1492
Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology
Available online, ISSN: 2148-127X │ www.agrifoodscience.com │ Turkish Science and TechnologyDetermining Forage Quality Values of Salvia multicaulis VAHL. Species Collected
From Different Locations of the Southeastern Anatolia Region of Turkey
Mehmet Başbağ1,a, Mehmet Salih Sayar2,b,*, Erdal Çaçan3,c
1Department of Field Crops, Faculty of Agriculture, Dicle University, 21200 Diyarbakir, Turkey 2
Department of Crop and Animal Production, Vocational School of Bismil, Dicle University, 21500 Diyarbakır, Turkey
3
Department of Crop and Animal Production, Vocational School of Genc, Bingol University, 12500 Bingol, Turkey
*Corresponding author
A R T I C L E I N F O A B S T R A C T Research Article
Received : 12/02/2020 Accepted : 23/06/2020
The study was conducted to determine forage quality criteria of Salvia multicaulis VAHL. species collected from different locations of Southeastern Anatolia Region of Turkey in 2018. Results of statistical analysis of the study data revealed that there were significant differences among the locations for all of the investigated traits. Additionally, among the locations the investigated traits were changed as following; dry matter content (DM) 88.66-91.58%, crude protein content (CP) 16.47-25.37%, insoluble protein content in acid detergent (ADP) 0.8%-1.10%, acid detergent fiber content (ADF) 22.08-29.54%, neutral detergent fiber content (NDF) 29.71-%43.85%, calcium (Ca) content 1.22-1.82%, phosphor (P) content 0.23-0,40%, Ca:P ratio 3.05-6.87, potassium (K) content 1.20-2.58%, magnesium (Mg) content 0.28-0.46% and K/(Ca+Mg) ratio 0.55-1.44. Results of the study revealed that dry forage of Salvia multicaulis species is both rich in terms of crude protein content and having a high digestibility level and its macro minerals content and K/(Ca+Mg) ratio to be sufficient for animal feeding. However, due to its too high level Ca:P ratio than critical top level (2:1), it is important to be careful against the risk of poisoning of animals when the forages of this species are used in animal feeding. Hence, additional research is required to determine the harmful effect of the species on the livestock health.
Keywords: Salvia multicaulis Dry forage Forage quality Adf Ndf Crude protein
Türk Tarım – Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 8(7): 1492-1496, 2020
Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Farklı Lokasyonlarından Toplanan Salvia
multicaulis VAHL. Türünde Ot Kalite Değerlerinin Belirlenmesi
M A K A L E B İ L G İ S İ Ö Z Araştırma Makalesi
Geliş : 12/02/2020 Kabul : 23/06/2020
Bu çalışma, 2018 yılında Güneydoğu Anadolu Bölgesinin farklı losyonlarından toplanan Salvia
multicaulis VAHL. türüne ait otların kalite özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür.
Araştırma verilerinin istatistiki analiz sonuçlarına göre, incelenen tüm özellikler bakımından lokasyonlar arasında önemli farklılıklar saptanmıştır. Araştırmada incelenen özelliklerde, kuru madde oranı (KM) %88,66-91,58, ham protein (HP) oranı %16,47- 25,37, asit deterjanda çözünmeyen protein (ADP) oranı %0,78-1,10, asit deterjanda çözünmeyen lif (ADF) oranı %22,08-29,54, nötral deterjanda çözünmeyen lif (NDF) oranı %29,71-43,85, kalsiyum (Ca) oranı %1,22-1,82, fosfor (P) oranı %0,23-0,40, Ca:P oranı 3,05-6,87, potasyum (K) oranı %1,20-2,58, magnezyum (Mg) oranı %0,28-0,46 ve K/(Ca+Mg) oranı 0,55-1,44 aralıkları arasında değişim göstermiştir. Araştırma sonucuna göre, farklı lokasyonlardan toplanan Salvia multicaulis türü kuru otunun, ham protein oranı bakımından zengin, sindirebilirliği yüksek, makro mineral içeriğinin ve K/(Ca+Mg) oranının yeterli seviyede olduğu saptanmıştır. Ancak Ca:P oranın kritik üst seviyeden (2:1) çok yüksek olması nedeniyle, bu türe ait otların hayvan beslemesinde kullanıldığında, hayvanların zehirlenme tehlikesine karşı dikkatli olunmalıdır. Bu nedenle, bu türe ait otların çiftlik hayvanlarının sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinin belirlenmesi amacıyla yeni araştırmalar yapılması gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: Salvia multicaulis Kuru ot Ot kalitesi Adf Ndf Ham protein a mbasbag@dicle.edu.tr
http://orcid.org/0000-0002-7853-7604 b msalihsayar@hotmail.com http://orcid.org/0000-0002-5834-5277 c erdalcacan@gmail.com
http://orcid.org/0000-0002-9469-2495 d
1493 Giriş
Bir adaçayı türü olan Salvia multicaulis VAHL., Ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasında yer alan bir türdür. Genellikle güzel kokulu bitkilerin yer aldığı Ballıbabagiller familyası 45 bitki cinsini barındırmaktadır (Coşge Şenkal ve ark., 2016). Bu familyada yer alan bitkiler uçucu ve aromatik yağ içermelerinden dolayı genellikle farmakoloji ve parfümeri sanayisinde değerlendirilseler de, aynı zamanda baharat ve süs bitkisi olarak kullanımları da mevcuttur (İpek ve Gürbüz, 2010).
