konunun orijinalliği ve bu konuda yayın bulunmamasından, gerekse de hayvan ve insan sağlığı açısından çalışmanın ayrı bir önemi bulunmaktadır,

Materyal ve Metot

Bu çalışma, 1988 yılı Ocak-Aralık ayları arasında AOÇ Hayvanat Bahçesinde bulunan bazı memeli ve kanatlı hayvanlar üzerinde gerçek-leştirilmiştir. Bu amaçla her ay Hayvanat Bahçesine gidilerek kafes,

HA'ı'"V:\NAT BAHÇESI HAYVANLARJKIN HELMINTLERİ 649

bölme veya padoklardan kontrol edilmek üzere dlŞkl örnekleri alınmış-tır. Araştırma süresince toplam i61 ünitenin kontrolu yapılmıştır. Dışkı örnekleri mümkün olduğunca ünitelerdeki tüm hayvanları kap-sayacak şekilde kafes, bölme veya padokların değişik yerlerinden ve fazla miktarda alınmıştır. Ayrı ayrı naylon torbalara konarak labora-tuvara getirilen dışkılar, alındıkları hayvanların taşıması olası hel-mintler dikkate alınarak natif, sedimentasyon, flotasyon ve Baerman-Wetzel metotlarından biri veya birkaçı kuııanılarak kontrol edilmiştir. Çalışmalar sırasında bazı hayvan gruplarında kafeslerde tek hayvan bulunmasından veya dışkının ait olduğu hayvanın bilinmesinden birey-sel kontroııer mümkün olmuşsa da sonuçların değerlendirilmesinde bir örnekliliği bozmama açısından helmint enfeksiyonlarının kafes veya bölmelere göre genel durumunu vermek uygun görülmüştür. Ay-rıca sonuçların değerlendirilmesinde kolaylık sağlaması açısından hay-vanlar, kanatlı, karnivor, herbivor ve omnİvor olmak üzere başlıca 4 grup altında toplanmıştır.

Bazı hayvan türlerinin gruplandırması özel beslenme tarzlarından çok, Hayvanat Bahçesindeki beslenme ağırlığına göre yapılmıştır.

Bulgular

Araştırma süresince toplam 161 üniteden değişik zamanlarda dışkı örnekleri alınarak incelenmiş ve kontmller sonunda 1278 hayvanın barındığı 57 ünitede

(%

35.4) çeşitli helmint enfeksiyonlarına rastlan-mıştır. Enfeksiyon en fazla omnivorlarda

(%

50) bulunmuş, bunu sıra-sıyla herbivar

(%

39.4), kanatlı

(%

34.3) ve karnİvorlar (% 28.8) izlemiştir (Tablo 5, 6). Bİr yıl süren kontroller sırasında kafeslerdeki helniint enfeksiyonu durumunun belirli bir düzeyde devam ettiğİ göz-lenmiş, sağaItım uygulamalarına rağmen tamamen eradikasyonun mümkün olmadığı gözlenmiştir.

Kontrol edilen hayvan türleri ve bunlarda bulunan helmintler tablolar halinde özetlenmiştir (Tablo iA, iB, 1C, 2, 3, 4,).

Tablo lA, 1B, ve 1C nin incelenmesinden anlaşılacağı gibi kanat-lılarda Hetera/ds spp., Strongy/oides spp., Ascaridia spp .. Capillaria spp. ve Trichostrvngylidae ~pp.olmak üzere 5 çeşit helmint saptanmış-tır. Bir kafeste en az 1, en çok 4 çeşit helmint enfeksiyonu saptanmıştır.

150 Y. Tic';j:\ô- A. BURCU - A. DO(;ANAY - S. ÖGE - Ş. UMUR

Tablo )-A: Kanatlılarda (tavuklarda) dıskı bakısı sonuçları

.----.- .--- -, -ed~~~~~~es: i bul~~~~k~~fe~1 . - -- -

---i

Hayvan (tavuk) türü' sayısı sayısı Bulunan helmint türü i

i -- ----.--.

---.----i Siyah fizan i (i 1)*. i (I i) A~caridia spp.

1--- --.- --

-.---;---.---! Benekli fizan .

L~!

-_ _

-

----i

i Sarı fizan i (12) i i

:lknckli ~ieymu~ ----

'-(I4)II--'-1(l4-)--

Heter~k-i-s--Sp-p-.--'-'----I

IB~n~k-'i~~~'r.-Z-

---I

i (9) -

--1(9)---

H~er~~;;~----ı

, .. __ .__ ' : .-1 Ascarıdıa sPP'. __ 1

i~::'

_Japon

;~;~~==-I=~:1LI=_

_{ispenç ,I (10). i (10)}

--=1==

_{Heterakis spp.}

--====i

I

I

1 Strongyloidcs spp. i Capillaria spp. __ . - 1_--.-. . --- ----Ascaridia spp. Capillaria spp. i (II) i (I 1) ! Hoynu çıplak

1---. -

....

---i Denizli i (9) 1--- --- -- o

----.--,---Gerze ,ı (i ı) i i (II) :Heterak is spp.

1---_.--- -,--- ...--- -.---

.---i

Negro i i (I2)

i

i (ı2) Heterakis spp. 1... __ ._--- -. ---- --.-.---- .. ---Minarka ı(13) i (13) Capillaria spp.

!

---I

'!~__

---

--1--

~6~ __

ı

_=-__

1_--=---1

Hamburg i (9) -' -i.. ---- ----

---1---_1---1

Toplam i LS(154) 8 (91) :

* Kafeslerde bulunan hayvan sayısı

helmint olmuştur. Süs kuşlarında ıse helmint enfeksiyonlarının sınırlı olduğu dikkati çekmİştir.

