Kongre Kitabı 1 7-8 Aralık 2017
İÇ MİMARLIK LİSANS EĞİTİMİNDE PROJE (STÜDYO)
DERSLERİNİN ÖĞRENCİ MEKAN ALGISI GELİŞİMİNE ETKİSİ
Yard. Doç. Mehmet Ali Altın¹, Özlem Kurt², Tuğba Levent3, Enes Can Kılıç4
Anadolu Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi, İç Mimarlık Bölümü, malialtin@gmail.com, ozlemkurt@anadolu.edu.tr, tugba_levent@anadolu.edu.tr,
eckilic@anadolu.edu.tr
ÖZET
Türkiye’de İç mimarlık alanında lisans eğitiminin ilk yılı temel tasarım/sanat eğitimiyle başlamaktadır. Bunu izleyen ikinci yıldan itibaren proje (stüdyo) dersleriyle devam etmekte ve mesleki becerilerin bu derslerde kazandırılması amaçlanmaktadır. Proje (stüdyo) dersleri, öğrencinin mekan ile iletişim kurmasında ve mekan algısının gelişiminde birincil düzeyde öneme sahiptir. Aynı zamanda bu derslerde Dönem boyunca alınan diğer teorik ve uygulamalı derslerde edinilen beceriler bir arada kullanılmaktadır. Lisans eğitimine başlamadan önce mekan algısı ile ilgili herhangi bir deneyimi olan ve/veya olmayan tüm öğrencilere, proje dersleriyle mekan algısı farklı konular üzerinden kazandırılmaya çalışılmaktadır. Mekan algısı, kullanıcıların mekanla, duyuları aracılığıyla iletişimini ifade eden bir kavramdır. İnsan, mekanda beş duyusundan dördüne karşılık bulmaktadır, bunlar; görme, duyma, koku alma, dokunma duyularıdır. Duyuları ile mekanı algılayan insan, aynı zamanda mekan ile iletişime geçmiş olur ve bilişsel süreçlerle beraber kişide mekan algısı oluşur. Bu çalışmada henüz proje (stüdyo) dersi almamış birinci sınıf öğrencileri ve İç Mimari proje 6 dersi (bitirme projesi) almakta olan son sınıf öğrencilerinin mekan algılarına ilişkin veriler elde edilmesi ve iki grup arasında karşılaştırmalı analiz yapılması hedeflenmektedir. Çalışmada seçilen bir mekanın deneyimlenmesini kapsayan bir çalıştay düzenlenmiştir. Seçilmiş olan mekan, kampüs içerisinde olması nedeniyle öğrencilerin kolay ulaşabileceği, aynı zamanda da iç mekan atmosfer öğelerini barındıran bir kafe mekanıdır. Çalıştay üç aşamalı olarak planlanmıştır. İlk aşamada seçilen mekanda yaklaşık bir saat vakit geçirmeleri ve mekanın kendi istedikleri bir kısmının serbest perspektifini çizmeleri istenmiştir. İkinci ve üçüncü aşama için daha önceden belirlenmiş ayrı bir derslik ortamına geçilmiştir. Burada, öğrencilere dağıtılan formdaki sayfa üzerine mekanı hatırlama amacıyla öğrencinin istediği çizim yöntemiyle mekanın planını anlatması ve yine istediği yöntem ve sözcükler/kavramlar ile mekanı yorumlayarak, mekana ilişkin betimleyici bir anlatım yapması istenmiştir. Üçüncü aşamada ise, öğrencilerin mekanı ve mekânsal ögelerini/detaylarını ne kadar hatırladığını ölçen çoktan seçmeli sorular, öğrencinin kendi mekan algısının aktarılabilmesi için oluşturulmuş, tamamen kendi bilgi havuzu
Kongre Kitabı 2 7-8 Aralık 2017 içerisinden seçtiği kavramları yazabileceği boşluk doldurmalı sorular ve düşüncelerini olduğu gibi aktarabileceği açık uçlu soruları içeren formun doldurulması istenmiştir. Perspektifler ve çizimleri içeren bu formlar öğrencilerden numaralandırılarak toplanmıştır. Çalışmaya birinci sınıflardan on altı öğrenci, dördüncü sınıflardan da on iki öğrenci katılmıştır. Öğrencilerin kendi cümleleriyle yazdıkları betimlemelerde kullandıkları kavramlar, formlarda kullandıkları sıfatlar, tanımlar ve kavramlar göz önünde bulundurularak değerlendirmeye alınmıştır. Çalışmanın bulgularında öğrencilerin mekan algılarına proje derslerinin katkısını ortaya koymak hedeflenmiştir. Tasarım eğitiminde öğrencilerin mekan algısı üzerine yönelik olan bu çalışmanın yöntemi nitel araştırma yöntemlerinden eylem araştırması niteliğindedir. Çalışmada öğrencilerin ifade ve anlatımlarından açığa çıkan veriler, içerik analizi ve betimsel analiz yöntemiyle ortaya konmuştur. Aynı zamanda anket değerlendirme yöntemleri de kullanılmıştır. Çalışma sonucunda iç mimarlık proje derslerinin öğrencilerin mekan algısının gelişimine önemli ölçüde etkisi ve katkısının olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kavramlar: İç Mimarlık Eğitimi, Tasarım Eğitimi, Mekan Algısı, İç Mimarlık Proje Dersleri, Mekan
