KASTAMONU ATMOSFERİNDE SPOR KONSANTRASYONUNUN SAATLİK DEĞİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ

T.C.

KASTAMONU ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

KASTAMONU ATMOSFERİNDE SPOR

KONSANTRASYONUNUN SAATLİK DEĞİŞİMLERİNİN

İNCELENMESİ

Serhat KARABICAK

Danışman

Doç. Dr. Talip ÇETER

Jüri Üyesi

Prof. Dr. N. Münevver PINAR

Jüri Üyesi

Doç. Dr. Barış BANİ

YÜKSEK LİSANS

BİYOLOJİ ANA BİLİM DALI

iv

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

KASTAMONU ATMOSFERİNDE SPOR KONSANTRASYONUNUN SAATLİK

DEĞİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ

Serhat KARABICAK

Kastamonu Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü

Biyoloji Ana Bilim Dalı

Danışman: Doç. Dr. Talip ÇETER

1 Ocak 2017- 31 Aralık 2017 periyodunda yapılan çalışmada, Kastamonu ili

atmosferinde bulunan mantar sporlarının volümetrik metot ile teşhisi ve sayımı

gerçekleştirilmiştir. Çalışma sonucunda, Protista aleminden 1 cins ve 1 sınıf

(Peronospora, Myxomycetes), Mantarlar aleminden 37 adet cins, (Cladosporium,

Alternaria, Leptosphaeria, Nigrospora, Exosporium, Xylaria, Ustilago, Fusarium,

Periconia, Pleospora, Stemphylium, Curvularia, Puccinia, Tetracoccosporium,

Drechslera, Didymella, Oidium, Epicoccum, Melanomma, Torula, Melanospora,

Paraphaeosphaeria, Chaetomium, Venturia, Botrytis, Ganoderma, Dictyosporium,

Pithomyces, Boletus, Ascobolus, Sporormiella, Coprinus, Agrocybe, Diatrype,

Arthrinium, Polyhriuncium, ve Didymosphaeria), 1-Septalı Askospor, Çok Septalı

Askospor ve Renkli Basidiomycetes olmak üzere 3 adet grup olmak üzere 39 adet

taksona ait spor tespit edilmiştir. Atmosferde dominant olarak belirlenen sporların,

% 58,76 Cladosporium, % 8,00 Leptosphaeria, % 5,01 Pleospora, % 4,98

Alternaria, % 2,45 Diatrype, % 2,40 Fusarium, % 2,15 Agrocybe, % 1,99 Oidium, %

1,82 Coprinus, % 1,74 Exosporium, % 1,68 Didymella, % 1,54 1-septalı askospor, %

1,54 Ustilago, % 1,46 Xylaria taksonlarına ait olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, toplam

spor miktarı içerisindeki oranı % 1’in altında kalan 28 taksona ait sporların

toplamının ise % 4,48 olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada spor konsantrasyonlarının

saatlik değişileri incelenmiş, spor konsantrasyonunun gün içerisinde en yüksek

değere ulaştığı saatlerin mevsimselere göre değişkenlik gösterdiği saptanmıştır.

Ayrıca spor konsantrasyonu taksonlara göre de gün içerisinde değişkenlik

göstermektedir. Toplam spor konsatrasyonu bakımından en yüksek konsantrasyon

yaz mevsiminde 03:00-04:00 saatleri arasında, ilk bahar mevsiminde 06:00-07:00

saatleri arasında, sonbahar mevsiminde 15:00-16:00 saatleri arasında ve kış

mevsiminde ise 00:00-01:00 saatleri arasında saptanmıştır. Haziran ayında, saat

03:00-04:00 arasında atmosferde en yüksek spor yoğunluğu tespit edilmiştir. Çalışma

sonucunda, Kastamonu yöresi için yıllık mantar spor

takvimi oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Kastamonu, Mantar Spor Takvimi, Spor, Atmosfer

2019, 264 sayfa

v

ABSTRACT

MSc. Thesis

INVESTIGATION OF HOURLY CHANGE OF ATMOSPHERIC SPORE IN

KASTAMONU ATMOSPHERE

Serhat KARABICAK

Kastamonu University

Institute of Sciences

Department of Biology

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Talip ÇETER

In this study, conducted in 1 January 2017- 31 December 2017 period, identification

and counting of fungi spores in Kastamonu Atmosphere had been realized with

volumetric method. In conclusion, 39 spore species of taxa were determined such as

1 genus and 1 class from Protista kingdom (Peronospora, Myxomycetes), 37 genera

from fungi kingdom (Cladosporium, Alternaria, Leptosphaeria, Nigrospora,

Exosporium, Xylaria, Ustilago, Fusarium, Periconia, Pleospora, Stemphylium,

Curvularia, Puccinia, Tetracoccosporium, Drechslera, Didymella, Oidium,

Epicoccum, Melanomma, Torula, Melanospora, Paraphaeosphaeria, Chaetomium,

Venturia, Botrytis, Ganoderma, Dictyosporium, Pithomyces, Boletus, Ascobolus,

Sporormiella,

Coprinus,

Agrocybe,

Diatrype,

Arthrinium,

Polyhriuncium,

Didymosphaeria), together with 3 of groups such as 1-septate ascospores,

multi-septate ascospores and dark colour basidiospores. Regarding the dominant spores in

atmosphere, % 58,76 Cladosporium, % 8,00 Leptosphaeria, % 5,01 Pleospora, %

4,98 Alternaria, %2,45 Diatrype, % 2,40 Fusarium, % 2,15 Agrocybe, % 1,99

Oidium, % 1,82 Coprinus, % 1,74 Exosporium, % 1,68 Didymella, % 1,54 1-septate

ascospores % 1,54 Ustilago, % 1,46 Xylaria were determined. Moreover, total rate

was specified as % 4.48 for the spores of the 28 taxa lower than %1 in total spore

amount. Also, the hourly change of the spores were examined and the daily time of

the highest spore concentration changed as to the seasons was stated. Furthermore,

the spore concentration shows variability among the taxa. In point of total spore

concentration, the highest levels were determined at 03:00-04:00 (a.m) in summer, at

06:00-07:00 (a.m) in spring, at 03:00-04:00 (p.m) in autumn, at 00:00-01:00 (a.m) in

winter season. The highest spore density was determined at 03:00-04:00 (a.m) in

June. At the end of the study, the fungi spore calendar was formed for Kastamonu

region.

Key Words: Kastamonu, Fungi Spore Calendar, Atmosphere

2019, 264 pages

vi

TEŞEKKÜR

Kastamonu ili atmosferik sporların saatlik değişimini belirlemeye yönelik bu

çalışmada bana yol gösteren bilgilerini ve tecrübelerini benimle paylaşan, her türlü

desteğini benden esirgemeyen Kastamonu Üniversitesi öğretim üyesi danışman

hocam Doç. Dr. Talip ÇETER ‘e teşekkürü bir borç bilirim.

Ders aşamasında bilgilerinden yararlandığım Biyoloji Anabilim Dalı bölüm

hocalarıma ve Araştırma Görevlilerine teşekkürlerimi sunarım.

Tezime katkıda bulunan sayın hocalarım Prof. Dr. N. Münevver PINAR ve Doç. Dr.

Barış BANİ hocalarıma teşekkürlerimi sunarım.

Desteklerini hiç esirgemeyen KASPER (Kastamonu Üniversitesi Personel

Belgelendirme Merkez Müdürlüğü) personeline ve her daim yanımda olan

Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü Öğretim

Üyesi Prof. Dr. Ahmet SIVACIOĞLU’na teşekkürlerimi sunarım.

Her daim desteklerini esirgemeyen fikirleri ile beni yönlendiren dostlarım Bilgisayar

Müh. Mustafa DOĞAN, Bio. Mehmet COŞKUNÇAY, Bio. Gökhan ÜTÜK’e

teşekkür ederim.

Eğitim hayatım boyunca benden desteklerini esirgemeyen her zaman yanımda olan

başta annem babam olmak üzere abim ve ablama teşekkür ederim.

Varlıklarıyla bana güç veren ve desteklerini esirgemeyen sevgili eşime, kızıma ve

oğluma teşekkür ederim.