Salvia cinsinin dünya genelinde yayılış gösteren 900
kadar türü bulunmakla birlikte (Gürbüz, 2002), Türkiye’de 51 tanesi endemik olan toplam 97 adet türü tespit edilmiştir (İpek ve Gürbüz, 2010). Türkiye’de bulunan Salvia türlerinden biri olan Salvia multicaulis, Güneydoğu Anadolu Bölgesi doğal florasında yaygın olarak bulunmaktadır. Serin ve ark. (2008) bildirdiklerine göre, Türkiye’de bu türe ait bitkilerde bitki boyu 12 ile 55 cm arasında değişim gösterirken, türün kaliks rengi kırmızımsı kahverengi olup, kaliks içinde 4-10 adet, morumsu-menekşe, nadiren beyaz renkli çiçek bulunmaktadır.
Şimdiye kadar Salvia cinsine ait türlerin tıbbi aromatik içerikleri ile ilgili pek çok çalışma yapılmış olmasına karşın (Morteza-Semnani ve ark., 2005; Özcan ve Özkan, 2015; Başyiğit ve Baydar, 2017), bu cinsin herhangi bir türünde hayvancılık acısından yem değerlerinin belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılmamıştır. Bu çalışma Güneydoğu Anadolu Bölgesinin 7 değişik lokasyonunda çiçeklenme döneminde toplanmış Salvia multicaulis türüne ait kuru otların hayvancılık acısından yem kalite değerlerini tespit etmek amacıyla yürütülmüştür.
Materyal ve Metot
Araştırma materyali olan Salvia multicaulis VAHL. türüne ait bitki örnekleri, Çizelge 1’de belirtilen Güneydoğu Anadolu Bölgesinin 7 değişik lokasyonundan ve bitkilerin çiçeklenme döneminde toplanılmıştır.
Araştırma kapsamında, bitkilerin çiçeklenme dönemine denk gelen Çizelge 1’de belirtilen tarihlerde ilgili lokasyonlardan Salvia multicaulis türüne ait bitkilerin toprak üstü aksamı biçilmiştir. Bitki aksamlarının kalite analizlerini yapmak için her lokasyondan 3 tekerrürlü 200’er gram yeşil ot örnekleri alınmıştır. Alınan yeşil ot örnekleri kurutma dolabında 65°C sıcaklıkta 48 saat süre ile kurutulmuştur. Kurutulan örnekler laboratuvar tipi değirmende öğütülmüş ve 1 mm çaplı numune eleğinde elenerek örnekler analize hazırlanmıştır. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin değişik lokasyonlarından toplanan Salvia multicaulis türüne ait otların HP, ADF, NDF, Ca, Mg, P ve K içerikleri; Dicle Üniversitesi, Bilim ve Teknoloji Uygulama ve Araştırma Merkezi (DÜBTAM)’nde, NIRS (Near Infrared Spectroscopy, Foss Model 6500) cihazı kullanılarak yapılmıştır (Başaran ve ark., 2011; Başbağ ve ark., 2011; Çınar, 2012; Sayar, 2014; Başbağ ve ark., 2018a).
