Firmalarımız yeni iş modellerini uygulayarak örgüt kültürlerini rekabet üstünlüğü kaynağı haline getirebilirler mi?

Tam metin

(1)

(2) iqiNnnrirnn 5. Bahanhgtn Yeni isim ve Yaptlanmast. Nihat ERGUN / Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakam. ll. 2071 Yimm Tiirhiye w Di)nya Ehonomisi AEtstndan Degerlendiilmesi ve 2012 Ytlt iEin Behlentiler Dr. Cevdet YILMAZ / Kalkrnma Bakam. t7. 20. 1. I. Yrlr Deierlendirmesi. Griler SABANCI /. 2l 35. Sabancr. Holding Yonetim Kurulu Bagkam. igletme Y onetinnnde Giincel Y ahlaStmlar Prof. Dr. Tamer KOCEL / istanbul Kultur Universitesl iktisadi ve idari Bilimler Fakultesi isletme Bolumii Ogretim Uyesi Talep Odahlt Bir Meslehi Elitime Do{ru.. .. .. M. Rifat HISARCIKLIOGLU / Turkiye odalar ve Borsalar Birligi (ToBB) Yonetim Kuruiu Bagkam. 38. w Gittenlifr,. Piyasantn InsaJtnaBvahtlmamalt Pewul KAVLAK / TURK-IS Genel Sekreteri ve Turk Metai Sendikasr i5 Saglrgr. Genel Bagkam. 4l Yayrn Tiirti: Yerel srireli YaYrn MESS'in ue ayltk ya,1n organtdtr. 49. Baskr Tarihi: 16 Ocak 2012 Baskr: Hanlar Matbaacrhk San. ve Tic Ltd $ti Yegilce Mah. Aytekin Sok No: 16 KaFthane Istanbul ]SSN I 300-8625. istatistihi Bilginin. O. nemi. Birol AYDEM1R / rurkiye istatistik Kurumu (TUix). Baskam. T ehnih Elinm F qhilItelen' nden T e'|tnoloji F aki'tltelen' ne Prof. Dr. Ahmet Korhan BINARK /Marmata Universitesi Teknoloji. Fakultesi Dekam. 52. Xtiresel. Kize. Ra{men 2012'de Tiirhiye Ehonomisi. Umit BOYNER / TUS1AD Yonetim Kurulu. 55. ptsh lnaliz: Urettm Silrecinde Sermayenin Mutlah Hdhimiyeti Sailth ve Giit enli{t T ehdtt Eden Ana IJ nsurlar dan Biisidir. Adnan SERDAROGLU / Blrlegik Metal-ig 6. I. Bagkam. ts. S. a!l$r',t e Gn! enligi Kanun. Kasrm OZnn. T as. anstntn. Sendikasr Genel Baqkam. .. Q altSma Y a5 amtn a Ethil e r i. tQahgma ve Sosyal Guvenlik Bakanhgr i9 Safiirgr ve Guvenli$i. Genel Muduru. 64. f erformqns Ydnetimi: Organizasy onlarda Pert'ormans Degerlendirme ve ULCMC. prof. Or. Cogkun Can AKTAN / DokttzEylul. Universitesi iktisadi ve. idari Bilimler FakulLesi Ogretim Uyesi. 80 zot t - 2012 Ehonomih Degerlendirmesi Odasr Yonetim. C. Taml KUQUK / istanbul Sanayi. Kurulu Bagkaru. 82 isrun ve StratejihPlanlama 87. KazrrnYiciT / Turkiye ig Kurumu. Genel Mudur Vekili. insan Kay nahl an Y 6n e timinde Y eni. Elilimler v e Uy gul amal ar. Prof. Dr. Ahmet Cevat ACAR / istanbul Universitesi. Goruqler yazarlara MESS. RekLor Yardrmcrsr. aittir Ka;mak gosterilerek ahntr yaprlabilir'. Adrna Sahibi: TuSrul KUDATGOBiLIK / MESS Yonetlm Kurulu Bagkam, Yazr iqleri Mudnru: Av. ismet SipAui / Yayn Yonetmeni: Av, Erten CILGA, Yayrn Kurulu: Av. ilhan DOGAN, Av. Mesut ULUSOY' Av. Ender KIZILRAY, Aytiil ANLAR, Dr. Aykut ENGiN, Ezgi iGLi. Adres: Merkez Mahallesi Geqir Sokak No: 2 3438f Siqli,{STANBUL. Tel:2I2 232 01 04 Faks: 112 Z4I 76 19 e-mail:. mess@mess org.tr - http://www mess org. tr. MESS Genel Sekre teri'.

