ÖZET
Amaç: Bu araflt›rma Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i dersini almakta olan hemflirelik bölümü son s›n›f ö¤rencilerinin dersi almadan önce, dersin teorik bilgisini ald›ktan sonra ve dersin uygulamalar›n› yapt›ktan sonra ruhsal sorunu olan bireye yönelik tutumlar›n› belirlemek amac›yla gerçeklefltirilmifltir. Yön-tem: Araflt›rman›n evrenini Hacettepe Üniver-sitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Hemflirelik Bölümü son s›n›f ö¤rencileri oluflturmufltur (N:114). Ayr›ca örneklem seçilmemifl, söz edilen dersi alan ve araflt›rmaya kat›lmay› kabul eden tüm ö¤renciler araflt›rma kapsam›na al›nm›flt›r (N:86). Veriler, Anket Formu ve Ifl›kl› (1998) taraf›ndan gelifltirilen "Ak›l Hastalar›na Yönelik Tutum Ölçe¤i" kullan›larak toplanm›flt›r. Verilerin
de¤erlendirilmesinde, tekrarl› ölçümlerde var-yans analizi ve Mann-Whitney U testi kulla-n›lm›flt›r. Sonuç: Ruhsal sorunu olan bireye yönelik tutumlar hem dersin kuramsal bilgisinin bitiminde hem de uygulaman›n ard›ndan istatis-tiksel olarak anlaml› düzeyde olumlu yönde de¤iflmifltir (p<0.05). Ayr›ca, ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireylerle daha önce karfl›laflm›fl olanlar ile yafllar› daha ileri olan (23-27 yafl) ö¤rencilerin tutumlar›n›n di¤erlerine göre istatistiksel olarak anlaml› düzeyde olumlu oldu¤u saptanm›flt›r (p<0.05). Ailesinde ruhsal sorunu olan bireyin bulunmas›, ö¤rencilerin tutumlar› üzerinde ista-tistiksel olarak anlaml› düzeyde bir farkl›l›k oluflturmam›flt›r (p>0.05).
Anahtar Kelimeler: Ruh sa¤l›¤› sorunlar›, tutumlar, ruh sa¤l›¤› ve psikiyatri hemflireli¤i dersi
The Effect of Mental Health and Psychiatric Nursing Course on Attitudes of Nursing Students Towards Individuals With Mental
Health Problems ABSTRACT
This research has been carried out to assess the attitudes of final-year students of Kriz Dergisi 17 (2): 39-47
RUH SA⁄LI⁄I VE PS‹K‹YATR‹ HEMfi‹REL‹⁄‹ DERS‹N‹N
HEMfi‹REL‹K Ö⁄RENC‹LER‹N‹N RUHSAL SORUNU OLAN
B‹REYE YÖNEL‹K TUTUMLARINA ETK‹S‹*
F. Öz**, F. ‹nci***
* Bu çal›flma, III. Ulusal Psikiyatri Hemflireli¤i Kongresinde (4-6 Haziran 2009-Akçakoca) pos-ter bildiri olarak sunulmufl ve özet kitab›nda yer alm›flt›r.
** Prof. Dr., Hacettepe Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimle-ri Fakültesi, Hemflirelik Bölümü, PsikiyatBilimle-ri Hemflireli¤i Anabilim Dal›.
*** Yard. Doç. Dr., Ni¤de Üniversitesi, Zübeyde Han›m Sa¤l›k Yüksekokulu
school of nursing taking the Mental Health and Psychiatry Nursing course towards individuals with mental problems before taking the course, after taking the theoretical background of the course and after carrying out the applied part of the course. Scope of the research included senior students of Hacettepe University Faculty of Health Sciences School of Nursing (114). A sample was not determined and all the students taking the Mental Health and Psychiatry Nursing course, and assenting to participate were included in the research (86). Research data was collected by using a Questionnaire Form and "Attitudes Towards Mental Illness Scale" developed by Ifl›kl› (1998). In the assessment of the data, Repeated Reasurement of Variance Analysis and Mann-Whitney U test were used. Attitudes changed positively both at the end of the theoretical part of the course and after carrying out the applied part of the course at sta-tistically significant levels (p<0.05). In addition, attitudes of the students who met individuals with mental health problems before, and younger students (19-22 years old) were deter-mined to be more positive than the others at sta-tistically significant levels (p<0.05). Having a family member with a mental health problem did not present a statistically significant difference on the attitudes of the students (p>0.05).
