lENFLASYON, TAHSİLATDAKİ GECİKMELER VE GELİR VERGİSİ VARİDATININ REEL DEÖER'.İ*
Vito Tanzi**
Çeviren: Mehmet Ali ÖZBUDUN*** Enflasyonun vergileme üzerindeki etlkilerine değinen litera-tür sanayileşmiş tiılkel·erin son tecrübeleri ile taraflı ha1e get.iril-mişıtir. Bu ülkeler açrsınıdan enflas~on, genel olarak, geılir vergi-si varidatının (rıeven.ue) gerçek değeTindeki artışlarla ilişkilen dirilmiştir. Bun~n sebebi, birçok ya~:zıarın enflasyonun uyardığı problemlerin, öze'llilkle, i1stenmeyen ya da en aızından yasanaş tırıılmamış ve1r:gi geliri artışının önlenme.si ve vergi yükünün ge-lir grupları arasında dağılımına enflasyonun kaçınılmaz etkile-rinin nötrald:zta'Sıycnu olduğuna inandırılmış olmasıdır. Ne var ki, vergi gelirindeki artış, esa:s olarak, muhtemelen (1) gelir vergi-sinin toplanma;sınıdıaiki g.ecikmelell' a1z olduğu zaman, (2) bu
ver-giler esneık: olduğu zaman ortaya çıkar. Fakat, bu karakteristikler bit; çok sıanıayile:şmiş ülkede halen mevcut gi!bi görünmesine rağ men, tüm ülikeler içm ortak karakteristikler değilldirler. Gelir vergilerinin bir ölçüde daha uzun geeilkmelerle toplandığı, elasti-kiyeıtlerin çok büyüik olmadığı hatıta birim eılastikiyet.ten de az olduğu ülikelerle ilgilenilirıse özellikle enflasyon yüksek olduğu za-man enflas~rnmn sonuçları çok farklı o1ıabiir. Ma:aıl,esef bu alter-natif durumlar bk iıktiısatr.;ının hayal gücünün ürüınleri değildir; tersitı.e, bunlar birçok g:elişmekıt·e olan ülkede ve belki de bazı sanayileşmiş üllke'lel}de de ya mevcut idi ya da halen mevcut ol-m~.ya de-vıam eıdiyor. Bu ülkeler için problem, reel gelir vergisi
(*}> lnflation and the Personel ıncome Tax: AN IJN."PE!RINIAıiılONIA!L PERSPEC-TIVE, Oambrildıge Unıiversity Preısıs, New Yorık. 1980 Ghapt,er: 7 ('lnHat.ion, la1gs in Colleot'ion and the real value of inoome tax rnvenue) pp. 714~84. (**) Aıssi:stant Dir·ector, Tax Pon·cy Div~sion, l.M.F., Waıshiıngtıon D.C.
(***) Araştırma Görevli0s.i,. M.Ü; İ'kNsadi ve İdari Biliimler F,akül1e1si.
gelirinde bir artma. değil, ter·sine enflasyonun uyardığı bir düş me olmuştur. Birçok d~rumlarda bu düşme, mali açıklarını yeni para basma yıolu ile finanse eden hülkümeMeri etkilediği zaman enflasyonist .süreçe brnz:zat katkıda bulunıan bir faktör haline
gel-miştir.
Vergi sisteminin elaısti'k, vergi tahsilatındaki gecikmelerıin kısa olmadığı bir durumda ve enıflasyon oranının yükselmesi ha-linde gerçek v.ergi geılirinde nelerin olacağına dair hemen hemen
h~çhir anıaUz yoktur. Bu bölümün anıR amacı; enflasyon oranı
yüikseldiğd zaman gelir vergileri tahsilatı:nıdaki kaçınılmaz geci!k-mel·erin çok önemli olduğunu ve yüksek elastikiyeıtlerle telafi edilmedik·çe ekseriye reel gelirde bir düşmeye selbep olduğunu göstermelktedir.
TEORİK ANALiZ
Vergüenebilir Olaylar ve Yasal (de jure) Elastikiyet
Vergilene!bilir olayı (taxahle eıv,enıt) vergi ödeyen .. tarafından üzerinde gelir vergisi ödemek için bir borıç meydana getiren bir
ölıay olıarak ~sim1'endireceği1z. Örneğin, gelirin ka·zanılması geliri kazanan ta.raf üz.erine gelir vergisi
1
ödemek için bir borç doğura bilir. Varsayalım ki bir fert Y dolar kazansın. ve ıx nisbetinde artan oranııı bir gelir verıgisinıe tabi o~sun.. Fakat bu mü!kellefiyet vergilenebilir olay ortaya. çı:ktığı anlcia meydana getirilmiş olma-sına rağmen,. (yani, g·elirin kazanıldığı anda) devlet ödemeyi da-ha sonraıki bir zamanda alacaktır. Bizzat Vıergi miilkelleıfi ya dıa v·ergi stopajı yapan işveren ve~ıyi biraz geciktikten sonra öde- .
yeceıktir.