Karnivorlarda T. canis, T. leonina, T. cari, Uncinaria spp., Strongy-loides spp., Trichuris spp., Taenia spp. ve D. caninull1'a rastlanmış olup, bunlar arasında en sık görülen T. canis olmuştur (Tablo 2). Karnivor-larda helmint enfeksiyonu diğer gruplara göre düşük oranda bulun-makla beraber, enfeksiyonlardan sorumlu helmint çeşidi bu grup hay-vanlarda en fazla olmuştur. Karnİvol' kafeskrinde helmint enfeksiyon-larının i veya 2 çeşit helmintten ileri geldiği görülmüştür.

HA YVAl\AT BAHÇESt HAYVANLARINI/'< HELMİ"lTLERİ 651

Hayvan türü Yerli kanarya

Tablo i-B: Kanatlılarda (süs kuşlarında) dışkı bakısı sonuçları Kontrol-- i -'Enfekte ---1- .- .. edilen kafes , bulunan kafes i

sayısı sayısı i Bu!unan helmint türü

--- i i (31)* - i ı(28) i__

-=-_

i i (28) - i

--i~_~~_

=

=-~ı---'--=----Altın gö~üs Oranj kanarya ı(26) \ - i 1_~_-_~r._:_I:_'~_k_ka_ann_:_r:_:._---,I--_~~~:~:-:-:-- -_- _-

_---_-_-1-i Muhabbet kuşu , 1_(6_9_)__ - i IK~~h~e-t -- ı(16) LI i Kırmızı kardina! ı(5) ._--- __ o _

ı

Yıldız sa_k_'_a _

i Erik başlı saka Boynu bantlı Kiraz bülbülü igne kuyruk Mandarin i (i 5) ı(29) i (49) ı(i 5) Strongyloides spp. Alyanak Ör ücü kuş

!

Cennet

i

Pırlanta i (23)

i

:_ç_e_lt_ik~~_-_-'-_-_-_-~_-

=__ ~

(~5)

-i

ı(23) i i i (32) - _. -

ı

ı(36)

i

ı(36) Capillaria spp.

i

i Gri papağan 1--1(4)

-I

-

-Beyaz papa~an i ı(2)

1----=---

-

i

-Y-eş--i-I'-p-a'p-a-g-a-n-

i

ı(2) i - -

ı

_M_a._k_a_k_p_a_p_a_ğa_n__ ı (i) _~ __ 2~hostrongylidae spp~i

Sultan papağan ı(12) - -

i

_-=--~-=--_-!~o_p-Ia=-m-_-=-~ __ ._ 24 (564) i 3 (52) .

!

.• Kafeslerde bulunan hayvan sayısı

Tavus Turna

652 Y. TİCİ;\" - A. BURGU - A. DO(;ANAY - S. O(;E - Ş. U"fUR

Tablo I-C: Çeşitli kanatlılarda dışkı bakısı sonuçları

, ~~~~~l i

;~~:~~---ii.-

---kafes / bölme i kafes / bölme

Hayvan türü sayısı i sayısı Bulunan helmint türü i

Benekli -- -I

(~--I -

---1---=----1

Migferli

-1(25)---:--1 (25)--1'

Strongyloides spp .

.: Peçeli i ı(8)

I--ıw---ıı'~:::::::~;~---~

i

Tepeli ,I (19) , I (19) Strongyloides spp.

~

i

Demkeş

1-

1(12)--1--1

-(m-I&r~~-~;ı;;;;s spp.

---i

::L i i CapiIlaria spp. i

o

i

Dik kuyruk _1 ~~__ I~---=---ı==__

-==='

I

Siyah balonlu

I_~ __

I__

I_~) __

!

Capillaria spp.

i

! !ngiliz~I~lu _:

_1_~J

I (9) i Capillaria spp. i __ _ Alman balonlu iı',__ 1 (13) LI I (13)_ Capillaria spp. Iİ

: Hatun 2 (7) - -ı::

i

Gümüş i 2 (iO) i'

-~ __ I

:::~li=I__

2~1(:~_ -

i

(6) ]StcoiYıO;~-'PP

==

i Toy

i .

2 (12) I (6) ; Heterakis spp.

I

i Keklik

--1'-1(8)--1-1

(8)---1 Heterakis spp~---, , ' Strongyloides spp. i :1 Ascaridia spp. ' , Capillaria spp.

--'---- ---1---

_{I_l_(~__ - _}

-, 3 158

ı

** I 120i Capillaria spp. TO::: kuşu

-i~:::~3)

-1-ıl-~45)-1

-__ o • •• ._, - • - • _

( )~ Kafeslerde bulunan hayvan sayısı

HAYVA:-.rAT BAHÇESi HAYVAKLARININ HELMİI\'TLERİ 653

Tablo 2: Kamivorlarda dışkı bakısı sonuçları

Uncinaria spp. Taenia spp .

(2)

i Kontrol i Enfekte . !

i edilen kafes bulunan kafes :

Hayvan türü ! sayısı . sayısı i. Bulunan helmint türü

--JK~r-;----

~=ı._

5 (ıo)* ~. __ ı(2) --

T~~-;-~s---- i-i Siyah kurt 2 (4) - ---1---.-Çoban 5 (9) ---Gordon seter 3 (6) .i<: Puanter

--4(7)---:

-

i - i

'"

-'

1_---1

:~ Boxer

'ı_-=~__

I - i - --.

::o: Terrie_r____ 2 (4)

-1-_1

(2) li!~xocara canis '

i Kaniş 3 (10) . i (3) Dipylidium caninum !