Serhat KARABICAK

Kastamonu, Haziran, 2019

vii

İÇİNDEKİLER

Sayfa

TEZ ONAYI ... ii

TAAHHÜTNAME ... iii

ÖZET ... iv

TEŞEKKÜR ... vi

İÇİNDEKİLER ... vii

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... ix

ŞEKİLLER DİZİNİ ... x

TABLOLAR DİZİNİ ... xi

1. GİRİŞ ... 1

1.2. Mantarlar Âlemi ... 2

1.2.1. Mantarların Hücre Yapısı ... 3

1.2.2. Mantarlarda Üreme Şekilleri ... 4

1.2.2.1. Eşeysiz Üreme ... 4

1.2.2.2. Eşeyli Üreme ... 4

1.2.3. Mantarların Sınıflandırılması ... 5

2. LİTERATÜR İNCELEMESİ ... 6

2.1. Gravimetrik Metot Kullanılarak Yapılan Yurtdışı Çalışmalar ... 6

2.2. Volümetrik Metot Kullanılarak Yapılan Yurtdışı Çalışmalar ... 8

2.3. Gravimetrik Metot Kullanılarak Yapılan Yurtiçi Çalışmalar ... 15

2.4. Volümetrik Metot Kullanılarak Yapılan Yurtiçi Çalışmalar ... 17

3. YÖNTEM ... 20

3.1. Araştırma Alanının Bulunduğu Bölge ... 20

3.1.1. Coğrafi Yapısı ... 20

3.1.2. Kastamonu İli Bitki Örtüsü ... 21

3.1.3. Burkard Spor Tuzağının Bulunduğu Yer ... 22

3.2. Burkard Spor Tuzağının Genel Özellikleri ... 22

3.3. Preparat Hazırlama ... 24

3.3.1. Yapıştırıcının Hazırlanması ... 24

3.3.2. Gliserin-Jelatin Hazırlanması ... 24

3.3.3. Atmosferik Preparatların Hazırlanması ... 24

3.3.4. Preparatların İncelenmesi ... 25

3.3.5. Günlük ve Saatlik Havadaki Sporların Hesaplanması ... 25

4. BULGULAR ... 27

4.1. Kastamonu İli Toplam Spor Konsantrasyonları ve Aylık Ortalama

Meteorolojik Verileri ... 27

4.1.1. Ocak Ayı Spor Yoğunlukları ... 29

4.1.2. Şubat Ayı Spor Yoğunlukları ... 31

4.1.3. Mart Ayı Spor Yoğunlukları ... 32

viii

4.1.5. Mayıs Ayı Spor Yoğunlukları ... 34

4.1.6. Haziran Ayı Spor Yoğunlukları ... 35

4.1.7. Temmuz Ayı Spor Yoğunlukları ... 36

4.1.8. Ağustos Ayı Spor Yoğunlukları ... 37

4.1.9. Eylül Ayı Spor Yoğunlukları ... 38

4.1.10. Ekim Ayı Spor Yoğunlukları ... 39

4.1.11. Kasım Ayı Spor Yoğunlukları ... 40

4.1.12. Aralık Ayı Spor Yoğunlukları ... 41

4.2. 2017 Yılı Kastamonu Atmosferinde Dominant Olarak Saptanan Spor

Taksonlarının İncelenmesi ... 42

4.2.1. Cladosporium sp. (Askomikota) ... 43

4.3.2. Leptosphaeria sp. (Askomikota)... 44

4.3.3. Pleospora sp. (Askomikota) ... 45

4.3.4. Alternaria sp. (Askomikota) ... 46

4.3.5. Diatrype (Diatrypaceae) sp. (Askomikota) ... 47

4.3.6. Fusarium sp. (Askomikota) ... 48

4.3.7. Agrocybe sp. (Basidiomikota)... 49

4.3.8. Oidium sp. (Askomikota) ... 50

4.3.9. Coprinus sp. (Basidiomycota) ... 51

4.3.10. Exosporium sp. (Askomikota) ... 52

4.3.11. Didymella sp. (Askomikota) ... 53

4.3.12. 1-Septalı Akosporlar (Askomikota) ... 54

4.3.13. Ustilago (Basidiomikota) ... 55

4.3.14. Xylaria sp. (Askomikota) ... 56

4.4. Kastamonu İli Spor Takvimi ... 57

5. TARTIŞMA ... 59

6. SONUÇ ... 70

7. ÖNERİLER ... 71

KAYNAKLAR ... 72

EKLER ... 80

Ek 1 Ocak Ayı Atmosferindeki Saatlik Spor Konsantrasyonu ... 81

Ek 2 Şubat Ayı Atmosferindeki Saatlik Spor Konsantrasyonu ... 97

Ek 3 Mart Ayı Saatlik Atmosferdeki Spor Konsantrasyonu ... 111

Ek 4 Nisan Ayı Atmosferinde Saatlik Spor Konsantrasyonu ... 126

Ek 5 Mayıs Ayı Atmosferinde Saatlik Spor Konsantrasyonu ... 141

Ek 6 Haziran Ayı Atmosferinde Saatlik Spor Konsantrasyonu ... 157

Ek 7 Temmuz Ayı Atmosferinde Saatlik Spor Konsantrasyonu ... 172

Ek 8 Ağustos Ayı Atmosferinde Saatlik Spor Konsantrasyonu ... 187

Ek 9 Eylül Ayı Atmosferinde Saatlik Spor Konsantrasyonu ... 203

Ek 10 Ekim Ayı Atmosferinde Saatlik Spor Konsantrasyonu ... 218

Ek 11 Kasım Ayı Atmosferinde Saatlik Spor Konsantrasyonu ... 233

Ek 12 Aralık Ayı Atmosferinde Saatlik Spor Konsantrasyonu ... 248

ix

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

Simgeler

l

Litre

m

Metre

m

3

_Metreküp

spor/m

3

_{Metreküpteki spor sayısı}

mm

Milimetre

mL

Mililitre

m

Saniyede gidilen metre sayısı

C

o

_{Sıcaklık birimi}

kg/m

2

_{Metrekareye düşen yağmur ağırlığı}

Kısaltmalar

x

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa

Şekil 1.1. Mantar hifi [6] ... 3

Şekil 3.1. Kastamonu ilinin haritası [85] ... 20

Şekil 3.2. Burkard spor tuzağınının bulunduğu yer ... 22

Şekil 3.3. Burkard spor tuzağının genel görünümü... 23

Şekil 3.4. Kasnağın şeması ... 23

Şekil 3.5. Hazırlanmış preparatın görünümü ... 26

Şekil 4.1. Meteorolojik veriler ... 29

Şekil 4.2. Toplam spor konsantrasyonları oranı ... 42

Şekil 4.3. Cladosporium sp. mikroskop görüntüsü ... 43

Şekil 4.4. Cladosporium aylara göre dağılım grafiği (spor/m3) ... 43

Şekil 4.5. Leptosphaeria sp. mikroskop görüntüsü ... 44

Şekil 4.6. Leptosphaeria aylara göre dağılım grafiği (spor/m3) ... 44

Şekil 4.7. Pleospora sp. mikroskop görüntüsü ... 45

Şekil 4.8. Pleospora aylara göre dağılım grafiği (spor/m3)... 45

Şekil 4.9. Alternaria sp. mikroskop görüntüsü ... 46

Şekil 4.10. Alternaria aylara göre dağılım grafiği (spor/m3) ... 46

Şekil 4.11. Diatrype sp. mikroskop görüntüsü ... 47

Şekil 4.12. Diatrype aylara göre dağılım grafiği (spor/m3) ... 47

Şekil 4.13. Fusarium sp. mikroskop görüntüsü [73] ... 48

Şekil 4.14. Fusarium aylara göre dağılım grafiği (spor/m3) ... 48

Şekil 4.15. Agrocybe sp. mikroskop görüntüsü... 49

Şekil 4.16. Agrocybe aylara göre dağılım grafiği (spor/m3) ... 49

Şekil 4.17. Oidium sp. mikroskop görüntüsü ... 50

Şekil 4.18. Oidium aylara göre dağılım grafiği (spor/m3) ... 50

Şekil 4.19. Coprinus sp. mikroskop görüntüsü ... 51

Şekil 4.20. Coprinus aylara göre dağılım grafiği (spor/m3) ... 51

Şekil 4.21. Exosporium sp. mikroskop görüntüsü ... 52

Şekil 4.22. Exosporiun aylara göre dağılım grafiği (spor/m3)... 52

Şekil 4.23. Didymella sp. mikroskop görüntüsü ... 53

Şekil 4.24. Didymella aylara göre dağılım grafiği (spor/m3) ... 53

Şekil 4.25. 1-Septalı Askosporlar mikroskop görüntüsü ... 54

Şekil 4.26. 1-Septalı Askosporlar aylara göre dağılım grafiği (spor/m3) ... 54

Şekil 4.27. Ustilago mikroskop görüntüsü ... 55

Şekil 4.28. Ustilago aylara göre dağılım grafiği (spor/m3) ... 55

Şekil 4.29. Xylaria mikroskop görüntüsü ... 55

Şekil 4.30. Xylaria aylara göre dağılım grafiği (spor/m3) ... 55

xi

TABLOLAR DİZİNİ

Sayfa

Tablo 4.1. Toplam spor konsantrasyonları ... 28

Tablo 4.2. Aylık meteorolojik veriler ... 29

Tablo 4.3. Ocak ayı toplam spor konsantrasyonu ... 30

Tablo 4.4. Ocak ayı saatlik ortalama ... 30

Tablo 4.5. Şubat ayı toplam spor konsantrasyonu ... 31

Tablo 4.6. Şubat ayı saatlik ortalama ... 31

Tablo 4.7. Mart ayı toplam spor konsantrasyonu ... 32

Tablo 4.8. Mart ayı saatlik ortalama ... 32

Tablo 4.9. Nisan ayı toplam spor konsantrasyonu ... 33

Tablo 4.10. Nisan ayı saatlik ortalama ... 33

Tablo 4.11. Mayıs ayı toplam spor konsantrasyonu ... 34

Tablo 4.12. Mayıs ayı saatlik ortalama ... 34

Tablo 4.13. Haziran ayı toplam spor konsantrasyonu ... 35

Tablo 4.14. Haziran ayı saatlik ortalama ...

35

Tablo 4.15. Temmuz ayı toplam spor konsantrasyonu ...

36

Tablo 4.16. Temmuz ayı saatlik ortalama ...

36

Tablo 4.17. Ağustos ayı toplam spor konsantrasyonu ...

37

Tablo 4.18. Ağustos ayı saatlik ortalama ...