Bu gecikmeler verıgi elastilkiyetinin ya da ortalama vergi
ora-nının düzenli bir tanımına karıışıiklı!klar getirmektedir. Ödeme-lerin vergileneıbHir olayın ortayıa çıktığı zaman yapıldığı teorik bir dünyada, gelir bakımındıan açılk olarak tarif edilebilir bir ver-gi e1lasıtikiyeti olaJbilıeceklerdir ki bu, ödemelde ki herhangi bir.gecikmeden etkilenmemiş olacıaktır. Milli gelir dıeğişiriken, vergi-nin yasal karakteristiklerine bağlı olaralk vergi tahsilatındaJki yüzde değişme, milli ge'lirdeki yüzde değişmeden faızla yıa da bu değişme ile aynı olacaktır. Teorik veya yasal (de jure) elastiki-yet, sonuç olarak. birim elastilkiyeıte eşit, burulan fa
1zla, ya da
bundan a:z olacaktır. Bu gecikmeıs:iz (lagiess) dünyıada gelir ver-gisinin elastikiyeti birim elastiıkiıy1etten büyüik ise, diğer koşullar
ayn.en kalma(k üzere, (ceteriıs parfürus) , verıgilerin gelir vergisine oranı gerçekte arttıği için, enflas~ verıginin ödenmesinde ree:I.
bir artışa seıbep olaca!ktır1•
Teorik ya da, yaısıal (de jur1e) elastilkiye:te diğer
bir açıdan
bir balkış ise veri olan bir zamanda · vergi hasılatını; vergi
mü-kellefiyetini orıtaya çıkaran olay anında ki gelirle (bir başka
de-yişle, vergi matraihı ile) iliışlkilendirmekdir.
Bu
durumda, eğer Yokadar bir gelir kazı:mılmış ise -«O», verg'ilenıebilıir olayın ortaya
çıktığı deweyi gÖı.sıtermektedir- bu, ıx Yo'a eşit olan bir vergi
müıkellefiy.erbi doği.ıracaktır. Tahsila tta!ki gecikme sebelbiy le,
diye-lim ki ilki çlönem sonra normal gelir Y~'ye &11ktığı zaman ötienir. Biz elastikiyeti, (hatta, ort:alama vergi oranını bile) ıx Yo olan ödemeyi, şu anda mevcut olan daha yıülksek gelir ile, (Y.;!), iliş kilendirmeyıip genellikle yapıldığı gifbi ilk (original)' Yo ile iliş
kMendiririz. Ancalk, böyle hesaplanan elfüstikiyet ya da ortalama vergi oranı, normal olara!k istatistiki bir ta!izda tahmin edHen
efektif elastikiyetten farklıdır ki, bu, veri olan bir devrede alı
nan vergi geliri ile yan devredeki gelir Hiş!kilendirmelkte ve yu-karıda tanımlanan yasal Nişkiyi ihmal etmektedir-ı. Sonuç olaraik,
ne zaman nominal gelir bü~:se ve ;vergi haısıl:artında ge'Ci!kmeier olsa, eğer vergilenebilir olayın meyidana geldiği zaman ki gelir çleği1 de cari gelir öngörulüyorsa, hıem v,ergi elastiıkiyıeti ve hem de ortalama vergi oram farıklı olacaktır. Bu fark., dik!kate değer biT enınasyoo He gecikmelerin fa1zla olduğu
zamanla birleştiği durum-larda önemli olaıbilir. Gecikmelerin mahiyeti daha sonra
tartışı-. Iacaktır. Şimdilik, · gecilkmelerin mevcuıt olduğunu, bir aniamda ölçülebHeeeUderini varsaymaık yeterlıidir.
(1) Y:ine a,ynı sebeple, elaıstik1iyet - '.1- olduğunda· enflosvon verg'i gelirlerinin reel değerini etkileyemiyeceıkti'r. Böyle,ce, e,ğer vergiısıi·nin ende:kslenmesıi fi-yot elaıstiıkiyeUni - .1-'e e:ş'iıtlerse geHr vergilerinin milli geliire oranında enflosyıon tarafından bir uyarılma meydana gelmPyecektir. Foika1t gaye•t do-ğaldır ki bu teori'k durum wg.uloma'da mümkün değildli•r .
. (2) Bu tartışmanın tamamındıa, be·lirle1yici yaısal yapının deği'şme·diği varsayılmış
tır. Bu ne·denle, biz, ·iradi değişrklfkler,in etkilerinıi he1s1aba k1atmayaraık oto-mati'k ya da kendiliğinden işleyen el-01stikiyet ile i19·ili olaraık ta·rtışıyoruz.
ENFLASYON, GECİKMELER VE REEL VERGİ VARİDATI
Farklı gecikmeler ve enflasyon oranlarının bir dol:arlık vergi gelirin reel değerin~ olan etıkisi.
. 1' R =
-(1 +P) n
_(l.)
dıenklemi.nin çözümüyle tahmin edilebilir. Burada R, bugün
top-Lanan 1 dolarlık vergi gelirinin re.el değeridir
fa!kat vergilene· -bilir olayın .ortaya çıkıtığı zamanın fiyatları Üe ölçülmektedir. p, :aıylılk enflasyon oranı; n, aynı zamanda ay olarak da ifade
edi-1en geci!kmenin büyüklüğüdür.
Tablo I; üstteki denik-lemin, çeşi tU enfla·syoın oranları ve
ge-cikmelerıe gör,e iliışıkilenıdirıilerek çözülmesiyle·
hesaplanmıştır.
Gelir vergisinin sırasıyla O, ı ay, 2 ay, 3 ay, . . . ve 12 aya vara-bilen gecilkmelerle toplandığını varsaymıştır. Bundan da!ha uzun gıedkmeler le boplanan gelir vergHerinin olabilmesine rağmen,
bu alternatifler, keısinlilde, bütün ülkelerin vergi sistemlerinin
ger-çeklerini kapsıamına almaktadır. Gecifkmeler tablonun üzerinde yatay ol'arak gfüterilmiştir. Taıblo; sol tarıaıfta di!key olarak
se-çilmiş aylık enflasyon oranlarını g6stıeriyor. Bir
aylık enflasy:oın oranından başlayarak daha sonra bir aylı!k olarak
% 1, % 2, % 3 ve sıra;sıyla % 50'ye kadar varıyor. Bütün bu omnlar en azından bazı aylar için son seneleı:1de bazı ülk·eler tarafından
tecrübe ediılmişlerdir. Alternatıif geci!kmeler ve enflasyon
oranları muhte-melen · bütün ü1kelerin. tecrübelerini iç,erecek bir matrisi vücuda
getirmiştir.