Araştırmadan elde edilen verilerin varyans analizleri JMP 5.0.1 istatistik paket programında (Anonim, 2002) yapılmış, ortalamalar arası farklılık, LSD (%5) çoklu karşılaştırma testine (Steel ve Torrie, 1980) göre belirlenmiştir.
Bulgular ve Tartışma
Güneydoğu Anadolu Bölgesinin farklı lokasyonlarından toplanan Salvia multicaulis türüne ait bitkilerin ot içeriklerinde; kuru madde oranı (KM), ham protein oranı (HP), asit deterjanda çözünmeyen protein oranı (ADP), asit deterjanda çözünmeyen lif oranı (ADF) ve nötral deterjanda çözünmeyen lif (NDF) oranı özellikleri bakımından istatiksel olarak 0,01 düzeyinde önemli farklılıklar saptanmıştır (Çizelge 2). Lokasyonlar arasında kuru otların kalite özelliklerinde görülen bu istatistiki farklılıkların nedeni olarak; lokasyonlar arasındaki ekolojik koşulların ve lokasyonlardaki türe ait bitkilerin genotipik yapılarının farklı olması gösterilebilir.
Lokasyonlar arasında Salvia multicaulis türünün kuru madde oranları %88,58 ile %91,58 arasında değişim göstermiştir. En yüksek kuru madde oranı Diyarbakır/Hazro lokasyonunda toplanan bitkilerden elde edilirken, en düşük kuru madde oranı ise Adıyaman/Besni lokasyonunda saptanmıştır. Ayrıca lokasyonlar arası ham protein oranı %16,47 ile %25,37 arasında değişim gösterirken, asit deterjanda çözünmeyen protein oranı (ADP) ise %0,78 ile %1,10 arasında değişim göstermiştir. Her iki özellik bakımından en yüksek değerler Mardin/Sultan Köy lokasyonunda elde edilirken, en düşük değerler ise Diyarbakır/Hazro lokasyonunda saptanmıştır (Çizelge 2). Mardin/Sultan Köy lokasyonunda ham protein oranın en yüksek olmasının nedeni olarak bu lokasyonun en yüksek rakım değerine (1011 m) sahip olması (Çizelge 1) gösterilebilir. Yüksek rakım değerine sahip lokasyonlar genellikle daha serin olmaktadır. Araştırma bulgularımızla uyumlu olarak, Açıkgöz (2001) daha serin ortamda yetişen yem bitkilerinde, ham protein oranının daha yüksek olduğunu bildirmiştir. Bunun nedeni olarak da, serin ortamda yetişen bitkilerin yaprak ve saplarında hücre duvarını oluşturan lignin ve selüloz gibi madde birikiminin daha az olmasını göstermiştir. Asit deterjanda çözünmeyen protein (ADP) oranın lokasyonlar arasında farklılık göstermesinin nedeni olarak, lokasyonların çevre şartlarının farklı olması gösterilebilir. Nitekim Başbağ ve ark. (2018c) ADP oranını, olumsuz çevre ve depolama şartlarından dolayı selüloz ve lignine bağlanan ve sindirilebilirliğini kaybeden protein oranı olduğunu bildirmektedirler.
Bir otun sindirilebilirliğinin göstergesi olan ADF oranı ile, otun hayvanlar tarafından alınabilirliğini belirleyen NDF oranı mümkün olduğu kadar düşük olması arzulanmaktadır (Schroeder, 1994; Yücel ve ark., 2012; Sayar ve ark, 2014; Sayar, 2016; Başbağ ve ark., 2018c).
Salvia multicaulis türünün kuru otunda asit deterjanda
çözünmeyen lif oranı (ADF), lokasyonlar arasında %22,08 ile %29,54 aralığında değişim gösterirken, nötral deterjanda çözünmeyen lif oranı (NDF) ise %29,71 ile %43,85 arasında değişim göstermiştir. En düşük ADF ve NDF oranları Diyarbakır/Hazro lokasyonunda kaydedilirken, en yüksek ADF ve NDF oranları ise Şırnak/İdil lokasyonunda kaydedilmiştir. Araştırmada ADF ve NDF oranlarının lokasyonlar arasında farklılık göstermesinin nedeni olarak, lokasyonlardaki genotiplerin farklı olması gösterilebilir. Bir çok araştırıcı aynı türün farklı genotipleri arasında ADF ve NDF oranlarında önemli farklılıklar olduğunu bildirmektedirler (Yücel ve ark., 2012; Avcı ve ark., 2018; Çaçan ve ark., 2018).