Kongre Kitabı 3 7-8 Aralık 2017 1. GİRİŞ
Tüm canlılar doğdukları andan itibaren çevreleri ile ilişki içine girmeye başlarlar. Bu ilişki büyüme aşamasıyla devam eder ve süreç içerisinde birçok deneyim elde edilir. Tecrübe ettikleri olaylar, çeşitli duyguları ve gereksinimleri ortaya çıkarır; korku, sevinç, şüphe vb. İlk insanlar bu duygularını bastırmak ve ihtiyaçlarını giderebilmek için akılcı çözümler üretmeye başlamışlardır. İlk olarak kendilerini dış etkilerden korumak istemişlerdir ve kendilerine daha güven veren, sınırlı ve kapalı yerlere sığınmışlardır. Sonraları sınırlarını ilkel yöntemlerle kendileri belirlemeye başlamış ve özel yaşam alanlarını oluşturmuşlardır. Zaman ilerledikçe ve insanın gereksinimleri arttıkça bu sınırlı alanlar “mekan” adı verilen tanımlı boşluklara dönüşmüştür. “Mekan” kurgusu en basit tanımıyla boşlukların sınırlı ve özelleşmiş halleri olarak ifade edilse de (Hasol, 2008), fen bilimleri ve sosyal bilimlerin altındaki pek çok farklı disiplinle de mekan ve duyulardan açılan bir bahiste iç mimarlık, ilk akla gelen mesleklerden birisidir. Mekanın bu denli geniş anlama sahip olma özelliğini bireylerin sahip olduğu duyulara borçlu olduğunu söylenebilir.
Yazıcı ve Erdoğan (2011), mekan algılamasını “Mekanın duyum aşamasında insan, görme, işitme, koklama, tat alma, dokunma ve denge gibi duyular aracılığıyla, mekanın fiziksel bileşenleri, mekanın içinde gerçekleşen olguları ve tüm bağlamı duyumsar. Mekanın algılanması sürecinde, birey, duyum sürecin-de elde edilen verileri kendi değerlendirme sürecinden geçirerek bir takım yargılara erişir ve öznel mekan algısını oluşturur” şeklinde açıklamışlardır. Mekan algısı, kullanıcıların mekanla duyuları aracılığıyla iletişimini ifade eden bir kavramdır. İnsan, mekanda beş duyusunda dördüne karşılık bulmaktadır, bunlar; görme, duyma, koku alma, dokunma duyularıdır. Duyuları ile mekanı algılayan insan, aynı zamanda mekan ile iletişime geçmiş olur ve bilişsel süreçlerle beraber kişide mekan algısı oluşur. Mekan, yalnızca eylemin gerçekleştirdiği bir yer olmaktan ziyade duyguların yaşandığı bir alandır. Loos, mekanı sorun edinen mimarlığı, duygusal olarak deneyimlenebilecek bir atmosfer yaratmak şeklinde tanımlamıştır (Loos, 2016). Bachelard’ın arkanızı dönüp gittiğinizde bir mekana dair aklınızda kalanlar, gördüğünüz görsel detaylardan çok, o mekanın size duygusal olarak yaşattıkları, bir başka deyişle hissettirdikleridir şeklindeki söylemi, mekanın salt fiziksel bir çevre olmadığını ve duyguların yaşanmasına olanak tanıyan yerler olduğunu vurgulamaya çalışmıştır (Bachelard, 2014). Bu bağlamda gerçekten deneyimlenen mekanda duyularla hissettirme gerçekleşir, dolayısıyla mekan algılanmış olur.
Aytuğ ve İnceoğlu (2009), mekan algılamasını şöyle ifade etmiştir: “Algılamayı duyularımız aracılığıyla yaparız. Algılamayla birlikte mekânı deneyimler, yani yaşayarak herhangi bir yere veya mekâna ait biçimsel ve nesnel özelliklerini geçici belleğimize depolarız. O mekânda kalış süremize ve kullanım çeşitliliğimize göre o mekân bizde belirli anılarla, anlam kazanmaktadır. Bütün bu algılama süreci kişiye, kişinin dünya görüşüne ve yaşadığı coğrafyadaki kültürüne göre değişkenlik gösterebilmektedir”. Bu ifadede mekanın algılanış sürecinin bireye özgülüğü vurgulanmış, bireyin potansiyel özelliklerinin de mekanın algılanışında önemli ölçüde etkili olduğundan bahsedilmiştir.
Kongre Kitabı 4 7-8 Aralık 2017 Türkiye’de İç mimarlık alanında 60 üniversite lisans eğitimi (yeni açılan üniversiteler dahil) vermektedir (Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığı, 2017). Tüm üniversitelerde eğitimin ilk yılında temel bilgileri vermeye yönelik teknik resim, perspektif, temel sanat eğitimi, tasarıma giriş gibi çeşitli dersler verilmektedir. Eğitimin ikinci yılına geçildiğinde ise ilk yıldaki derslerin tamamını içeren proje/stüdyo/atölye dersleri yürütülmektedir. Bu derslerde dönem boyunca alınan diğer teorik ve uygulamalı derslerde edinilen bilgiler ve beceriler bir arada kullanılmaktadır. Bu derslerin temel amacı öğrenciye mekan algısını farklı yöntem ve konular üzerinden kazandırmaya çalışmaktır.