(3) 6ncur ri;rrunu. F irrnalartllt.tz G iince. I. lrt Mode llerini U y Sulajt ara k 0 rgoit Kiiltoirlerini Re kabet U st. iinliigii Ko! na{t H aline Getirebilirler. vn.i?. enden Mercek dergisinden orgut ktilturune iligkin bir yazryazmam istendi-. finde, "ac b^ orgut ktilttinine iliqkin ne yazsam ki Turkiye'de iq yapan ftrmalar daha fazla yararlanrr" diye duqunmeye bagladrm. Bu dugunceden hareketle yolculula baqladrlrmda. akhmdan bir surti fikirler geqti. Ulkemin firmalannrn, yeni modelleri, kendi ig modellerine entegre etmeleriyle birlikte, orgut ktilturlerinde gerekli deliqiklikleri yaratma potansiyeline sa-. hip olduklannr gordtim. Orgut kulturti rekabet ustrinlulune sahip ve surdurulebilir bir rekabet avantajt oldulundan dolayr da bu potansiyeli ve. orgut ktilturu tizerindeki etkisini de$erlendirmenin anlamL olabilece$ine karar verdim. Bu qerqevede bu yazrda, orguttin fiziksel altyaprsrnr. o"s. o". Refika sAKOdrU OntiOnUAN*. I lJniversitesi lkti.sadi ve ldari Bilimler I Marmara iqletme Bolumu Olretim Uyesi F{It,"g I .. L70. .. :1. .. de$igtirmeye yonelik uygulamalann orgut kriltu-. runde de!i.;im yapmada ne derece etkili olabilece$ini tartr1may a Eahgacalrm. MERCEK.

(4) 6ncirr riirrUni; Orgut. a!. kultlid ve duzeylerine iligkin, kulturel. yaklagrmr da dahil, birgok farkh model bu-. lunmaktadr. Bu yanm EerEevesinde Schein'm1 en gok kabul gormr.ig, orgut ktilturtinde riElti dizey yaklaqrmrnr kullanacalrm. Amaq, fiziksel drinyadaki de$igimin gerEek anlamda domigumri sailayrp surdurtilebilir rekabet avantal yaratma potansiyeli sunup sunamayaca$mr tartrgmak oldulu iEin bu model, Eok daha basir ve etkin bir qekilde analiz ve delerlendirme yapmay a. y. ar drmcr. Schein2,. olacaktr.. kultriru ilE katmanh bir. qerEevede. belli bir sure beraber ya1amasr ile ortaya grkmaktadr. Liderlerin ve gahganlarn srkEa ig de$igtirdikleri ya da kurum oTarak ustesinden geldikleri krrzvb. olaylarn olmayrgr ya da az olugu temel v ar say rmlan zaytflatmakta v e dolayrsryla zayf bir killttirun oluqumuna yol agmaktadr. Bu EerEeveden bakrldtSnda devir oranr yuksek igletmelerde guqlr.i bir kriltrir oluqturma potansiyelinin de driqrik olacalmr soyleyebiliriz. Ulkemizdeki birgok sektorde temelde driguk maliyet. stratejisi uygulanmaya EahgrldrSr ve en kolay maliyet indirme deligkeni insan faktortimin ma-. delerlendirmektedir. En rist katmanda artif aktlar, sonta de$erler ve merkezinde ise temel var-. liyetini indirme olarak gorulduSu iEin, iqletmelerimizin Eolunda gtiElti kultlir olugturma seEimi-. sayrmlar bulunmaktadrr. Schein'a gore, bir orgtitun kriltrini kurumu ziyaretle (gozle gorunen;. nin bagtan yapiamadt$r soylenebilir. Sorun gu ki gtiElr-i bir kulturun olmamasr, ktiltunin olma-. krlrk kryafet uygulamasr, duvar yazrlan, mimari yapt gibi artifaktlar ile) anlagrlamaz. Ancak davrarug oruntulerini ortaya Erkaran ye aynr zaman-. dt$t anlamrna gelmemektedir.. da gorunen ofis dtizeni, krhk kryafet grbi 6ze1liklerin altnda yatan de$er temelli varsaytmlar. rekabet avantajrnrn onemli bir kayna$r oldu$u,. ile kultrir anlagiabihr3. Dolayrsryla Schein, temel varcaytmlara vurgu yapmakta varsaytmlar anlaglmadan. ve soz konusu. o kurumun ktiltuni-. nun anlagrlmasmm ve de$iqtirilmesinin zor oldu$una de$inmektedir. Artifaktlar, orgut kriltrirtintin gozle gorunen ozelliklerine yani orgtlte ozgn hikayelere, rituellere, krhk kryafet, dekor, mimari yapr, torenler, logo gibi ozelliklere igaret etmektedir. Schein temel varsayrmlan, sorgulamadan kabul ettiSimiz gerEeklile ve insan do-. lasrna iliqkin inanElar olarak tantmlamaktadr. Iyi-kotu anlayrqr, rnsanlara gtivenilip guvenilemeyeceli ya da orgritrin devamlhlrna iligkin kaygiarn krsa donemli ya da uzun donemli kararlara odaklanrlmasr Schein'in temel varcayrmIarrna ornek olarak verilebilir. Schein'aa gore, temel varsaytmlar, grubun. MERCEK. Bugrin artrk orgr.it krilturti ve stratejik yonetim yazrntnda, orgtit kriltuninun surdrinilebilir. bir gekilde kabul gormektedir. Strateji, orgut yaprsl ve kr-ilttirun birbirini destektar:'rg/rmaz. leyecek gekilde olmasr iqletmenin ytiksek performans gosterebilmesinin temel kogullarrndan. birdir. Baglangrg olarak bu riE unsurda ahenk olmah ve her biri digerini desteklemelidir. Her ne kadar bunu saglayabilmek bir yetkinlik bile olsa, bu yetkinli$i kendi bagna rekabet usttinlrilri yaratan br faktor olarak de$erlendirmek biraz abartilr olabilir. Qr,inkti bu dtigunceye gore, yetkinlik olmazsa olmaz olarak kabul edilebi-. lecek nitelikte bir yetkinliktir. Peki orgut krilturti hangi koqulda firmalanmrza surdtirr.ilebilir rekabet risttinlu$ti safilayabihr? Buna en guzel cevaplardan birini Barney5 vermigtir. Ona gore. orgrit kultr.irunuz de$erli, size ozgi ve taklit edilmesi imkansrz ya da zorsa srirdtinilebilir finansal. p. erformans go stermeni ztn kaynapr haline. 17r.

