HO EHO E 'A GELİNİZ I
"H o rh o r Çeşm esi" varmış, buralarda!.. D iğ e rle ri g ib i oymalı mermerli güzel mi güzel! Suyu ço k g ür aktığından, bu çeşmeyi d iğ e rle rin d e n ayırmak iç in ," Hor ho r akan ç e ş m e " derlerm iş. Herkes b irb irin i tanır, karşılaşınca, b ir iki la f ederlerm iş:- Hangi çeşmeden kardeş? sorusuna,
- H orhor'dan ... deyince, hemen anlaşılırmış n e reden suyun g e tirild iğ i, n e re d e n gelindiği...
Semtin adı " H o rh o r" olmuş
Sular akmış, akmış, akmış. İnsanlar artmış, artmış, artmış... Evler çoğalmış, çeşm eler azalmış.
Hor h or akan sular, insanlara yetm ez olmuş. Daha sessiz, daha güçsüz aka aka, birgün h e p te n kesilivermiş.
Sonunda b ir tıkaç!..
bırakın suyun sesini!.. Nemini b ile kurutmuş ... Çeşm elerin taşları, e v le re temel olmuş.
Suyu çekilmiş, taşı kaybolmuş ama. g e rid e sevimli b ir ad kalmış:
" H O D H O D " Adımızı burdan aldık.
" HORHOR Sanat Galerisi" Eski İstanbul'un eski sem tleri ne çok ya kın ... Herhalde burası İstanbul'un merkezi olarak d ü şünülmüş ki, b e le d iy e Sarayı b ile burada-, b ize 3 0 0 m. mesafe si var. Düşünülürse: b a k ırk ö y 'd c n Taksim 'e . Ycnikapı 'dan Le ve n t'e , Eminönü 'ndenE dirnckapı'ya g eçiş çizgilerinin kesiştiği noktadayız.
Yani, yolumuz uzak de ğ il; şehrin en g öbeğindeyiz! Üstelik, ö ze llikle gelmeniz için yaratacağımız nedenlerin dışında, ken diliğinden b ir neden var: H orhor b itp a z a rı...
Antikacılar, eski eşya satıcıları ve tam ircileriyle 2 yüzden fazla dükkan var, H orhor bitpazarı 'n d a ...
Saraçhane' d e n Aksaray 'a do ğ ru inerken, sağdaki park b i te r bitmez okuldan önce, sağa d ö n üp ilerleyin, b iz e gelmiş olursunuz. O ru ç Cazi O kulu 'nun arkasına nasılsa gizlenmiş olan bu koca binayı ilk gö re n , şaşı rır. Sonra "B ir girip çıkarım" d e r ve içeri g ire rs e 6 kat kolay bitmez. Uzun uzun içini gezen, müptela olur. Hatta H orhor 'u bilmenin, d iğ e r insanlara adeta üstünlük olduğunu düşünerek, hafiflen şişinirler.
işte böyle! H orhor bitpazarı buralarda... " Horhor Sanat G a le ris i" ise bitpazazarı 'nın en altındaki katta, ö z e l d ekoras yonu ve ilk sergisi "HOCA A lj Rl/A RESİMLIRİ" i b sizi b e k li
yo r. yıC m az u y f & t
• "Üsküdar1 lı Hoca A li Rıza " derlermiş; karakalem
suluboya veya yağlıboyalarını görünce ve hemen
bilirlermiş sağlam çizgilerinden, şeffaf gölgelerinden!..
Hep saygı ve muhabbetle anmış öğrencileri Sami Yetik, Diyarbakırlı Tah sin, Üskiidar'h Cevat ve A. Süheyl Ünver ve diğerleri. " Hoca" sıfatı böylece ", Üsküdarlı" sıfatını yenmiş bizce. Gerçi Boğaziçi Ressamlarının başlangıcı olması nedeniyle de "Üs küdarlı" olarak anılması uygun düşer ama, bıraktığı belge niteliğindeki resim leri ve sayısının çokluğu, tuttuğu . notlar, kuvvetli tekniği, temiz ruhu, öğren cilerine ayırdığı zaman, aşıladığı öğretme duygu su, öğrenme aşkı, tevazuu, sevecenliği, velhasıl bütün yaşamı ile " HOCA" adını sıfat olarak bu kadar yakış tıran bir ressama biz sade ce " HOCA ALİ RIZA" de dik.
Hazırlarken sergimizi, daha çok sevdik Hoca'mızı ve daha çok sevindik bu se çimimizle.