Bu çalışmadaki amaç, proje dersini daha önceden hiç almamış birinci sınıf öğrencileri ile proje derslerini tamamlayıp mezun olabilecek öğrencilerin mekan algıları arasındaki farklı ortaya çıkarmak, öğrencilerin edindiği terim bilgisini değerlendirmektir.
2. YÖNTEM
Bu çalışma, nitel ve nicel bir araştırmayı içinde barındıran bir çalışma olup, verilerin toplanmasında çizimler, anket ve boşluk doldurma soruları kullanılmıştır. Araştırma 2016-2017 öğretim yılı bahar döneminde Anadolu Üniversitesi İç Mimarlık Bölümünde öğrenim görmekte olan 1. Ve 4. Sınıf öğrencileri ile yürütülmüştür. Bu araştırmada, öğrencilerin almış oldukları proje derslerinin mekan algılarına olan katkılarını değerlendirilmek istenilmiştir. Bu çalışmayı gerçekleştirebilmek için bir çalıştay düzenlenmiş ve bir mekan seçilmiştir. Bu amaçla öncelikle öğrenciler seçilen mekanda toplanmış, mekanı kendilerine verilen A4 boyutundaki boş sayfalara istedikleri gibi çizmeleri istenilmiştir. Bu sırada mekanda çay-kahve içmelerine, başka bir deyişle mekanı deneyimlemelerine izin verilmiştir ve mekanı algılamaları sağlanmıştır. Yaklaşık 1,5 saat öğrenciler farklı açılardan istedikleri yöntemle mekanı çizmişlerdir. Daha sonra öğrenciler bir sınıfa götürülmüş ve hazırlanmış olan formlar dağıtılmıştır. Form 3 aşamadan oluşmaktadır. Birinci aşamada öğrencilere mekanı hatırlatmayı amaçlayan, mekanın planını istenilen yöntemle çizmeleri ve mekanı kendi cümleleriyle, kendi yorumlarıyla anlatmaları istenilmiştir. İkinci aşamada öğrencilerden terim bilgisini sınayan boşluk doldurmalı alanları doldurmaları istenilmiştir. Üçüncü aşamada ise öğrencinin deneyimlerini sorgulayan arka plan anketi bulunmaktadır. Bu çalışmada üç aşamalı formun değerlendirilmesi ile ilgili bulgular farklı analiz yöntemleri ile ortaya konmuştur. 2.1. Mekanın Seçimi
Öğrencilerin mekan algısının proje derslerinden nasıl etkilendiğini sorgulayan bu çalışmada deneyimlenecek mekan olarak Anadolu Üniversitesi Öğrenci Merkezi, Tasigo Otel Lobisi ve Monti Cafe gibi alternatifler üzerinde tartışılmıştır. Öğrenci Merkezi, Anadolu Üniversitesi’nde merkezi bir alanda konumlandırılmış, çeşitli ortak derslerin yürütüldüğü, farklı araştırma birimlerinin bulunduğu, üniversitenin kulüplerinin bulunduğu, ayrıca sempozyum, kongre, sergi gibi bilimsel ve sanatsal etkinliklerin düzenlendiği bir mekandır. Öğrenci merkezi fikrinde öğrenci merkezinin tek bir amaç ve işlev için kullanılmıyor olması ve mekanın mimari özellikleri ile ön plana çıkmasından dolayı vazgeçilmiştir.
Kongre Kitabı 5 7-8 Aralık 2017 Tasigo otel, şehir merkezine yakın bir mesafede konumlandırılmış ve termal otel olma özelliği taşımaktadır. Tasigo Otel Lobisi fikri, öğrencilerin tam anlamıyla lobi deneyimini yaşayamayacakları, onları bu mekana götürdüğümüzde bir çizim yaptıracağımızı düşünerek mekanı gözlemleyebilme, mekanı deneyimlemekten ve algılamaktan uzaklaşma ihtimallerinden dolayı, bu mekandan vazgeçilmiştir. Monti Cafe, Anadolu Üniversitesi içinde yer almaktadır. Monti cafe fikri, mekanın bulunduğu yer ve fiziksel çevresi bakımından kampüs içerisinden önemli bir yere sahiptir. Ayrıca mekanın barındırdığı, malzeme, aydınlatma, renk, doku, mobilya ve aksesuar gibi iç mimari özellikleri bakımından zengin olduğu için bu mekanın öğrencilerin algıları üzerinde etkili olacağından dolayı tercih edilmiştir.
Şekil 1. Monti Cafe İç Mekan Görüntüsü
2.2. Katılımcılar
Bu çalışmanın amacı proje derslerinin öğrencilerin mekan algısında oluşturduğu değişiklikleri vurgulamak ve öğrencinin sahip olduğu iç mimari ve mesleki terim bilgisini değerlendirmektir. Bu farkı net bir şekilde ortaya koyabilmek amacıyla daha önce hiç proje dersi almamış olan 1. Sınıf öğrencileri ile son sınıfa gelmiş ve 1., 2., 3., 4., 5. Projeleri alıp tamamlamış ve bitirme projesini almakta olan 4. Sınıf öğrencileri katılımcı olarak belirlenmişlerdir. Birinci sınıflardan toplam 14 ikinci sınıflardan toplam 12 öğrencinin formları değerlendirmeye alınmıştır. İki öğrencinin formu sınıf farklılığından dolayı değerlendirme dışı bırakılmıştır.