(5) ORGUT KULTURU. l\.. va. a. ... |. ... aa. aa. uegrtrm 9qDqnrzrn, gunumuzun gerekti rd ig i dcin ii;ii m ii so$loyobilmesi igin kiiltiiriin tiim boyutlonndo de$igmesi; ohenk ve dengeyi so$lqmonrz gerekir.. r. gelmektedir. Ktilturun firmada yarattr$t de$erin. bir yansrmasr; ytiksek sattq miktan, dtiqrik maliyet, yriksek kar marjlar, gibi pozitif ekonomik sonuElardrr.. getirmek iEin ktilturlerinin desiqimini nasrl yonetmeleri gerektili sorunsahna yonelmek ge-. rekir. Ulkemiz aqrsmdan buyuk denilebilecek firmalanmrzda de$igim yonunde Eabalann bulundu$u gozlemlenmektedir. Ozellikle yonetim or ganizasy on y azrnrrda gtincel teknikler olank nitele. dilimiz. drq kayn aklar dan y ar alanma, takrm. yonetimi, personeli guElendirm e, y ahn y 6netim/. tiretim uygulamalan, toplam kalite uygulamalarr, temel yetenek olugturma, yetenek bazh de$erlendirmeler vs gibi birEok yontem ve yaklaqrmm uygulandrlr gonilmektedir. Bunlar glbi genig kabul goren uygulamalann sisteme enteg-. rasyonu drgmda, bazt btiyuk qirketlerimrzin de,. Bu anlamda de$erli bir kultrire sahip olmaruz sr-irdurulebilir rekabet r.istunlti$rine sahip olmantz sonucunu beraberinde getirmemektedir. Eler orgritrinuzun kulturii aym zamanda size ozgi bir nitelikteyse ve de taklit edilmesi imkdnsrz ya da gok zorsa ancak, o noktada sahip oldulunuz orgut kr.ilturi size gerEek anlamda yuksek ekonomik performansr ve bunun surdurulebilirliSini olanakh hale getirecektir. Ne kadar deSerli bir kultrire sahip olursanrz olun, e$er krilturr.inr.izr.in ozellikleri Eolu firmanln sahip oldulu ozelliklere benzer nitelikteyse, ve de rakipleriniz tarafrndan kolayca taklit edilebiliyorsa; sahip oldu$ununuz kriltur yetkinlilinizin rant potansiyeli bir o kadar o kadar geEici olacakt:-r. Bu Eerqevede, yukarrda bahsetti$im nitelikte gtiElr-i kultrir yaratma potansiyeli olmayan firmalartmTzrn her uE boyut aEmndan durumunun ne oldu$una yonelik de$erlendirmeyi. ozellikle yabanct yonetim darugmanhk girketlerinin danrg manlt pryla, ktire s el g irketl erin uyguladr$r prosedlir ve sistemleri uyguladrklan da bi-. sizlere brakryorum. rekabet. mi gerEek anlamda sallayry saplayamayacaprve daha da onemlisi orgutun deliqen kiilturunun. kayna$r haline nasrl ge-. arzulanan rekabet ristrinlu$tine kaynakhk edip. lebilecelini bu gekilde netlegtirdikten sonra, bu yazrnrn amacr aErsmdan firmalarrmrzrn kulturlerini rekabet avantajlarnm bt kayna$r haline. edemeyeceSinin de$erlendirilmesidir. Bu, aErk-. Orgut kriltriruntin stirdrirulebilir avantajrntn onemli. 172. bt. linmektedir. Firmalartn deliqim ve gr.incel olana. adapte olma yonrindeki bu gabalannr anlamlr bulmakla birlikte yeterli bulunmadrsrnr drigunmekteyim. Yaprlan bu degiqikliklerin kulttirun hangi duzeyinde yapidrgna yakndan baktr$rrnrzda, yukarrda kullandrlrm Schein'in kultrir boyutlarr aErsmdan, kultrirun en tist katmantnda bulunan, daha gok yuzeyde, gortilen krsmr olan. orgtittin artrfaktlan dtizeyinde oldulunu rahathkla soyleyebiliriz. Bu saptamanrn Eok net biqimde anlamt, kriltrirrin orgtitun fiziksel dunyasrna. gortinen y anrnr. liqtirdi gi ge rEe lidir. Bir donem moda olan aErk ofis duzenine geE-. y anTy s an,. de. me, serbest Cuma uygulamalan vs. gibi somut bir gekilde uygulama ve sr.ireElerde yaprlan bu tip defiqimler, bu de$iqimlerin orgutte degigi-. orgrittin artifaktlan araa,hSt ile, gerEek anlamda dontigumti saSlamak ve bu yolla srirdrirtileEa. MERCEK.