1494 Bunun en önemli nedenlerinden biri, genotiplerin
yaprak/sap oranın farklı olması gösterilebilir. Çünkü yaprak/sap oranı yüksek olan genotipler daha düşük ADF ve NDF oranına sahip olurken, sindirilebilirlikleri ise
artmaktadır. Araştırma sonuçlarına göre sindirilebilirliği ve hayvanlar tarafından alınabilirliği en yüksek olan lokasyon en düşük ADF ve NDF oranlarına sahip Diyarbakır/Hazro lokasyonu olduğu söylenebilir (Çizelge 2).
Çizelge 1. Araştırma materyalinin toplandığı lokasyonlara ait bilgiler ve materyalin doğadan toplanma tarihleri
Lokasyonlar Enlem (N) Boylam (E) Yükseklik (m) Tarih
1 Adıyaman / Besni 37°43'00.0" 37°58'20.0" 772 21.04.2018
2 Adıyaman / Samsat 37°44'04.4" 38°32'03.7" 662 21.04.2018
3 Diyarbakır / Ergani 38°14'30.6" 39°41'13.3" 885 01.05.2018
4 Diyarbakır / Hazro 38°14'17.4" 40°42'46.2" 910 30.04.2018
5 Mardin / Sultan Köy 37°26'33.1" 40°38'19.1" 1011 22.04.2018
6 Siirt / Merkez 37°57'12.2" 41°49'45.6" 638 23.04.2018
7 Şırnak / İdil 37°20'53.9" 41°55'20.7" 700 28.04.2018
Çizelge 2. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin farklı lokasyonlarından toplanan Salvia multicaulis türüne ait bitkilerin kuru otunda saptanmış KM, HP, ADP ADF ve NDF içerikleri (%) ve oluşan gruplar**
Lokasyonlar KM HP ADP ADF NDF
1 Adıyaman / Besni 88,58g 24,92c 0,79e 27,98c 37,91f
2 Adıyaman / Samsat 89,79c 19,59f 1,02c 27,48d 40,95d
3 Diyarbakır / Ergani 89,89b 21,50d 1,08b 24,08f 41,24c
4 Diyarbakır / Hazro 91,58a 16,47g 0,78f 22,08g 29,71g
5 Mardin / Sultan Köy 89,05e 25,37a 1,10a 27,13e 41,87b
6 Siirt / Merkez 89,09d 20,18e 0,86d 28,99b 40,60e
7 Şırnak / İdil 88,66f 25,35b 0,79e 29,54a 43,85a
Ortalama 89,52 21,91 0,92 26,75 39,45
**Aynı sütun içerisinde benzer harf ile gösterilen ortalamalar LSD testine göre P≤0,01 hata sınırları içerisinde birbirinden istatistiksel olarak farksızdır.
Güneydoğu Anadolu Bölgesinin farklı lokasyonlarından toplanan Salvia multicaulis türüne ait bitkilerin kuru otunda saptanmış olunan kalsiyum (Ca), fosfor (P), potasyum (K) ve magnezyum (Mg) içerikleri (%) ile Ca:P ve K(Ca+Mg) oranları arasında istatiksel olarak 0,01 düzeyinde önemli farklılıklar saptanmıştır (Çizelge 3). Lokasyonlar arasında yem bitkisi otlarının
mineral madde içeriklerinin farklı olmasının nedeni olarak, lokasyonlardaki toprakların bünye ve bu mineral madde içeriklerinin farklı olmasının yanında, bitkilerin genotipik yapılarının ve iklim koşullarının farklı olması gösterilebilir. Yem bitkisi otlarının mineral madde içeriklerinin farklı olması ile ilgili olarak benzer görüşler Açıkgöz (2001) tarafından da bildirilmektedir.