3. BULGULAR
Yöntem bölümünde bahsedilen ve üç aşamadan oluşan çalıştay sırasında öğrencilerin çizimleri, mekanla ilgili betimlemeleri ve mekan algısı üzerine sorulan çoktan seçmeli soruların cevapları analiz edilmiş ve SPSS programı yardımı ile istatistikler çıkarılmıştır. Bu analiz ve çalışmaların sonucunda elde edilen veriler ve bu verilerin ışığında ulaşılan bulgular aşağıda verilmiştir.
Kongre Kitabı 6 7-8 Aralık 2017 3.1. Mekanın Kroki Çizimi ve Mekan Betimlemesi Bölümü
Çalışmanın bu bölümünde çalışmaya katılan iki grup öğrencinin öncelikle sınıf bilgisi farkı gözetilmeksizin, çizim ve yazılı anlatımlarına dayalı bir değerlendirme analizi yapılmıştır. Yapılan değerlendirmede önce öğrencilerin plan çizimleri mekanın gerçekteki durumuna göre değerlendirilmiş, gerçeğe yakınlığı/gerçekle uyumuna göre gruplandırılmıştır. Bu aşamada öğrencilerden istenen; “Mekanın planını istediğiniz anlatım yöntemini kullanarak anlatınız.” ifadesidir. Öğrencilerin tümü bu aşamada kurşun kalem ile verilen kâğıda mekanın plan krokisini çizmişlerdir. Çizim anlatımları, mekanın kurgusunu, işleyişini, özetle mekanı ne kadar anımsadıkları konusunda önemli veri niteliği taşımaktadır. Daha sonra öğrencilerin yazılı hikâye anlatımları değerlendirmeye alınmıştır. Yazılı anlatım kısmında öğrencilere yöneltilen ifade şudur: “Mekanı yapısal öğeleri ve size verdiği hislerle birlikte betimleyiniz.” Bu aşamada öğrencilerin anlatımları, kullanılan mekansal ifade dili, mekan atmosferini anlatan ifade zenginliği gibi ölçütlere göre değerlendirilmiştir. Kimi anlatımlar mekana ilişkin hiç bir betimleme içermezken kimi anlatımlarda ise mekansal terimler ile güçlü betimlemeler yapıldığı gözlemlenmiştir. Betimleme sonrasında, öğrencilerin anlatımları sınıf bilgilerine göre ayrılmış, iki grup kendi içinde değerlendirilmiş, tasniflenmiş ve ikinci grup olan son sınıf öğrencilerinin görülür bir fark ile mekanı anlatmada belirlenen ölçütlere göre ilk gruptan daha başarılı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
3.2. Boşluk Doldurma Bölümü
Daha önceden proje almamış öğrenciler ile proje dersi almış öğrencilerin terim bilgilerinin ne ölçüde farklılık gösterdiği bu cümlelerde verilen cevaplarla değerlendirilmeye çalışılmıştır. Verilen cevaplar bir tabloda bir araya getirilmiş ve 1. Sınıf-4. Sınıf şeklinde sınıflandırılmıştır. Tabloda numaralandırmış öğrencilerin verdikleri cevaplar “X”ile işaretlenmiştir.
Sorular üç ana mekan üzerine kurgulanmıştır. Bu mekanlar;
Giriş: Bu mekan Cafe’nin ana girişini tanımlamaktadır. Bu bölümde simetrik olmak üzere yemek servisinin ve kasanın bulunduğu self-servis alanıdır.
Ana mekan: Bu alanda içecek ve tatlı servisinin yapıldığı tezgah ve kasa bulunmaktadır.
Açık Alan (teraslı bölüm): üstü açılıp kapanabilen bir sistemle örtülü olan ve doğaya bakan alandır.
Sorular mekanın konumu ve iç mekana ait bu 3 bölümün tanımlanması üzerine kurgulanmış olup, mekanın konumunu tanımlarken kullanılan terimler ve malzeme, aydınlatma, aksesuar, doku, renk, mobilya gibi iç mimari öğeleri tanımlanırken kullanılan terimlerin ve hislerin değerlendirilmesi düşünülerek tasarlanmıştır.
Kongre Kitabı 7 7-8 Aralık 2017 Mekanın konumunun tanımlanması için “Bu mekan...içerisinde yer almaktadır” cümlesi verilmiştir. Bu cümle için birinci sınıf öğrencileri de 4. Sınıf öğrencileri de benzer cevapları vermiştir.
Kategoriler
Anadolu Üniversitesi/
Yunus Emre Kampüsü Hukuk Fak. Diğer
1. sınıf 4. sınıf 1. sınıf 4. sınıf 1. sınıf 4. sınıf Mekanın
konumunu tanımlama
9 11 3 1 1 2
Tablo 1. Birinci ve dördüncü sınıfların mekan konumu tanımlaması
Öğrencilerin birçoğu mekanı Anadolu Üniversitesi ya da Yunus Emre Kampüsü ile tanımlarken küçük bir kısmı da hukuk fakültesinin sağında-solunda-yanında gibi terimleri kullanmıştır.