Eğer bir ül!kenin gelir veııgiisi sistemindn fiyat elastikiyeti
bir o~sa idi; o, eınrflasyona karşı indekıs:lenen oranlı
'ya da artan
oranlı gelir v1ergileri ile olacağı için, bu tablo enfla
,syonun toplam gelir vergisine olan etkisi haıkkında sorufar yöneltmek iÇin
kul-lanılabilirdi. Diğer bir ifade ile, ta!blo bize aşağıda!ki soruya
ce-vap vermemizıe imkan sağlardı :, Varsayalım ·ki, veri olan bir üllkede gelir vergileri - x - kadar aylık ortalama g
.edkmelerle toplansın ülkede aylık olarak -y- oranında bir enflasyon
ora-nı mevcut olsun. Bunun o ülkenin gelir vergiısinin reel
değerine
olan etkisi ne ola'Caktır?3• O zaman talblıodıalki her sıra bi·ze; veri
olan bir enıfla:syon or:anında ve -0-'dan 12 aya kaıdar değişen bir ge'Ci!kme boyunca, gelir vergd!sini varid.aıtmın reel değ.erindeki
değiş ilkliğin ne olacağım söy leyeeıelkıtir. Böylece-, örneğin ortalama
aylı!k enflasyıon oranı % 10 olduğunıdıa, ülke vergilerini sıfır g·
e-cikme ile toplar ise vergi varidatındıa reel olaraık bir düşmeye maruz· kaJmayacalktır. Fa!kat, vergiılerinıi - 1 - ay gecikme ile
toplar ise, % 9'luk bir düşmeye uğrayacaktır, eğer vergilerini beş
. aylık bir gecikm·e ile toplar ise % 35'lik bir düşmeye uğrayacak
ve bu böyle.devam edecektir. Aylıik ortalama enflasyon oram ne kadar yü.ik:sek, ödemedeki geci!kme ne kadar uzun olursa ülkenin vergisinin reel değerinin uğrayacağı dü§me o kadar büyük
ola-caiktır. Ta:blodaıki satırlarda aşağı doğru .inildikçe ve soldan sağa
doğru dkundukça bu durum, aç!lk olara!k görfüımektedir.
Talbloda!ki sütunlar ise tafhsilatt:a. veri olan belirli bir gecik-mede enıflasyıon oranının artarak yük!Seldiği varsayıldığında ne ola:ca.ğını göstermekıtedir. Bu şekilde, orneğıin ortalama dört
ay-lı!k ~ciikmesi ofan, bir ülike isıti!krarlı bir devreden sona, fiyat-ların aylda % 1 yükseldiği enHa:syonist bir deıvreye girerse vergi gelirinin re·el değerinin % 4'ünü kayıbedece!ktdr. Eğer enflasyon
oranı aylılk olarak % 5'e yıükıselecek olursa reel değerinin % 8 ini, % lO'a yüıkselirse. % 32'sini kayıbedecelktir. Aşırı derecede yükse!k bir enflasyon olduğunda., diyelim kt ayda % 50 olsun, vergilerin reel değeri enflasyon olmadığu. bir durumdaki değeri
nin % 20 'sine düşece!ktir. Eğer en!fılasyıon oram sıfır olur ise, top-· ıanan doların değeri zaman içinlde deği·şmemek şartıyla vergile-rin reel değerinde bir düşme olmayacalkıtır. Gecikme sıfır ise
!(3) Anoli~i baisitleştirmeık ve fi.yaıt değişmelerinin etki.sini vurgul1amaık icin
enf-·lasyon~t dönem süresıiınce reel e:konom:ilk büyümenin ya sıfır ya da önems'i::Z olduğu vorsoıyılmıştır.
(4)1 Sıfır enffoısıyondo bile ver:g·i mü'keııtef.i ver.giın,in ertel·enmeıs·inden doğan bazı
avanıtajlar elde eıtmeıktedir. İslk<onıto omnı ne k·a:dar yük1sek olurs·a veri ol·an bir gecikmeyle ilişıkili ol·arok ortaya çıkan avan1traj o kadar büyük olacak -tır.
tı.)