Key Words: Mental health problems, atti-tudes, mental health and psychiatric nursing course
G‹R‹fi
Toplumun ruhsal sorunlara yönelik tutum-lar›, hastal›klar›n önlenmesi, erken tan›lanmas› ve tedavisinde çok önemlidir. Toplumun bu tutumlar›, hasta bireyin tedavi için yard›m ara-mas›na, taburculuk sonras› topluma yeniden uyum sa¤lamas›na önemli ölçüde etki etmekte-dir. Ruhsal sorunlara ve bu sorunlara sahip bireylere yönelik tutumlar›n genelde olumsuz oldu¤u, ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireylerin d›flland›¤›, etiketlendi¤i ve bu olumsuz tutum-lar›n tedavi için yard›m arama davran›fl›n›
engelledi¤i bilinmektedir (Arkar 1992, Arkar ve Eker 1996, Çamkuflu 1997, Susman 1997, Hannigan 1999). Öte yandan, ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireyler için baflvurduklar› tedavi kurumun-da çal›flanlar›n tutumlar› kurumun-da önem tafl›maktad›r. Sa¤l›k profesyonellerinin ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireyleri d›fllay›c› ve damgalay›c› yaklafl›mlar›, bu bireylerin tedavi için baflvurmalar›n› engel-leyici bir rol oynamaktad›r (Sa¤duyu 1996, Fryer ve Cohen, 1998, Sa¤duyu ve ark 2000).
Ülkemizde sa¤l›k profesyonellerinin ruhsal sorunu olan bireye karfl› tutumlar› üzerine yap›-lan araflt›rmalar, toplumdaki ön yarg›lara paralel olarak sa¤l›k personelinin de olumsuz tutumlar› oldu¤unu göstermifltir. Toplum tutumlar›na ben-zer flekilde sa¤l›k profesyonelleri de ruh sa¤l›¤› sorunlar›n›n tedavi edilemeyece¤ini, bu hasta-lar›n toplumdan uzak tutulmas› gerekti¤ini ifade etmifllerdir (Arkar 1991, Eker ve Arkar 1991, Arkar ve Eker 1996, Ayd›n ve ark 2003, Özyi¤it ve ark 2004, Ar› ve Öz 2005, Gürlek Yüksel ve Taflk›n 2005). Oysa ruhsal sorunu olan bireye karfl› olumsuz tutumlar›n de¤ifltirilmesinde sa¤l›k profesyonelleri anahtar rol oynamakta-d›rlar (Eker 1991). Hemflireler gerek uygun dav-ran›fllar›yla iyi birer rol modeli olarak gerekse e¤itici rolüyle konu hakk›nda do¤ru bilgilerin edinilmesine destek vererek, ruhsal sorunlara karfl› var olan olumsuz tutumlar›n de¤iflmesinde etkin rol alabilirler. Burada önemli olan hem-flirenin kendisinin de ruhsal sorunlara karfl› olumsuz tutumlara sahip olmamas›d›r. Hemfli-relerin ruhsal sorunu olan bireye karfl› tutum-lar›n›n fark›nda olmas›nda, varsa olumsuz tu-tumlar›n›n olumluya dönüfltürmesinde Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i dersi önemli bir f›rsatt›r. Hemflirelik lisans e¤itiminin son s›n›-f›nda yer alan Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i dersi konuya iliflkin teorik bilginin yan› s›ra toplum ruh sa¤l›¤› ve klinik uygula-malar›yla ö¤rencilere bilgilerini uygulamayla buluflturma f›rsat› tan›maktad›r.
Bu araflt›rma, Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i dersinin ö¤rencilerin ruhsal sorunu
olan bireye yönelik tutumlar›n› nas›l etkiledi¤ini belirlemek amac›yla gerçeklefltirilmifltir.
YÖNTEM
Araflt›rma, Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hem-flireli¤i dersini almakta olan hemflirelik bölümü son s›n›f ö¤rencilerinin dersi almadan önce, der-sin teorik bilgider-sini ald›ktan sonra ve derder-sin uygu-lamalar›n› yapt›ktan sonra ruhsal sorunu olan bireye yönelik tutumlar›n› belirlemek amac›yla tan›mlay›c› olarak gerçeklefltirilmifltir.
