Yahya Kemal'in Üsküb'ü

C U M H U R İ Y E T

'ú

-llll=imillllIimillllllllllllllllllllllllllimillllllllllllllllll!IIIİIIIIHmilllllllllIIIIIIIIIIII!llllllimillll=llll

i

GÜNÜN K O N U L A R I

|

lllllllllllllllllllllllllllllllllflllllllIIIIIIIIIIIIIllllIII1IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIt=lIII

Yahya Kemal'in

»

Ü skü b'd e 1392 den 1913 e kadar b i r m illi bu cak y a r a t tık , evliyası ve ef sa n e le r i ile tam 521 sene

kal-Y azan :

Ord. Prof. Dr. A . Süheyl Ünver

1

i

a lm ış la r. B ilm e m ki ne k a d a r du­ ru r? B u n l a r şeh­ re b i r İs tan b u l m anzarası v eriy o r . 1925 de Ü sk ö b e dik. Oradan şimdi çek ilm iş b u lu n u ­

yoruz. F a k a t ahlâk ve âd etlerim izi m ah allin d e bırak tık . O ralard a ne v arsa hâ lâ T ü r k t ü r . T a rihim iz in en bü y ü k kaybı R u m elin d en ç ık ­ m amızdır. Üskü b ve havalisi h â le n bizim değildir, fakat biz o rala ra m ânen bağlıyız So n nesil oradan hicret et ti, ölülerim iz orada k a l ­ dı. B u cihetle h âtıraları içinde y a ­ şıyoruz

G azeteler y a z ıy o r : Ora daki b ü ­ tün e serlerim iz de yıkılm ış . Diğer t a r a f la r , e lb e t t e , zam an la yapılır. F a k a t , bu T ü r k Üskü b bir daha y a p ıla m ıy a c k tır. Ziyanı yok, o bir zaman h a k ik a tti, şimdi hayal ol­ du. B i r gün g elecek, bu dünyada he r şey ha yal olacak. F a k a t, Üs- k ü b ’ün hâlâ ru han bizim o ld uğu­ nu teren n ü m ed ecek, bu sa tırla r d ileyelim ki boş kalm as ın . Onu ka lb lerim iz d ek i yoldan y ü r ü y e re k daima karş ım ızda arıy alım .

B a n a : Haydi, Ü s k ü b ’ü gidip gö­ r e lim !» d eseler »H ayır!» cevab ın ı verirdim . Çü nkü, buna lüzum gör m em . Ne göreceğim, içim d eki Üs­ k ü b ’ü a rtık b u lam ıyacağım . O hal de, sizldre, hay at ında 22 sohbetini tesb it ettiğim aziz Y a h y a K e m a l ’i doğuran ve onu ruhan yetiş tiren Ü s k ü b ’ü bizzat kendisinden m u h ­ telif z a m a n la r d a k i, ifa d eleri ile zabt ettiğim gibi n a k le d e y im :

«B abam , »T ürk» Nişli. • Annem , N akiye Hanım ki, ona R um eli ağ­ zıyla «Nakış Hanım» d erlerd i. Niş yanında «T ürk» V e r a n y a ’lı, ikisi de, b u r a la r ı S ı r b i s t a n ’a geçince Ü skü b'e hicr et ediyor. B u c i h e t ­ le Ü ş k ü b ’de doğdum. Ora da doğ- m asaydm ı yanardım . B u r s a ’.vı pek severim . B an a : « Ü s k ü b ’de mi doğ m ak, B u r s a ’da mı doğmak ister­ din?» d eseler B u r s a ’yı da isterdim. Zira Ü s k ü b ’ün aynı idi, f akat Üs- küb'ü arzu ederdim.

Üsküb B u r s a ’va benzer. Y ıld ı­ rım alm ış ve kur muş, M u rad -ı S â - ni vü cude get irmiş. Hıristiyan o- lan A rn a v u t ve B o şn ak lar a dem ir çivi gibi bir yer lâzım. F a tih le ri K osova m eydan m uh arebesin den üç sene sonra alın ca 1392 de Üs- küb'u onun için kurm uş. Ruhani bir T ü r k şehri ola ra k tesis elm iş, iki tepe üzerinde iki ca m i. Biri Murad-ı Sân i, diğeri Mustafa P a ­

şa. B u rad a kilise den çev rilm iş , o- rada kendinin var.

Oğlu Gazi İs hak B e y ’in Camii, Y a h y a P aşa Camii. S u l a k ve ye­ şillik içinde, T ü r b e , tü rb e, milUi t ü r b e le r ... B ü tü n döğüşmüş insan ların tü rb e le ri. B u k a ğ ılı B a b a , H ayd ar B a b a . 1100 (1688) de Avus­ t u r y a lIla r zabtında şehit düşmüş. D iğ erleri Ç elebi ve M u rad -ı Sân i zamanında’. T e k k e t e k k e , türb e tü rb e. 500 sene ru h a n iy e t le r i al­ tında oturmuşuz. O ka d a r ki, Üs- k ü b ’le B ağdat evliya bo llu ğunda yarışa çık m ışlar. H e r iki t a r a f say mıya ba şlam ış. B it e r mi h iç ! Ni­ h a y e t : «Ya Ü s k ü b ’de ve ya B a ğ ­ d at’ta b ir evliya fazla v eya n o k ­ san am a nere de? Dah a m alû m de­ ğil.» derlerm iş. A k ş a m la r ı y a n ın ­ ca Üskü b m anevi b ir âlem halini alır.