~ TABLO 1
o Enflasyon' Oranlarının ve Vergi ,Ödeme·ı,erindeki ıGecikmelerin Vergi · Varidatının .Reel 'Değerine Olan Etkisi
-~lık
Enf'lls
yon
yerginin
Ö_~e~~_sindeki Gecikmeler __ ~~ Olarak}Oranları (~) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 il 12 o 1.00 1.00 1.00 1.00 l.00 1.00 1.00 1.00 l.00 l.ÖO 1.00 1.00 ı_.00 1.00 0.99 0.98 0.97 0.96 0.95 0..94 0.93 0.92 0.91 0.90 0.90 0.89 2 1.00 0.98 0.96 0.94 0.92 0.91 0.89 o.ın 0.85 0.84 0.82 0.80 0.79 3 1.00 0.97 0.94 0.91 0.89 0.86 0.84 0.81 0:79 0.77 0.74 0.72 0.70-4 LOO 0.96 0.92 0.89 0.85 0.82 0.79 0.76 0.73 0.70 0.68 0.65 . 0:63 5 1.00 0.95 0.91 0.86 0.82 0.78 0.75 0.71 0.68 0.65 0.61 0.58 0.56 6 1.00 0.94 0.89 0.84 0.79 0.75 0.7!> 0.67 0.63 0.59 0.56 0.53 0 .'50 7 l.00 0.93
o:s1
0.82 0.76 0.71 0.67 0.62 0.58 0.54 0.51 0.48 0.44 8 l'.00 0.93 0.86 0.79 0.74 0.68 0.63 0.58 0.54 0.50 0.46 0.53 0.40 9 1.00 0.92 0.84 0.77 0.71 0.65 0.60 0.55 0.50 0.46 0.42 0.39 0.36-10 1.00 0.91 0.83 0.75 0.68 0.62 0.56 0.51 0.47 0.42 0.39 0.35 0.32 20 1.00 0.83 - 0.69 0.58 0.48 0.40 0.33 0.28 0.23 0.19 0.16 o. 13 O. il 30 1.00 0.77 0.59 0.46 0.35 0.27 0.21 0.16 0.12 0.09 0.07 0.06 0.04 40 1.00. 0.71 0.51 0.36 0.26 0.19 O. 13 0.09 0.o7 0.05 0.03 0.04 O.o21
bu tukdirde, enflasyon oranı gözönünde bulundurulmaksızın, vergi gelirinin reel değerinde bir düşme olmayacaktır5•
Ta:blo I, çeşitli. enflasyon oranları ve tahsilat gecikmelerine
bağımlı olarak gelir vergisi varidatııındaki düşmeleri yüzde olarak
ölçme!ktedir. Bu düşmenin önemi toplam varidatın -O- enflas-yon oramnd~, gelir vergilerinin milli gelire .oranının ne
olaca-ğına da bağlı bulunmasındadır. Bu oran ne kadar büyük olursa,
mutlak gelir kıaybı o kadar büyülk olacaktır. Bir örnek olaralk:
varsayalım ki, sıfır enflasyonda geUr vergisi varidatı milli
ge-lirin yüzde ikisine eşit olsun. Yedi aylık bir tahsıilat geciıkmesi ile birleşen % 3'l'ülk bir aylık enflasyon oranı reel varidatı % 20 kadar düşürecek ya da bu milli gelirin % 0.4'üne eşit olacaktır.
Fakat, sıfır enrflasyon oranında gelir vergi1si varidatının milli ge-·.
liri oranı % 10 olmuş olsa· idi, enflasyonun uyardığı düşüş mil-li gelirin % 2'si olacaktır.
Özel .olarak, şimdiye kadar ki anıa sonuçlar şunlardır: Birin-dsi; gelir vergisi sisteminin fiyat elaıstiıkiyertini -: 1 - kabul ede-rek, veri olan bir enfra:syon -oranında vergilerin tahsUa tındaki gecikme ne kadar uzun . oluıısa, ceteris. paribus, devletin aldığı vergi gelirinde enfla1syonun uyardığı ree1l düşüş o kadar büyük olacaktır. İıkinciısi, vergilerin toplanmasındaki gecikme veri ol-duğunda, enflasyon oranı ne kadar yüksek olursa, ceteris paribus, vergi gelirinin reel değeri o kadar düşülk olacaktır. Üçüncü ola-rak, bir ülkenin varidat sisteminde g·elir vergisi ne kadar önemli ise mutlak gelir kaybı o kada:r büyüik olacaktır. Son olara!k, tab-lo, ödemelerdeki gecikmeler azaltı'ldığında bir ül!kenin va~, ridatında o~aya çıkan kazançları yüzde olarak göstermektedir.
ENFLASYON, GECİKMELER VE GEL.İRİN TÜRÜNE VE
DÜZEYİNE ,GÖRE VERGİ YANSIMASI
1
Önceki bölümde özeUenen analiz, bazı değişikliklerle tahısilat ~ecikmelerinin ve enflasyonun farklı gelir gruplarında bulunan fertler üzerindeki etkisini değerlendirmek için kullanılabilir. Bir çok ülikede ijcretlerden ve maaşlardan alınan vergilerin
kayna-('5) Bu durumda bile, re1el varidat enflıasyonun verg.i matrahını saptırdığı ölçüde· etkilenecektir (yani, sermaye k:azançlan, faiz, kôrlıar v.b.). Ne var ki, rnel varidaUa'ki değişme gecikme tarafından uyarılmış olmay·acaktır.
ğında stopajı yapıldığı için bunlar hemeın hemen hirÇ gecikmek-sizin ödenirler. Diğer taraftan, sermaye gelirleri üzerinden alı
nıan vergiler sık sık birçok aylık g.eciümelerle öd.enirler.
Enflas-yon ortamında, sermaye kazancı sahipleri verg'i mükellefiyetlerini
g1ecikmeli olarak yerine getirıclikleri için diferansiyel
yansıma
bunlara ön€mli. ölçude bir avanıtaj sağlar. Bunlar ödemeyi enf-lasyona uğramış (inf'lateıd) dolarlarla yaparlar. Sonuç, fiyat
is-tikrarının olmuş olduğu durumda hüküm sürecek olan gelir
ver-gis[ yansımasının değişmesidir6• Burulan başka,
sermaye geliri sahipleri muhıteme1en daha yüksek gelir grupfarma ait oldukları
için; bu sapmalar adaletli olarak !kaıbul edileme~7•
Bu etkiıleri değerlendirmelk için; enflasyon oranının aylık ve
yıllık .olma durumunda p ve 1T'nin aylık ve yıllık olara!k
enflas-yon oranını, n'in ay sayısı olarak ifade edilen tahsilat
·gecikme-sini Tlo ve Tn'in bireyler v1e gelir grupları için ortalama. vergi
oranlarını gösteroiğini kaibul edelim. Ortalama vergi oranları
ve-i olan bir dönemlde, aym dönemin gelirleri tarafından bölünen
vergi ödemeleridir. (1) no'lu denklem, Tb T = -(l+p)n TO
---(1 +1T) n /1~ (2)şeklinde ya·zılaibilir. Bu denklemin To, n ve p'nin alternatif
de-ğ·erleri için çöızülmesi halinde T tahmin ei4Hebfü.r. Tablo 2;
To
=
0.10, 0.20, 0.30, 0.40; n=
2; 4; 6;· 8; (ay) ve II, nin ise yıllık % 5'ten % 500'e kadar değ[·ştiği durumda denklemin
çözül-mesi halindeki sonuçları vermektedir. Bu taıbloyu inceleyelim: Önce, enflasyonun olmadığı. bir durumda her ikisilde eşit ge-lire sahip .olan ve gel1ir vergileıini gelirlerinin % 40'ına eşit
ola-rak ödeyen A ve B diye ilki bireyin olduğunu varsayalım. (Tablo
(6) Bu analiz de biziım s1adece tahıs'il'aıt
gedkme,sini ölçmelk de otıdıuğumuz
vur-gulanmalıdır. Enfl.asyonun uy·ardığı (inflotion-iınduceıd) diğer et:kiler -maıt
raıh s.apmalmı v.b.- ihmôl edi·lmektedir.