37

Tablo 4.19. Eylül ayı toplam spor konsantrasyonu ...

38

Tablo 4.20. Eylül ayı saatlik ortalama ...

38

Tablo 4.21. Ekim ayı toplam spor konsantrasyonu ...

39

Tablo 4.22. Ekim ayı saatlik ortalama ...

39

Tablo 4.23. Kasım ayı toplam spor konsantrasyonu ...

40

Tablo 4.24. Kasım ayı saatlik ortalama ...

40

Tablo 4.25. Aralık ayı toplam spor konsantrasyonu ...

41

1

1. GİRİŞ

Mantarların insanlar tarafından tanınması çok eski yıllara dayanmaktadır.

Mikroskobun keşfi 17. yy zamanlarında mantarların yapısı ve gelişim şekilleri

tanımlanmaya başlanmıştır. Mantarlarla ilgili ilk sınıflandırmayı G. Bauhin

1560-1624 yılları arasında yapmıştır. Tournefort 1656-1708 yılları arasındaki

çalışmalarında liken cinslerini tanımlamıştır. Gerçekte mantarlarla ilgili ayrıntılı

tanımlama ve bilgileri Pier Antonio Micheli 1679-1737 yılları arasında yayınlanan

eserlerinde mantarın özelliklerini ve ayrım anahtarını yayınlamıştır. Taksonomik

anlamda C.H. Persoon 1775-1837, E.M. Fries 1794-1878 yapılan çalışmaların

sonucunda mantarları sınıflandırdığı ve bilinmeyen binlerce mantarı tespit ettiği

anlaşılmaktadır. Dünyanın birçok yerinde yapılan çalışmalar sonucunda mantarlarla

ilgili isimlendirme problemleri ortaya çıkmaktadır. Bunun en büyük nedenlerinden

biri aynı mantara farklı yöresel isimlerin verilmiş olmasıdır. Bu karmaşayı ortadan

kaldırmak amacıyla Pier Andrea Saccardo 1830’ da Sylloge Fungorum adlı eseriyle

bilim dünyasına katkıda bulunmuştur [1].

Dünya genelindeki mantar türlerinin sayısı yaklaşık olarak 1 500 000 civarında

olduğu düşünülmektedir. Bugüne kadar yaklaşık 80 000 ile 120 000 tür

tanımlanmıştır. Bu durum mantarlar âlemini, gezegenimizin en az keşfedilmiş

biyoçeşitlilik kaynaklarından biri haline getirmektedir. Mantarların çevreye,

endüstriye ve insan hayatına olan önemli etkileri, üzerlerinde bilimsel çalışmaların

yapılmasını teşvik etmektedir. Mantarlar ayrıştırıcı, bitki patojeni ve simbiyotik eş

olarak iyi tanınmaktadır. Uygun koşulların gerçekleşmesiyle mantarlar her yerde

çoğalabilir ve duruma göre hem yararlı hem de zararlı olabilmektedir. Ayrıca

mantarlar doğada karbon ve nitrojen dönüştürücü rolü oynamaktadır [2].

Mantarlar âlemi, bitki ve hayvanlar âleminden farklı bir âlem olmakla birlikte

fotosentez yapmayan, tohum gibi yapılar oluşturmayan ve temel yapıları hif adı

verilen yapısal olarak basit borucuklardan oluşan çok hücreli ya da tek hücreli

canlılardır [3].

2

Mantarlar organik materyaller üzerinde saprofit veya parazit olarak yaşarlar. Açık

havadaki mantar sporlarının büyük kısmı çürüyen bitki materyallerinden havaya

nüfus ederler. Atmosferde bulunan çok çeşitli partiküller vardır. Bu partiküller

arasında mantar sporları önemli miktarda bulunmaktadır. Mantar sporları, iç ve dış

havadaki ana bileşenlerin bir parçasıdır. Havadaki mantar sporlarının konsantrasyonu

özellikle yağmurlu mevsimlerde yüksek olduğu bilinmektedir. Birçok mantar sporu

sadece yağışlı havalarda ortaya çıkmaktadır. Havadaki mantar sporlarının

konsantrasyonunun fazla olması insanlarda birçok alerjik reaksiyonların temel

sebeplerindendir. Alerji; mantar sporlarının temel yapı taşı olan proteinlerin insan

vücuduna teması ile vücudun vermiş olduğu tepki olarak açıklanmaktadır. İnsanlarda

kulak, burun ve gözlerde reaksiyonlara aşırı maruz kalınması durumunda ise astım ve

üst solunum yolu enfeksiyonları başgöstermektedir. [4].

Atmosferdeki polen ve mantar sporlarının tespitinin araştırılması amacıyla

aeropalinoloji bilimi kurulmuştur. Aeropalinoloji bilimi havadaki spor ve

polenlenlerin yakalanması, teşhisi ve bunların saatlik, günlük, haftalık ve yıllık

değişimlerini inceler. Aeropalinoloji, bu bilgiler ile çeşitli bölgelerin atmosferindeki

polen ve sporların yoğunlukları tespit edilerek spor ve polen takvimleri oluşturmayı

hedeflemiştir. Bu takvimlerin amacı alerji hastalarının korunmasında ve tedavisinde

doktorlara yardımcı olmaktır. Spor takvimi yapılan bölgelerde alerji tanı ve

tedavisinde daha iyi sonuçlar alınabilmektedir.

Bu çalışmada Kastamonu il merkezi atmosferinde bulunan mantar sporlarını saatlik,

günlük, haftalık, aylık ve yıllık olarak tespit edilmesi amaçlanmıştır.

1.2. Mantarlar Âlemi

Mantarlar âlemi daha öncesinde bitkiler âleminde ‘Mycota’ bölümünde ve bu

bölümün iki alt kısımda Myxomycotina ve Eumycotina olarak yer alıyordu. Daha

sonrasında ise ‘Protista’ âleminde yer almıştır. Günümüzde ise ayrı bir âlem olan

‘Fungi’ olarak kabul edilmektedir [5].

Mantarlar, ökaryotik canlılar olup genellikle çok hücrelidirler. Mantarlar bir

zamanlar bitkiler âleminde yer alsa da genel olarak üreme, beslenme, yapısal ve

3

büyüme şekilleri diğer ökaryotlardan farklılık gösterir. Bununla ilgili yapılan

moleküler çalışmalar mantarların en yakın akrabalarının bitkiler değil hayvanlar

olduğunu göstermektedir [6].

1.2.1. Mantarların Hücre Yapısı

Bir hücreli mayalar hariç, mantarların vücutları hif olarak isimlendirilen ince

iplikçiklerden oluşmuştur. Mantarların çoğu çok hücreli olup, hifleri ortak çeperlerle

ya da septa ile hücrelere bölünmüştür. Septumlar, genel olarak ribozom, mitokondri

ve çekirdeklerin hücreden hücreye geçişine izin verecek büyüklükte deliklere

sahiptir. Mantarların hücre çeperleri esas olarak kitinden meydana gelmiştir. Kitin

böceklerin ve eklembacaklıların dış iskeletinde bulunan kitine benzeyen, azotlu ve

dayanıklı, fakat esnek olan bir polisakkarittir. Bazı mantarlar septumsuzdur; yani bu

tür mantarların hifleri ortak çeperle hücrelere ayrılmamıştır [6].

4

1.2.2. Mantarlarda Üreme Şekilleri

1.2.2.1. Eşeysiz Üreme

Basidiomyceteslerde eşeysiz üreme genellikle sporlarda meydana gelir. Sporla

üremede; eşeysiz çoğalmada önemli rol oynayan sporlar ya bir hifin ucunda veya

sporangiyum içerisinde meydana gelirler. Hif ucunda meydana gelenler hiften

kolaylıkla ayrılarak havaya geçerler. Uygun bir ortama düştüklerinde çimlenerek

tekrar bir hif meydana getirirler. Eşeysiz çoğalma da herhangi bir birleşme olmadan

mantarın özel üreme organları içerisinde yeni fertler meydana getirmesidir. Eşeyli

çoğalmada ise önce iki uygun fert arasında nükleer bir birleşme olur ve oluşan

çekirdek bölünmesi sonucu yeni fertler meydana getirir [7]

Mantarlardaki eşeysiz üreme, eşeyli üremenin haploid ve diploid fazlarında bir

devrine sahip olmayan mantarlarda görülmektedir. Eşeysiz üremede çekirdek

bölünmesi ve Mayoz’un evreleri görülmemektedir [8].

1.2.2.2. Eşeyli Üreme

Mantarlarda eşeyli çoğalma iki uygun çekirdeğin birleşmesine dayanır. Mantarlarda

eşeyli üreme döngüsü üç ayrı faza sahiptir. Bu fazlar sırasıyla; plazmogami,

karyogami ve mayozdur. Mantarların üremeleri ile ilgili olarak yapılan çalışmalarda

mantarların çoğunda eşeyli üreme tam olarak gözlenmemiştir. Eşeyli üremeleri

bilinmeyen mantarlar fungi imperfecti sınıfına toplanarak ayrı bir sınıf

oluşturmaktadır. Fungi imperfecti sınıfı içerisindeki mantarların eşeyli çoğalma

aşamaları yoktur. Fungi imperfecti sınıfında gösterilip eşeyli üremeleri belirlenen

mantarlar genellikle ascomycetes veya basidiomycetes sınıfına dâhil edilmişlerdir.