. i Dashund _; i (3) _1 -__

-1-

1

i

i

Samoyed i 4 (9) i -

i

I'---S~~~

--1-1(-1-) ---'1-1(1)--

-T--o-x-o-ca--r-a-ca-t-i ---: Karakulak

i

i (i) -.--

--1-(1)---

Tox~;~r~~----.

i

Trichuris spp. -"-Tilk-i -- ---1--2

(7)---1---1

--(5-)-- Strongyloides spp.

i i (2) i Trichuris spp.

1

-._---_._--_._-1---Kurt 3 (4) i (i) i Toxocara canis

. i (i) i Taenia spp.

i

!---A-s-ıa-n--. --- ---2-(-4-)--'1--2-(-4-)--.- -T-o-xo-car~c-a-r-is---'

ı

Toxascaris !conina ; - --1--- --- ---, Kaplan ! i (2) - -Leopar -

-=.-

-i -(~, __ ~~_iT~~~ı;;;-n~--____ Ja_g_u_aı_.

j_I~3_)___

\

.

.

___ p_or_s_uk_*_*

-I

i (i)

1---Su samuru** 1_°_)

=__ '\

._

Toplam : 45 (91) i 13 (25) .._--_._--_.--- --- - ---

---)'" Kafeslerde (beton zeminli) bulunan hayvan sayısı .•.• Mustelidae

654 Y. Tt(;tN - A. BURCU - A. DOGANAY -- S. ÖCE - Ş. UM CR

Herbivorlarda enfeksiyon

%

39.4 olarak saptanmıştır. Ancak, tel kafeslerde barındırılan tavşanlar hariç tutulursa, toprak zeminli böl-melerde bulundurulan bu gruptaki diğer hayvanlarda enfeksiyon diğer tüm gruplardan daha fazla olmuştur. Çeşitli herbivorlarda Trielıosf-rongylidae spp., M. capillaris, C. oereafus, Profosfrongylus spp., S. ovis, Sfrongylus spp. ye ve tavşanlarda P. ambiguus'a rastlanmıştır (Tablo 3). Herbivor ünitelerinde en az 1, en fazla 4 helmint türü saptanmış olup, en sık görülen Triehosfrongylidae spp. olmuştur.

Helmint enfeksiyonunun en yüksek (% 50) bulunduğu omnivor hayvanlarda en çok Triehuris spp. ye rastlanmıştır. Sfrongy/oides spp.

ve Enferobius spp. omnivorlarda görülen diğer helmint1er olmuştur. (Tablo 4). Görüldüğü gibi genel enfeksiyon oranı yüksek olmasına karşın bu grupta en az helmint çeşidine rastlanmıştır. Bu grup hayvan-larda helmint enfeksiyonlarının en az i, en çok 3 helmint çeşidinden ileri geldiği görülmüştür.

Kontrol edilen hayvanlarda 17 nematod, 2 eestod olmak üzere en az 19 tür helminte rastlanmıştır. Dışkılardaki larva veya yumurta mik-tarları ise fazla olmamış, kısaca ağır enfeksiyonlara rastlanmamıştır. Trematod enfeksiyonları hiç kaydedilmemiştir.

Kontrol edilen 161 lokalizasyonu n 79 unda (% 49) helmintierin yanı sıra çeşitli eoeeidia eooysı'lerine rastlanmıştrı. Helmintlcre oranla eoeeidia'lardan ağır enfeksiyonların ileri gelebildiği (oeeyst sayıları dikkate alınarak) gözlenmiştir. Coeeidia occysı'lerine en çok herbi-vorlarda

(%

81.5) daha sonra sırasıyla kanatlı

(%

56.2), karnivor

(%

22.2) ve omnivorlarda

(%

14.2) rastlanmıştır. Tartışma ve Sonuç

Çeşitli hayvanat bahçelerinde barındırılan değişik hayvan grup-larının dışkı veya otopsi bakılarında yaygın olarak saptanan helmint türleri ile (3, 9,

ıo,

ll; 26, 27) evcil hayvanlarda bulunanlar (24) ara-sında, bazı istisnalar dışında büyük bir benzerlik gözlenmektedir.

Bu çalışmada da dışkı bakısı yapılan hayvanlarda görülen hel-mintler ile yayılışları, Türkiye'de daha önce yapılan çalışmalardakine (2, 4, 6, 24) benzer bulunmuştur.

Hayvanat bahçelerinde yapılan parazitolojik çalışmalarda (9, Il, 12, 30, 36) memeli hayvanlara oranla kanatlılar, özellikle de süs kuşları

HA YVANAT I3AHÇESl HA YVAl\"LARININ HELMll\"TLERl 655

Tablo 3: Herbivorlarda dışkı bakısı sonuçları

Bulunan helmint türü Trichostrongylidae spp. 'ı Cystocaulus ocreatus Protostrongylus spp. : Trichostrongylidae spp. , Trichuris spp. i 151 2 171

--1---:

_{. i i51 !} Cüce keçi i Yaban keçisi

.--.

ı

Kontrol - --I---Enfekte . i edilen bulunan i . bölme / kafes bölme / kafes .

i Hayvan türü sayısı i sayısı i

IAnkara keçisi -_-_

-_I_~_ı

121 ** i i 1121 1~_e_u_lI_er_iu_s~aPillaris

i i 13\ i 141 Passalurus ambiguus Strongylus spp. Yaban koyunu Kamerun koyunu

--!1:--2

1 '1-811

1---:1

2 -18

ı

-Yeleli koyun Trichostrongylidae spp. i

i , Muellerius capillaris '

i '

~[ ı-,ı

1=)---1-'-1

1

--1

Trichuris spp.

I ı' Trichostrongylidae spp. Muellerius capillaiis Geyik 2 iiii ! i IIoi .1. Cystocaulus ocreatus

___________

,

i

Protostrongylus spp.