(7) tA.B.D.'de 1975'de ücretlerin ve maaşların toplam içinde rapor eıdUen oranı,
toplam gelirin % 95'inin 5 000 dolarda·n az ve aşağı yu'karı % 10'unun 1
milyon dol·ardan fazla olduğu ş~:klindedir.
~
~ ~
TABLO il
Enflasyon ve Ortalama Vergi Oranları
Not: '1T
=
Enflasyon oranı: To=
«0» enflasyon oranında veırgi ödemelerinin mükelleflerin gelirl·erıine oranı; n=
ıAy olarakorta·lamo tahsUôt gedkmesi.
T., = Q.I 1;, = 0.2 T., = 0.3 J;, ~0 0.4'
n
,, ..
2. ,, '"' 4"-: /1 =-·· 6 ,, ~- 8 " "" ı 11 ... ·4 ,, =~- 6 11 ~- 8 ,, :c ı 11 .. ,. 4 /1 ·" 6 ;, ....s ,,
~ 2 ,, - 4 ,, "' 6 /1 · 8 0.050 0.100 0.150 0.200 0.250 0.300 0.350 0.400 0.450 0.500 0.600. 0.700 0.800 0.900. 1.000 1.200 1.400 0.099 0.098 0.098 0.097 0.098 0.095 0.097 Q.094 0:096 0.09~ 0.Q96 0.092 0.095 0.090 0.095 0.094 0.093 0.092 0.092 0.091 0.090 0.089 0.088 0.086 1.600 0.085 1.800 0.084 2.000 .0.083 2.500 . 0.081 3.000 0.079 3 .500 0.078. 4.000 0.076 4.500 0.075 5.000 0.074 0.089 0.088 0.087 0.085 0.084 0.082 0.081 0.079 0.077 0.075 0.073 0.071 0.069 0.066 0.063 0.061 0.058 0.057 0.055 0.098 0.095 0.093 0.091 0.089 0.088 0.086 0.085 0.0!0 0.082 0.079 0.077 0.075 0.073 0.071 0.067 0.065 0.062 0.060 0.058 0.053 0.050 0.047 0.045 0.()43 0.041 0.097 0.198 0.197 0.195 0.194 0.298 0.295 0.293 0.290 0.397 0.394 0.390 0.387 0.094 O.T97 0.194 0.191 0.188 0.295 0.291 0.286 0.282 0.394 0.387 0.381 0.375 0:()91 0.195 0.191 0.187 0.182 0.293 0.286 0.280 0.273 0.391 0.382 0.373 0.364 0.089. 0.194 0.188 0.183 0.177 0.291 0.282 0.274 0.266 0.388 <U76 0.365 0.354 0.086 0.193 0.186 0.179 O. 172 0.289 0.278 0.268 0.259 U.385 0.371 0.358 0.345 0.084 0.191 . 0.1.83 0.175 0.168 0.287 0.275 0.263 0.252 0.383 0.367 0.351 0.336 0.082 0.190 0.181 0.172 O.iM 0.285 0.271 0.258 0.246 0.380 0.362 0.344 0.327 0.080 0.189 O. 179. O. İ69 O. 160 . 0.284 0.268 U.254 0.240 0.378 0.3.'i8 0.338 0.320 0.078 0.188 0.177 0.166 0.156 0.282 0.265 0.249 0.234 0.376 0.3.'i3 0.332 0.312 0.076 0.187. 0.17) 0.163 0.153 0.280 0.262 0.245 0.229 0.374 0.349 0.327 0.305 0.073 0.185 0.111 0.158 u.ı.ı6 o.277 o.256 o.237 0.219 o.370 o.342 o.316 · 0.292 0.070 0.183 0.168 0.153 0.140 0.275 0.251 0.230 0.211 0.366 0.33.'i 0.307 . 0.281 0.068 O. 181 0.164 0.149 O. 135 0.272 0.247 0.224 0.203 . 0.363 0.329 U.298 0.270 0.065 0.180 0.161 0.145 U.130 .. 0.270 0.242 0.218 0.196 0.359 U.323 0.290 0.261. 0.063 0.178 0.159 0.141 0.126 0.267 0.238 0.212 0.189 Ö.356 0.317 0.283 0.252 0.059 10. 175 0.154 0.135 O. 118 0.263 0.231 0.202 0.177 0.351 0.308 0.270 0.236 0.056 .0.173 0.149 0.129 0.112 0.259 0.224 0.194 0.167 0.346 U.299 0.258 0.223 0.053 0.171 0.145 0.124 0.106 0.256 0.218 U.186 U.159 U.341 0.291 0.248 0.212. 0.050 0.168 0.142 0.120 0.101 0.253 0.213 0.179 0.151 0.337 0.284 0.239 0.201 0.048 0.16? 0.139 0.11.'i 0.0% 0.250 0.208 0.173 0.144 0.333 0277 0.!31 0.192 o.043 0.162 ö.132 0.101 o.mn o.243 0.198 0.160 o.ı3o o.325 o.~63 0.214 0.174 0.040 0.159 0.126 O.IOO 0.079 0.238 0.189 0.150 0.119 0.317 0.252 0.200 0.159 0.037 0.156 0.121 0.094 0.073 0.233 0.182 0.141 0.110 0.311 0.242 0.189 O.l47 0.034 0.032 O. 153 0.117 0.089 0.068 0.229 O. 175 0.134 0.103 0.3l)(ı ll.234 O. 179 ll.137' 0.151 0.113 U.085 .O.ll64 0.226 0.170 0.128 0.096 0.301 0.227 0.171 0.128 O.ü30 0.148 0.110 0.082 0.061 0 .. 223 0.165 ·0.122 0.091 0..297 U.220 0.163 0.1~1İI;de son dört sütun), fakat A bireyin tahs:ilat gecikmesinin.