Araflt›rman›n evrenini Hacettepe Üniver-sitesi Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Hemflirelik Bölümü son s›n›f ö¤rencileri oluflturmufltur (N:114). Ayr›ca örneklem seçilmemifl, Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i dersini alan ve araflt›rmaya kat›lmay› kabul eden tüm ö¤renci-ler araflt›rma kapsam›na al›nm›flt›r. Ancak, e¤itim nedeniyle yurt d›fl›nda olan ve ilk öl-çümde bulunmayan (7), tekrarl› ölçümleri ta-mamlayamayan (15) ve kat›lmak istemeyen (6) ö¤renciler d›fl›nda, toplam 86 ö¤rencinin verileri de¤erlendirmeye al›nm›flt›r.
Araflt›rman›n verileri, araflt›rmac›lar tara-f›ndan oluflturulan Anket Formu ve Ifl›kl› (1998) taraf›ndan gelifltirilen "Ak›l Hastalar›na Yönelik Tutum Ölçe¤i" kullan›larak toplanm›flt›r. Anket Formu ile ö¤rencilere ait demografik bilgiler ve ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireyle karfl›laflma duru-mu sorgulan›rken, Ak›l Hastalar›na Yönelik Tutum Ölçe¤i ile ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireye yönelik tutumlar belirlenmeye çal›fl›lm›flt›r. Ifl›kl› (1998) taraf›ndan gelifltirilen ölçekte örnek bir vaka üzerinden "bu kifli ile sohbet etmek beni rahats›z eder", "bu kiflinin sürekli hastanede tutularak tedavi edilmesi herkes için daha uygun olur", "bence, bu kifli toplum için tehlikelidir" fleklindeki ifadelerle bu kifliye yönelik tutumlar›n nas›l oldu¤u sorgulanmaktad›r. Toplam 22 soru-dan oluflan 5’li likert tipi bir ölçe¤in Cronbach Alfa katsay›s› .90’d›r. Puanlama; olumlu tutum ifadeleri için tamamen kat›l›yorum=5, kat›l›-yorum=4, fikrim yok=3, kat›lm›yorum= 2 ve hiç kat›lm›yorum= 1 puan verilerek, olumsuz tutum ifadeleri ise (1, 3, 7, 9, 11, 13, 14, 16, 17, 18, 19
ve 21. ifadeler) tersten puanlanarak yap›lmak-tad›r. Ölçekten al›nabilecek en düflük puan 22, en yüksek puan ise 110’dur ve yüksek puan olumlu tutumu ifade etmektedir.
Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i dersi hemflirelik lisans e¤itiminin 4. y›l›n›n güz döne-minde yer almaktad›r. Hemflirelik ö¤rencileri bu dersi alana kadar ruh sa¤l›¤› ve hastal›klar›na iliflkin herhangi bir ders almamaktad›rlar. Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i dersi aktif ö¤retim yöntemleriyle teorik anlat›m, seminerler ve s›n›f içi aktivitelerin ard›ndan e¤iticilerin rehberli¤inde toplum ruh sa¤l›¤› ve klinik uygu-lama alanlar›nda koruyucu, tedavi edici ve reha-bilite edici ruh sa¤l›¤› uygulamalar› ile ifllenmek-tedir (Öz 2009). Ölçümler, ö¤renciler söz edilen bu dersi almadan hemen önce (dönemin ilk saati), dersin teorik içeri¤i verildikten sonra ve klinik ve saha uygulamalar› tamamland›ktan sonra yap›lm›flt›r. Verilerin de¤erlendirilmesinde, tekrarl› ölçümlerde varyans analizi ve Mann-Whitney U testi kullan›lm›flt›r.
BULGULAR
Tablo 1’de araflt›rmaya kat›lan ö¤rencilerin tan›t›c› özellikleri yer almaktad›r. Ö¤rencilerin; % 65.1’i 19-22 yafl grubunda, % 61.6’s› ruhsal sorunu olan bireyle karfl›laflm›fl ve % 81.4’ünün ailesinde ruhsal sorunu olan birey yer almamak-tad›r.
Tablo 2’de ö¤rencilerin Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i dersi sürecinde tutum ölçe¤inden ald›klar› puan ortalamalar› yer almaktad›r. Ders öncesi tutum ölçe¤i puan orta-lamas› 75.47 iken dersin teorik içeri¤i sonras› 80.80, uygulamas› sonras› 83.84 puana yüksel-mifltir.