Mekana dışardan ilk bakıldığında gördükleri ya da hissettikleri ile ilgili olarak ne ve nasıl sorusuna cevap vermişlerdir.
Tablo 2. Birinci ve dördüncü sınıfların mekan dışına ait ilk izlenimleri
1. sınıfların bu soruda nasıl görüldüğüne dair daha fazla terimler kullandığı görülmektedir.
Mekanın üç ana bölümü ile ilgili ilk dikkati çeken öğenin ne olduğuna dair “mekana girdiğimde / ana mekanda/ açık alanda ilk dikkatimi çeken ... olmuştur.” cümlesinde boşluk bırakılmıştır. Bu soru için verilen cevaplar kategorize edilerek 7 başlık altında toplanmıştır. Mobilya kategorisi için verilen cevaplar arasında bar, mobilya uyumu, masa, sandalye, mobilya sıklığı terimleri bulunmaktadır. Renk ve dokuda, yalnızca renk cevabı verilmiştir. Işık/aydınlatma ile ilgili olarak yalnızca aydınlatmalar cevabı verilmiştir. Malzeme kategorisinde geniş cam yüzeyler vurgulaması yapılmıştır. Aksesuar bölümü ile ilgili olarak duvar yazısı, mekan logosu, bardaklar, duvardaki figürler cevapları bulunmaktadır. Fiziksel çevre ve yapı ile ilgili mekan, tavan, merdiven, iç atmosfer, vitrin, zemin, bahçe, önündeki park cevapları verilmiştir. Diğer kısmında ise engelli asansörü, danışma, kahve makinaları, katlanır rampa, kahve bölümü, ortam kalabalığı, ağaçlar, manzara, dışarıyla ilişkisi cevapları verilmiştir.
Kategoriler Ne gördüğünü belirtenler Nasıl görüldüğünü belirtenler
1. sınıf 4. sınıf 1. sınıf 4. sınıf
Mekana dışarıdan bakıldığında…………...
Kongre Kitabı 8 7-8 Aralık 2017
Kategoriler Mobilya Renk
/doku Işık/aydınlatma malzeme Aksesuar Fiziksel çevre ve yapı
Diğer
1. sınıf 5 0 1 0 10 6 13
4. sınıf 6 2 1 1 6 6 10
Tablo 3. Birinci ve dördüncü sınıfların iç mekana ilk girdiklerinde dikkatini çeken ögeler
1. sınıflar ile 4. Sınıflar mekanı gözlemlediklerinde dikkatlerini ilk çeken mekanın iç mimari özellikleri olmuştur. Ancak iki sınıf arasında ciddi terimsel farklar olmadığı gözlemlenmiştir.
3 ana mekanın zemininde/duvarında/tavanında bulunan malzemelerle ilgili “giriş bölümünde/ana mekanda/açık alanda malzeme olarak tavanda ... duvarda ... zeminde ... bulunmaktadır.” cümleleri formda öğrencilere sunulmuştur.
Tablo 4. Birinci ve dördüncü sınıfların iç mekanda kullanılan malzemeler için kullandıkları terimler
Öğrencilerin bu cümlede kullandıkları terimler arasında farklılıklar olduğu açıkça görülmektedir. 1. Sınıflar mekanda olmayan malzemelerin mekanda bulunduğunu belirttikleri ve iç mimari malzeme terimi olarak kullanılmayan, tahta, taş, demir terimlerini kullanmaları 1. Sınıfların malzeme terim bilgilerinin zayıf olduğunu göstermektedir. 4. Sınıfların da malzemeleri doğru terimlerle ifade etmeleri ve ifade etmiş oldukları malzemelerin mekanda kullanılmış olması, malzeme terim bilgilerinin geliştiğini göstermektedir.
Öğrencilerin mobilya akım ve tarzlarını ne kadar bildiklerini ve hangi terimsel ifadeleri kullandıklarını değerlendirebilmek için “girişte/ana mekanda/ açık alanda ...tarzda mobilyalar bulunmaktadır.” cümlesi öğrencilere sunulmuştur.
K a tegor iler Se ram ik Boy a A lç ı Ç ime nt o Ta ht a Ta ş De mi r Ep o ksi Fa ya ns Be ton Se ram ik ka ro Sı va Pa rk e Ka ldı rım ta şı C a m G ran it M e rme r M e ta l Tu ğl a Pl a st ik Brüt b e ton A hş a p di ğe r 1. sı nı f 1 2 1 0 2 2 3 0 3 5 1 4 4 0 3 0 1 0 0 0 0 4 4 4. sı nı f 6 6 1 1 0 0 0 3 1 2 1 2 0 1 2 1 0 2 2 1 2 5 5
Kongre Kitabı 9 7-8 Aralık 2017 Ka teg oriler Mod e rn A h şa p End ü st riyel Kla sik Lof t Konu t m ob ilya sı Ba h ç e Mobily a sı V in ta g e Bohe m G e om e tr ik Doğ a l Sa n d a lye -m a sa Diğ e r 1. sınıf 3 8 0 1 0 0 0 2 1 2 1 3 3 4. sınıf 3 3 1 2 1 1 2 0 0 0 0 0 5
Tablo 5. Birinci ve dördüncü sınıfların mekan içindeki mobilya stilleri için kullandıkları terimler
1. sınıf öğrencileri bir akım ya da stil olmayan terimleri bir akım olarak görme eğilimindedir. Ayrıca ahşap malzemesini bir tarz olarak düşündükleri görülmektedir. Diğer kısmında öğrenciler, taşınabilir, tezgâh, büfe, sabit, kullan bırak, DMO’dan alınmış gibi akım ya da tarz ifade etmeyen terimler kullandıkları görülmektedir. Aydınlatma terim bilgisini değerlendirebilmek için “giriş bölümü/ana mekan/açık alan ... ile aydınlatılmaktadır.” Cümlesi forma eklenmiştir.
