T T
Yusuf Ziya Ortaç
BIYO O BAFISİ î 1896 — 1967 İ s ta n b u l’d a d o ğ d u . M ü h e n d is S ü le y m a n S am i B e y in o ğ lu d u r. V efa id a d is i ve A ly a n s İ s r a ilit’te o k u d u . İz m it v e G a la ta s a ra y L ise le rin d e e d e b iy a t ö ğ re tm e n liği y a p tı. S o n ra O rh a n S e y fi O rh o n ile A k b a b a ’y ı ç ık a rd ı. Ö lü n c e y e k a d a r bu m e c m u a y ı y a s a ttı. B ir a r a lık M ebus oldu. E s e rle ri : A k ın d a n A k ın a , C e n k U fu k la rı, S a irin D u ası, Â ş ık la r Y olu Y dağ. B ir S e rv i G ölgesi. N ik â h ta K e ra m e t, B innaz. E ski M e k tu p , K ö rd ü ğ ü m , K us c ıv ıltıla rı, K ü r k ç ü D ü k k â n ı. S e k e r O s m an , B e şik - O cak, Göç, M e ş h u rla rın n ü k te le ri.
1
890 yılında; İstanbul - Beylerbeyi’nde doğan Yusuf Ziya Or
taç, mühendis Süleyman Bey’in oğludur. Türk mizahında in
kâr edilmez yeri olan Ortaç; üzerinde sonsuz emekle çalış
tığı Akbaba mizah dergisini 1922’de çıkarmış ve hâlâ yaşat
maktadır.
1946’da Ordu ilinden mebus olunca bir müddet tatil ettiği
bu mecmuaya bu gün bütün zamanını bağlamış bulunuyor.
Bu derginin 7 Aralık 1961 tarihli sayısında
yayınlanan
(Nüktelerle - ortreler) başlıklı v**da hayatı hakkında aynen
şöyle denmektedir:
«ilkokuldan «onra Alians İsrail mektebine yazılmış ve bu
raya dört sene devam etmiştir. Sonra Vefa idadisine girdi. 18
yaşında şiir yazmaya başladı, ilk manzumesi Halit Fahri O-
zansoy’un çıkardığı «Kehkeşan» mecmuasının şiir yarışında bi
rinciliği kazanarak yayınlanmıştır. Sonra Ziya Gökalp’m açtığı
millî edebiyat bayrağı altında beş arkadaşile toplandılar. 20 ya
şında, Edebiyat Fakültesinde açılan imtihana girip İzmit Lise
sine hoca oldu. Birbuçuk yıl sonra kısa bir zaman Mercan ve
Galatasaray Liselerinde de edebiyat öğretmenliği
yapmıştır.
1918’de Binnaz isimli manzum piyesi Şehir Tiyatrosunda oy
nandı ve ilk filmi olarak daha sonra beyaz perdede gösterildi.»
Yusuf Ziya Ortaç’ın, Akbaba’mn gene bu sayısında yayın
lanan nüktelerinden bir kaçım sunuyoruz:
Y Ü ZÜNCÜ YIL,...
A k b a b a ’n ın k ırk ın c ı y ıld ö n ü m ü iç in elin iz d e b u lu n a n özel sa y ı h a z ır la n ı y o rd u . K a r ik a tü ris tle rin , y a z a rla rın h a r ıl h a r ıl ça lıştığ ı s ıra d a o lm a y a c a k b ir y e n ilik te k lif e d e n a rk a d a ş a s e k re te r :
— O nu a r tık e llin c i y ıld a y a p a rız , d iy e g ü le re k c e v a p v e rd i.
A k b a b a ’n ın k ır k y ıllık s a h ib i d u d a k la r ın d a ezik b ir te b e s sü m le n ü k te y i t a m a m la d ı:
— E v eeet... H ele y ü z ü n c ü y ıld a y a p a m ıy a c a ğ ım ız b i r şey y o k tu r!
196
T Ü R K N Ü K T E C IL E R t
M EŞG U L...