I

i i i Trichostrongylidae spp.

Ceylan i '41 i 141 i Skrjabinema ovis

i I. .-: Trichuris spp. i

IZürafa , i 141 i 14 i :Trichostrongylidae spp.

i Fil --I-I-12-!---,--=---I-- - i

[L~ma---

--'-1--ןI8l--1--1

181

!

Trichostrongylidae spp. :

ı'

.

Trichuris spp.

i

._O_kl_u_~irpi***

--=1-.=

1

3

1=ı -

i

, Midiııi atı i i 141 i 141 i Strongyıus~PP.

--i--=-~~___

i i IIi i II i

Tavşan -- -1---;;- (105)-;--

--2(~-1

Toplam

-13811761 --

-1-5-1~:

-_._---_.

( )* Kafeslerde bulunan hayvan sayısı

i i** Bölmelerde (toprak zeminli) bulunan hayvan sayısı

*** İnsektivor. Hayvanat Bahçesindeki beslenmesi bitkisel ağırlıklı olduğundan bu lis-tede gösterilmiştir.

656 Y. Tt(;t~ - A. BURCU - A. DOGAKAY - S. ÖCE - Ş. U!\WR

Tablo 4: Omnivorlarda dlŞkl bakısı sonuçları

-i --- - I-Kontrol ,- EnTC"i<"te i

i edilen kafcs bulunan kafes

__ Hayvan~ür~ __ I_~~_1

_J_--=:ı~~

__..

I_~I_unan_Heım:~~~

I

örü~cek maymun _! 2 (5)*

J_~~_-'

Strongyloides -~p-.

----I

Yeşil maymun i i (2) -- . i -- i

,---1---

---IS;;-ongyloides sp;--I

ı:: i Kürklü ~ebek

i_~ ~

I!riCh~~~ 1

::ı Şempanıc ı(2) ! - -

i

, ; i- Şebek

1-

2

(~=-~I-i-(2)

--=1:

Trich~S spp.

==]1

i ~ Makak ı(4) . -, -- ,

'i' i Rhesus ---1=~~(2)

_-'=1(2)

==ı!ric~~u~s s;P.

--=--_--=:

, ı(2) , Trichuris spp. i

i Cihon 2 (3) Enterobius spp.

i-A;;---T2(')---'

i ~

_12';'hıni"",~

1

ı--~m~;~ı=--I=ı::::---:1=-;;~~)

-bhıni'

,;'-p~==ı

---,,--- -_ ••• _-- o

( )* Kafeslerde bulunan hayvan sayısı.

üzerinde daha az durulmuştur. Süs kuşlarının çoğunlukla pelet halin-deki özel yemlerle beslenmeleri ve üstü kapalı kafeslerde barındml-maları paraziter enfeksiyonlara yakalanma risklerini azaltmaktadır (12). Bu çalışmada da kanatlılar arasında süs kuşlarında helmint enfeksiyonlaona az rastlanması bunu teyit eder niteliktedir.

Bu çalışmada çeşitli türde kanatiının barındığı 64 ünitenin 22 sinde

(%

34.3) helmint enfeksiyonu saptanmıştır. Kafes sayısı çok az olan keklik, toy gibi kanatlılar dikkate alınmazsa enfeksiyon en fazla gü-vereinlerde (% 77.7), daha sonra tavuklarda

(%

53.3) bulunmuştur. Özellikle güvercinlerdeki bu yüksek enfeksiyon AOÇ Hayvanat Bah-çesindeki güvercin kafeslerinin üstü açık telli yapıda olmasından, do-layısıyla yabani kuşlarla olan temastan ileri gelmektedir. Hayvanat Bahçesindeki tavuklarda bulduğumuz enfeksiyon oranı, daha önce Ankara civarındaki tavuk kümesIerinde

%

46.86 olarak saptanan (2) değerle paralellik göstermiştİr.

Gerek ülkemizde (2,14,23,35) gerekse yurt dışıııda (3, 13,27,29) yapılan çalışmalarda, kanatlılarda ve özellikle tavuklarda

helmint-HAYVANAT BAllÇESt HAYVANLARI0JIN HELMİNTLERİ 657

lerden en çok nematadıara rastlandığı; bunlardan da Heterakis ve Ascaridia türlerinin diğerlerine göre daha yaygın bulunduğu bildiril-miştir. Bu çalışmada da kanatlılarda sadece nematod türleri görülmüş ve çeşitli araştırıcılarca (2, 3, 23, 27) kanatlılardan bildirilen cestod ve treınatod türlerine bu çalışmada rastlanınamıştır. Tavuk kafeslerinde en sık Heterakis spp., Ascaridia spp. ve Capillaria spp. gözlenmiştir.

Araştırma boyunca sürdürülen kontrollerde de, bu enfeksiyonların kafeslerde varlığını sürdürdüğü görülmüştür. Tüm kanatlılar gözönüne alındığında ise, en fazla bulunan helmint türü Capillaria spp. olınuştur. Bunun, kanatlılarda gerek özefagus gerekse kursakta lokalize olabilen çok sayıda Capillaria türü bulunmasından kaynaklandığını söyliyebi-liriz. Ergün ve Merdivenci (8) tarafından kekliklerde, Güralp ve Mayıl-mayıl (14) tarafından sülünlerde bulunduğu bildirilen T. tenuis'e bu ça-lışma sırasında aynı kanatlı türlerinde rastlanmamıştır. Ancak, papa-ğan dışkılarında Trichostrongylus spp. yumurtaları görülmüştür.

Dublin hayvanat bahçesindeki deve kuşu türlerinde helmint en-feksiyonlarının çok az olduğu kaydedilmektedir (l2). Bu çalışmadada kanatlılardan yalnızca tavus ve devekuşları helmint yönünden menfi bulunmuştur.