Tablo 3’de tutum ölçe¤i ile yap›lan ölçümler aras›ndaki de¤iflimin istatistiksel analizi yer almaktad›r. Yap›lan analizde; teorik ders öncesi ve sonras›, teorik ders öncesi ve uygulama son-ras› ile teorik ders sonson-ras› ve uygulama sonson-ras› tutum ölçe¤inden al›nan puanlar aras›nda ista-tistiksel olarak anlaml› düzeyde fark
belirlen-Tablo 1. Araflt›rmaya Kat›lan Ö¤rencilerin Tan›t›c› Özellikleri. Tan›t›c› Özellikler Say› Yüzde Yafl
19-22 yafl 56 65.1
23-27 yafl 30 34.9
Ailede Ruhsal Sorunu Olan Birey
Var 16 18.6
Yok 70 81.4
Ruhsal Torunu Olan Bireyle Karfl›laflma
Var 53 61.6
Yok 33 38.4
Toplam 86 100.0
Tablo 2. E¤itim Sürecinde Ruhsal Sorunu Olan Bireye Yönelik Tutum Puan Ortalamalar›
Ölçüm Zamanlar› Ruhsal Sorunu Olan Bireye Yönelik Tutum Ölçe¤i
X±SD Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri
Hemflireli¤i Dersi Öncesi 75.47±13.77 Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri
Hemflireli¤i Dersi Teorisi Sonras› 80.80±12.73 Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri
Uygulamas› Sonras› 83.84±14.88
Tablo 3. Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i Dersi Sürecinde Ruhsal Sorunu Olan Bireye Yönelik Tutum De¤iflimi.
Ölçüm Zamanlar› Ruhsal Sorunu Olan Bireye Yönelik Tutum
Ölçe¤i
X±SD t p Teorik Ders
Öncesi-Sonras› -5.32±12.53 -3.941 0.000 Teorik Ders
Öncesi-Uygulama Sonras› -8.37±15.43 -5.029 0.000 Teorik Ders
mifltir (p<0.05). Ruhsal sorunu olan bireye yöne-lik tutumlar Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri dersinin hem teorik içeri¤inden hem de uygulamas›ndan sonra olumlu yönde de¤iflmifltir.
Tablo 4’de görüldü¤ü gibi yafl› daha ileri (23-27 yafl) olanlar ile daha önce ruhsal sorunu olan bireylerle karfl›laflanlar›n tutumlar› daha genç olanlar (19-22 yafl) ve daha önce ruhsal sorunu olan bireyle karfl›laflmayanlara göre ista-tistiksel olarak anlaml› düzeyde olumlu bulun-mufltur (p<0.05). Ailede ruhsal sorunu olan bireyin varl›¤› tutumlar üzerinde istatistiksel olarak anlaml› düzeyde farkl›l›k oluflturmam›flt›r (p>0.05).
TARTIfiMA
Tablo 2 ve 3’de görüldü¤ü gibi Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i dersi ö¤rencilerin ruh-sal sorunu olan bireye yönelik tutumlar›n› olum-lu yönde de¤ifltirmifltir. Teorik içeri¤in yan› s›ra ruh sa¤l›¤› alan›nda koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici uygulamalar›n da yer ald›¤› der-sin önceder-sinde yap›lan ölçümde al›nan tutum
puan›, dersin teorik içeri¤inden sonra anlaml› düzeyde yükselmifltir. Teorik içeri¤in ard›ndan yap›lan uygulaman›n sonras›nda tekrarlanan ölçümde tutum puanlar›, teorik ders sonras› düzeyden istatistiksel olarak anlaml› düzeyde yükselmifltir. Araflt›rma sonucu Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i dersinin ruhsal sorunu olan bireylere yönelik tutumlar› olumlu yönde de¤ifltirdi¤i belirlenmifltir. Konuya iliflkin yap›lan çal›flmalar incelendi¤inde araflt›rma bulgusuna benzer sonuçlara ulafl›ld›¤› görülmektedir. K›z›lkaya ve Beyda¤’›n (2009) yapt›¤› çal›flmada, Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i dersinin teorik ve klinik uygulamalar›n›n ö¤renci-lerin ruhsal sorunu olan bireye yönelik tutum-lar›n› olumlu yönde etkiledi¤i saptanm›flt›r. Benzer flekilde Küçük ve arkadafllar›n›n çal›flmas›nda, Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hem-flireli¤i dersi teorik ve klinik uygulamas›n›n ö¤rencilerin ruh hastalar›na ve hastal›klar›na karfl› tutumlar›n› olumlu yönde gelifltirdi¤i görülmüfltür (Küçük ve ark 2009). Sabanc›-o¤ullar› ve arkadafllar›n›n (2009) araflt›rma-s›nda ise, Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i
Tablo 4. Bireysel Özelliklere Göre Ruhsal Sorunu Olan Bireye Yönelik Tutum Ölçe¤i Puan Ortalamalar›.