sa-deee 2 ay (n
=
2), buna karşılık B'nıin 8 ay (yani n=
8)oldu-ğunu. varsayalım. n
=
2 ve n=
8 sütunlarından aşağıya inildi-ğinde To=
0.4 içıin enflasyonun ortalama vergi oranlarınınna-sıl değiştirdiği görülecektir. % 20'lik bir enflasyon oranında
or-talama vergi oranları sırasıyla % 38,8 ve % 35.4 olacaktır. % 50
enflasyonda vergi oranları % 37,4 ve % 30,5 duruma gelecektir.
Ajç1ktır ki, dah:a uzun gecikmeler He öıdıeme yapan birey
enflas-yondan daha fazla avantaj sağlayacaktır. Ayrıca, '11' (yıllık
enf-lasyon oranı) arttı).{ça aralanndaiki fıarlk da artacalktır.
İıki vergi mükeHefi için, farklı gecikmeler ve fark1ı gelirler·
olduğunu varsayalım. A'nın yeteri kadar düşük bir gelir aldığını
varsayalım. Enflasy.on olmadığı takdirde onun ort:aılama vergi
oranı sadece % ı O olacaktır. Diğer taraftan B, ortalama vergi
oram % 40 olduğu için. daha yüksek bir gelir a.Ima•ktadır. A'nın
geliri tamamen ücret ve niaa1şlardan B'nin geliri iSe tamamen
sermaye kaynaklarınıdanldır. Bu nedenle, A'nın iki ayfaik bir
orta-lama~ gecikme ile, oysa B'nin sekiz aylık bir ortalama gecikme
ile ödeme yaptığı var1sayılmışt1r8• Bu durum yılıiık
.% 20'lik bir
enflasyon oranında ortalama :verıgıi oranım % lO'dan % 9.7'ye fa- ·
kat B'ninkiıni % 40'dan % 35.4'e düşür.ecıektir. % 50'1ik bir
enf-lasyon oranı A'nın ve~gi oranın1 % 9.3'e B'ninkini % 30.5'e
yük-seltecektir. Bu nedenıLe veııgi mükellefinin, verıgi ödemelerindeki
geci!kmelerden sağladığı fayda sadeıee enflasyon oranına değil,
aynı zamanda onlıarın gelir düzeyine de bağlııdır. Ücret
kazanan-lar normal .olarak daha düşük gelir (ve· bundan dolayı daha
dü-şük efektif vergi oranına sahiptirler) ve daıha kısa gecikmelere
sahip oldukları için onların ortalama· vergi oranılan s·ermaye
ge-liri elde eden vergi mükelleflerinin ortalama vergi oranlarından
çok daha düşüktür.
ENFLASYON, GECİKMELER VE ELASTİKİYET
-1-0LMADIÖI HALDE GE:LİR VERGİSİ VARİDATI
Yukarıda kullanılan varsayım gelir vergisi sisteminin yasal
elastikiyetinin birim (unitary) elastikiyet olıduğu varsayımı idi.
(8) Geıl-ir verıg•iler1 bütün ül1kelerde kaynağında verg'i'si kes-ilenle
•r hC'l·~i1ci·nde önem-li g•ecikmelerl·e ödenmektedir.
Bu varsayım diğ1er faktörılerin olmadığı
bir durumda enf~asyonun r·eel bir artış, ya da- varidatta bir düşüşü meydana
getirmeyece-ğini ima etmektedir. Geılir Vergisi sisteminin birim ela3tikiyet varsayımı gelişmekte olan bazı ülkeler için gerçıekçi ola.biiir. Ne var ki, eğer · şahsi gelir vergileri artan oranlı i'se ve kısa bir ge-ci1kme ile toplanıyorsa; enflasyonun vergiıler üzerine olan etki-leri hakkındaki mevcut literatürün vurguladığı gibi, enflasy.onist
şartlar, ceteris paribuıs, muhtemel.en verıgi matrahlarının saptı
rılması ile ve muafiyetlerin gelir taban ve tavanlarının reel bü-yüklüklerinin daraltılması ile varidatın reel değerinde bir artiş
sağlayaca!kt1r9• Böylece, eğer verıgifor
bir gecilkme ile toplanıyor larısa, üst tarafta söz edilen artan orandan sa·ğJanan kazanç
[mu!ht·eme.I1en ücret hariciındekıi geliri oluşturan kısımlardan · (components) ortaya çııkan sapmalarıd:an] ta:bloda vurgulanan
za-rarlarla dengelenmek ~orunda kıalaca~tır. Bir ülkede bütün
ola-rak, veri olan bir devrede reel koşullarda devılet varidaıtı ·artsa da atmasa dıı: belirli bir vergi mükelılef'i iıçin bu durum elas.t1ıki
yet, enflasyon oranı ve tahsilıattaki gecikme arasındaki etkile-şime bağlı olacaktır.
Bir gecikmenin ve birim elastikiy.eti a~şan bir elastikiyetin veri olması halinde genel fiyat düzeyindeki düzenli bir artış
(fi-yat ts1tikrarını takip eden bir dönem) önce, tabloda
gösterildi-ği gibi ·ayni miktarda bir reel varidaıt düşüşüne y:ol açacaktır.