Çizelge 3. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin farklı lokasyonlarından toplanan Salvia multicaulis türüneait bitkilerin kuru otunda saptanmış Ca, P, K ve Mg içerikleri (%) ile Ca:P ve K/(Ca+Mg)oranları ve oluşan gruplar**
Lokasyonlar Ca P Ca : P K Mg K/(Ca+Mg)
Adıyaman / Besni 1,22f 0,40a 3,05e 2,30c 0,38d 1,44b
Adıyaman / Samsat 1,57d 0,23d 6,73a 1,60f 0,28g 0,86e
Diyarbakır / Ergani 1,58c 0,23d 6,87a 1,92e 0,29f 1,03d
Diyarbakır / Hazro 1,79b 0,30c 5,97b 1,20g 0,40c 0,55f
Mardin / Sultan Köy 1,82a 0,38a 4,79c 2,58a 0,46a 1,13c
Siirt / Merkez 1,46e 0,34b 4,29c 2,11d 0,41b 1,13c
Şırnak / İdil 1,22f 0,39a 3,13d 2,36b 0,34e 1,51a
Ortalama 1,52 0,32 4,98 2,01 0,37 1,09
**Aynı sütun içerisinde benzer harf ile gösterilen ortalamalar LSD testine göre P≤ 0,01 hata sınırları içerisinde birbirinden istatistiksel olarak farksızdır.
Araştırmada Ca içerikleri lokasyonlar arasında %1,22 ile %1,82 arasında değişim göstermiştir. En yüksek Ca oranı Mardin/Sultan Köy lokasyonundan elde edilirken, en düşük oran ise Adıyaman/Besni ve Şırnak/İdil lokasyonlarında saptanmıştır. Ca mineralinin kaba yemlerdeki oranı, ruminantlar için en az % 0,30 olması istenmektedir (Tajeda ve ark. 1985; Ayan ve ark., 2010, Başbağ ve ark., 2018b). Salvia multicaulis türünde tespit edilen Ca oranları, ruminantlar için istenilen seviyeden çok daha yüksek bulunmuştur.
Salvia multicaulis türünde saptanmış olunan fosfor (P)
oranları %0,23 ile %0,40 arasında değişim göstermiş, en yüksek P oranı Adıyaman/Besni, Mardin/Sultan Köy ve Şırnak/İdil lokasyonlarında, en düşük P oranı ise Adıyaman/Samsat ve Diyarbakır/Ergani lokasyonlarında saptanmıştır. Esetlili ve ark. (2014) ile Başbağ ve ark. (2018b)’nın değişik tıbbi ve aromatik bitkilerin kuru otlarında saptamış oldukları P oranları ile uyum göstermektedir (Çizelge 3).
Bir çok araştırıcı hayvan beslemesinde kullanılacak yemlerde Ca:P oranın büyük önem arz ettiğini ve bu oranın
1495 1:1 ile 2:1 arasında olması gerektiğini, bu oranın 2’den
fazla olması durumunda hayvanlarda zehirlenmelere yol açacağını vurgulamışlardır (Ayan ve ark., 2010; Albu ve ark., 2012; Grzegorczyk ve ark., 2017, Başbağ ve ark., 2018b; Özyazıcı ve Açıkbaş, 2019). Çizelge 3’de Salvia
multicaulis türünde farklı lokasyonlarında saptanmış
olunan Ca:P oranları incelendiğinde, bu oranın lokasyonlar arasında 3,05 ile 6,87 arasında değişim gösterdiği görülmektedir. Bu sonuçlar tüm lokasyonlarda Salvia
multicaulis türüne ait kuru otlarda C:P oranının kritik
seviyenin (2:1) çok üzerinde olduğunu göstermektedir. Bu yüzden Salvia multicaulis türüne ait kuru otların yoğun bir şekilde hayvan beslemesinde kullanılması durumunda hayvanları zehirleme riski olduğu söylenebilir.
Araştırmada potasyum (K) içerikleri lokasyonlar arasında %1,20 ile %2,58 arasında değişim gösterirken, magnezyum (Mg) içerikleri ise %0,28 ile %0,46 arasında değişim göstermiştir. Bu iki mineral bakımından Mardin/Sultan Köy lokasyonu en yüksek değerlerin elde edildiği lokasyon olmuştur (Çizelge 3). Khan ve ark. (2007) bildirdiğine göre, kuru otlarda potasyum içeriği %0,8, magnezyum içeriğinin ise %0,12-0,20 oranında olması hayvan gereksinimleri için yeterlidir. Araştırmamızda kaydedilen K ve Mg içerikleri bildirilen değerlerden daha yüksek bulunmuştur. Ayrıca yemlerde K/(Ca+Mg) oranının 2,2’den büyük olması, geviş getiren hayvanlarda bir felçlik durumu olan tetani hastalığına yakalanma riskini artırmaktadır (Aydın ve Uzun, 2002). Tüm lokasyonlarda Salvia multicaulis türü otlarında saptanmış olunan K/(Ca+Mg) oranlarının ideal düzeylerde olduğu Çizelge 3’de görülmektedir.