Bireysel Özellikler Ruhsal Sorunu Olan Bireye Yönelik Tutum
Ölçe¤i Mann-Whitney X±SD U Test Yafl 19-22 yafl 72.96±12.59 Z: -2.375 23-27 yafl 80.16±14.85 p: 0.01 Ailede Ruhsal
Sorunu Olan Birey
Var 76.81±10.26 Z: -0.577 Yok 75.17±14.50 p: 0.56 Ruhsal Sorunu Olan
Bireyle Karfl›laflma
Var 77.62±11.87 Z: -2.230 Yok 72.03±15.97 p: 0.02
dersi öncesi ö¤renciler psikiyatri hastalar›n› nor-mal insanlardan farkl›, onlardan afla¤› oldu¤u görüflüne ve bilimsellikten uzak olan toplumu korumak için bu hastalar›n hastanelere ka-pat›lmas› gerekti¤i görüflüne orta düzeyde kat›l›rken, ders sonras›nda bu görüfl anlaml› düzeyde de¤iflmifltir. fiarlak ve Aflti’nin (2009) çal›flmas› sonucunda da Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i dersinin ö¤rencilerin psikiyatrik etiketlemesini olumlu yönde etkiledi¤i belirlenmifltir. Konuya iliflkin yap›lan bir baflka çal›flman›n (Do¤an 1992) bulgular› ise, hemflire-lik ö¤rencilerinin ruh hastalar› ve hastal›klar›na karfl› olumlu tutum gelifltirmelerinde, e¤itimin ve etkili e¤itimsel yaflant›lar›n önemli rolünün oldu¤unu ortaya koymufltur. Özellikle otoriterlik, ruh sa¤l›¤› ideolojisi ve sosyal k›s›tlay›c›l›k boyutlar›nda Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hem-flireli¤i dersi alm›fl olan ö¤rencilerin almayanlara göre istatistiksel olarak anlaml› düzeyde olumlu tutuma sahip olduklar› belirlenmifltir. Araflt›rma bulgular›n›n da gösterdi¤i gibi ruh sa¤l›¤› sorun-lara yönelik olumsuz tutumlar› de¤ifltirmede, bu hasta ve hastal›klara yönelik olumlu tutumlar oluflturmada e¤itim önemli bir araçt›r. Ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireylerin etiketlenmesinin ve toplumdan d›fllanmas›n›n önlenmesinde, ruh sa¤l›¤› sorunlar›n›n tedavi edilebilir sorunlar oldu¤unun anlafl›lmas›nda mesleki e¤itimin zorunlu temel derslerinden olan Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hemflireli¤i dersinin bir yar› y›l boyun-ca gerek teorik içeri¤i gerekse alanda gerçek-lefltirilen uygulamalar› ile ö¤rencilerin ruhsal sorunlar› olan bireylere karfl› olumlu tutum göstermelerinde etkili oldu¤unu söyleyebiliriz.
Tablo 4’de yer ald›¤› gibi, araflt›rmada ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireylerle daha önce karfl›laflm›fl olanlar ile yafllar› daha ileri olan (23-27 yafl) ö¤rencilerin di¤erlerine göre daha olum-lu tutumlara sahip olduklar› belirlenmifltir. Araflt›rma bulgusuna benzer flekilde Özyi¤it ve arkadafllar›n›n (2004) hemflireler ve hemflirelik ö¤rencileriyle yapt›klar› çal›flmada, yaflça büyük olan grubun ruhsal sorunu olan bireye yönelik tutumlar›n›n daha olumlu oldu¤u bulunmufltur.