Mantarlarda eşeyli üreme hareketli eşey hücreleri olan gametler arasında oluşur. Bazı

hücrelerde olduğu gibi gametlerin morfolojileri benzer olduğunda izogamet farklı

olduğunda heterogamet adını alırlar. Gametler genellikle gametogonium denilen eşey

organı içerisinde meydana gelirler. Mantarlarda görülen gametogoniumlar birbirine

benzer yapılar veya farklı yapılara sahip olabilirler. Benzer yapıdakilere

izogametangium, farklı yapıdakilere ise heterogametongium denir. Gametlerin

birleşmesi sonucu meydana gelen zigotun durumu mantarlarda farklı şekildedir.

5

Çoğu mantarda zigotun etrafında savunma mekanizması olarak kalın bir çeper oluşur

böylece zigotun kuraklık ve ısı değişiklikleri gibi olumsuz şartlardan korunması

sağlanır. Bazı mantarlarda aynı hif üzerinde hem erkek hem de dişi gametangiumlar

oluşur. Bazılarında bu gametangiumlar aynı türün farklı hifleri üzerinde meydana

gelirler [7].

1.2.3. Mantarların Sınıflandırılması

Whittaker tarafından 1969 yılında yapılan tanıma göre mantarlar; gerçek çekirdeğe,

sahip beslenmesini emilim ile gerçekleştiren heterotallik tallofitler olarak tanımlanır

[8].

Genel olarak mantar şeklinde kabul edilen birçok mikroorganizma Protista âlemi

içerisinde sınıflandırılmaktadır. Bugüne kadar yapılan çalışmalar neticesinde

mantarlar âleminin bilinen 100 000 civarında türe sahip olduğunu ve bilimsel olarak

dört ana başlık altında toplandığı bilinmektedir.[6].

 Chytridiomycota

 Zygomycetes

 Ascomycetes

 Basidiomycetes

6

2. LİTERATÜR İNCELEMESİ

Atmosferdeki mantar sporlarının toplanması için farklı yöntemler kullanılmıştır.

Bunlar Gravimetrik ve Volümetrik olmak üzere 2 ayrı ana grupta ele alınmaktadır.

Gravimetrik yöntem; Durham ve açık petri aletleri ile tuzaklar kurularak yapılan

çalışmalardır. Açık petri içerisine besi yeri bulunan petri kapları ağzı açık bir şekilde

yerleştirilir ve hava ile doğrudan teması sağlanır. Bunun neticesinde ağzı açık petri

kaplarının içerisine mantar sporlarının toplanması ve çökelmesi beklenen bir

yöntemdir. Açık petri yöntemiyle ağır olan fungus sporlarının teşhisi yapılmaktadır

ve bu besi ortamında funguslar üreyebilmektedir. Ağırlık bakımından hafif olanlar

ise astmosferde askıda kalmaları ve çökelmelerinin uzun sürmesinden dolayı açık

petri yöntemi kullanılarak sağlıklı sonuçlar alınamamaktadır.

Durham aleti ile yapılan çalışmalar ise yer çekimi sayesinde lamın üzerine sürülen

yapıştırıcı havadaki mantar sporlarının incelenmesidir. Durham ile yapılan

çalışmalarda haftalık olarak veriler elde edilir ve hafif ağırlığa sahip mantar

sporlarının teşhisinde sağlıklı veriler elde edilememektedir [9].

Volümetrik yöntem; havayı belli bir miktar içine çekmesi (10 L/dk emmesi) ile

mantar sporlarının birim hacme düşen (spor/m

3

_{) miktarını tespit etmeye yarayan bir}

yöntemdir. Burkad ve Lanzoni tuzakları kullanılır.

2.1. Gravimetrik Metot Kullanılarak Yapılan Yurtdışı Çalışmalar

Gregory ve vd. (1952) havadaki mantar sporları Alternaria ve Cladosporium

insanlarda astıma sebep olduğunu ilk Durham ve Feinberg ortaya çıkarmışlardır. Bu

kişiler Gravimetrik ve Petri kabı yöntemini kullanmışlardır. Bu yöntemlerde büyük

spor ve polenler tuzağa yakalanırken, küçük olanlar ise çok nadir olarak tuzağa

yakalanmaktadırlar [10].

7

Frey ve arkadaşı Durie (1962) Avustralya’nın Sydney şehrinin atmosferinde 1960

yılında yapılan çalışmada gravimetrik yöntemi kullanarak havadaki alerjenleri tespit

etmeyi amaçlamışlardır. Sonuç olarak 3663 adet spor sayılmış ve bunlar arasında en

yoğun olanlar Cladosporium, Alternaria, Epicoccum, Pleospora, Penicillium,

Pullularia olduğu tespit edilmiştir [11].

Bunnag ve vd. (1982) Bangkok merkezinde 1977 yılında kültür petri yöntemi ile

yapmış oldukları çalışmalar sonucunda Aspergillus, Fusarium ve Curvularia mantar

sporlarını gözlemlemişlerdir [12].

Hurtado ve vd. (1986) Venezuela’daki atmosferindeki mantar sporlarının teşhisi için

gravimetrik yöntem kullanılmıştır. Bunun neticesinde 33 farklı spor tespit etmişlerdir

[13].

Pelizzari (1996) İtalya’nın Milan şehrinde Gravimetrik yöntemle yapmış olduğu

çalışmada toplamda 33 069 adet mantar sporu saymıştır [14].

Durugbo ve vd. (2013) Nijerya’nın Redeemer kısmının güneybatısındaki üniversite

alanında Şubat ve Mayıs 2011 yılında yapılan çalışmada 228 koloni sayılmış ve 26

mantar cinsi izole edilmiştir. Bu türler Aspergillus flavus, Aspergillus niger,

Bipolaris spp., Chrysosporium spp., Cladosporium spp., Coniothyrium corda,

Curvularia spp., Diplodia spp., Fusarium spp., Gliocladium spp., Monilia spp.,

Mucor spp., Mucor plumbeus, Penicillium spp., Phycomyces spp., Phytophthora

spp., Pilobolus spp., Pyrenochaeta spp., Rhizopus stolonifer, Torula spp.,

Trichoderma spp. ve Trichophyton spp., en sık görülen mantarlar A. niger, C. corda

ve M. plumbeus, en az görülen mantar türleri ise Torula ve Trichophyton türleri

olduğu kaydedilmiştir [4].

Bazerra ve vd. (2014) Brezilya’nın Sao Luis şehrinde 2007 yılında yapmış oldukları

çalışmada havadaki mantar sporlarını tanımlamak için gravimetrik yöntemi

kullanmışlardır. Bunun neticesinde havadaki mantar sporlarının toplam yoğunlukları

tespit edilmiş ve sonuç olarak en yaygın Aspergillus (% 33,5), Penicillium (% 18,8),

Cladosporium (% 14,2), Curvularia (% 10,6) ve Fusarium (% 7,6) olduğu tespit

8

2.2. Volümetrik Metot Kullanılarak Yapılan Yurtdışı Çalışmalar

Waisel vd. (1997) İsrail’in 3 farklı şehrinde (Ramat Gan, Tel Aviv ve Haifa)

1993-1995 yılları arasında havadaki sporların konsantrasyonundaki mevsimsel

dalgalanmalar kaydedilmiştir. Bu çalışmada Alternaria, Cladosporium, Coprinus,

Curvularia, Drechslera, Diplococcum, Epicoccum, Fusarium, Leptosphaeria,

Pithomyces,

Puccinia, Sphacelotheca, Stemphylium

ve

Ustilago

sporları

tanımlanmıştır. Tanımlanamayan sporlar çok nadir görülmüş ve ihmal edilebilir

miktarlarda olduğu kaydedilmiştir. Bu süre zarfında Cladosporium ve Alternaria

sporlarının havadaki egemen mantar sporları olduğu kaydedilmiştir [16].

Fernández vd. (1998) İspanya’nın Leon şehrinde 1994-1995 yılları arasında Burkard

spor tuzağı ile tespit edilen spor sayısının iklimsel faktörler arasındaki ilişkiyi

anlamak için, Alternaria ve Cladosporium sporlarını sayımı yapılmıştır. İki taksonun

spor konsantrasyonunun, maksimum, minimum sıcaklık ve güneşlenme saatlerinin

negatif bağıl nem ile anlamlı ilişkisi olduğunu göstermişlerdir [17].

Sterling vd. (1999) Amerika’nın Tulsa ve Oklahoma bölgesi atmosferinde 1996

yılında yapılan çalışmanun amacının Cladosporium, Alternaria, Epicoccum,

Curvularia, Drechslera, Pithomyces ve diğer sporları teşhis etmek olduğunu

belirtmişlerdir [18].

Sabariego vd. (2000) İspanya’nın Granada şehrinde 1994 yılında iklimsel faktörler

ile mantar sporlarının günlük içeriği arasındaki bağlantı üzerine yapılan çalışmada

Burkard spor tuzağı kullanılmış ve analizi sonucunda toplamda 303 608 spor/m

3

_spor

sayılmış ve Cladosporium sporları 235 383 spor/m

3

_{adet sayılmış toplamın %77,52,}

Alternaria %3.12, Ustilago %3.04 olduğu kaydedilmiştir [19].