(6) 6nciir rurrunu bilir rekabet avantajr elde etmenin kaynaklartnt. dontiqtrirerek yapiabilmektedir. Kaldr ki drgan-. yaratma potansiyelini incelemek anlamma geImektedir. 6rgut kulturti yazrnr agrkEa orgutun. daki uygu I amalan kopy alay rp yap r g tr r dr! rmrzda,. formal, iqlemsel srireElerindeki di$er bir ifade ile artifaktlarndaki de$iqim ktsa omtirlu olmakta oldu$unu ileri stirmektedir. De$igim gabanrztn, guntimtizrin gerektirdigi donrigtimti sa$layabilmesi igin kulttirun ttim boyutlarnda deliqmesi; ahenk ve dengeyi sallamantz gerekir. $oyle. ki eler. attifaktlarda. bir. depigime gidiyorsanrz. onu destekleyen de$er ve temel varsayrmlarda da (paradigmalar) degigim yapmann gerekir. Awbrey6, bir orgritte o$renme ne kadar derinleqirse, deSigimin de o kadar kalcr ve etkilili-. $inin yuksek olaca$rnr ifade etmektedir. Bunun anlamr ise orgrit krilttirtinde merkezde bulunan paradigmanln ve onunla baSlantrh deSerlerin ve de buna paralel olarak artifaktlarn desiqtirilmesinin ancak anlamh sonuq verebilecelidir. Bunlar uygulamada orgtittin niteli$ine, sektorune bagh olarak bu srrada ya da birlikte degiqime giderek gergeklegtirilebilir. Ancak mutlaka birbirlerine paralel, destekleyici bir gekilde hepsinde deSigime gitmek gerekir. Bu Eergevede, sonuE olarak, binlerce Dolar ya da Euro harcadrlnrz. halde istedi$iniz sonucu almadrprnrzr gorebilirsiniz. Mr-ikemmel sistemleriniz olur ancak bu sistemi silrdtirmeniz olanakh olmayabilir ve bu sistemler amaElanna yeterince hizmet etmedili iEin kendin izi r ahatsrz his s e deb ili r srniz s onuqta. Kaldr ki gtincel tygulamalan sisteme entegre etme adrna yapian uygulama, guncel/ Ea$dag yaklagrmm manttp.tna ters bir gekilde gergekleqmig oldugu iqin de yap1sl gereSi soru igaretlidir. Stratejik yonetim yazrnlmlza gore 1990'h yillann bagrndan beri orgritlerin strateji belirleme sureElerini iEeriden drqanya do$ru yapiarak ytiksek. ya btiyrik bir ihtimalle Earrgma kaynaSt olacaktr ya da,'Eok olumlu sonuE al-. yaprqtrrdr$rnlz. dt$ntzr varsayarsak size rekabet ristrinhilri getirme ihtimali smrrh dizeyde ve geEici olacaktr. Daha da onemlisi bu qekildeki bir Eaba, esas de$er katacak ve sizi diSerlerinden ayracak soyut yeteneklerle desteklenen bir de$igim Eabasr olmadr$r ve de bu anlamda takht edilemez bir. yetenek olarak geligtirilmedigi iEin gergek anlamda size srirdtirebilir rekabet ustunhigu sa$lamayacaktr. Nitekim orgut ktilturi yaztnrnda da kahcr ve srireklilili olan bir de$iqimin, orgure drgarmdan dayatlarak. delil, orgut ktilturtintin. kendi kendisini ele alarak incelemesi sonucunda gerEeklegebileceSi ileri surtilmektedir8. Kay-. nak temelli firma yaklagrmr da agrkEa iEeriden drgar ry a deli gimin y apiablle ce$ini ve geli gtirdiliniz kaynak ve yeteneklerden hareketle rekabet risttinlu$ti modelinizi olugturmanrzrn hayati onemini gostermektedire. Bu yaklagrma gore srze ozgi, nadir bulunan, ikame edilemez ya da ikame edilmesi gok zor, pazarda da ekonomik deler tiretecek yeteneklere sahip olursaruz sr,irdrirtilebilir rekabet risttinhigti sallay abilir siniz. Bu Eergevede e$er orgut ktilturilmiz size ozgi, ayrrcahkh, taklit edilmez ekonomik faydayr uretecek gekilde bir nitelikte delilse, onun sizin iEin surdrirtlebilir rekabet ustilnlr-i$unun bir kay nap: haline gelme potansiyeli bulunmayacaktr.. Kulttirtin, orgutun sahip olduSu bir qey degil, orgritun kendisi oldulunu1o dikkate aldrsrmrz-. da, bahsetti$im. par adigma-deSerler-a. rtifaktlar. ahenk ve dengesinin toplamda sonug tiretmek. performansrn saSlanmaktadrT . Yani astl de$igim. ve dontiqumr.i sa$lamak agrsmdan ne kadar hayati oldulunu tekrardan yinelemek is-. drgarrya adapte olarak de$il, igeriden drganyr. terim. Bugrin hala Jack rVelch'i GE'nin efsanevi. MERCEK. aErsmdan. 173.