Helmintlerin dışında kanatlıların dışkı bakııarında coccidia occyst' lerine sık rastlandığı bildirilmektedir (I, 3, 13). Bu çalışma sırasında da dışkı yoklamalarında aynı yöntemlerle coccidia oocyst'leri sap ta na-bildiğinden, bu enfeksiyonların kanatlılardaki yayılışının az olmadığı dikkati çekmiştir.

Birçok çalışmada (l2, 22, 26, 32, 33) olduğu gibi, bu çalışmada da karnivorlardaki en yaygın helmintler askaritler olmuştur. Yumurta-lardan yapılan tür tayinlerinde köpek ve kurtların T. canis, kedilerin T. cati, leoparların T. leonina, aslanların ise T. canis ve T. leonina ile enfekte oldukları saptanmıştır. Gerek ülkemizde gerekse yurtdışında yapılan çalışmalarda da kedilerde genellikle T. cali (4, 27), köpeklerde ise T. canis (I 5) ya da T. leonina'ya (6, 33, 34) rastlanmıştır. Geraghty ve ark. (l2) Dublin Hayvanat Bahçesindeki aslan ve leoparlarda daha çok T. leonina'nın yaygın olduğunu bildirmektedir. Bu çalışmada as-lanlarda T. leonina ve T. canis'jn aynı oranlarda görülmesi, leoparlarda da yalnızca T. leonina'ya rastlanması dikkat çekicidir.

çalışmamızda tilkilerde Strongyloides spp. ve Trichuris spp ye.

rastlanmıştır. Bunlardan Trichirus spp. (T. vulpis)'ye ülkemizde til-kilerde daha öncede rastlanmıştır (20). Hemekadar önceki çalışmalarda

658 Y. TtCtN - A. BURGU - A. DOGAl\"A Y - S. ÖGE - Ş. UMUR

(20, 25) tilkilerde Capi11aria türlerine Trichuris'lerden daha çok rast-landığı belirtilmişse de bu çalışmada yalnızca Trichurus spp. ler bulun-muştur. Dışkı yoklamalarında bu iki cinsin ayrımı yumurtaların mor-folojisine göre mümkündür (7). Bizde dışkı yoklamaları sırasında li-teratüre uyan tarzda Trichuris yumurtalarında uç kısımların Capi11a-ria yumurtalarındaki gibi kavisli değil daha sivri sonlandığını, uçtaki tıkaçların daha çıkıntıh ve genelolarak da renklerinin daha koyu ol-duğunu gördük.

Nematodlar dışında karnivorlarda oldukça sık görüldüğü bildiri-len (4,6,15,27) cestodlardan Taenia spp. ve D. caninum'a bu

çalışma-da çalışma-da rastlanmıştır. Bu, karnivorların Hayvanat Bahçesindeki beslen-me şekline ve arakonakçı rolü oynayacak sınırlı da olsa bit, pire taşı-malarına ilgilidir.

Bu çalışmada herbivorlarda enfeksiyon

%

39.4 olarak saptanmış-tır. Ancak, tel kafeslerde barındırılan tavşanlar dışındaki hayvanlarda, öze11ikle koyun, keçi gibi küçük ruminantlarda bu oran

%

80'e ulaş-maktadır. Herbivorlardaki enfeksiyonun yüksek olmasında, bu gibi hayvanların paraziderin yaşamaları ve bulaşmaları için uygun bir ortam olan toprak zeminli bölmelerde barındırılmalarının ve bulunan pekçok türün biyolojisinde arakonakçı gereksinimi olmamasının rol oynadığı kanısındayız. Bu grupta tel kafeslerde beslenen tavşanlarda ise enfeksiyonun çok daha düşük olduğu gözlenmiş ve yalnızca P.

ambi-guus'a rastlanmıştır. Bilindiği gibi tavşanlarda zaten çok sınırlı helmint türü bulunmaktadır. Diğer taraftan Hollanda Ulusal Parkın'daki ya-ban koyunlarında görüldüğü bildirilen (18) S. ovis'e bu çalışmada cey-lanlarda rastlanmıştır.

Tektırnaklılar ve tavşanlar dışındaki herbivorlarda en çok Tric-hostrongylidae, daha sonra da Metastrongylidae etkenlerine rastlan-mıştır. Tektırnakhlarda ise en çok görülen Strongylus türleri olmuştur. Bu bulgularımız, diğer çalışmalarda (3, 10, 12, 20, 3 i,36) alınan son uç-larla büyük bir benzerlik göstermektedir. Çeşitli araştırıcılarca (9, ll, 16, 19, 21, 27, 28) herbivorlarda rastlandığı kaydedilen trematod. ces-tod türleri ile nemaces-todlardan askarit ve kancalı kurdara bu çalışmada tesadüf edilmemiştir.

Çalışmamızda helmint enfeksiyonu en yüksek omnivorlarda bu-lunmuştur. Bu sonuç, bu gruptaki hayvanların çok çeşitli yiyeceklerle beslenmelerinden ileri gelebildiği gibi, kısmen kontrol edilen hayvan çeşidinin ve kafes sayısının az olması ile de ilgili gözükmektedir.