Henríquez vd. (2001) Şili’nin Santiago şehrinde 1996-1997 yılları arsında 10 334

spor/m

3

_{sayımı gerçekleştirilmiş ve bunun neticesinde en yüksek mantar sporu}

konsantrasyonunun Nisan ve Mayıs aylarında olduğu kaydedilmiştir. Cladosporium,

toplam mantar spor sayısının % 70,9'unu, yıllık ortalama 1 527 spor/m

3

_{/gün elde}

etmiş, en yüksek yoğunluk sonbaharda gözlemlenmiştir. Alternaria ikinci en sık

görülen cins olarak ortaya çıkmış ve yıllık ortalama 40 spor/m

3

_{/gün, yıllık % 1,9'luk}

9

bir spor sayımını temsil etmektedir. Toplamda, Stemphylium, Torula, Epicoccum,

Ganoderma, Helminthosporium, Chaetomiun, Pleospora ve diğerleri % 0,5 veya

daha az yoğunluğu olduğu kaydedildi [20].

Al-Subai vd. (2002) Katar’ ın Doha şehrinde 1997-1998 yılları arasında 312 günlük

sayım yapmışlar ve bunun neticesinde Cladosporium (% 40,1), Alternaria (% 21) ve

Uncladium (% 9,2) hava kaynaklı mantarların ana bileşenleri ve en sık görülen türler

olduğunu kaydetmişlerdir [21].

Corden vd. (2003) İngiltere’nin Cardiff ve Derby'deki 1970-1996 yılları boyunca

kaydedilen Alternaria sporlarının günlük kayıtlarını karşılaştırmıştırlardır. Derby

bölgesinde Alternaria sporunda çarpıcı bir yükseliş eğilimi görülmüş olup, Cardiff'te

eğilim aşağı yönlü seyrettiği gözlemlenmiştir. Derby bölgesinde Alternaria spor

seviyeleri rüzgârla, tarımsal ve yaz sıcaklığının artışı sebebiyle bu sporun

yoğunluğunu ispatlamışlardır. Cardiff'te kıyıdaki az miktardaki tarımsal üretim

Alternaria spor yoğunluğunun düşük kalmasının temel sebeplerindendir [22].

Hasnain

vd. (2005) Suudi Arabistan'da havadaki polenleri ve sporlarını üç farklı

kentte Al-Khobar (1987-1988), Abha (1991-1992) ve Hofuf (1992-1993) Burkard

volumetric spor tuzağı kullanılarak incelemiştir. Veriler, alerjenik yetenekleri ile

ilgili olarak analiz edilmiş ve bir yıllık polen ve spor takvimleri, hastaların

semptomları ile ilişkilendirmek ve ayrıca alerjik hastalıkların teşhisi ve tedavisi için

uygun alerjen özütlerinin seçimi için tasarlanmıştır

[23].

Kasprzyk vd. (2006) Polonya’ nın biri şehir ve diğeri kırsal olan bölgesinde

2001-2002 yılları arsında yapılan çalışmada 10 spor türü örneklenmiş ve analiz edilmiştir.

Bu sporlar Alternaria, Botrytis, Cladosporium, Epiccocum, Ganoderma, Pithomyces,

Polythrincium, Stemphylium, Torula ve Drechslera’dır. En yaygın spor, % 83’lük

oranla Cladosporium'dur. Her iki yılda da kentte Cladosporium sporlarının oranı

istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek olduğu kaydedildi. Kırsal alandaki

Botrytis, Ganoderma ve Torula sporlarının ortalama konsantrasyonları şehirdekinden

10

Grinn-Gofroń vd. (2008) Polonya’nın Szczecin’ nin atmosferindeki mantar

sporlarının konsantrasyonunu belirlemek için 2004-2006 yılları arsında Hirst tipi

volümetrik yöntemle çalışma yapmışlardır. Cladosporium, Ganoderma, Alternaria,

Leptosphaeria ve Didymella sporlarının meteorolojik faktörler ile değişimi

arasındski ilişkiyi kaydetmişlerdir. Yaz aylarında havada çok sayıda mantar

sporlarının mevcut olduğunu ve en yüksek konsantrasyonların haziran, temmuz ve

ağustos aylarında olduğunu kaydetmişlerdir.

[25].

Oliveira vd. (2009) Portekiz’in şehir ve kırsal bölgelerinde (Porto, Amares)

Hirst tipi

volümetrik yöntemle 2005-2007 yılları arasında

yapılan çalışmalarda Cladosporium,

Alternaria ve Aspergillus/Penicillium sporlarının yoğunluklarını mevsimsel

farklılıklara göre kıyaslamışlardır. Cladosporium, Alternaria ile birlikte her iki yerde

de en sık görülen mantar sporu olduğunu ve yaz aylarında konsantrasyonlarının daha

yüksek olduğunu, Aspergillus/Penicillium sonbaharda daha fazla miktarda

bulunduğunu kaydetmişlerdir. Alternaria ve Cladosporium maksimum günlük spor

konsantrasyonuna saat 16:00-20:00 zaman aralığında ulaşıldı

[26].

Tomassetti vd. (2009) İtalya’nın L'Aquila şehrinde Alternaria ve Pleospora

konsantrasyonlarının tahmini için meteorolojik model olan MM5 kullanmışlardır.

Sonuçlar, önerilen tekniğin Alternaria ve Pleospora konsantrasyonlarını birkaç gün

önceden tahmin etmek için uygun bir yöntem olduğunu göstermiştir

[27].

Stępalsk vd. (2009) Polonya’nın Krakow şehrinde 1997-1999 yılları arasında burkard

volümetrik spor tuzağı ile yapmış oldukları çalışmalarda yağmursuz ve yağmurlu

dönemlerde mantar sporlarının (Alternaria, Botrytis, Cladosporium, Didymella,

Ganoderma) konsantrasyonlarını karşılaştırmışlar ve değişiklikleri analiz etmişlerdir

[28].

Abu-Dieyeh vd. (2010) Ürdün’ ün Zerka şehrinde ilk kez yapılan atmosferik mantar

sporları çalışmasında toplam konsantrasyonun % 20 Fusarium, % 7,7 Alternaria, %

4,2 Ulocladium % 6,5 Penicillium ve % 3,6 Aspergillus. Cladosporium ekim ayında

zirve yaptığını, Aspergillus ve Penicillium eylül ayında zirve yaptığını

kaydetmişlerdir. Fusarium mayıs ve ağustos aylarında, Alternaria ise mart ve

11

temmuz aylarında zirve yaptığı gözlenmiştir. Bununla birlikte, Ulocladium,

neredeyse mart ayından haziran ayına, ardından da eylül ayından aralık ayına kadar

aynı miktarlarda olduğu gözlemlenmiştir

[29].

Mallo vd. (2011) Arjantin’in La Plata şehrinin atmosferinin ilk aeromikolojik

çalışmasını yapmışlardır. Bu çalışma 2000-2001 yılları arasında hirst tipi volümetrik

spor tuzağı ile yapılmıştır. Bu süre zarfında günlük ortalama 540 spor/m

3

_{171 670}

adet spor sayılmıştır. 79 adet spor tanımlaması yapılmış yoğun olarak Cladosporium,

Leptosphaeria, Coprinus ve Agaricus kaydedilmiştir [30].

Trejo vd. (2012) İspanya’nın Merida şehrindeki bir hastanenin teras çatısına

yerleştirdikleri Burkard cihazı ile 2 yıl boyunca havadan günlük ve haftalık olarak

örnekler toplamışlardır. Günlük meteorolojik veriler ve havadaki askospor

konsantrasyonları arasındaki ilişkileri analiz etmişlerdir [31].

Stępalska vd. (2012) 2004-2006 yılları arasında Polonya’nın Szczecin, Kraków

şehirlerinde deniz seviyesinden 100-219 metre yükseklikte Didymella sporlarının

haziran, temmuz ve ağustos aylarında en yoğun konsantrasyona sahip olduğu aylar

olarak kaydetmişlerdir. Didymella spor sayısı, yerel bitki örtüsü ve hava koşullarının

çeşitliliği, özellikle de bağıl hava nem ile ilişkili olduğu belirtilmiştir [32].

Maya-Manzano vd. (2012) İspanya’nın Badajoz, Cáceres ve Mérida şehirlerinde

Alternaria sporunu hirst tipi spor tuzağında yapılan çalışmalarda sıcaklık, yağmur,

bağıl nem ile ilgili hava parametreleri dikkate alınarak analiz etmişlerdir. Alternaria

sporu ekim ayında en yüksek konsantrasyon olarak kaydedilmiştir

[33].

Almaguer vd. (2014) Küba’nın Havana şehrinde 2010-2012 yılları arasında yapılan

çalışmada Hirst tipi volumetrik spor tuzağını kullanılarak Coprinus ve Ganoderma

spor sayılarının mevsimsel değişimlerini, meteorolojik değişkenlerin etkisini ve gün

içerisindeki davranışını incelemişlerdir.

Coprinus için günlük maksimum değer 880

spor/m

3

_{(30 Eylül 2011) iken Ganoderma 44 spor/m}

3

_{(4 Eylül 2011) olduğunu}

12

O’Connor vd. (2014) İngiltere’nin Worcester şehiri ve İrlanda’nın Cork şehrinde

2010 yılında yapılan araştırmada hirst tipi volumetrik spor tuzakları kullanılmış ve

mikroskopla optik tanımlama yapılmıştır. Bu çalışma, Alternaria, Cladosporium,

Ganoderma ve Didymella sporlarının atmosferik konsantrasyonlarına odaklanan

1990 yılından bu yana mantar sporu gözlemlerinin ilk uluslararası karşılaştırmasını

temsil ettiği vurgulanmıştır

[35].