K a tegor iler Sp ot -ra y sp ot Ya p a y a ydı nl a tma G ü nı şığı Sa rkı k la mb a la r/ s a rkı t Le dl e r Fl orasa n A vi ze A p lik G iz li a ydı nl a tma La m b a /a m pul Diğe r 1. s ın ıf 5 0 2 0 3 1 3 0 0 2 2 4. s ın ıf 5 1 1 4 1 2 1 1 1 5 2
Tablo 6. Birinci ve dördüncü sınıfların mekan içindeki aydınlatma türleri için kullandıkları terimler
Tablo incelendiğinde birçok terimde 4. Sınıfların daha fazla cevap verdiği görülmektedir ancak aralarında çok fazla farkın olmadığı da kaçınılmaz bir gerçektir.
Renklerle ilgili 1. Sınıf ve 4. Sınıflar arasında neredeyse fark yoktur. İki grup da benzer renk terimlerini kullanmışlardır. En çok kullanılan terimler, kahverengi, siyah, gri, ahşap, doğaldır.
Mekanın önemli bir öğesi olan aksesuarlarla ilgili terimler de “girişte/ana mekanda/açık alanda aksesuar olarak ... kullanılmıştır” cümlesi ile değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Kongre Kitabı 10 7-8 Aralık 2017 K a tegor iler Işı kl ı du var ya zı sı Bi tk ile r/ a ğaç la r A hş a p ç ıta la r/ a hş a p M e ta l öğe le r Ö ğr e nc i işl e ri Ta b lol a r Ba rdak la r M a sa v b . A ydı nl a tm a sa a t vaz o D uva rd ak i re sim 1. s ın ıf 3 2 1 1 0 1 8 3 2 1 1 1 4. s ın ıf 2 2 3 0 1 1 5 0 0 0 0 1
Tablo 7. Birinci ve dördüncü sınıfların mekan içindeki aksesuar türleri için kullandıkları terimler
1. sınıf öğrencilerinin, iç mekanın malzeme, aydınlatma, mobilya gibi diğer niteliksel öğelerini (metal, aydınlatma, masa) aksesuar olarak algıladığı verilen cevaplardan anlaşılmaktadır. 4. Sınıflarda da benzer durum ahşap için geçerlidir. Ahşabın ya da ahşap çıtaların aksesuar olarak kullanıldığını düşünmektedirler ancak ahşap bu mekanda malzeme olarak kullanılmıştır. Ancak 4. Sınıf öğrencilerinin vermiş oldukları cevaplara göre aksesuarın diğer niteliksel öğelerden farkını algılamış oldukları açıkça görülmektedir. Bu durumda 4. Sınıf öğrencilerinin aksesuar öğelerin algılanması ve ifade edilmesi konusunda geliştiği söylenebilir.
Dokularla ilgili terimler için yapılan sorgulamadaki cevaplar tabloda listelenmiştir.
K a teg oriler A h şa p Me rm e r Me ta l Dü z Tu ğ la Beto n Fa ya n s A lç ı Taht a A ğ a ç Cam Dem ir Beto n Se ra m ik Çim e n to Taş Park e 1. sınıf 8 2 0 1 0 2 0 1 1 1 1 1 0 0 0 0 1 4. sınıf 11 1 5 0 2 4 1 0 0 0 1 0 1 1 1 1 0
Tablo 8. Birinci ve dördüncü sınıfların mekan içindeki doku türleri için kullandıkları terimler
1. sınıf öğrencilerinin malzeme ile dokuyu birbirine karıştırdığı görülmektedir. 4. Sınıf öğrencilerin bu konudaki terim bilgilerinin 1. Sınıf öğrencilerine göre daha yüksek olduğunu söylemek mümkündür.
Kongre Kitabı 11 7-8 Aralık 2017 Üç ana mekan da malzeme, aksesuar, doku, renk ve diğer iç mimari öğelerin öğrencilere verdiği hisler, aynı soruların devamında “...hissettim/hissettirir.” Şeklinde sorgulanmaya çalışılmıştır. Hislerle ilgili cümlelere verilen cevaplar sınıflandırılarak 4 başlık altında incelenmeye çalışılmıştır. Bu başlıklar kişisel hisler, mekânsal hisler, eylemsel hisler ve duyusal hislerdir. Başlıklar, öğrencinin mekanda niteliksel öğelerden algıladıkları ve hissettiklerinden ortaya çıkarılmıştır. Kişisel hisler bireyden bireye değişenler, mekânsal hisler mekana ait bir özelliğin getirdikleri, eylemsel hisler bir eyleme geçme ile ilgili olanları, duyusal hisler de tamamen bireysel görme, duyma, dokunma, işitme gibi duyuları ile hissedilenlerdir.