Sonuç
Güneydoğu Anadolu Bölgesinin farklı lokasyonlarından toplanan Salvia multicaulis türüne ait bitkilerin kuru otunda yapılan kimyasal analiz sonuçlarına göre, bu türe ait kuru otların ham protein içeriği bakımından zengin, hayvanlar tarafından tüketilme ve sindirilme oranının yüksek olduğu belirlenmiştir. Ayrıca bu türe ait kuru otlardaki kalsiyum (Ca), fosfor (P), potasyum (K) ve magnezyum (Mg) içeriklerinin hayvan gereksinimleri için yeterli olduğu, hayvan sağlığı açısından önem arzeden K/(Ca+Mg) oranının ise uygun düzeylerde olduğu tespit edilmiştir. Ancak Salvia multicaulis türü otlarında C:P oranın kritik seviye olan 2:1’in üzerinde olması oluşabilecek zehirlenme tehlikesine karşı dikkatli olunması gerektiği, bundan dolayı bu yönde yeni araştırmalar yapılması gerektiği söylenebilir.
Kaynaklar
Açıkgöz E. 2001. Yem Bitkileri. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü 3.Baskı.
Albu A, Pop IM, Radu-Rusu C. 2012. Calcium (Ca) and Phosphorus (P) concentration in dairy cow feeds. Lucrări Ştiinţifice- Seria Zootehnie. 57(17): 70-74.
Anonim. 2002. JMP Statistics. SAS Institute, Inc. pp.707, Cary, NC, USA.
Avcı M., Hatipoğlu R, Çınar S, Kılıçalp N. 2018. Assesment of yield and quality characteristics of alfalfa Medicago
sativa L cultivars with different fall dormancy rating. Legume Research 41, 3, 369–373.
Ayan I, Mut H, Önal-Ascı Ö, Basaran U, Acar Z. 2010. Effects of manure application on the chemical composition of rangeland hay. Journal of Animal and Veterinary Advances. 9(13): 1852-1857.
Aydın İ, Uzun F. 2002. Çayır-Mera Amenajmanı ve Islahı. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Kitabı No:9, Samsun.
Başaran U, Mut H, Önal Aşçı Ö, Acar Z, Ayan İ. 2011. Variability in forage quality of Turkish grass pea (Lathyrus
sativus L.) landraces. Turkish Journal Field Crops, 16(1):
9-14.
Başbağ M, Çaçan E, Aydın A, Sayar MS. 2011. Güneydoğu Anadolu Bölgesi doğal alanlarından toplanan bazı fiğ türlerinin ot yönünden kalite özelliklerinin belirlenmesi. Uluslararası Katılımlı I. Ali Numan Kıraç Tarım Kongresi ve Fuarı, Bildiriler Kitabı Cilt: 1, 27-30 Nisan, Eskişehir, s: 143-152.
Başbağ M, Çaçan E, Sayar MS, Karan H. 2018a. Identification of certain agricultural traits and inter-trait relationships in the Helianthemum ledifolium (L.) Miller var. lasiocarpum (Willk.) Bornm. Pakistan Journal of Botany, 50(4): 1369-1373.
Başbağ M, Çaçan E, Sayar MS, Karan H, Tonçer Ö. 2018b. Bazı tıbbi ve aromatik bitkilerin yem kalitesi açısından değerlendirilmesi. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, 5(3): 246-252. doi: 10.19159/tutad.425216
Başbağ M, Çaçan E, Sayar MS. 2018c. Bazı buğdaygil bitki türlerinin yem kalite değerlerinin belirlenmesi ve biplot analiz yöntemi ile özelliklerarası ilişkilerin değerlendirilmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma
Enstitüsü Dergisi, 27 (2): 92−101.
https://www.doi.org/10.21566/tarbitderg.501484
Başyiğit M, Baydar H. 2017., Tıbbi adaçayı (Salvia officinalis L.)’nda farklı hasat zamanlarının uçucu yağ ve fenolik bileşikler ile antioksidan aktivite üzerine etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 21(1): 131-137.