Pyrri vd. (2015) Yunanistan’ın Atina şehrinde Burkard cihazı ile yapılan 4 yıllık

araştırmada 562 günlük örnek toplanmış ve 259 851 adet spor sayılmış ve

yoğunlukları meteorolojik faktörler ile kıyaslamışlardır. Cladosporium ve Alternaria

cinslerinin zamansal değişimi, her yılın sıcak aylarında önemli bir artış göstermiştir

[36].

Sindt vd. (2016) Fransa’nın 5 şehrinde (Bordeaux, Lyon, Paris, Toulouse,

Aix-en-Provence) hirst tipi volümetrik tuzaklarla yapılan çalışmalarda farklı enlemlerde ve

farklı iklim bölgelerinde yer alan bu beş şehir, Cladosporium sporlarının

konsantrasyonları için temelde farklı eğilimler gösterdiği, en güneydeki yerlerde

düşüş eğilimi diğer yerlerde ise yükseliş eğilimi gözlenirken çalışma süresi boyunca

sıcaklık sürekli olarak her yerde yükseldiğini vurgulamışlar. Bununla birlikte,

havadaki mantar sporu konsantrasyonlarındaki nicel eğilimler hakkında daha kesin

sonuçlar çıkartabilmek için daha uzun veri setlerine ihtiyaç olduğunu belirtmişlerdir

[37].

Ščevková vd. (2016) Slovakya’nın Bratislava şehrinde 2002-2014 yılları arasında

yapılan çalışmada burkard polen ve spor tuzağı kullanılarak Alternaria, Epicoccum

ve Stemphylium sporlarının mevsimsel olarak analizlerini araştırmışlardır

[38].

Ezike vd. (2016) 2011-2012 yılları arsında Kuzey Nijerya’nın Abuja şehrinde Tauber

mantar tuzağı ile yapmış oldukları çalışmalar sonucunda Alternaria, Fusarium,

Cladosporium, Curvularia, Dreschlera, Helminthosporium, Torula, Pithomyces,

Tetraploa, Nigrospora, Spadicoides, Puccinia ve Erysiphe sporlarını meteorolojik

13

El Haskouri vd. (2016) 2009-2013 yılları arasında Fas’ın Tetuan bölgesinde yapmış

oldukları çalışmada burkard volümetrik spor tuzaklarını kullanarak mantar

sporlarının aerobiyolojik izlemesini yapmışlardır. Bunun neticesinde Leptosphaeria,

Pleospora, Venturia, Diatrype, Chaetomium, Sporormiella ve Ascobolus sporlarının

meteorolojik faktörlerle ilişkisini araştırmışlardır

[40].

Bardei vd. (2017) 2009-2014 yılları arasında Fas’ın Tetuan şehrinin atmosferinde

Hirst tipi spor tuzağı ile yapmış oldukları çalışmalar neticesinde Alternaria ve

Cladosporium sporlarının mevsimsel olarak yoğunluklarını incelemişlerdir

[41].

Patel vd. (2018) 2015 yılında Amerika’nın Las Vegas şehrinin 5 bölgesinde yapılan

çalışmalarda Myxomycetes sporunun baskın olduğu ikinci olarak Cladosporium

sporlarının, üçüncü olarak Ascospores, dördüncü oalrak Basidiospores, beşinci

olarak Alternaria sporunun baskın olduğunu kaydetmişlerdir

[42].

Almeida vd. (2018) Portekiz ‘in Beja şehrinin meteorolojik koşulların atmosferdeki

Alternaria ve Cladosporium sporlarının günlük ve saatlik olarak konsantrasyonlarına

etkilerini analiz etmek amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Bu çalışma 2012 ve 2014

tarihleri arasında gerçekleşmiş ve 20 741 adet Alternaria ve 320 862 adet

Cladosporium sporu sayılmıştır. Sıcaklık, güneşlenme süresi ve rüzgâr yönü

parametreleri bu sporlara atmosferde pozitif etki gösterir iken, bağıl nem ve yağışın

ise negatif etki gösterdiği gözlenmiştir

[43].

Pashley vd. (2018) Alternaria ve Cladosporium spor konsantrasyonlarının

modellerini oluşturmak ve değerlendirmek amacıyla Avrupa’daki altı ülkede 18

tesiste 3 ila 21 yıl boyunca aerobiyolojik incelemeler yapmışlardır. Bunun

neticesinde havadaki spor konsantrasyonlarının doğru ve zamanında tahmin edilmesi

ile başlıca sosyoekonomik etkilerin azaltılabilir hale gelmesi hedeflenmiştir.

Modelleme olarak Quantile random forest modelini kullanmışlardır

[44].

Anton vd. (2019) İspanya’nın Salamanca şehrinde 2014-2016 yılları arasında yapılan

çalışmada Ocak ve aralık aylarında Cladosporium sporunun en yoğun olan tür

olduğunu ve bunu takip eden spor ise Aspergillus, yaz aylarında yağışın olmadığı

günlerde Cladosporium ve Alternaria sporlarının yoğun olduğunu, yağın bol olduğu

14

zamanda ise Agaricus, Coprinus ve Periconia sporları olduğunu gözlemlemişlerdir.

[45].

Njokuocha vd. (2019) Nijerya’nın Enugu bölgesinde havadaki mantar sporu

çeşitliliğini ve farklı bölgelerdeki aylık ve mevsimsel farklılığını tespit etmek

amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Tauber tuzaklarını kullanarak Enugu kuzeyinde

yapılan çalışmada 18 mantar sporuna meteorolojik faktörlerin etkisi araştırılmıştır.

Bu araştırma yaklaşık 12 aylık bir süre boyunca izlenmiş, veriler kaydedilmiş ve

bunun neticesinde yüksek bölgelerde Nigrospora, Endophragmiella, Ustilago,

Botryodiplodia, Pithomyces ve Venturia mantar sporu cinslerine daha fazla

rastlandığı tespit edilmiştir. Yerleşim yerlerinde ise Cladosporium, Alternaria,

Endophragmiella, Torula, Uromyces ve Venturia spor cinslerinin bolluğunun

meteorolojik faktörlerle anlamlı ilişkisi olduğunu kaydetmişlerdir

[46].

Temprini vd. (2019) Kuzey Patagonya’ da kurak ve çöl iklimine hâkim olan bölgede

yaptıkları çalışmada 3 yıl boyunca mantar spor verileri kaydetmişlerdir. Bu çalışma

potansiyel patojenik ve toksik mantarları tespit etmeyi amaçlamıştır. Bunun

sonucunda hava mikroflorasın da 28 cins ve 50 mantar türü kaydedilmiştir. Bulunan

cinslerin oransal verileri Cladosporium (% 76,97), Alternaria (% 12.48), Epicoccum

(% 4,41) ve Botrytis (% 1,81) olarak kaydedilmiştir. Ayrıca bu kırsal bölgedeki hava

mikroflorasının ilk raporu olduğu belirtilmiştir [47].

Garaga vd. (2019) Kuzey-doğu Hindistan yerleşim bölgesindeki ortam parçacık

maddedeki mantar sporlarlarını mevsimsel değişimini ve çeşitliliğini Temmuz

2016-Haziran 2017 arası 1 yıl boyunca araştırma yapmışlardır. Bu 1 yıllık araştırmada her

ayın ilk haftası boyunca 12 saat aralıklarla gece ve gündüz olmak üzere incelenmiş

ve bunun neticesinde toplam gündüz parçacık madde miktarı 79,74 μg/m

3

_{, gece}

parçacık madde miktarı ise 103 47 μg/m

3

_{olarak tespit edilmiştir.}

_{Bu parçacık}

maddeleri arasında Aspergillus. Penicillium, Cladosporium, Fusarium, Curvularia,

Rhizopus ve spor yapmayan izolatlar gibi yedi ayrı mantar sporu cinsi

tanımlanmıştır. Tanımlanan mantar sporları arasında Penicillium (% 30) kışın baskın

olduğu, Fusarium (% 40) ilkbahar, Aspergillus (% 25) yaz mevsiminde baskın

olduğu tespit edilmiştir [48].

15

2.3. Gravimetrik Metot Kullanılarak Yapılan Yurtiçi Çalışmalar

Özkaragöz (1967) Ankara da yapmış olduğu çalışma Türkiye de yapılan ilk

gravimetrik yöntem olarak kayıtlara geçmiştir. Petri kaplarının açık havaya

bırakılarak yapılan çalışma sonucunda 14 mantar sporu teşhis edilmiştir [49].

Şimşekli vd. (1999) Bursa da bulunan gıda üretim tesislerinde 1995-1996 yılları

arasında petri plak metodu ile yapmış oldukları çalışma sonucunda 3 152 koloni

sayılmış ve Aspergillus ve Penicillium cinslerine ait 7 tür tespit edilmiş ve 1 tür ise

Türkiye için yeni kayıt olarak belirlenmiştir [50].

Tatlıdil vd. (2001) Burdur atmosferinde 1996 yılında Gravimetrik yöntemle mantar

sporları ile ilgili yapmış oldukları çalışmalar sonucunda 2 417 adet spor sayılmış ve

bunların içerisinde 2 064 adet Cladosporium, 353 adet Alternaria sporunu kayıt

altına almışlardır [51].