A k b a b a ’d a ç a lış a n la r, y a h u t Y u su f Z iy a O r ta ç ’ı y a k ın d a n ta n ıy a n la r o n u n te le fo n k o n u s u n d a n e k a d a r titiz o ld u ğ u n u b ilirle r . T e le fo n u n u z u n m ü d d e t m e ş g u l e d ilm e sin e hiç ta h a m m ü l ed em ez. B ir g ü n h a n ım ıy la k o n u ş m a k iç in A k b a b a id a re h a n e s in d e n e v in n u m a ra s ın ı ç e v irm işti. T e le fo n m e şg u ld ü . K a p a ttı t e k r a r a ra d ı. K a p a ttı te k r a r a r a d ı. M eşgul... M eşgul... M eşgul...
O rta ç k ızı G U ld en 'in te le fe d a a r k a d a ş la riy le k o n u ş tu ğ u n u a n la m ış tı. H e r z a m a n y a p tığ ı g ib i h e c e le ri u z a ta r a k b itişik o d a d a k i İd a re M ü d ü rü n e se sle n d i:
— A h m e t b e e e y ! D e rh a l b iz im e v e b ir te lg r a f ç e e e k . G ü ld e n te le fo n u k a p a ts ın a n n e s iy le k o n u şa c a ğ ım .
Y A TM A K !
A y d a b ir d e rg isin in y a y ın la n d ığ ı g ü n le rd e gen ç, g ü zel b ir h a n ım İn g iliz c e d e n y a p tığ ı te r c ü m e le ri h a f ta d a n h a f ta y a g e tiriy o rd u . B ir h a f ta ik i g ü n k a d a r geç k a la n h a n ım , O r ta ç ’ı g ö ü rn c e y a n a k la r ı al a l ö z ü r d ile d i:
— S o rm y ın e fe n d im . D ö rt g ü n d ü r a te ş le r iç in d e y a tıy o rd u m .
O rta ç , g ö z le rin d e y a n a n z e k â fla şın ın a y d ın lığ ın d a , g e n ç h a n ım ı s ü z d ü k te n jO nra g ü lü m se d i:
— K irrünleee?!.
O K A D A R ...
is tik lâ l m a h k e m e s in d e n y e n i k u r tu ld u ğ u s ır a d a b ir g ü n V eİit E b u zziy a, n a s ih a t e d iy o rd u .
— A m a n ç o c u k la r fin c a n c ı k a tır la r ın ı ü rk ü tm e y e lim .
M e cliste b u lu n a n O rta ç , ü m itsiz b i r b a k ış la k a ş la rın ı k a ld ır d ı: — İm k â n sız ı
— N ed en ?
— O k a d a r ço k k a t ı r v a r ki...
B E N D E N İZ İ
D ile gkim iş b ir p o litik a a d a m ıy d ı. B ir g ü n k a la b a lık b i r z iy a fe tte Y u su f Z i y a Drtaç’a k e n d is in i ta k d im e tti:
— B e n d e n iz F a la n c a .
't a ç . n ü k te y i a ğ z ın d a n k a ç ırd ı: E sta ğ fu ru lla h !
D EVAM I!
Y in e b ir g ü n Y u s u f Z ıy a O rta ç 'ın ik d a m g a z e te s in d e k i k a p ıs ı v u r u ld u : O d a cı, b i r te n e k e yağ, b ir te n e k e b a l g e tirm iş ti. O rta ç :
— B e n im d eğ il, ö b ü r Y u su f Z iy a ’n ın o la c a k , d iy e g e ri y o llad ı.
E rte s i a k şa m a r a la n a n k a p ıd a n , f ın d ık k u r d u g ib i c iv e le k b ir k ız iç e ri g i r d i. B ir O rta ç 'a b a k tı, b ir ö n ü n e b a k tı:
— G a lib a y a n lış, d ed i, siz d e ğ ilsin iz b e n im ta n ıd ığ ım ... E rte s i s a b a h , O rta ç , g e n ç a d a ş ın ı o d a s ın a ç a ğ ır ttı v e : .
— B a k Y u su f Z iy a, d ed i, şa n s d ö n m e y e b a ş la d ı. Y ağ lar, b a lla r, k ız la r b a n a g e liy o r... A m a b e n o n la ra se n in b e n im m e k tu p la rım d a y a p tık la r ın ı y a p m ıy o ru m .