Sonra, fiyat düzeyindeki artış nominal v.ezıgi varidatı düzeyinde daha büyük oranda bir artıış ilıe beraber yürüyecek; reel vergi
va-ridatı (cıad dönemin gelirindeki verıgi varidatı payı) artmaya
başlayacak ve fiyat düzeyi yükselmesini sürdürdükçe artmaya
dev~n:ı edecektir .. Zamanla, varidattaki ilk kayıp, eğer
enflas-Y:on devam ederse telafi edilecek, reel va·ridat arta.caktır~
Tah-silattaki gecikme ne kadar kısa elıastikiye·t ·ne yüks:eik olursa reel vergi varidatının yükselmesi ve enfla'syon öncesi (pre
infla-t~onary) ·dönemi aşması o kadar çaibuk olaC'aıkıtır. Reel varidat, enflasyon oranı, fiyatlar düzeyi, vergi elastikiyeti ve gecikmenin
büyÜklüğü araısmdalki ilişki matematikısel olaraik: «E'k» de analiz
edilmiştir.
Belıli bir verginin taih:si:latındaki gecikme, diğ.er bir ifade ile vergilenelbilir olay He bu olayla ilişkıilendirilen vergi hasılatı
arasında geçen zaman ki kıısımdan oluşur ki bunlar· sırasıyla
ya-sal gecikme (legal lag) ve k~sten ödememeden dolayı gecikme
(delinquency lag) diye iısimleındirilirler-. Birincisi ödemedeki
dev-let - yaptırımlı (government - sancıtioned) g.ecikmedir. ki bu hiç
bir ceza g.ere~tirmez. K.uısur gecikmesi (delin.quency -laıg)
ödeme-nin vadesi~den sonra yapılmasınıda ortaya çıkar. Her iki durum
da da belirli şartlar- altın.da suçlu gecikmesi çok önemli
olabile-ceği halde yine de yasal gecikme en önemlisidir.
SONUÇLAR
Yukarıda analiz ileri serecede enflasyonist baskılarla karşı
laşan ya da onlarla ba·zı dönemlerde karşılaşması muhtemel olan
ülkelerin; gelir vergisinin ödenmesindeki gecikme·lerin reel
vari-. data yapabilecekleri etkilere çok dikkat etmeleri gerktiğini
gös-termiştir. Şüphesiz hiçbir devlet, gelir vergilerini g.ecikmeksizin
tahsil edemez. Fakat, bütün ülkeler için vergi tahsilatınidaki
ge-rekli gecikme, ya da yasal gecikme, devletin halen vergi
mükel-leflerine vergi ödemelerini hesap etmeleri ve ödemel.eri için
ih-tiyaç dµyulan bilgiyi toplamaik g:ayeısiyle tanıdığı süreye rağ
men büyük ölçüde düşünülebilir.
Yasal gecikmeyi bir öLçüde 'optimal' yapmayı,' kasten
öde-memeden doğan gecikmeyi ise sıfıra indirmeye çalışan bir
poli-tika amaçlanmalıdı.r10• Kusur g1ecikmesi, (delinquency-lag) · ge..;
cikme sırasında fiyat değişmelerini telafi etme!k için vergi
öde-melerinin ü:st sınırına uyıgulaınacaık sıkı cezalarla ortadan
kal-d1rıla:bilir11. SılkQ cezala~, enflasyıon oranının yüksek olması
du-rumunda ise, çok yüksek olması dolayıısıyla, birçok ülkede
gö-rüldüğü gibi ye.t·erli değildirler.
:Bu bölümde anaUz ·enflasyonist finanısmana değinen
litera-türle, bir başka deyişle enflasy:on ver:gisi ne büyük füçüde iliş
kilidir1·2.
Bu
vergi devletin açığının para baısımı yolu ile finalll!:::e(1.0) 'Benim bilgime göre, «optimab geciıkmelere değinen IHemtür yoktur.
('11) !Arjantin, Brezilya, Şili ve bazı diğer ülkeler ödenmemiş vergil·eri indeksli'yor.
(112) Milton Friedman; «Oiıscusısion of ınnationary Gap» Ameri:can Economic
Re-326
view 32 (June 1942) : 3'08-1'4; Frieıdman'ın «E~ssaıyıs in PosHiıve Economics
(Ghicago : University, of CMcago Pres·s, 195.3), pp. 2'51-612» de yenide·n ne·ş
/
edildiğinde para arzının
ve daha sonrn fiyat düzeyinin
artması
ile, ortaya çıkar, paxa biriminin r·eel
değerini düşürür. Bu düş
me, Friedman ·ve· Bari1ey'in çOk önceleri
gösterdi·ği gibi elinde
para tutanlar için bir tür vergidir. Baısitle.şıtirici varsayımlar
al-tınıdıa, enflasyon v1ergisi matTaihı
ree~ nakit (caısih)
dengesi He
enflasyon oranının çarpımına
e§ittir. Bu Hteratür a1ç1ktan
fi-nansmanın reel verıgi varidatına
daima herhangi bir etkisi
ol-madığını varsıaymıştır. Fa.kat, bu bölümde
gfüüldüğü gibi
enf-laısyıonist finansmanın
(ya da enflasyon vergisinin) doğrt.ı bir
analizi ancaık enflasyoni.ıst finanısmanın
normal :vergi varidatına
olan etkilerini hesaba katan bir gıenel denge modeli dahilinde
yürüıtülebilitrn. EK : GECİKME, ELASTİKi.YE,T VE ENFLASYON ARASINDAKİ İU~
1
ŞKİ Y.o Tt m p n E olsun.=
-ctO» devrede reıeıl g,eJir
«tn de.ıvresindf,lk.i ve:rıgi miktarı c<O» dan başlayıarak enıflaı3yoın
dönemleri, (Aylar esas
alınarak)
«mn itiba.riy le enflasyon oranı
bu bölümde tarif edilen tahsila
1t gecikmesi.