Şen ve Asan (2001) Edirne’nin 1996 yılında 5 farklı tarım alanı atmosferinde petri

yöntemi ile yapmış oldukları çalışmalar sonucunda 1 116 koloni sayılmış ve 12 cins

teşhis edilmiştir. Bu sporlar Absidia, Alternaria, Aspergillus, Botryotrichum,

Chlamydomyces,

Cladosporium,

Endocochlus,

Fusarium,

Nematochtonus,

Penicillium, Trichoderma ve Torula olarak kaydedilmiştir [52].

Asan vd. (2004) Eskişehir de 2001 yılında petri plak metodu ile 12 cins tespit etmiş

ve toplamda 2 518 adet mantar sporu saymışlardır. Bu mantar sporları arasında

Alternaria, Cladosporium, Scopulariopsis baskın türler olduğu tespit edilmiştir [53].

Boyacıoğlu vd. (2007) İzmir şehrinde 2004 yılında Gravimetrik yöntemle mantar

sporları ve polen sayımı yapmışlardır. Bu çalışmada İzmir’in Konak, Buca, Bornova

ve Karşıyaka bölgelerinin havadaki polen ve mantar sporlarının analizlerini

yapmışlardır [54].

İmalı vd. (2008) yılında Çorum ilinde yerçekimine dayalı petri plak metodu ile

yapmış oldukları çalışmaları neticesinde 2 468 spor kolonisi sayılmış ve toplamda 23

cinse rastlanmıştır. Bunlar Acremonium, Alternaria, Arthroderma, Aspergillus,

16

Ceratocystis, Cladosporium, Curvullaria, Fusarium, Geotrichum, Monilia, Mucor,

Mycelia, Penicillium, Phialophora, Phoma, Phytopthora, Pleospora, Rhizopus,

Stachybotrys, Stemphylium, Scolecobasidium, Torula, Ulocladium olarak kayıt

edilmiştir [55].

Erkara vd. (2008) Eskişehir de 2000-2001 yılları arasında Durham örnek toplayıcı ile

alerjik ajan olan Cladosporium ve Alternaria sporlarının sayımını yapmışlardır. 2000

yılında 5 103, 2001 yılında 5 128 adet olmak üzere 10 231 adet spor sayımı

yapılmıştır. Bu toplam sporların % 63,09'u Cladosporium % 36,91'i Alternaria

oalrak kaydedilmiştir. Yağış, sıcaklık ve rüzgâr hızının Cladosporium ve Alternaria

sayıları üzerindeki etkileri bölgelere ve aylara göre anlamlı olmadığını ama bağıl

nemin Cladosporium ve Alternaria sayıları üzerindeki etkilerinin anlamlı olduğu

kanısına varılmıştır [56].

Erkara vd. (2009) Eskişehir’in Sivrihisar atmosferinde 2005-2006 yıllarında Durham

cihazı ile Gravimetrik yöntem kullanılarak yapmış oldukları çalışmalarda toplamda 6

198 adet spor sayılmış ve bunların dağılımı % 69,55'i Cladosporium, % 30,45'i

Alternaria olduğu kaydedilmiştir [57].

Okten Asan (2012) Edirne Devlet Hastanesi Çocuk Ünitesinde petri yöntemi

kullanılarak 2004 yılında yapmış oldukları hava örneklerinde 1 376 mantar sporu

saymışlardır. İzole edilen 16 cins ve 65 tür mantar sporları tespit etmişlerdir. Toplam

mantar sporlarının % 33,58 Cladosporium ardından % 22,53 Alternaria ve % 20,35

Penicillium olduğu tespit edilmiştir [58].

Serbes Kaplan (2014) Düzce ili atmosferinde 2006-2007 yılları arasında gravimetrik

yöntem kullanılarak mantar sporu saymış ve bunun neticesinde Alternaria, Ustilago

ve Cladosporium atmosferde yoğun olarak tespit etmişlerdir [59].

Yalçın vd. (2017) Kars’ın Kağızman ilçesi atmosferinde 2014-2015 yılları arsında

gravimetrik metot ile durham cihazı kullanılarak 7 adet mantar taksonu ve 361

spor/cm

2

_{adet spor sayımı yapmışlardır [60].}

17

2.4. Volümetrik Metot Kullanılarak Yapılan Yurtiçi Çalışmalar

Çolakoğlu (1996) İstanbul Marmara Üniversitesi Haydarpaşa Kampüsünde 1994

yılında volümetrik metot ile atmosferdeki mantar sporlarını teşhis etmiştir. Bu

çalışma neticesinde Cladosporium, Alternaria, Epicoccum, Botrytis, Leptosphaeria,

Polythrincium, Aspergillits, Penicillium, Ustilago, Torula, Erysiphe, Ganoderma,

Hyaline sporlarının spor konsantrasyonları belirlemiştir. Bu mantar sporlarının alerji

ve astıma neden olduğu ve insan sağlığı açısından önemi vurgulanmıştır [61].

Şakıyan ve İnceoğlu (2003) ilk kez Ankara atmosferinde 1990-1991 yılları arasında

Burkard cihazı ile yapmış oldukları çalışmada günlük, aylık ve yıllık olarak

Cladosporium ve Alternaria konsantrasyonlarını hesaplamışlar ve bu sporlara rüzgâr

hızı, nem gibi meteorolojik faktörlerin etkisini araştırmışlardır [62].

Çeter (2004) Ankara atmosferinde 2003-2004 yılları arasında Burkard cihazı

kullanılarak yaptığı çalışmada 35 farklı mantar sporu teşhis etmiş ve bu mantar

sporları arasında Ankara ilindeki en yüksek konsantrasyona sahip olan Alternaria ve

Cladosporium mantar sporlarının olduğunu tespit etmiştir. Sıcaklık, yağış, rüzgâr ve

nispi nem gibi meteorolojik faktörlerin mantar sporları konsantrasyonuna etkisini

araştırmıştır [63].

Okten vd. (2005) Edirne şehrinde 2002 yılında volümetrik yöntem ile alınan sonuç

neticesinde m

3

_{de 9 337 cfu mikrofungus sayılmış ve 7 adet mantar cinsi teşhis}

edilmiştir. En baskın olanların Alternaria, Penicillium ve Trichoderma olduğu

belirtilmiştir [64].

Ataygul vd. (2007) Bursa atmosferinde 1999 yılında Lanzoni spor tuzağı ile yapmış

oldukları çalışmalar sonucunda belirlenen spor tipleri; % 88,11 Cladosporium, %

4,99 Alternaria, % 4,65 Aspergillus/Penicillum, % 0,84 Fusarium, % 0,62

Epicoccum, % 0,14 Drechslera, % 0,13 Pithomyces, % 0,14 Stemphylium, % 0,13

Chaetomium ve Curvularia sporlarıdır [65].

Çeter (2008) 2006 - 2007 yılları arasında Kastamonu ilinde volümetrik metot

yöntemi kullanarak polen ve spor konsantrasyonlarını tespit etmiş ve buna göre 2 yıl

18

boyunca, 2006 yılında 34 takson olduğunu belirtmiş ve spor toplamı ise 290 775

adet, 2007 yılında 33 takson olduğunu belirtmiş ve 578 815 adet spor sayımı

gerçekleştirmiştir. Dominant sporlar ise Cladosporium, Alternaria, Leptosphaeria,

Pleospora, Ustilago ve Fusarium sporları olduğunu tespit etmiştir [66].

Çeter vd. (2009) Ankara atmosferinde 2003 yılında volümetrik yöntem ile Burkard

cihazı kullanılarak toplamda

433 079

spor/m

3

_{sayımı yapmış ve % 75,5}

Cladosporium, % 6,1 Alternaria, % 2,2 Leptosphaeria, % 2,2 Ustilago, % 2,1

1-septalı askospor, % 2 Exosporium, % 1,6 Pleospora ve %1,3 Drechslera sporları

kaydetmişlerdir [67].

Yükselen vd. (2013) Adana şehir merkezi atmosferinde bulunan mantar sporlarını

2006-2007 yıllarında Burkard spor tuzağı ile yapmış oldukları çalışmalar neticesinde

sporları belirlemişler ve bunları sıcaklık, yağış, rüzgâr ve nem gibi faktörlerle

ilişkilerini araştırmışlardır. Bunun neticesinde toplamda

1 537 307

mantar sporu

sayılmış ve bunların

1 117 763

(

% 73)’ ü Cladosporium, 419 544 (% 27) Alternaria

olduğu tespit edilmiştir [68].

Artaç vd. (2014) Konya ilinin atmosferinde 2008-2009 yıllarında burkard spor tuzağı

ile yapılan çalışmada Alternaria sporu 2008 yılında 424 (% 8,6) spor/m

3

_{, 2009}

yılında 3 977 (% 8,6) spor/m

3

_{, Cladosporium sporu 2008 yılında 1 784 (% 80,8)}

spor/m

3

_{2009 yılında 42 158 (% 91,4) spor/m}

3

_{sayılmış ve meteorolojik faktörlerle}

değerlendirilme yapılmıştır [69].