Bu-HAYVANAl' BAHÇESt HAYVANLARII\IN HELMİNı'LER! 659

Tablo 5: Kafes ve bölmelerde helmint enfeksiyon oranları

50 33.3 100 34. --12.9 - ---100 100 100 66.6 . ---100 .. _ -100 -... --.. _-_.-28.8 .._..__ ._-100 75 50 100 100_{---_} .. -100--- .. 100 100 10 -39.4 54.5 _. - -,---100 ---50 .. 35,4 Enfeksiyon oranı (%) 53.3 ---12.5 77.'7---_.._--_. 12.5 57-400 161..-1278 Genel Toplam

Kontrol ,- Enfekte

--i--edilen i bulunan . kafesibölme. kafesibölme [ Hayvan türü sayısı sayısı Tavuk'-'" - - f5(","54)* --S-(9i)

I_{____}ÇeşitıisiiSk ..u..'ş.u...__ ---_{24 (56~)_i}- ---._{._~(52)_ ....}

- ı

Güvercin__ 9 (I 35) i 7(i05) . Sülün'8(~I. __ I_~6)._I _ oj ! Toy . 2 (i2) 1 (6) ı:: Keklik .--

'-1

l(8)"- "-İ (8) :<:l Turna l-ı(2)"-"I'---~ ~ Tavus -3!5ST

1'-1

1201 Deve

kuş-u---- -j~ı -

--...::.

'i" - Topİam i 64-981--12'2-:':288 . - i --I'Köpe-k--'-3T"(66)'-4 '(9) --'" ıi:~~kuıa:~I'-: ~~~.-.' :

i.:;-

.---o I~T~T-==-- "1.2"(7) _.__ ._2(7) > i Kurt 3 (4) 2 (2)

~ I-~:I~~n~'

~T~--ı

2

(4)_1._.

~ '_~:::~~ __ o -. - _ ••:

g~.__ -

i ~

~=-~.

-Po-rsuk ,- --i -(-i )-- - _. -- ..

Su samuru _. -. 1(1)-TOplam 45-91 13-25

ı

Keçi - 4124'1 --;r;24 \ I-Koyu-n.---. - 4-1ıü i . -3

191--Gc~---

-ı-iT

ı i -1

T1br--i~

~~--_ı-Ti~

-1=

:J~:-~.

'" I_Lam_a_. __ ....!..~i

Illi. _.__..

il) ,Kirpi 2 13i .

::ı:: :"MIdiıfiatl-' - i 114'1- i --i -141'--"

i'

Zebra '--1'-1-11-1 - -i--i

TIı

. Tavsan . 20 (105)

._.1

2(16)' Toı;Ta'ri1- -38-176 -- 15-74 i

~ ı~..:ymun

--=-i_~

1 (2~ __ .__ ~~1 i)

-=i=-.~

ı~~~---H

:::

---I-j(2ı=-

+---O i T0Plam-14-30

: Toxocaracanis

i:

i !

ı

ı

i '2; , i 'i i 2' : : : i i'!;!

i:

!ı-oxocaraca;---~--:--l--I--

-.--

--!----i--!ı.-ı

1--1-:--

--i ---:---:--,

--'--1----1

-:--1.

--1.-1--1

:-. -

....

--1- .-'--'--:-

-

-ı-J __ '_:-'I--i-'-'I--I--I-

--1-_1__1_-1-,--,--1-

----,- --'

i~~ascaris ı~o_~:, '_J_I--'--

!_

J__

i__ . I__ ,

=-

~-';-i--II-'--

--!_- ----. -:--'---- -

--i

Strongylusspp.

:

\:'.

' ,

i ! ' : i ,I i ,I i i :.'

I-D~iııaria;;- ---1311-1-1--1--1-1 1-1(,-1---'--1--1-'--1--'1

--1--,-,---1--1--1--:--

1-'- -

-1.--1 --I

ı

i

:?::,:P:"

~:!=:'=;-:i~Fi=I=:i=I=:I=:

i

-11:!:--I=:I=FI-i:'_~!~::=I=I=i=:I:~P:ı

,Pas~~~~ ambiguus--- .1-1---- - -.--:---,--" ---1- ---

--'---1---

--1-

__..-1 __ ;_ - --

-2- -

--ı---. -'-

_--.,-1---- - - -- -

---I-ı--...

-,--.---!---.-- _.J -- - ---:---!-- - _.---- --.

~uelleriu~caPilıar~s_!_I_'I--i

-I

--'_!__

I'-:_J -J-J-i-

J__

ı.=J-ı

I~J --1--'1

J_

.-1-__

1- I__

J_I

Cytocaluusocreatus '"

'.

i ' . i i ! i

ı

'

_______________ :_-1-_: -- -_! __.- -: ---.-.- -- - - --i--- -- .-- - .-.-- .-- - --

-. !

prot~~t~onygıus-spp~-i-:I'--.I-.I--I-I--I-I--i--I-1--1.-

--1---1-

--\---1-1!~-i-j-ı-J-i---I---!-I~...I

~ i

Taemaspp.

I..

"

i! ! i 'i" i i ! '!

8

:Di;~ı~;c~~~~--'--

--'--1-

-1-1.-1

1

-1---1--

--i

--!-I!---i--!--I--:--ı--I--i--~-

-1--

1--1

--i

662 Y. TiGİi\ - A. BURGU - A. DOGAi\AY - S. ÖGE -- Ş. L'MCR

nunla beraber bazı çalışmalarda

,

mavmunlarda

.

enfeksiyonun az oldu-ğu hildirilmiş (3, 12), Trichııris spp., Strongyloides spp. ve Enterebilis

spp. nin sık rastlanan türler olduğu kaydedilmiştir (20, 26, 27) ki bu biziın bulgularımız ilc de uyumdadır. Bulunan bu türleri n ise hayvanat bahçelerinde bu grup hayvanlara büyük ilgi gösterilmesi, yasak olma-sına karşın bunlara, fındık fıstık atılması sonucu büyük olasılıkla in-san kaynaklı olduğu kanısındayız.