(7) 6nciir riirruntr lideri olarak hala antyorsak, hiyerargik ve brirokratik olan GE'yi daha esnek, organik yaprya do$ru donri gttinirken " B en gu cumi p ozisy ondan alan yonetici kavramrndan nefret ederim" sozleri kulaklarrmrzda hala gnhyorsa, organizasyonunda bagarryr mevcut deSer ve paradigmalarda y aptr$r donuqr.imle. salladrlrnd andr.. DiPNoTIA.R r 2 3 4 5 5 7 8 9 10. 7992 1983. Schein, 7983:1,4 1.993:3-15 1986 2005. Bakollu,. 2010. Awbrey, 2005 Bako$lu, 2010 Smircich, 1983. * $u. anda Kiiltiirel Sermaye Ekseninde Kamu Orgr.it Ktiltrini Tipolojileri ile Etik iklimi ve iE-YaEam Kalitesi iliqkileri adh bir TUBiTAK Projesinde Tiirkiye Eaprnda bir araqtrrma i r--l.i-ii -- ur / -iiurrrNALLsrr. -. KAYNAKLAR .. Awbrey, S. M. (2005). General Education Reform. as. Otgani.zational Change: Integrating Cultural and Structural Change. The Journal of General Educatlon, 54(1),1,-21.. .. Bakoglu, R. (2010). qagdaq Stratejik Yonetim. Istanbul: Beta Yayrnlarr.. .. Barney, J. B. (1986) Organizai.onal Culture: Can It Be a Source of Sustained Competitive Advantage?. 11(r, 556565.. . .. Schein, E. H. (1992). Organizational Culture and Leadership. San Francisco: Jossey-Bass Publishers. Schein. E. H. (1983). The Role of the Founder in Creating Organizational Culture. Otganizational Dynalr'ics, Yaz, 73-28.. . o. Smircich,L. (798r. Concepts of Culture and Otganizational Analysis. Administrative Science. Quarterly,28,339-358.. 174. MERCEK.

(8)