N ER EY E?
A k b a b a a ile sin d e n b i r a rk a d a ş , g eçen y ıl A v r u p a ’y a g id e b ilm e k için A lm a n y a 'd a ve İsv e ç ’te b azı m ü e s se s e le rle te m a sa geçm iş, b ir g ü n k e n d is in e A v ru p a 'd a n ü ç m e k tu p g elm işti. A ra d a n iki g ü n geçm iş, p o sta c ı, b ir g en ç k ız ın a y n ı a rk a d a ş a g ö n d e rd iğ i ü ç m e k tu b u Y u su f Z iy a O rta ç ’a te s lim e tm işti.
O rta ç , g en ç a rk a d a ş ın a ra s tla d ığ ı z a m a n su a l d o lu g ö z le rle ta k ıld ı. — H a y ırd ır in ş a lla a a h ! G eçe n g ü n s a n a ü ç m e k tu p g e ld i a ld ın m ı? A rk a d a ş, ü sta d ın A v ru p a 'd a n g e le n m e k tu p la rı so rd u ğ u n u s a n a ra k : — M a rtta d ışa rı ç ık m a k istiy o ru m da... d iy e c e v a p v e rd i.
II
Y U SU F ZİYA ORTAÇ
197
A k b a b a n ı n sa h ib i n ü k te f ırs a tın ı k a ç ırm a z d ı: — S e n M a rtta d ış a n d eğ il, d a m a ç ık a c a k s ın g alib a a a !..
Bu da 25 Aralık 1961 tarihli bir yazısıdır ki, cidden güzel
nesirlerine nümune olarak sunuyoruz :
^ • E C E y a rısı. S a a tin a k re b iy le y e lk o v a n ı ü s tü s te gelm iş. K a p ı ç a lm ıy o r... B u k a p ı, d ü n y a e v in in k a p ıs ıd ır!
Ö nde, ç ıp la k o m u z la rı k a r la r la b e n e k le n m iş b ir ç o c u k : 1962... A k ra s ın d a , k a r m a k a r ış ık y ü z le r: S a n y ü z le r, p e n b e y ü z le r, k ız ıl y ü z le r. Ö fkeli y ü z le r, n e şe li y ü z le r, d o n u k y ü z le r, k a ş la rı, g ö zleri, ç en e k e m ik le ri b ile y d e n y e n i ç ık m ış b ıç a k y ü z le r!.. H a a a , a r a la r ın d a b ir d e siy a h , y ü k s e k ş a p k a lı, s iy a h , k u y u r k lu c e k e tli b iri d a h a v a r. Y üzü b e lli d eğ il o n u n . Y aln ız m a s k e sin in ik i d e liğ in d e ik i göz ış ıl d ıy o r!
B u y u ru n d e m e ğ e k a lm a d a n iç e ri d a lıy o rla r. M e y d a n d a k im s e c ik le r y o k D ü n y a evi, s a n k i b o m b o ş, k ir a lık b i r ev...
S iy a h şa p k a lı, siy a h c e k e tli, y ü z ü m a sk e a ltın d a gizli a d a m h e m e n ev s a h ip liğ in i ta k m ıy o r:
— B u y u ru n şöyle... Siz, d o ğ u d a n g e ld in iz g a lib a ... B elli, d işle rin iz , t ı r n a k la rın ız b ile a ç ım d iy e b a ğ ırıy o r!. Z av allı v a ta n d a ş ım !. H a y v a n la rın ız n e old u ?. Y aaa, v a h v a h , siz sağ olun!.
— Siz... T a n ıy o r g ib iy im y ü z ü n ü z ü ... G e c e k o n d u n u z u y ık tıla r, d eğ il m i?.. B u, k a rın ız ... B u, k ızın ız... Bu, o ğ lu n u z... N e ? . B u y a ta la k k a d ın d a a n n e n iz ha?.
— Oooo, h o şg e ld in d e lik a n lı... N asıl, Ü n iv e rs ite y e g ire m e d in m i s e n ? . Ne T ıp, n e H u k u k , n e F en , b ü tü n F a k ü lte le r d o lu , ö y le m i?. E d e b iy a t F a k ü lte s i b ile!. Z a v a llı M ü k rim in HalU b u k a r g a ş a lık ta ş e h it d ü ştü !..