Coşge Şenkal B, İpek A, Cesur C, Doğan H, Yaman C, Uskutoğlu T, İpek G. 2016. Yozgat florasına kayıtlı ada çayı (Salvia) taksonlarının bitkisel özellikleri ve tıbbi önemi. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu 05 - 07 Mayıs 2016, Bozok Üniversitesi, Yozgat, IV. Cilt Sayfa 85-96.
Çaçan E, Kökten K, Kaplan M. 2018. Determination of yield and quality characteristics of some alfalfa (Medicago sativa L.) cultivars in the East Anatolia Region of Turkey and correlation analysis between these properties. Apllied Ecology and Environmental Research, 16(2): 1185-1198. Çınar S. 2012. Çukurova taban koşullarında bazı çok yıllık sıcak
mevsim buğdaygil yem bitkilerinin yonca (Medicago sativa L.) ile uygun karışımlarının belirlenmesi. Doktora tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana. Esetlili BÇ, Pekcan T, Çobanoğlu Ö, Aydoğdu E, Turan S, Anaç
D. 2014. Essential plant nutrients and heavy metals concentrations of some medicinal and aromatic plants. Journal of Agricultural Sciences, 20(3): 239-247.
İpek A, Gürbüz B. 2010. Türkiye florasında bulunan Salvia türleri ve tehlike durumları. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 19 (1-2): 30-35.
Gürbüz B. 2002. Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Kullanımı ve Değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Ders Notları, Ankara.
Grzegorczyk S, Alberski J, Olszewska M, Grabowski K, Bałuch-Małecka A. 2017. Content of Calcium and Phosphorus and the Ca:P ratio is selected species of leguminous and herbaceous plants, Journal of Elementology. 22(2): 663-669. Khan ZI, Ashraf M, Hussain A. 2007. Evaluation of macro mineral
contents of forages: influence of pasture and seasonal variation. Asian-Aust. J. Anim. Sci., vol. 20, no. 6 : pp. 908-913.
1496
Morteza-Semnani K, Moshiri K, Akbarzadeh M. 2005. The essential oil composition of Salvia multicaulis Vahl. Journal of Essential Oil Bearing Plants (JEOP), 8:1, 6-10, DOI: 10.1080/0972060X.2005.10643412
Özcan M, Özkan G, 2015. Determination of antioxidant activity and total phenol contents of two Salvia extracts. Indian Journal of Traditional Knowledge, 14(12), 226-30. Özyazıcı MA, Açıkbaş S. 2019. Kaba yemlerin fosfor,
potasyum, kalsiyum ve magnezyum içeriği ve hayvan beslemedeki önemleri. ISPEC 3. UluslararasI Tarım, Hayvancılık ve Kırsal Kalkınma Kongresi, 20-22 Aralık 2019 Van, s:553-568.
Sayar MS. 2014. Path coefficient and correlation analysis between forage yield and its affecting components in common vetch (Vicia sativa L.). Legume Research, 37(5): 445-452.
Sayar MS, Han Y, Yolcu H, Yücel H. 2014. Yield and quality traits of some perennial forages as both sole crops and intercropping mixtures under irrigated conditions. Turkish Journal of Field Crops, 19(1): 59-65.
Sayar MS. 2016. Dry matter yield and forage quality of promising bitter vetch (Vicia ervilia (L.) Willd. ) lines. VII International Scientific Agriculture Symposium, Jahorina, October 06-09, 2016 Sarajevo, Bosnia and Herzegovina Book of Proceedings, pages: 283-291.
Schroeder JW. 1994. Interpreting Forage Analysis. Extension Dairy Specialist (NDSU), AS-1080, North Dakota State University.
Serin Y, M Tan, Koç A, Zengin H, Vd. 2008. Türkiye’nin Çayır ve Mera Bitkileri. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müd. Yayınları, Ankara. 468 Sayfa. Steel GD, Torrie JH. 1980. Principles and procedures of
statistics with special reference to biological sciences. New York; McGraw-Hill.
Tajeda R, McDowell LR, Martin FG, Conrad JH. 1985. Mineral element analyses of various tropical forages in Guatemala and their relationship to soil concentrations. Nutrition Reports International. 32: 313-324.
Yücel C, Sayar MS, Yücel H. 2012. Diyarbakır koşullarında yaygın fiğ (Vicia sativa L.) genotiplerinin ot kalitesi ile ilgili bazı özelliklerin saptanması. HR.Ü.Z.F. Dergisi, 2012, 16(2):45-54.