İs h a k Paşa Cam ii yanında doğ­ dum. İbni K e m a l'd e İs h a k iye Med resesinde yet işmiş, Gazi İs hak B e y Amgsyalı b ir adam oluyor.

K o n ya y a nazaran M ev lân â, A n ­ k a r a ’ya nazar an Hacı B a y r a m gibi. B u ra n ın fatihi de bu. Gazi İs h a k B e y , ilk gömülen f atih ler d en Med ­ dah B aba. Nam ına Cam ii ve m ed ­ re sesi var.

«Ecdad» ru hanî ca m iler i K oso va- da vü cude getir m işler. B a y r a m la r , ra m a z a n la r ve k a n d ille r m uaz­ zam.

Ü skü b İs ta nbu l feth ed ilin ce 60 sen elik bir şehir. Ü s k ü b ’e sö ylem iş ler, fetih te yard ım etsin ler diye. F e t ih te n sonra İ s t a n b u l’un im a r ı­ na çalışm ış lar . Üskübî m a h a lle s i­ ni ve çamiini y apm ış la r, Unkapa- nı yanın da. Ü s k ü b ’ü çok se verim . Ç ü nkü çok T ü r k . B enim z ih n iy e t i­ me çok bü yük tesiri var. Annem derdi ki :

—- P eyg a m b er im iz i, sonra S u lta n Murad Efendimizi, sev. Hangi Mu rad, bilm ezdi. Namaz k ıla r k e n : «Bizi bu ra y a getirm işler» diye dua ed erdi. Maksud büyük, olan birin­ ci M u rad ’dır. N apolvon’dan büyük. Napolyon c ü c e ! Üç hüküm darı k a ld ır a r a k K oso va'yı alıv or ve 600 sene ka lıy o r, Ne fatih b u ! Üsküb B ursa'n ın k ü çü k kard eşi, B u r s a ’ ya benzer. C am iler i B ü rs a d a n iyi. Melıib c a m ile r i m ev cu t. Buıılurın n am ü te n ahi evkafı vardı. Şim di

gittim. S ır b is t a n ile dostluk m u a ­ he desi im zalan dı. Ü s k ü b ’de anne­ m in k a b r in i ziy aret ed ey im d e­ dim...»

Y a h y a K e m a l ’in bu konuşm ası­ nı yerin d arlığ ın d an izah ettiği m ucib s eb ep leri ile genişletem e­ dim. Hele, K â m il K ep ecio ğ lu n a ­ mında ta r ih ç i ve arşiv ci b i r dos­ tum, R um elid e bıra k tığ ım ız m e ­ denî ese r le rin b ir d efterin i yap­ mış, b in le r c e ... Onu en stitüm üze hediye et ti, şö yle b ir k a r ış t ır d ım : Ü s k ü b ’de dört m ek tep , üç m ed re­ se, 29 cam i, 9 m escit, 10 tek ke , 4 tü rb e , 8 im a r e t, 2 han , 1 ham am , m üteadd it v a k ıfla r , h e le c iv a r köy lerind e c a m il e r ve zav iy ele r. î - .s im le r iy le ve t a r i h l e r i y l e sırala­

mış.

B ir de E v Jiy a Ç e le b i k a r ı ş t ı n l - sa ve eski res im leri de b u lun up basılsa, B u rs a ka d a r bir ü s k ü b ki­ tabı olur.

Dü nyan ın ve m ah allin g arezk âr t a r ih ç ile ri d e r le r k i : « B iz le r R u­ m eli'd e hiç b i r tesir b ı r a k m a m ı ­ şız. E y t a ra fsız ve doğ ru yu yazan bu günün t a r i h ç i l e r i ! Gidin, gö­ rün, R u m elid e T ü r kü n bıraktığı h a s letlerd en ve içtim ai m e z iy e t­ lerd en başka n e le r v a r ki? B iz o- ralard an çe kild ik. F a k a t m ânen bağlı olduğum uz R um eli bizi hâ­ t ır a la r ı ile hâlâ y a şatm ak ta.

Yüz b in le r c e eski ve yeni Üs- k ü b lü le r e başsa ğlığ ı dilerim . B u ­ gün T ü r k ve M ü slüm an Üskü b de y ıkıldı. F a k a t m aneviyatı g ö n ü lle ­ rimizde y a şa m a k ta d evam ed ecek­ tir. Zira R um elid e 600 sene bizi bu t e s ir le r kor um uştu''.

B i r öğrenci k o ma da

b ul un du

Ayazpaşa S a r a y A rkası sokak 57/9 sayıda otu ran ün iversite öğ­ re ncisi Okşan T an ca, evind e koma h alind e bu lu n m u ş ve A m e rikan h asta n esin e . y a t ır ılm ış tır. 23 yaşın­ daki Okşa nın fazla sinir ilâcı al­ dığı ve bu sebep ten zeh irlen diği an laş ılm ış tır.

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi