Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi
11
İshalli Kişilerde Bağırsak Protozoonlarının Prevalansı
Prevalance of Intestinal Protozoa in Diarrheic Patients
Ş. Hakan EREN *, Hakan OĞUZTÜRK **,
* Öğr. Gör. Dr., C. Ü. Tıp Fakültesi, ACİL TIP Anabilim Dalı, SİVAS ** Arş. Gör. Dr., C. Ü. Tıp Fakültesi, ACİL TIP Anabilim Dalı, SİVAS
ÖZET
Bu çalışmada Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi, Acil Tıp Anabilim Dalı’na ishal yakınması ile başvuranlarda bağırsak protozoonlarının görülme sıklığı araştırıldı. 100 ishalli kişinin dışkı örneklerinin incelenmesinde Native-lugol ve Trichrome boyama yöntemleri kullanıldı.Bu hastaların 43’ü kadın 57’si erkekti. Araştırmada 26 olguda parazite rastlandı.
İncelemeler sırasında 100 dışkının 8’inde (%8) Giardia intestinalis, 6’sında (%6) Entomoeba histolytica, 5’inde (%5)
Entomoeba coli, 3’ünde (%3) Endolimax nana, 2’sinde (%2)
Iodomoeba butschlii ve 2’sinde (%2) Blastocystis hominis
saptanmıştır.
Çalışmada alınan sonuçlar gastrointestinal yakınmaları olan kişilerde kesinlikle paraziter hastalıkların da düşünülmesi gerekliliğini ortaya koymuştur.
Anahtar Sözcükler: Bağırsak Protozoonları, İshal, Acil Servis
SUMMARY
In this study, we investigated the distribution of intestinal protozoa in the diarrheic patients who admitted to Emergency Department of Cumhuriyet University Hospital.
The patients were consisted of 57 males and 43 females. When stool specimens were examined, using the Native-lugol and Trichrome staining methods, intestinal protozoa were found in 26 (26%) out of 100 samples.
During this investigation, the following parasites were defined in the 100 stool samples: Giardia intestinalis 8 (8%),
Entomoeba histolytica 6 (6%), Entomoeba coli 5 (5%),
Endolimax nana 3 (3%), Iodomoeba butschlii 2 (2%) and
Blastocystis hominis 2 (2%).
According to these results, parasitic diseases must be considered in cases with gastrointestinal complaints.
Key Words: Intestinal Protozoa, Diarrhea, Emergency Department
C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 27 (1): 11 – 14, 2005 GİRİŞ
Yaş, kişisel hijyen, sosyo-ekonomik koşullar, kültürel alışkanlıklar, eğitim düzeyi, çevresel etmenler ve bağışıklık durumu gibi geniş bir yelpaze aralığını ishal oluşumunda rolü olan faktörler olarak görmekteyiz. Gastrointestinal sistemin paraziter infeksiyonları da dünyada yaygın olarak görülmekte olup, bu parazitler önemli hastalık ve ölüm nedenlerindendir (1,2). Bölgemiz, ishal olgularının sık görüldüğü bir yöredir (3,4). Çalışmamızda persistan ve kronik ishal yakınması ile acil servise kabul edilen hastalarda bağırsak protozoonlarının görülme sıklığı araştırılmıştır.
Bu çalışma ile intestinal protozoonların ishal etiyolojisindeki varlığı ve görülme oranı araştırılarak,
İshalli Kişilerde Bağırsak Protozoonlarının Prevalansı
12
tedavideki başarı için diğer patojen etkenlerin yanında bu patojenlerin de akla getirilmesi amaçlanmıştır.
GEREÇ VE YÖNTEM
Hastalar, Haziran 2004 ve Kasım 2004 tarihleri arasında Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı’na başvuranlar arasından seçilmiştir. Akut ishal nedenlerini (ilaç, mantar, besin intoksikasyonları vb.) çalışma kapsamından çıkarmak için klinik ve laboratuvar bulgularıyla persistan veya kronik ishal (7 gün veya daha fazla süredir devam eden) tanısı alan 17-65 yaşları arasındaki 100 hastanın dışkıları önce makroskopik sonra da native lugol ve Trikrom boyama yöntemleri ile incelendi. Her bir dışkı örneğinden serum fizyolojik içinde tek preparat hazırlanıp 10X ve 40X objektiflerle mikroskopta araştırıldı; protozoon kistlerinin tanımı için aynı preparata lamel kenarından 1-2 damla iyot eriyiği damlatılıp inceleme tekrarlanıldı. Ayrıca aynı örneklerden Trichrom boyama yöntemi kullanılarak preparatlar hazırlanarak incelendi.
Çalışmada persistan ve kronik ishalli kişilerde etken olarak sadece bağırsak protozoonlarının varlığı ve önemi amaçlanmış, helmintler, bakteriler ve diğer patojenler çalışma kapsamına alınmamış olup, parazitler açısından kültür incelemesine gerek duyulmamıştır. Ayrıca antibiyotik kullanımı ve besin intoksikasyonu nedeniyle başvuran ishalli kişiler çalışmaya alınmamıştır. Protozoon incelemesi bölümümüzdeki uzman parazitoloğumuz tarafından yapılmış, parazit saptanan kişilere servisimiz tarafından gerekli medikal önerilerde bulunulmuş ve ilaçları reçete edilmiştir.
BULGULAR
Çeşitli gastrointestinal yakınmalarla acil servise başvurup ishal tanısı alarak çalışmaya dahil edilen 100 hastada yapılan incelemeler sonucu; toplam 100 dışkı örneğinin 8’inde (%8) Giardia intestinalis, 6’sında (%6)
Entomoeba histolytica, 5’inde (%5) Entomoeba coli,
3’ünde (%3) Endolimax nana, 2’sinde (%2) Iodomoeba
butschlii, 2’sinde de (%2) Blastocystis hominis
saptandı.
Saptadığımız parazitlerin dağılımı Tablo 1 de, aynı dışkı örneğinde farklı parazitlerin birlikte olup olmama durumları da Tablo 2 de verildi. Olgu sayısı 100 olduğundan tablolarda verilen sonuçlar ayrıca “%” olarak belirtilmedi.
Çalışmamızda Trikrom boyama yöntemiyle E.
histolytica saptanan olgulardan birinde nativ-lugol
yöntemiyle bu protozoon saptanamadı. Olguların tamamında protozoonlar Trikrom boyama yöntemi ile görüldü. [Tablo 1].
Tablo 1. Tanı yöntemlerine göre saptanan bağırsak protozoonları
Protozoonlar Nativ-lugol
yöntemi Trichrom yöntemi Toplam
Giardia intestinalis 8 8 8 Entomoeba histolytica 5 6 6 Entamoeba coli 5 5 5 Endolimax nana 3 3 3 Iodomoeba butschlii 2 2 2 Blastocystis hominis 2 2 2
• örnek sayısı 100 olduğundan % belirtilmemiştir. Trikrom boyama yöntemi ile yapılan incelemeler sonucunda G. intestinalis bulunan 8 olgudan 6’sında, E.
histolytica bulunan 6 olgunun 5’inde ve E. coli görülen 5
olgunun 4’ünde bu parazitlere tek olarak rastlanmış, bir örnekte G. İntestinalis + E. Histolytica, bir örnekte de G.
İntestinalis + E. coli birlikteliği görüldü. Native lugol
yöntemiyle bir örnekte tek başına E. histolytica
görülemedi. [Tablo 2].
Tablo 2. Bağırsak protozoonlarının tek ve birlikte görülme durumları Protozoonlar Nativ-lugol yöntemi Trichrom yöntemi Giardia intestinalis 6 6 Entomoeba histolytica 4 5 Entamoeba coli 4 4 Endolimax nana 3 3 Iodomoeba butschlii 2 2 Blastocystis hominis 2 2 G.i+E. histolytica 1 1 G.i+E.coli 1 1 Toplam 25 26
Eren, Öğuztürk
13 Tablo 3. Cinsiyete göre bağırsak protozoonlarının görülme
durumu Cinsiyet Olgu sayısı Pozitif örnek Native-lugol Pozitif örnek Trichrom Kadın 43 9 9 Erkek 57 14 15 Toplam 100 23 24
*örnek sayısı 100 olduğundan % belirtilmemiştir.
Çalışmamızda cinsiyete göre bağırsak protozoonlarının görülme sıklığı Tablo 3’te verilmiştir. Araştırmaya aldığımız 100 kişiden, kadınların 9’unda (%21), erkeklerin 15’inde (%26) protozoon görüldü
TARTIŞMA
Eğitim ve bilgi eksikliği, alt yapı yetersizliği ve kişisel temizlik noksanlığı olan toplumlarda bağırsak parazitleri yaygın olarak görülür. Bu nedenle bir toplumun gelişmişliğinin belirlenmesinde o toplumdaki parazitozlu oranı bir kriter olarak ele alınmaktadır. Yurdumuz gerek coğrafyası gerek ekonomik ve toplum yapısı bakımından ve gerekse çevre koşulları nedeniyle bağırsak protozoonlarının sıkça görüldüğü bir ülkedir. Ülkemizin değişik yörelerinde semptomatik veya asemptomatik kişilerde bağırsak protozoonlarının dağılımı ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır (5-12).
Üstün ve arkadaşları (5) gastrointestinal yakınmaları olan kişilerde yaptıkları incelemede %0.98 oranında E. histolytica, %0.49 oranında E. coli, %0.25 oranında I. butschlii ve %0.25 oranında B. hominis
varlığını bildirmişlerdir. Bu çalışmada nativ lugol yöntemiyle E. histolytica olgularından %62.5’ine, E. coli
olgularından %75’ine tanı konabilmiş, B. hominis ve I.
butschlii olgularına tanı konamamıştır. Bizim
çalışmamızda ise nativ lugol yöntemiyle bir erkek olgunun dışkı örneğinde E. histolytica görülememiştir.
Çelik ve arkadaşlarının (6) Malatya yöresinde yaptıkları bir araştırmada %14.8 oranında bağırsak protozoonlarına rastlamışlar, saptanan bu protozoonların %6.2’sinin G. İntestinalis, %2.8’inin E.
histolytica, %2.2’sinin E. coli, %1’inin B. hominis,
%0.4’ünün Endolimax nana, %1’inin Entomoeba
hartmanni ve %1’inin Chilomastix mesnili olduğu
bulunmuştur. Ay ve arkadaşları da (7) Elazığ’da yaptıkları çalışmada E. histolytica’ya %3.76 oranında
rastladıklarını bildirmişlerdir. Bu oranın Diyarbakır’da %8.75 olduğu belirtilmektedir (8).
Oğuztürk ve arkadaşları da (4) 2001 yılında Sivas’ta yaptıkları bir araştırma sonucunda E.
Histolytica’ya %3.2, E. coli’ye %6.4, I. Butschlii’ye
%1.6, B. hominis’e %2.4 ve Endolimax nana’ ya %1.2 oranında rastlamışlardır.
Doğan (9) 1998 yılında B. hominis’e %16.3 oranında rastlamıştır. Üner ve arkadaşları (10) %37, Durmaz ve arkadaşları (11) da ilkokul öğrencilerinde %0.08 oranlarında B. hominis saptadıklarını bildirmişlerdir. Bizim çalışmamızda ise % 2 oranında B.
hominis görülmüş olup ve daha önce Sivas’ta yapılan
çalışmadaki değerlere yakın bir sonuç dikkat çekmektedir.
El Salvador da yapılan bir araştırmada %6 oranında E. histolytica, %3 oranında ise B. hominis
bulunmuşken (12), Sırbistan’da E. histolytica %0.02, E.
hartmanni %0.02, E. coli %1.3, I. butschlii %0.02, G.
intestinalis %6.8 oranında bildirilmiştir (13). Mercado ve
arkadaşları ise (14) G. intestinalis’e %14.1, E.
histolytica’ya %11.7, B. hominis’e %36, E. coli’ye %9.8,
E. nana’ya %16.4, I. butschlii’ye %1.2, C. mesnili’ye
%0.8 oranında olmak üzere protozoonlara rastlamışlar ve özellikle çocuklar başta olmak üzere Şili’de protozoonların çevresel koşullarla bağlantılı olarak önemli bir halk sağlığı sorunu oluşturduğunu vurgulamışlardır. Brezilya’da yapılan bir araştırmada ise; %3.2 E. histolytica, %2.7 E. hartmanni, %9.9 E. coli,
%14 E. nana, %2.3 I. butschlii, %10.4 G. intestinalis ve
%37.8 oranında B. hominis bildirilmiştir (15).
Mank ve arkadaşları (16) Hollanda da 1703 ishalli dışkıyı hem protozoonlar hem de bakteriler açısından araştırmışlar, intestinal protozoonları %10.8, bakterileri ise %8.6 oranında saptamışlar ve G. intestinalis’i bizim çalışmamızda olduğu gibien yüksek oranda bulup ishalli kişilerde protozoonların önemini vurgulamışlardır. Chavalittamrong ve arkadaşları (17) %6.8 oranında E.
histolytica, %6.1 oranında G. intestinalis bulmuş ve
çocuk ishallerinde parazitlerin de önemli etken olduğunu, tedavide gecikme olmaması için direkt bakıyla da olsa protozoonların araştırılması gerektiğini bildirmişlerdir.
Sonuç olarak özellikle ishal ile hastaneye başvuran olgularda, yaşam kalitesini düşüren ve hastayı diğer infeksiyonlara açık hale getiren paraziter infeksiyonların göz ardı edilmeden araştırılması gerektiği ortaya çıkmaktadır.
İshalli Kişilerde Bağırsak Protozoonlarının Prevalansı
14
KAYNAKLAR
1. Kuman HA, Altıntaş N. Protozoon Hastalıkları, Birinci Baskı, Ege Üniversitesi Matbaası, Bornova-İzmir;1996; 27-28.
2. Unat EK, Yücel A, Atlaş K, Saması M. Unat’ın Tıp Parazitolojisi. İstanbul Üniv. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları. 5.Baskı; 1995.
3. Saygı G, Temel Tıbbi Parazitoloji. Esnaf Ofset Matbaacılık, Sivas 1998.
4. Oğuztürk H, Çeliksöz A, Özçelik S. Amobiyoz ve Blastosistosisde Gastrointestinal semptomların Görülme Sıklığı. T Parazitol Derg 2001; 25: 28-30.
5. Üstün Ş, Aksoy Ü, Üner A. Gastrointestinal Yakınmalı Hastalarda Amoebiosis Sıklığının Araştırılması. T Parazitol Derg 1999; 23: 367-371.
6. Çelik T, Atambay M, Daldal N. Malatya İlinde İshalli Olgularda Bağırsak Protozoonlarının Dağılımı. T Parazitol Derg 2003; 27: 129-132.
7. Ay S, Yılmaz M, Aşcı Z, Barlas H, Yücel A. Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji Laboratuvarına Başvuran Hastalarda Barsak Parazitlerinin Değerlendirilmesi. T Parazitol Derg 1991; 20: 91-96.
8. Duran G, Mete Ö. Bölgemizde görülen barsak parazitlerinin epidemiyolojik olarak değerlendirilmesi. T Parazitol Derg 1993; 17: 35-41.
9. Doğan N. Bozan beldesinde Blastocystis hominis görülme sıklığı. T Parazitol Derg 1998; 22: 247-250.
10. Üner A, Ertuğ S, Yurdagül C, Ertabaklar H, Akısü Ç. İzmir ve çevresinde insanlarda Blastocystis yaygınlığının araştırılması. T Parazitol Derg 1999; 23: 247-250. 11. Durmaz B, Durmaz R, Yakıncı C, Rafiq M. Malatya’daki
ilkokul ve yetiştirme yurdu çocuklarında bağırsak parazitlerinin araştırılması. T Parazitol Derg 1997; 21: 391-394.
12. Reinthaler FF, Linck G, Klem G, Mascher F, Sixl W. Intestinal parasites in children with diarrhea in El Salvador. Geogr Med 1988; 18: 175-80.
13. Nikolic A, Djurkovic-Djakovic O, Bobic B. Intestinal parasitic infections in Serbia Srp Arh Celok Lek 1998; 126: 1-5.
14. Mercado R, Otto JP, Musleh M, Perez M Human infection by intestinal protozoa and helminths in Calbuco County, X Region, Chile, Bol Chil Parasitol. 1997; 52: 36-8. 15. Kobayashi J, Hasegawa H, Forli AA, Nishimura NF,
Yamanaka A, Shimabukuro T, Sato Y. Prevalence of intestinal parasitic infection in five farms in Holambra, Sao Paulo, Brazil. Rev Inst Med Trop Sao Paulo 1995; 37: 13-8.
16. Mank TG, Zaat JO, Polderman AM. Underestimation of intestinal protozoa as a cause of diarrhea in family practice. Ned Tijdschr Geneeskd 1995; 139: 324-7. 17. Chavilittamrong B, Jirapinyo P. Intestinal parasites in
pediatric patients with diarrhoeal diseases in Bangkok. Southeast Asian J Trop Med Public Health 1984; 15: 385-8.
Yazışma Adresi:
Öğr. Gör. Dr. Ş.Hakan EREN
Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fak. Acil Tıp Anabilim Dalı, Arş. Gör. Dr. Hakan OĞUZTÜRK
Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fak. Acil Tıp Anabilim Dalı. 0.346.2191308