Gelir :vergisinin fiyat elastikiyeti
T
=
f{Y)=
t (Y) t olan bir tam Vergi fon!ksiyonu afahm.E = 1 (omnlı bir vergi için)
E
=
1 arıtan oranlıbir vergi için olsun m devre sonra p'ye
eşit bir enflasyon .oranında
nominal gelir Yo epm olaca\ktır. Bu
değeri denıklem
(3) de yerine koyar ve bugünün nominal vergi
ödemelerinin n
devre öncesinin nomina.l ge:lirine dayalı olduğu
nu gözönünde bulundurarak verıgi fonksiyonunu,
Pol:iHcal Eoonoımy 6ı3
(A.pr. 1956): 9\3-110. Elli yıldan daha f,azla bir sfüe
ön-·ce Keyneıs, enflaısıyon:ist finansman
sorunu ile ilg·ilenm:işti: Bkz. John M.
Keynes, A Traot. on Moınetary Rıef.orım (t
london: Macmi'll-an, 1923) Chap. 2,
PP. 37-60.
('1!3) Bu sorunun analizi icin Bikz., Viıto Tanzi, dnfliation, Real Tıax Reve1
nıue, anc:İ
tho Ca1se tor lnflaıtionary
Finance: l1heory with an ApplioaHon to Argenıtina'
1.M.F. Staff Papers 2'5, no. 3 )Sept. 1978, pp. 417. 51}.
Tf
=
f [Yo eP<m-n>] olarak yazaibiliriz.Reel vergi ödemesi «0» devre:3inin fiyatlarında,
Tt
t
[YO eP<m-n>]==
t
Yoe<me - m- ne>epm olacaktır.
(4)
(5)
Vergi mükellefinin «t» devresinıd·e reel vıevgi ödenmesinin
büyük mü ydksa küçülk mü olduğu (mE-m-Ilf:) ~ O olup
ol-mamasına bağlıdırlar. Oranlı b~r vergi için E = 1 dir. Bundan
do-. layı (m-m-n) = -n<O dır. Bu durum ayrıntılı .olarak bu
bö-lümde ince1erınmişıtir. Ver:gi mükellefinin reel vergi
borcu düşe
ceği için burada sadece gecikme etkisi mevcuttur. Düşmenin
öl-çüsü doğal olarak enflasyon oranına (p) , ve tahsilat gecikme
sine (n), bağlıdır. Bunlar .TaJblo II'de gösterilen sonuçlardır.
Ar-tan oranlı bir vergi için l'dir. Şimdi m=n olduğunu Varsayalım
o zaman (me-m-nc) = -m'ıdir. Bu durumda, yine reel vergi
borcu geci!kme taraf mdan düşürülecektir. Ve eğ
1e·r m
<
n ol ursa,aynı durum ortaya çıkacakıtır. Fakat varsayalım ki e
>
1 iken,m > n'dir. O zaman (me-m-nc) = < O olup, olmaması
m, n ve
c'un niı.:::ibi değm-lerini bağlıdır. Örneğin, m=6, n=4.
e= 1,5
oldu-ğunu kabul edelim. O zamm (me-m-ns) = -3~tür. Böylece
reel vergi borcu gedkme tarafından düşürülecektir. Fa!kat m=6,
n=2, s=2 olduğunu varsaydığımı
1
zda, (mE-m-ne) = 2'dir. Bu
takdirde vergi ödemesi reel olaraık artacaktır. Açıktır ki veri olan
p enflasyon oranında «0» devresinıden !beri . enflasyon devreieri
bakımından ne kadar bir gecikme varsa, vergi sisteminin
elasti-kiyeti ne kada~ yüksek 1se reel verıgi varidatı, o kadar
artacak-tır. E.ğ-er me-m- ne= O olarıak düz.enler ve !bunu m için çözersek
veri olan bir enflaısıyon oramnda reel olarak artan bir vegi
tah-silatı elde etmek iıçin m>nE / (e-1) olması gerektiği görülebilir.
KAYNAKLAR
AghevH, Bijan B., and Khan Mohsin C.; «lnflati'onmy Finan·ce and tee Dynami'Cs
ıof Jnflatioın: Jnıdonesi'a, 1951-72» Ame,rican Eoonomi!c ıReıview 67 (June 1977):
390-400,,
Hlrao, Teruo and Aguirre, Carlos A.; «Ma1intainiing the Level o,f inceme Tax
Collection Unıder lnfla1ti:onary Conditionıs.» IMF Stoff Papers 17 (Julıy 1970):
277-325.
Otivera, Julio H.G.; «'Mon:eıy, Prices anld Fiscaı La·g1s: A note on the Dynamios
of Jnflation.» Banca Nazionale del Lavoro Ouarterly ıReview 82 (Sept. 1967)1
:
2518-67.
Salama, Elias; «e'S'fimaci'oneıs Econometricas de ıos :Re~ago1s Pisca,l·es.» «I
Ensa-yos Economi,cos of the Oentral Bank of ıArgentino 2 (June H,P7): 2'5-40.
Tanzi, Vito; «lnflati'On, Lagıs in Oolle1ctio1n anıd the Re1al Value of T·ax Rıeıvenue.»
IMF Staff Papers 2:4 (Mar, 1977): 1154-67.
Tanzi, Vito; «l'nflation, Real Tax Re1venue· and the Case· for lnflo,tionary Fin'ance:
Theory wit'h an Appl'ication to Argenıtina» IMF sıtaff Papers 215 no. 3 (Seıpt.
1978): 417-51.