Çeter vd. (2014) Çankırı ilinin atmosferinde 2010-2012 yılları arasında volümetrik

yöntem ile yapmış oldukları çalışmalarda 46 mantar spor taksonu tespit edilmiş ve

toplamda 540 908 spor/m

3

_{olarak kaydedilmiştir. Bu sporlar; % 64 Cladosporium, %}

6 Elipsoidal Basidyosporlara, % 5 Alternaria, % 5 Leptosphaeria, % 4 Pleospora, %

2 Penicillium/Aspergillus, % 2 Ustilago, % 2 1-septalı askospor, % 1 Exosporium, %

1 Çok septalı askospor ve % 8’i ise diğer 36 takosonlara ait olduğunu belirtmişlerdir

[70].

Akdoğan vd. (2014) Gümüşhane ilinin atmosferinde 2010-2012 yılları arasında

volümetrik yöntem ile yapmış oldukları çalışmalarda 46 mantar sporu taksonu tespit

19

edilmiş ve toplamda 314 119 spor/m

3

_{olarak kaydedilmiştir. Bu sporlar; % 51}

Cladosporium, % 20 Elipsoidal Basidyosporlara, % 6 Leptosphaeria, % 3

Penicillium/Aspergillus, % 2 1-septalı askospor, % 2 septasız askospor, % 2

Pleospora, % 2 Alternaria ve % 11’ i ise diğer 38 taksonlara ait olduğunu

belirtmişlerdir [71].

Akdoğan vd. (2015) Giresun ilinin atmosferinde 2010-2012 yılları arasında

volümetrik yöntem ile yapmış oldukları çalışmalarda 53 mantar sporu taksonu tespit

edilmiş ve toplamda 855 847 adet spor sayımı yapmışlardır. Bu sporlar; % 36

Cladosporium, % 35 Elipsoidal Basidyosporlara, % 15 Coprinus, % 3

Leptosphaeria, % 2 1-septalı askospor, % 1 Alternaria ve % 8’i ise diğer 47

taksonlara ait olduğunu belirtmişlerdir [72].

Çeter (2016) Giresun ilinde 2010-2012 yılları arasında burkard spor tuzağı ile

yapılan çalışmalar soncunda 49 mantar taksonuna ait 935 178 spor saptamıştır. Bu

sporların % 36 Cladosporium, % 35 Elipsoidal Basidyosporlara, % 15 Coprinus, % 3

Leptosphaeria, % 2 1-septalı askospor, % 1 Alternaria, % 1 Çok septalı askospor %

1 Oidium ve % 6'i 41 taksondan oluşan diğer taksonlara ait olduğu kaydedilmiştir

[73].

Yılmazkaya (2016) Gaziantep atmosferinde 2010-2011 yılları arasında yapmış

olduğu çalışmada 48 cins, 4 mantar grubuna ait 211 521 adet mantar sporu sayımı

yapmıştır [74].

Sevindik (2018) Mardin ilinde 2014-2015 yılları arasında volümetrik metot

kullanılarak 42 cins, 1 familya, 2 takım, 1 sınıf, hif parçaları ve tek septalı

askosporlar olmak üzere 176 311 adet spor sayımı gerçekleştirmiştir [75].

Bu tezin amacı 01.01.2017-31.12.2017 tarihinde Kastamonu ili atmosferindeki

mantar sporlarını burkard volümetrik spor yakalama tuzağı ile sporları yakalamak,

teşhisini yapmak, saatlik olarak verileri kaydetmek ve meteorolojik veriler ile bu

mantar sporları karşılaştırmaktır.

20

3. YÖNTEM

3.1. Araştırma Alanının Bulunduğu Bölge

3.1.1. Coğrafi Yapısı

Kastamonu şehri Batı Karadeniz bölgesinde 41 derece 21' kuzey enlemi ile 33 derece

46' doğu boylamları arasında bulunur. Kastamonu ili deniz seviyesi yüksekliğinin

775m ve yüzölçümü yaklaşık 131 081 km²’dir. Ülkemizin yaklaşık topraklarının %

1,7’sini oluşturmaktadır. Kastamonu İli çoğunlukla engebeli bir arazi üzerindedir,

kuzeyinde Batı Karadeniz Dağları yer almaktadır. Karadeniz sahiline paralel olarak

İsfendiyar (Küre) Dağları il merkezinin kuzeyinde, güneyinde ise doğu batı uzantılı

Ilgaz dağları bulunmaktadır. Münferit olarak Yaralıgöz Dağı (1985m.), Göynük Dağı

(1770m.), Dikmen Dağı (1471m.), Kurtgirmez Dağı (1450m.), Güruh Dağı (1493m.),

Ballıdağ (1400m.), lsırganlık Dağı, Harami Dağı ve Elek Dağı önemli yükseltilere

sahiptir. İlin güney tarafında ise Ilgaz Dağları yer almaktadır. Kuzey bölgesinde Araç

Çayı ve Gökırmak, güney bölgesindei se Devrez Çayı vadileri ile sınırlanmıştır. En

yüksek noktası Çatalılgaz tepesi (2565m.) dir

[85].

21

3.1.2. Kastamonu İli Bitki Örtüsü

Kastamonu ilinin güney bölgesinde yükselen Ilgaz Dağları’nın (2578 m) kuzey

yamaçlarında doğu kayını ( F. orientalis), Uludağ göknarı (A. nordmanniana), sapsız

meşe ( Q. petraea) ve sarıçam ( P. sylvestris) bulunan nemli ormanların yayılmasına

ortam sağlar iken güney yamaçların alçak rakımlara sahip kısımlarında ise mazı

meşesi (Quercus infectoria), tüylü meşe (Q. pubescens), saçlı meşe (Q. cerris),

kızılçam (Pinus brutia), saçlı meşe ( Q. cerris) ve ardıç türlerine (Juniperus excelsa,

J. foetidissima) ev sahipliği yapmaktadır. Koru ormanlarını meydana getiren

karaçamlar ise 1000-1250 m’den yükseklikte yer almaktadır [76].

2006-2007 yılları arsında Kart Dağın da yapılan vejetasyon çalışmaları sonucunda 72

familyaya ait 241 cins ve 351 takson ve türlerin 14 tanesi endemik olduğu tespit

edilmiştir. 351 taksonun fitocoğrafik bölgelere dağılımı ise bilinmeyen 148 (% 42),

Avrupa-Sibirya 104 (% 30), Akdeniz 42 (% 12), İran-Turan 24 (% 7) olarak tespit

edilmiştir. Familyalar ise diğer 104 (% 42), Asteraceae 24 (% 9), Rosaceae 19 (% 8),

Fabaceae 18 (% 8), Lamiaceae 15 (% 6), Poaceae 13 (% 5), Brassicaceae 12 (% 5),

Apiaceae 11 (% 5), Liliaceae 9 (% 4), Ranunculaceae 8 (% 4), Caryophyllaceae 8

(% 4) olarak tespit edilmiştir [77].

2013-2015 yılları arasında Küre Dağları Milli Parkında yapılan bir çalışmada 45

mantar türü teşhis edilmiş ve bu 45 türün içerisinde 41 tanesi Basidiomycota, 4 tanesi

ise Ascomycota bölümüne ait olduğu tanımlanmıştır [78].

2004-2008 yılları arasında Ilgaz Dağı Milli Parkı ve yakın çevresinde yapılan

çalışmalarda 1 564 makrofungus örneği toplanmış ve bu mantarların laboratuvar

çalışmaları sonucunda toplam 2 bölüm, 17 takım, 59 familya, 126 cinse ait 224

takson tespit edilmiştir. Tespit edilen bu türlerden 21’i Ascomycota, 203’ü ise

Basidiomycota bölümüne ait olduğu saptanmıştır. Ayrıca Makrofunguslar ile ilgili 6

takson Türkiye için yeni kayıt olarak kayıt edilmiştir [79].

22

3.1.3. Burkard Spor Tuzağının Bulunduğu Yer

Burkad spor tuzağı ile yapılan çalışmamız, 01.01.2017-31.12.2017 tarihleri arasında

yapılan spor sayımları saatlik olarak kaydedilmiştir. Araştırmada kullanılan burkard

cihazı; Kastamonu Üniversitesi Kuzeykent Kampüsü içinde Fen Edebiyat binası

çatısında, etrafı açık olacak şekilde bir düzleme yerleştirilmiştir (Şekil 3.2.).

Şekil 3.2. Burkad spor tuzağının bulunduğu yer

3.2. Burkard Spor Tuzağının Genel Özellikleri

Burkard (şekil 3.3) spor tuzaklama aleti elektrik ile çalışmakta olup hava emme

kapasitesi 24 saatte 14.4 m

3

_{[80] tür. Emilen havanın giriş kısmı 14mm boyunda ve 2}

mm genişliğinde dikdörtgen yapıya sahiptir. Bu giriş kısmının arkasına yerleştirilen

tekerlek, dönerek 1 saatte 2 mm, 1 günde ise 48 mm yol kat etmektedir. Tam turunu

ise 7 günde tamamlamaktadır. Kasnağın çevresi 336 mm, eni 20 mm’dir (Şekil 3.4).

23

Hareket ise kurma yöntemi ile sağlanmaktadır. Kasnak üzerine şeffaf bir bant

yapıştırılarak üzerine fırça yardımı ile yapıştırıcı sürülmektedir. Bu şekilde 7 gün

boyunca aletin emdiği hava içerisindeki sporların bu banda yapışması sağlanır. Bu

cihaz günümüzde birçok ülkede yaygın olarak kullanılmaktadır.

Şekil 3.3. Burkard spor tuzağının genel görünüm