Kategoriler 1. sınıf 4. sınıf Kişisel hisler 20 22 Mekânsal hisler 21 14 Eylemsel hisler 6 6 Duyusal hisler 1 0 Diğer 3 1
Tablo 9. İç mekan ögelerinin birinci ve dördüncü sınıflarda yarattığı his türleri
Kategoriler Terimler
Kişisel hisler
Sıkıcı, merak, özel, aidiyet, heyecan, huzur, rahatlık, sakin, iyi şeyler, harika, mutlu, olumsuz, yalnızlık, ferahlık, hayat, arada kalmışlık araftalık, muhteşem, yorgunluk, basık, yabancı, hasta, kötü, enerjili, sıradan, muazzamlık, normallik, güzellik
Mekânsal hisler
Aydınlık, pratiklik, canlılık, doğallık, kış bahçesi, elit, samimi, soğuk, orijinallik, sıcaklık, modernlik, sadelik, kalite, uyumlu, genişlik
Eylemsel hisler
İçeriye girme, orada bulunmama, bir şeyler yeme, kahve içme, okulda olma, dinlenme, bir şeyler alma
Duyusal hisler Kahve kokusu
Diğer Yok, boş, ayrılmış
Tablo 10. Tablo 9’da “Kategoriler” başlığı altındaki his türlerinin açılımları
3.3. Hafıza ve Mekan Algısını Ölçen Çoktan Seçmeli Sorular Bölümü Öğrencilere dağıtılan formlardaki son bölüm olan çoktan seçmeli sorular bölümünde öğrencilerin iç mekanda kullanılan mobilyalar, aydınlatmalar, dokular, renkler ve detayların mekan atmosferine olan etkisi hakkındaki görüşleri alınmıştır. Aynı zamanda her bir sorudan önce mekanın o ögesini ne kadar hatırladığını sorarak (1’den 5’e kadar bir rakam vermesi istenerek) hem her bir mekan ögesinin ne kadar hafıza kaldığının ölçülmesi, hem de hatırlanmayan ögeler için öğrencinin yorumunun geçersiz sayılması amaçlanmıştır. Buna göre bir öğrenci, sorulan mekan ögesini(mobilya, aydınlatma vs) ne kadar hatırladığı sorusuna 3’ten daha küçük bir yanıt verdiyse (1=en az, 5=en fazla), o ögenin mekan atmosferine yaptığı etki konusundaki yorumu SPSS programındaki verilere “hatırlamıyor” olarak
Kongre Kitabı 12 7-8 Aralık 2017 kaydedilmiştir. Yine aynı program yardımıyla tüm soruların yüzdelikleri çıkarılarak; birinci sınıf, dördüncü sınıf ve toplam yüzdeler dilimli grafikler haline getirilmiştir. Çalışma sonucunda yapılan yorumlar bu bulgulara göre yapılmıştır. Çıkarılan grafiklerin bir örneği aşağıdaki şekildedir.
Şekil 2. Katılan tüm öğrencilere göre iç mekanda kullanılan mobilyaların mekan atmosferi ile uyumu
Kongre Kitabı 13 7-8 Aralık 2017
Şekil 4. Dördüncü sınıflara göre iç mekanda kullanılan mobilyaların mekan atmosferi ile uyumu
Ortaya çıkarılan bu grafikler neticesinde birinci ve dördüncü sınıf öğrencilerin mekan algısı ve hafızaları ile ilgili pek çok fark göze çarpmaktadır. Öncelikle iç mekan ögelerinin hatırlanması noktasında, dördüncü sınıfların birinci sınıflara kıyasla daha yüksek hatırlama oranı yakaladığı görülmüştür. Toplamda en çok hatırlanan ögelerin mobilya olduğu, iç mekan aydınlatmaları, dokuları ve detayları daha az hatırladıkları ve bunun da perspektif çizimlerine yansıdığı tespit edilmiştir. İkinci bölümde daha çarpıcı olmak üzere, iç mekandaki aksesuar ve detaylarla ilgili soruları öğrencilerin büyük bir bölümünün boş bıraktıkları, cevap veren öğrencilerin ise çoğunlukla giriş bölümünde yer alan ve tavandan sarkıtılan “bardaklar”ı cevap olarak yazdıkları fark edilmiştir. Ayrıca çoktan seçmeli sorular bölümünde dördüncü sınıfların verdikleri cevaplar genel bir çerçevede incelendiğinde, cevap farklılığının fazlalığı göze çarpmıştır. Bu bulgu sonucunda dördüncü sınıf öğrencilerinin mekanı daha sorgulayıcı gözlemledikleri yorumu getirilebilir.
Çoktan seçmeli sorular bölümünün en sonunda yapılan çalıştay ile ilgili öğrencilerin görüşlerini alan bölüme dördüncü sınıfların daha açıklayıcı ve uzun cevaplar verdikleri ve yapılan çalışmanın amaçlarını sorguladıkları gözlemlenmiştir. Aynı zamanda yakında hepsinin birer iç mimar olacağı düşüncesiyle, mekan algıları konusunda bu çalışmanın kendilerine bir farkındalık yarattığını belirttikleri tespit edilmiştir.