Dışkı yoklamaları ile AOÇ Hayvanat Bahçesinde bazı kanatlı ve memeli hayvanlardaki helmint enfeksiyonlarının yayılışını şaptama-ğa yönelik olan ve bundan sonra yapılacak çalışmalara yardımcı ola-bilecek ön çalışma niteligindeki bu proje sonucunda; a) Helmint en-[eksiyonlarının genel yayılışlarının hayvan gruplarına göre farklılık gösterdiği b) Bulunan parazitlerin ve yayılışlarının daha önce de Tür-kiye'deki hayvanlardan bildirilenierin paralelinde olduğu .c) Helmint enfeksiyonlarının yaygınlığına karşın ağır enfeksiyonların bulunma-dığı kaydedilmiştir. Bu, AOÇ Hayvanat Bahçesindeki hayvanların rutin kontrol ve sağaltl1111arının Veteriner Hekim kontrolünde bulun-ınasından kaynaklanmaktadır.

Teşekkür: Proje sırasında değerli yardımlarını esirgemeyen AOÇ Hayvanat Bahçesindeki tüm personele teşekkürü bir borç biliriz.

Kaynaklar

ı.Allmaeher, G. (1968): Die Kokzidieıı roıı Vögelıı iiLi Zoa. Disserlation.

2. AI-Rubaie, F. (1987): Aııkara re Yöresiilde Tumklarda Helmiııt D((eksiyoıılal'llllll

Ya-ydlŞI. Yüksc:k Lisans Tezi, Ankara Üniv.

3. Barutzki, D., Hasslinger, M.A., Sehmid, K. und Wiesner, H. (1985): Situationsanalyse Zlllll Endoparasiteııbej(11/ bei Zootieren. Tierarztl. umsch., 40: 953-961. 4. Burgu, A., Tınar, R., Doğanay A., ve Toparlak M. (1985): Ankara'da sokak

kedi/eri-Ilin ekto- re endoparazitleri üzerinde bir araştırma. A.Ü. Yet. Fak. Derg., 32: 288-300. 5. Chauan, P.P.S., Bhatia 8.8., Arora, G.S., Agrawal, R.I). and Ahluwahlia S.S. (1973):

A prefiminary survey of parasitic infeetions amoııg maııımals aııd birds at Lueknow aııd De/lıi Zoo. Indian J. Aninı. Sci., 143:ı63-168 (Rer: Helminth. Abst., 1974, 43, 1038).

6. Doğanay, A. (1983): Ankara köpeklerinde görülen Iıelmim türleri, buııların yayıltşı ve halk sağliğı yönünden önemi. A.Ü. Yet. Fak. Derg., 30: 550-561.

7. Dunn, A.M. (1978): "Veterinar)' Helmintology" 2 nd cd. Wılliam Heinemann Medical Books Ltd. London WCIB 3HH.

HAYVA:\AT UAHÇES! HAYVAi\"LARINJ:'-1 IlELMİ'\T!.ERİ 663

8. Ergün, H. ve Merdivenci, A. (19)3): Yıırdul/1l1Zçil keklik (Perdix perdix raııesceıısj re klYll1lz1keklik (Alectoris graem) lerde ilk defa olarak hııldıığıımıız-patojeıı nellla/od' lar. Türk Vel. Hekim. Dern. Derg., 23 :80-.8 i.

9. Eriksen E., Eriksen, Lo and Nansen, P. (1973): Oıırbreak ofIascioliasis (F. hepalica) in zoo animals. Nord. Vel. Med., 25: 528-)33.

10. Frolka, J. und Za,'adil, R. (1985): Parasitlenbe(all bei hirscheıı Iıl1dıııııll/oıısil/1

Zoo-logischen Garteıı Gotllvoldor-l.esııa. 27. InternaL. Symp. Ekrankungen Zootiere. Sı. Yir.een-Torino, 149-154.

i i. Gaur, S.N.S., Sethi, M.S., Tewari, H.C. and Prakash, O. (1979): A ııote 011;he prel"ll-leııce ofhell1lilııh parasites iıı lI'ildand zoo onimalsiııVI/ar Prades". Jndian J. Ani!ıl. Sei., 49:159-161. (Ref: Helminth Absl., J979, 49, 4932),

12. Geraghty, V., Mooney, .J. and Pike K. (1981---1982): A stııdy ofparasitic iııfections

iııIllamıııals oııd hirds at the Dııh/iıı Zoological Gardeııs. Res. Comm., 5: 343-348. 13. Göltenboth, R. und Klös, H.G. (1978): ZIıI/1 Derzeitigen staııd der Parasitologıscheıı

über lI'achııng der Zootiere im Zoo Ber/iıı. 20. Internal. Symp. Erkrankungen Zooti-ere. Dvür Kralove, 335 -341.

14. Güralp, N. ve Mayılmayıl, A. (1971): Saııısun'da stllüıılerde (Plwsiaııııs colchicııs) görüleıı sekal trichostronKy!ose ile Mallophaga eııfekslJ'01ı10fl/7II1ctkcıı ı'e sağııılıııa-lan. A.O. Vel. Fak. Derg., 18: 271-275.

15. Güralp, N., Dinçer, Ş. Kemer, R., Canıoray, R. ve Taşan, E. (1977): EklZlğ yörC'sikö-pekierilide görülen gastro-intestinal helmini ıürleriyle bilıılanil ya.nhş 01"<1111re halk sağhğı yöııııııdeıı ôııeııılcri. A.Ü. Veı. Fak. Derg., 2:241---249.