— Siz m i? .. Sizi ta n ım a z o lu r m u y u m sa y ın P ro fe sö r!. Y üz k ır k y e d ilik le r d e n sin iz , d eğ il m i?.. L ü tfe n şöyle, şu k o ltu ğ a b u y u ru n u z !.. A aa, p a rd o n , o ra d a e sk i d o ç e n tin iz o tu ru y o rm u ş !
— A ra m ız d a h iç y a b a n c ı y o k g alib a... İşte b ir ta n ıd ık d a h a ... Y ü z ü n ü n s a rı d e ris i k ıv ır k ıv ır k a p k a r a k ılla rla ö r tü lü b u sa k a llı g e n c i y a b i r k ö m ü r k u y u s u n d a g ö rm ü ştü m , y a b ir d o k u m a fa b rik a s ın d a ... O z a m a n , o m u z la rı b u k a d a r ç ık ık d eğ ild i... P a p u ç la r ın n e o ld u s e n in d e lik a n lı? .. N iç in y a lın a y a k d o la şıy o rsu n ?
— S o rm a y a h a c e t y o k : C a k e tin iz in a şın m ış d irs e k le rin d e n , p a n ta lo n u n u z u n p ü rü z lü p a ç a la rın d a n , e ğ ik b a şın ız d a n , d a im a ö n ü n e b a k a n g ö z le rin iz d e n v e söz s ö y le rk e n , söz d in le rk e n , iç e ri ç ö k ü k g ö b e ğ in iz in ü s tü n d e k a v u r a n e lle rin iz d e n b elli. Siz b ir d e v le t m e m u ru s u n u z !
— Siz, b ü y ü k ta r ım a ille rin d e n b iris in iz m u h a k k a k ... Siz, b ir f a b r ik a tö r sü n ü z , d eğ il m i .. Sizin şile p le rin iz v a r... Y ılda k a ç k e r e A v ru p a ’y a g id iy o rs u n u z a c a b a ? .. Siz ih ra c a tç ı... Siz ith a lâ tç ı!.. N e rd e n m i b iliy o ru m ? .. A p a r tm a n la rın ız g ib i k a t k a t e n s e le rin iz d e n k a t k a t g e r d a n la rın ız d a n !
— M a şa lla a a a h , sizin m ily o n la rın ız b lo k e e d ilm e m iş m iy d i k u z u m ? .. D em ek y in e v id o su y ü z lira lık b e z ik ’e b a şla d ın ız ... P e h , p eh , p eh!..
— B a y a n la ra k im lik le rin i s o rm a y a c a ğ ım ... Siz, b elli, m ü b a re k b ir a n n e s i niz... Siz, b ir işçi kız... Siz, y e d in c i n iş a n lıs ın d a n y e n i a y rılm ış b ir so s y e te g ü zeli... Siz, s iv ri tır n a k la r ı y ıld a b i r yazı m a k in a s ın a d e ğ m e y e n b ir d a k tilo ... Siz, a n c a k k a lo rife rli, ç a m a ş ır m a k in a lı, e le k tr ik s ü p ü rg e li, a s a n s ö rlü b ir a p a rtm a n d a v e a n c a k a y d a b eşy ü z lira y a ç a lışa n , C id e ’li h iz m e tç i... D eğil m i?..
— Şim di, y e n i y ılın ilk o tu ru m u n u a ç ıy o ru m v a ta n d a ş la r!.. G ü n d e m in b i rin c i m ad d esi, K a y s e ri’d e k i s a y ın b ü y ü k le rim iz e y ılb a şı te b rik i... İk in c i m a d d e si, b a n a v e rile c e k y ıllık ö d en eğ in ...
B u a r a lık k a p ı g e c e n in k a r a n lık b o ş lu ğ u n d a b ü y ü k y a n k ıla r u y a n d ır a ra k hızlı h ız lı ç a lın ır v e g ittik ç e b ü y ü y e n genç, e r k e k se s le r u ğ u ld a r:
O lu r m ıı, b ö y le o lu r m u u u ? ..