Bostanc›’n›n (2000) yapt›¤› çal›flmada ise yafl artt›kça otoriter tutumun azald›¤›n› saptam›flt›r. Bu araflt›rmalar›n sonuçlar›na karfl›n yafl de-¤iflkeninin ruhsal sorunu olan bireylere yönelik tutumlar› etkilemedi¤ini gösteren çal›flmalar da mevcuttur (Güleç 1981, Ba¤ ve Ekinci 2005). Yap›lan araflt›rmalarda yafl de¤iflkeni ile ilgili farkl› sonuçlar oldu¤u görülmektedir. Yafl tek bafl›na bir de¤iflken olarak al›nd›¤›nda ruh sa¤l›¤› sorunlar›na yönelik tutumlar› aç›klamak-ta eksik kalabilir. Yaflla birlikte araç›klamak-tan deneyim ve ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireylerle karfl›laflma olas›l›¤› bu tutumlarla daha iliflkili olabilece¤i söylenebilir.
Araflt›rmaya kat›lan ö¤rencilerde, ailele-rinde ruhsal sorunu olan bireyin varl›¤› ile ruhsal sorunu olan bireylere yönelik tutumlar aras›nda iliflki saptanmam›flt›r. Araflt›rma bulgusuna ben-zer flekilde, Ba¤ ve Ekinci’nin (2005) sa¤l›k per-sonelinin ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireye yönelik tutumlar›n›n belirlendi¤i çal›flmas›nda da aile-sinde ruhsal bozuklu¤u olan birinin olmas› bu hastalara yönelik tutumlar› de¤ifltirmedi¤i sap-tanm›flt›r. Bostanc›’n›n (2000) psikiyatri ve psikiyatri d›fl› kliniklerde çal›flan hemflireler üzerinde yapm›fl oldu¤u araflt›rmada ise ailede psikiyatri hastas› veya hastal›k deneyimi olan bireylerin, ruhsal hastal›¤a karfl› tutumlar› ko-nusunda herhangi bir iliflki bulunmam›flt›r. Ailesinde ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireyin bulun-mas› kiflinin bu hastal›klarla erken tan›flbulun-mas›na ve söz konusu hastal›klar› daha iyi tan›mas›na neden olmaktad›r. Öte yandan ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireyin bulundu¤u bir aile ortam›nda olmak kifliyi duygusal olarak yoran bir yaflant›ya da neden olabilir. Böyle düflünüldü¤ünde ailesinde ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireylerin olmayanlara göre daha fakl› tutumlar gelifltirme-si beklenebilir. Ancak araflt›rma sonucunda ailelerinde ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireyin varl›¤› ile ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireylere tutumlar aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki sap-tanmam›flt›r.
Araflt›rmada ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireyle karfl›laflma ile ruhsal sorunu olan bireye yönelik
tutumlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› düzeyde iliflki oldu¤unu, ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireyle karfl›laflanlar›n karfl›laflmayanlara göre bu bireylere yönelik daha olumlu tutumlar› oldu¤u belirlenmifltir. Benzer flekilde, ülkemizde ruhsal sorunu olan bireyle karfl›laflman›n bu bireylere yönelik tutumlar› olumlu yönde etkile-di¤ini gösteren çal›flmalar mevcuttur (Özyi¤it ve ark 2004, Sabanc›o¤ullar› ve ark 2009, Küçük ve ark 2009, K›z›lkaya ve Beyda¤, 2009, fiarlak ve Aflti 2009). Taflk›n ve arkadafllar›n›n (2003) yapt›klar› araflt›rmada ise bu bulgular›n tersine, psikiyatri staj› yapm›fl olan sa¤l›k yüksekokulu ö¤rencilerinin yapmam›fl olanlara göre istatistik-sel olarak anlaml› düzeyde flizofreni tablosunun tam olarak düzelemeyece¤ine, hastal›¤›n tedavi edilemeyece¤ine ve bu hastalar›n sald›rgan ola-bileceklerine daha fazla inand›klar› belirlen-mifltir. Bu sonuç, flizofreni hastal›¤›n›n do¤as› gere¤i kronikleflme e¤iliminin yüksek olmas›n-dan ve baz› türlerinin tedaviye istendik düzeyde yan›t vermemesinden kaynaklanabilir.
Ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireyle daha önce hiç karfl›laflmam›fl olanlar, toplumda yayg›n olarak görülen olumsuz tutumlar›n etkisiyle bu bireyleri korkunç, zarar verici, davran›fl› kestiri-lemez fleklinde etiketleyebilmekte ve d›fllaya-bilmektedirler. Oysa, ruh sa¤l›¤› sorunlar›n›n da di¤er sa¤l›k sorunlar› gibi tedavi edilebilir ve kontrol edilebilir oldu¤unu; bu hastal›¤a sahip bireylerin de yaflamlar›n› di¤erleri gibi
sürdüre-bildiklerini görenlerin ve bunu anlayanlar›n tutumlar› olumlu yönde de¤iflmektedir. Ruhsal sorunu olan bireylere yönelik olumlu tutumlara sahip bireylerin artmas›, hastanede tedavisi tamamlanm›fl ve toplum içinde normal yaflaml-ar›n› sürdürmesi gereken hastalar›n sosyal yaflamdaki uyumlar›n› kolaylaflt›rabilmeleri için gereklidir. Öte yandan, ruh sa¤l›¤› sorunlar› olan bireylere yönelik olumlu tutumlar bu hastal›k-lar›n hem erken tan›lan›p tedavi edilmesi hem de rehabilitasyonunun sa¤lanmas› aç›s›ndan önemlidir.
SONUÇ
Ruhsal sorunu olan bireylere yönelik toplumda var olan olumsuz tutumlar, o toplumun bir üyesi olan hemflirelik ö¤rencilerinde de görülebilir. Bir sa¤l›k profesyoneli olarak hem-flirenin, ruh sa¤l›¤› sorunu olan bireylere hak ettikleri sa¤l›k bak›m›n› sunabilmesi ayr›ca topluma olumlu rol modeli olabilmesi için bu bireylere yönelik olumlu tutumlara sahip olmas› gerekmektedir. Hemflirelik lisans e¤itiminin içinde yer alan Ruh Sa¤l›¤› ve Psikiyatri Hem-flireli¤i dersi ö¤rencilerin bu hastalara yönelik olumsuz tutumlar›n› fark etmelerinde, bu olum-suz tutumlar› olumluya dönüfltürmelerinde önemli bir f›rsatt›r. Bu nedenle, e¤itimcilerin bu f›rsat›n fark›nda olarak, dersin gerek teorik içeri¤ini gerekse uygulamalar›n› ö¤rencilerin ö¤renmeleri için de¤erli bir yaflant› haline getirmeleri önerilmektedir.
KAYNAKLAR
Ar› F, Öz F (2005) Temel Sa¤l›k Hizmetlerinin Birinci Basama¤›nda Çal›flan Hekim ve Hemflirelerin Ruh Sa¤l›¤› Sorunu Olan Bireye Karfl› Tutumlar›. Hacettepe Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu Dergisi, 12(1): 16-28.
Arkar H (1991) Ak›l Hastas›n›n Sosyal Reddedilimi. Düflünen Adam Dergisi, 4: 6-9.
Arkar H (1992) Ak›l Hastal›klar› ile ‹lgili Tutumlar: Deneyim ve Psikopatoloji Tipinin Etkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 3: 243-248.
Arkar H, Eker D (1996) Ak›l Hastal›klar› ile ‹lgili Tutumlar: Verilen Neden Tipinin Etkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 7: 191-197.
Ayd›n N, Yi¤it A, ‹nand› T, K›rkp›nar ‹ (2003) Attitudes of Hospital Staff Toward Mentally ‹ll Patients in a Teaching Hospital in Turkey. ‹nternational Journal of Social Psychiatry, 49(1): 17-26.
Ba¤ M, Ekinci M (2005) Sa¤l›k Personelinin Ruhsal Sorunlar› Olan Bireylere Yönelik Tutumlar›n Araflt›r›lmas›. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi www.e-sosder.com ISSN:1304-0278, 3(11): 107-127. Bostanc› N (2000) Psikiyatri ve Psikiyatri D›fl› Kliniklerde Çal›flan Hemflirelerin Ruh Sa¤l›¤› Bozuk Olan Bireylere ‹liflkin Görüfllerinin Araflt›r›lmas›. ‹stanbul Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul.
Çamkuflu B (1997) Zonguldak ‹l Merkezinde Yaflayan Bireylerin Ruh Hastal›klar›na Karfl› Tutumlar›. Hacettepe Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü Bilim Uzmanl›¤› Tezi, Ankara.
Do¤an S (1992) Hemflirelik Yüksekokulu Ö¤ren-cilerinin Ruh Hastalar› ve Hastal›klar›na Karfl› Tutumlar›n›n De¤erlendirilmesi. III. Ulusal Hemflirelik Kongresi Kitab›, Sivas, 783-787.