16.' Hernandez-Rodriguez, S., Martiııez-Gomez, F., Gutierrez-Palıımino, P. and Marli-nez-Cruz, M.S. (1984): Parasıtocoenosis of red dea (CerVlls elaphııs) ın Sierra Mo-reııa, Cordoha, Spain. 26. Internal. Symp. Erkrankuııgen Zootiere, Brno. 17. Jppen, P. und Henne, D. (1982): Lıır Bedeıııııııg des Parasiıeııbefalles bei der Aufzuclıt

1'011Zoo-uııd Wildtiereil. 26. InternaL. Symp. Erkrankungen Zootiere. Weszprem. 18. Jansen, J. (1976): On the hell/1ilııhfaııııa of the 1/10ııjjloıı (Ol'is aries

IIII1SiIııOIl)COI/1-pared ıritlı those of domestic slıeep (Ol'ies aries dol/1.) and deer (Capreolııs capreolas, Cerrııs elaphııs) in the Nethaluııds. Wildlife Dis., 499-5G6.

19. Kock, R.A. (i986): Eli/eric Nel/1a1ode /lıfestatioıı in Thomsoıı's Gazalil's, Go::ella thom-soııi, at ",hipsnade park, the Zoological Society of LOııdolı. J. Zoo. An. Med., 17:61--64.

20. Um, Y.J. and Lee,W.c. (1977): Epidel11iologicalsıııdy 011iııfesta/ion rates olparasites iıı zoo (InililoIs. Korean J. Yet. Res., 17: 17-26.

21. Marıinez-Gomez, F., Hernandez- Rodriquez, LA. and Martinez-Cruz, M.S. (1986): Parasites frOIll the wild goat in Spaiıı. 2R. Internal. Symp. Erkrankungen Zootiere Rostoek.

22. Merdivenci, A. (1961): ıstanbul'da lan'a ıııigrans resenuar/arı ıizerinde araştırıııalar. Türkiye Tıp Eneümeni Arşivi., 46-47: 149-164.

23. Merdivenci, A. (1967): Türkiye'niıı Marmara Bölgesiilde Evcil Tavuk Hiııdi, Ördek I'e

Kazıarda Görülen Treıııatod, Cestod I'eNematod'lara Dair AraştlYlıwlar. Kutulmuş Matbaası, İstanbuL.

664 Y. Tır;iN - A. BURCU - A. DO(;ANAY - S. ÖGE - Ş.

mvıuR

24. Merdh'cnci, A. (1970): Tiirkiye Parazitleri re Parazitolojik Yaylı/Ian. tÜ.Cerrahpaşa Tıp Fak. Yayın. i61O/9. Kutulmuş Matbaası, İstanbuL.

25. Mimioğlu, M., Güralp, N., Tolgay, N. yc Sayın, F. (1965): Aııkara ciramıda tilki (Vııl-pes vul(Vııl-pes) lerde bulduğumuz helmimler. A.Ü. Vel. Fak. Derg., 12:164--190. 26. Pandey, V.S. (1978): ObSerl'aliolıs011gastro-iıııesıiııa/ helmiııths of Zoo animals iıı

Lubumhashi, Zoire caprological sıl/Tey. Bull. Anim. Hllh. Prod. Afr., 26: 361 (Ref: Helmintiı. Abst., 1979, 48, 4933).

27. Patnaik, M.M. and Acharjyo, L.N. (I 970): NO/es aııılıe helmiııılı parasiıes of rerıebrates

iıı Baranga Zoo. (Orissa). Jndian Yet. ı., 47: 723-730.

28. Quseda, A. and Maggio, Y. (1982): Parassits gasıro-illtesliııali /'ISCOıııral1iıı aııiII/als esatıcı [Parasiıes of ılıe digestire lract iııexalic aııimals}. Sei. VeL, 36: 655-657. 29. Rodhakrıshna Reddy, K. and Rao, B.V. (1983): Nemalodes parasiıes of captire birds

at Nehru Zoologica/ Park al Hyderahad, Andhra Pradesh. Curr. Sei., 52: 316. 30. Saad, M.B., EI-Sinnary, K.A., EI-Mübarek, S. and EI-Bahari, K.S. (1983):

(Eııdopa-rasites iıı wi/d animals at Khartoıım Zoo. Bull. Anim. Hlth. Prod. Afr., 31 :9-15. (Ref: Helmintiı. Abst. 1986, 55, 384).

3 I. Sehatzle, M. (1964): Koprolagisclıe Uıııersuchuııgeıı bei Wiederkauem im Miiııchem Tierpark Hellabrıııııı wıter besoııderer he/'licksichtiguııg der Jahreszeiılicheıı schwaııkuııgeıı iııder Wıırmei uııd wurmlar reııaussclıeiduııg. Diss. Münieh., (Ref: Helminth. Abst., 1964, 38, 3905).

32. Sen-Gupla, M.R.A. (J 974): Pre/iminary report011disease aııd parasiıes of zoo animals, birdç aııd reptiles. lndian

ı.

Anim. Hlth., 13:15-24 (Ref: Helmintiı. Abst., 1975. 44, 3303).

33. Sosnowskı, A. (1973): Parasitische Nemaladeli hei wi/deıı Felideıı. Zool. Gart. Lpz., 43: 204-209.

34. Taşan, E. (1982): E/azığ Kırsal Yöre Köpekleriilde He/miııtleriıı Yayılişı re Ilisali Sağ-"ğı Yöııiiııdeıı Öııemi. Doçentlik tezi.

35. Tolgay, N. (i957): Aııkara ı'e Cimrı Taruk/amıda Tesadüf Edi/eli Bağırsak Nemalad-la/'l Üzerinde Sisıematik Araştmııa/ar. Ankara Ün iv. Basımevi, Ankara.

36. Tschcrncr, W. (1978): Kapro/agiiclıe Uııtersuchuııgeıı hei Huftiereıı des Tierparh Ber-/iıı. 20. İnternat. Symp. Erkrankungen Zootiere. Dvur Kralave., 137--143.