Kongre Kitabı 14 7-8 Aralık 2017 4. TARTIŞMA VE SONUÇ
Öğrencilere verilen formdaki ilk aşama olan mekanın çizimle ve yazılı olarak ifade edilmesi kısmında amaç; hem öğrencilerin mekanı fiziksel ve hissel olarak anımsamasını sağlamak, hem de mekanı algılamalarına yönelik bilgi edinmektir. Öğrencilerin anlatımları, bulgular kısmında belirtildiği üzere kullanılanılan mekansal ifade dili, mekan atmosferini anlatan ifade zenginliği gibi ölçütlere göre değerlendirilmiştir. Yapılan değerlendirme daha çok gözlemleme şeklinde olmuştur. Çizim aşamasında, mekanın gerçek planına çok yakın çizen, yani mekanı plan düzlemine aktaracak kadar iyi anımsayabilen öğrenciler olmakla beraber, yaptığı kroki çizime göre mekanı hatalı anımsayan öğrenciler de olmuştur. Yapılan gözlem sonucunda, son sınıf öğrencilerinin çizimlerinin daha doğru çizimler olarak çoğunluğu oluşturduğu belirlenmiştir. Bu durum çalışmanın başında öngörülebilen bir sonuçtur. Öğrencilerin dört öğrenim yılı sonunda aldığı içmimarlık eğitimin sonucunda mekanı daha fazla anımsayarak, daha doğru kroki çizimleri oluşturabilmesi doğal ve beklenen bir sonuç olmuştur. Dolayısıyla bu aşamada çizilen krokiler mekan algısına yönelik birer çıktı olarak görülmüştür. Yazılı betimleme kısmında ise, mimari/teknik/alana özgü ifade dili kullanımı ve mekanın duyular ile ifade edilebilmesi değerlendirme ölçütü olmuştur. Bu anlamda mekanı daha güçlü anlatabilen öğrencilerin hemen hemen tümünün kroki çizimlerinin de mekanı anlatmada daha başarılı olduğu gözlemlenmiştir. Bu nedenle iki aşama birbirine paralel bir gelişim göstermiştir denilebilir.
Verilen cevaplar değerlendirildiğinde mekanın konumunu tanımlama, dikkati çeken ilk öğe, malzeme, doku ve his konularında 1. Sınıflar ile 4. Sınıflar arasında çok fazla fark olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ancak bu sonucun, katılımcı sayısının azlığından kaynaklandığı söylenebilir. Çünkü verilen bir cevapta birinci sınıflar ile dördüncü sınıflar arasındaki fark 2dir , ancak bu sayı tam on katı olsaydı aradaki fark 20 olacağından bulgu daha göze çarpan bir sonuca ulaşmış olacaktı. Bu nedenle bu çalışmanın daha fazla katılımcı ile tekrardan planlanması, daha iyi sonuçlar çıkmasına neden olacaktır.
Tarz ile ilgili sorulan soruda, verilen cevaplar değerlendirildiğinde, tarz yerine stil teriminin kullanılmasının daha ilgi çekici sonuçlar doğuracağı ortaya konulmuştur. Çünkü tarz terimi, halk arasında sıklıkla, yanlış anlamlarda kullanılan bir sözcüktür. Daha önceden proje eğitimi almamış öğrencilerin bu yaygın kelimeyi yanlış anlamlarda kullanması olası olduğundan dolayı, bir sonraki çalışmada bu sorunun gözden geçirilmesi gerektiği düşünülmüştür.
Terimsel ifadelerin sorgulandığı bu aşamada iki sınıfın arasında farklar olduğu ortaya konulmuş ve bazı konularda da farklılıklar olmadığı gözlemlenmiştir. Proje derslerinin öğrencinin mekan algısına olan etkilerinin değerlendirildiği bu çalışma ile proje derslerinde mekanın konumunu tanımlama, dikkati çeken ilk öğe, malzeme, doku ve his konularının üzerinde durulması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.
Kongre Kitabı 15 7-8 Aralık 2017 KAYNAKLAR
Aytuğ, A. ve İnceoğlu, M., 2009, Kentsel Mekanda Kalite Kavramı, Megaron, 132-134
Bachelard, G. (2014). Mekanın Poetikaso. İstanbul.
Hasol, D. (2005). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü 9. Baskı. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
Hasol, D. (2008). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü (10. Baskı). İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi.
Loos, A. (2016). Mimarlık Üzerine (çev:Alp Tümertekin- Nihat Üner). İstanbul: Janus.
Yazıcı, Y. E., & Erdoğan, M. (2011). Mekansal Deneyimin İlk Yıl Mimarlık Öğrencilerinin Tasarımları Üzerindeki Etkileri . Megaron , 6 (3) (1), 184-192. Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığı. (2017). 2017-ÖSYS Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu Tablo 4. Ankara, Türkiye. http://www.osym.gov.tr/TR,13263/2017-osys-yuksekogretim-programlari-ve-kontenjanlari-kilavuzu.html