Eker D (1991) Aile ve Toplumun Ak›l Hastalar›yla ‹lgili Tutumlar›. Aile ve Toplum Dergisi, Haziran: 72-79.
Eker D, Arkar H (1991) Experience Turkish Nurses’ Attitudes Towards Mental Illness and Predictor Variables of Their Attitudes. International Journal of Social Psychiatry, 37: 214-222.
Fryer A, Cohen L (1998) Effects of Labelling Patients "Psychiatric" or "Medical" Favorability of
Traits Ascribed by Hospital Staff. Psychological Reports, 62: 779-793.
Güleç C (1981) Affektif Bozukluklar›n Yayg›nl›¤› ve Bu Konudaki Tutumlar Üzerine Sa¤l›k Örgütleniflinin Etkisini Araflt›ran Epidemiyolojik Bir Çal›flma. Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi Psikiyatri Bilim Dal›, Ankara.
Gürlek Yüksel E, Taflk›n EO (2005) Türkiye’de Hekimler ve T›p Fakültesi Ö¤rencilerinin Ruhsal Hastal›klara Yönelik Tutum ve Bilgileri. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 6: 113-121.
Hannigan B (1999) Mental Health Care in The Community: An Analysis of Contemporary Public Attitudes Towards, and Public Representations of Mental Illness. Journal of Mental Health, 8(5): 431-440.
Ifl›kl› S (1998) Toplumdaki Bireylerin Ak›l Hastalar›na Karfl› Tutumlar›n› Ölçen Bir Psikometrik Arac›n Gelifltirilmesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
K›z›lkaya M, Beyda¤ KD (2009) Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Hemflireli¤i Dersinin Ö¤rencilerin Ruhsal Sorunu Olan Bireye Karfl› Tutumlar›na Etkisi. III. Ulusal Psikiyatri Hemflireli¤i Kongresi Özet Kitab›, 136-137.
Küçük L, Özbafl D, Buzlu S (2009) Bir Hemflire-lik Yüksekokulu Ö¤rencilerinde Psikiyatri Hemflireli¤i Dersi Uygulamas›n›n Ruhsal Hastal›klara Yönelik Tutumlar Üzerine Etkisi. III. Ulusal Psikiyatri Hemflireli¤i Kongresi Özet Kitab›, 148-149.
Öz F (2009) Ruh Sa¤l›¤› Alan›nda Çal›flan Profesyonellerin E¤itimi, ‹fllevselli¤i. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 10(Ek 2):1011.
Özyi¤it fi, Savafl HA, Ersoy MA, Yüce S, Tutkun H, Sertbafl G (2004) Hemflirelerin ve Hemflirelik Ö¤rencilerinin fiizofreniye ‹liflkin Tutumlar›. Yeni Sempozyum Dergisi, 42(3): 105-112.
Sabanc›o¤ullar› S, Kelleci M, Avc› D, Ata EH, Do¤an S (2009) Hemflirelik Ö¤rencilerinin Psikiyatri Hastalar› ve Hastal›klar›na Karfl› Tutumlar›na Psikiyatri Hemflireli¤i Dersinin Etkisi. III. Ulusal Psikiyatri Hemflireli¤i Kongresi Özet Kitab›, 175-178. Sa¤duyu A (1996) Temel Sa¤l›k Hizmetlerinde Ruhsal Bozukluklar, Pratisyen Doktor Tan›lar›, Verilen Tedaviler, E¤itimin Etkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 7(3): 176-184.
Sa¤duyu A, Ögel K, Özmen E, Boratav C (2000) Birinci Basamak Sa¤l›k Hizmetlerinde Depresyon. Türk Psikiyatri Dergisi, 11(1): 3-16.
Susman S (1997) The Community’s Response to Mentally Ill People: Can Be Improved. British Medical Journal, 314(7079): 458.
fiarlak K, Aflt› N (2009) Psikiyatri Hemflireli¤i Dersinin Psikiyatrik Stigmaya Etkisi. III. Ulusal Psikiyatri Hemflireli¤i Kongresi Özet Kitab›, 281-282. Taflk›n EO, Özmen D, Özmen E, Demet MM (2003) Sa¤l›k Yüksekokulu Ö¤rencilerinin fiizofreni ile ‹lgili Tutumlar›. Nöropsikiyatri Arflivi, 40(1-2): 5-12.