Sergimizde karakalem, suluboya büyük, küçük 105 resim, Hoca Ali Rı- za'nm kızı Nimet Ener'in oğlu (yani Hoca'nın toru nu) Mimar Cem Ener'den derlendi. Cem Bey'e gü vendik, sergiye soyunduk. Sonra, diğer dostlarımız dan geldi yağlıboyalar, su luboyalar...
Sayın Cem Ener'e, bu koleksiyonu bize tahsis et tiği ve ayrıca sergi hazırlı ğında bizzat bulunarak, harcadığı emeği için ve ga zetemizin hazırlanmasın da da, hocasından aldığı yaşam felsefesini sürdü- ren-Hoca'nın en hayırlı öğrencisi-Prof.Dr.A. Sü heyl Ünver'in tuttuğu not lan bugüne kadar saklayan kızı ve gelini, Gülbin Me- sara ile Dürdane Ünver'e teşekkür ediyoruz. HORHOR SANAT GALERİSİ Atilla E K Ş İN O Z LU G İL Hoca AH Rıza'nın Portresi. İmza: ZONARO 1854 1929 Desenlerin 'ustası... Renklerin virtiozu... Ressam Üsküdarlı Ho ca Ali Rıza...
Adı geçince duyan, okuyan, gören ve bilenin, hemen en iyi duygularla andığı, çizgilerine sevgi gizleyen, renklerine mut luluk ış ık la n yükleyen, hocaların hocası, insanlık
örneği Hoca Ali Rıza... " Üsküdarlı Hoca Ali Rıza" derlermiş; karaka lem suluboya veya yağ lıboyalarını görünce! Ve hemen bilirlermiş sağlam çizgilerinden, şeffaf göl gelerinden!..
Batı hayranlığının kol gezdiği dönemde, hiç git meden Avrupa'ya gidenle re rağmen hocalığı kap mış, okulunu oluşturmuş.
HOCA ALİ RIZA NIN GECE YATAK OLAN
ÇALIŞMA
MASASI
•
Hoca'nın
değişik konularda,
çeşitli tasarım ları
vardı.
( f * üheyl Ünver'in, Ho-
C j l cası Ali Rıza bey için özenle hazırladığı defterlerinden birinde yer alan çizim, Hoca Ali Rıza Bey'in kendi tasarımı; gece yatak da olan çalışma masası nı anlatıyor. (Bu resmin aslı torunu Cem Ener koleksiyo- nundadır. )Süheyl Ünver'den dinliyoruz:
" Sene 1916 idi. Tıbbiyc- nin ikinci senesindeydim. Ressam Üsküdarlı Hoca A li Rıza Beyefendi ile resim öğ renmek için, Hattat İsmail Hakkı Altunbezcrin delale tiyle tıbbiyemizden boş kala bilen vakitlerinde faydalan mak üzere tanıştım. Beni her vakti gibi güzel yüzü ile ka bul buyurdu. Ders almak için bazen Üsküdar K ız Lise- si'ndc de buluşuyorduk. Bir gün hoş bir buluşlarından ba his buyurdular:' Bunun ta hakkukuna kadar projeleri gerçekleştirdiler. Ben de bu na çok ilgi duydum. Aradan altmış sene geçti, ama konu hiç bir noktadan önemini kaybetmedi. Üstadın her hali bir değer taşıyordu ve ders alınıyordu. Ruhu şad olsun!"
fHOCA A L İ K f Z A W M i M Z A C m iL X L T J K Í
« A <<.v
İÇİNDEKİLER
k Üsküdarlı Ressam
Hoca Ali Rıza B e y ... . 2
k Askeri Müzede eski fotoğraflar
Dürdane Ünver... 2 * Hoca’nın Tezhip M otifleri... 2
k Hoca Ali Rıza Hakkında
Halife Abdülmecid... 3
k OsmanlI Ressamları Cemiyeti G a ze te si...3
k Hoca'nın Resim
Hakkındaki Görüşleri ... 4 *■ Hoca Ali Rıza Derdi ki ... 5
* Hoca Ali Rıza Hakkında
C. EsatArseven. N azm iZıya Güran, S. P ertev Boyar, Kem al Erhan, Sam i Yetik, N um llah B erk Prof. Dr. B elkıs M utlu. Prof. Dr. Süleym an Saim Tekcan, P rof Dr. M uştala Aslıer, Doç. Dr. Semra Germaner, N. S abit Turgut, Şeret Akdik, U ğur Derman, Abdülhak Ş inasi H isar ... 6
★ HORHOR ve ÇEVRESİ ...7
k Bibliyografya 8
k Hoca'nın Yaşadığı dönemde Türk ve Dünya Resmi ...8
k Horhoria Nasıl Gelirsiniz ? ...8
Bu broşür,
HORHOR SANAT GALERİSİ
sergisi için, gazete şeklinde
hazırlanmıştır. 9 Kasım 1990
Adres:
HORHOR BİTPAZARI
Kırık Tulumba Sok. No: 13
FATİH 34260 /İSTANBUL
Tel: (1) 524 35 92
Fax: (1) 531 47 48
HOCA Al
jggfeaaMfS&a
Lİ ]RIZA
( 1 8 5 8 - :
_____________
tt_______________
1 9 3 0 ) 1
Çeşitli koleksiyonlardan derlenen karakalem, suluboya ve yağlı
boya resimler 9 Kasım - 9 Aralık tarihleri arasında sergileniyor.
9 KASIM
9 ARALIK
1990
HOCA AU RIZA"
RESİM SERGİSİ
HORHOR SERÇ/CERt
WRA:2
Bu sayfa, Hoca Ali Rıza'yt, bütün hayatı boyunca kendine örnek alarak yaşamış ve onunla ilgili
bir arşiv oluşturmuş olan Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver’in kızı Gülbin Mesara, gelini Dürdane
Ünver ve Süleymaniye Kütüphanesi arşiv ve koleksiyonlarından yararlanarak derlenmiştir.
Üsküdarlı Ressam Hoca Ali Rı/a Bt
■■‘D Ü ‘RS>XHL ‘lİTÇÜDfÇ
ski güzel İstanbul'un, şimdi maziye karışan güzelliklerini, Türk'ün yaşayışını, köylerini, ma hallelerini. evlerini, çeşmelerini, mezarlıklarını ve kahvehanelerini bütün detaylarıyla, hiçbiryabancı te sir altında kalmadan, en iyi şekilde resmetmeyi, fazilet sahibi, örnek in san ressam Hoca Ali Rıza Bey başar mıştır. 1858 yılında Üsküdar'ın Ah- mediye semtinde dünyaya gelen, bu nedenle Üsküdar'lı Ali Rıza namıyla anılan ressamımız, süvari binbaşısı olan babası Mehmed Rüştü Bey'in, hat sanatına duyduğu ilgiyi kendinde resme dönüştürmüştür. Küçük yaş lardan itibaren kitap kenarlarına re sim çizmekle bu işe başlayan üstad, merakını aramızdan ayrılıncaya ka dar devam ettirmiş ve herbiri tarihi vesika sayılan eserleriyle ebedileş- miştir. Evet cismen liramızdan ayrıl dı, ama ardında bıraktığı birbirinden güzel eserleriyle aramızda asaleti ve bütün haşmetiyle hala yaşamaktadır. Eserleriyle aramızda yaşayan bu ulvi varlığı, yakınen tanımak şerefine nail olan sayın Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver, velinimeti hocası hakkındaki sevgisini bakın nasıl dile getiriyorlar;
" Ressam Üsküdarlı A ti Rıza Bey iyi
ahlaklı, sevim li ve ressam olarak doğ
muştur. Eğer bu kabiliyetlerle doğmasa i d i. y i ahlaklı, sevim li ve ressam ola
mazdı. Büyük olarak dünyaya gelmişti. Peygamberimiz gibi kamil insan olarak yaşadı. Fıtratındaki sanat duygusuyla resimde de kendisini ilerletti. Gönlü ga ni olarak beğendiği gibi yaşadı. Ölmedi, eserleriyle kalbimizin içine girdi.
Nefes alır gibi resim yaptı. Kırkanbar dediği cep defterlerine, görüp de ilgilen diği şeylerin resimlerini yaptı.
Ecdadı-G ü l b ü n M e s a r a a r ş i v i n d e n
mızın oturduğu yerleri ve bucakları,
oradaki samimi ruh asaletinin verdiği ru hi zenginlik, temiz ve örnek bir fazilet içinde fakiraneve lâkin içlerinde saadet
le ve üzüntüsüz yaşattığı evlerini ve ma hallelerini ahfadı olan bizlere yadigar bıraktı. Bu mesud yaşamaların maddi yoksulluklarla ödendiğini, yaptıkları re simlerin hal ve dillerinden anlayacaklara bıraktı.
B undan yarım asır öncesine kadar ka dın ve erkek toplantıları evlerde, yalılar da, konaklarda ve köşklerde ayrı ayrı
gruplar halinde olurdu. Fakat halk ka dınlan komşuluk yaparlar, erkekler de kendi seviyelerinde kahvehanelere g i derler, orada birbirleriyle konuşur lardı. Bunlar her mahallede vardı. Ressam Rıza B ey Hocamız bu kah vehanelere devam etmezdi. Fakat eski ve asırlık havasını yazlık ve kışlık yerlerini, döşenmelerini, hat ta müdavim olanlarını beğenirdi, bu kahvehanelerin çok resimlerini yapmıştı. İstanbul ve civannm 75 sene önceki hallerini kalemiyle ve fırçasıyla canlandırdı. Sanki Allah tarafından bunun için dünyaya gön derilmişti. işte adetleri pek çok olan hatıraları, Rıza Bey'in yaşayış ro manının ve hayat sahnesinin dekor ları idi. Onun hal tercümesi bunlar dı.
Bu hatıraların bir gün neye yaraya bileceğini belki bugün bizler kadar düşünmemişti. Öyle şeyler topladı ki, bugün fotoğraf asrında yaşadı ğım ız halde tesbit olunamamıştı. İstanbul ve civarı, Anadolumuzun Eskişehir sahasına kadar, birçok yerlerin yaşayış ve içtimai tarihleri ni de yazacağımız zaman, yaptığı resim lerden müstağni kalamayacağımızı ve onları aradığımız nisbette bulmak m ec buriyetinde olacağımızı hatırlatmak İs terim.
Hiçbir kıymetli ressamımızın yaptık ları, Ressam Rıza B ey üstadımızınkiler kadar aranmamıştır. Cümlesinin sanat değerleri fazladır. Fakat birkaçını istis na edersek, doküman (vesika) değerinde olanları çok değildir. Ama ressamları m ız sanat ile meşgul oldukları halde bu noktalan ihmal etmemelidir. "
HOCA ALİ RIZA BEYİN
ŞÖVALESİ
Hoca Ali Rıza Bey'den kızına yadigar kalan
şövaleye ait şu açıklamayı yapmış Süheyl Ün
ver defterine:" Ressam velinimetimiz Ali Rıza
Beyimiz yok. Ama onu toprak altında sanma
yın. Artık o bizim içimizde katmerleşmiş ruhu
muzda. İşte ondan bir hatıra, ama resimlerin
den değil. Ona resimlerini yaptırmakta dayanak
olan resim tuvali dayanağı. Asıl sahibi, Rıza Be
yimizin resimde Hoca zamanjnda, Miralay Sü
leyman Seyyit Bey. Süleyman Seyyit Bey'den
talebesi olan Rıza Beyimize geçmiş. Oğlu Nasır
Bey, bana hediye etti. Ben de ufak kızına ver
dim (Nimet Ener). Dünyalar onun oldu. Ona
bahtiyarlıklar dilerim."
HOCAMIN TEZHİP
MOTİFLERİ
Ordinaryüs Prof. Dr. Süheyl Ünver'in Süleyma niye Kütüphanesinde Hoca Ali Rıza için hazırladığı defterler, bu defterlerin bir kısmında da çeşitli fotoğ raflar, tezhip motifleri var. Bir kısmında da Hoca Ali Rıza ile ilgili notlar bulunuyor. İşte Süheyl Ünver bu defterlerden birinde hocası için şunları yazmış:
"D ü n se v g ili hocam R ıza B e y e g itm iştim . K e n di h üsnü intihab ve ze ra feti ile arayıp bulduğu bu ör nekleri g a y e t g ü z e l ve n efis b ir surette defterlerine g eçirdikten sonra S ü h e y l B e y o ğ lu m u z a v e rile c e k '
ya zısın ı ha vi bir kağıda sararak bana saklam ışlardı. B en ise b u nlann k o p y a sın ı ayrı bir d eftere g eç ire ce ğ im y e rd e k ıy m e tli hocam a bir kadirşinaslık o lm ak üzere bu de ftere yapıştırıyorum . B un u n la beraber beherinde olan g ü ze lliğ i kaçırm am ak ü zere y a v a ş y a v a ş ke n d i d efterim e de geçireceğim . B en c e bunla rın cü m le si hocam ın m e v c u t resim leri kadar k ıy m e t lidir. Zira h o ca cığ ım m resim lerinde esas olan ç iz g i lerin k u v v e ti, d ü zg ü n lü ğ ü ve esrarı burada aynen vardı."
21 H aziran 1324
T ıp F akültesi dördüncü s ın ı f talebesinden ve R ıza B ey 'in m esleğ in e açık ve h ü rm etka r talebele rinden Süheyl.
Süleymaniye Kütüphanesi, Süheyl Ünver defteri: 97
HOCA ALİ RIZA BEY'İN RESİMLERİNDE KULLANDIĞI BOYALAR
m m asvtz
radan uzun seneler geçmesine rağmen, Üsküdarlı Hoca Ali Rıza Bey'in gerek suluboya, gerekse yağlıboya resimle rindeki renkler hala parlak ve temizdir. İlk günkü canlılığı nı, aynen muhafaza etmekte olan bu renklerin muhakkak ki bir sırrı olmalıydı. Bu sır rın cevabını ise. Hoca Ali Rı- za'yı, yakinen tanımak şerefi ne nail olan Süheyl Ünver Bey lütfettiler:
’’ O devirde- boyalar çok pahalı idi, bu yüzden alına mazdı. Beyoğlu'nda Frühter- mann adında bir Alman var dı, mağazasında aynı za manda boya da satardı. AH Rıza Bey'in ressam olduğu nu bilir, zaman zaman ona ucuz boyalar verirdi.
Bayatlayan boyaların za manla suyu kaçar ve üzerleri çatlardı. Frühtermann, ataca ğı boyaları önce Rıza Bey'e gösterirdi. Rıza Bey, bozuk olan bu boyaları alır, açar, ezer, yeniden İslah ederdi, muamele bittikten sonra sa tın aldığı boş tüplere, hazır ladığı yeni boyaları
doldu-Küçük yaşlardan itibaren kitap kena. ¡arına karalamalar yapmakla resme ilk adımını atan Hoca Ali Rıza Bey, bu merakını vefatına kadar sür dürmüş ve yaptığı birbirin den güzel ve her biri vesika mahiyetinde olan eserleriyle ölümsüzleşmiştir.
rurdu. Bunun altında kalma mak için de arasıra Frühter- mann'a bu boyalarla resim yapar, götürürdü. Boyaları tüplere koyduktan sonra, ar tık onlar kullanılmaya hazır demekti. Bunlardan kağıda sürer, yarısını kapatır, diğer yarısını da güneşe tutardı. Bunlar birkaç gün güneş
al-Sanatla bu kadar içiçe ya şamış, ömrünün büyük bir kısmı sanatla yoğurulmuş bu güzide insanın, resmin dışın da muhakkak ki daha da başka merakları vardı. Bu merakla rın neler olduğunu muhterem Hocamız Süheyl Ünver Bey'e sorduğumuzda; mübarek bir insandan bahsetmenin huzuru
tında kaimdi. Bir müddet sonra kapattığı kısmı açar, açık kalan kısım kapalıya göre solmuşsa, eserlerinde bu boyayı kullanmazdı. Onları, yeni talebeye, daha doğrusu acemi talebeye dağıtırdı. Da ğıtırken de, " İşte bunlarla boya kullanmayı öğrenirsi
(DEVAMI 7. SAYFADA)
ile, gözlerin de bir ışıltı ile bu değerli, kâmil insan hakkın- daki hatıralarım ağır ağır, kendine has üslubu ve inceli ğiyle anlatmağa başladılar:
" Rıza B ey üstadım, res min dışında, tasavvuf m üzi ğine de pek meraklı idi. Ge niş kültürünün içinde bu tür müziğe de yer vardı. Çok gü zel İlâhiler söyler ve bunları kendinde mevcut İlâhi defter lerine kaydederdi. Ben de bunlardan birkaç tanelini ez berlemiştim. Bu İlâhilerden bir örnek verebilirim.
Gelin ey aşıklar gelin, hu H u ınevlam hu,
H u m enzil hu zalabe ben zer
H u mevlam hu, hu A ğ la r isen kendine ağla, H u mevlam hu, Elde vefa yoğa benzer H u mevlam hu,
Ağla derviş Yunus'a ağla H u mevlam hu, hu Sen üzüldün hakkına bağ la,
H u mevlam hu, hu
Rıza Bey'in yaşaması, tam bir Müslüman gibi rabı talı idi. Sohbetlerimizden bi
(DEVAMI 7. SAYFADA)
A S K E R İ M ÜZEDE E S K İ FO TO Ğ RA FLA R
‘D Û R fp M fc ÜNVBK.
Hocam Süheyl Bey'in, Rıza Bey'den bahsetmediği an, hemen hemen yok gibiydi. Evdeki sohbetlerimizden birinde şun ları anlattılar:
" Bundan 90 sene evvel daha dünyaya gel memiştim. Bu tarihlerde Türkiye'de yeni yeni fotoğrafçılar belirmişti. Herhangi bir vazifede bulunsun veya bulunmasın o senelerde fotoğ raf çektirmek moda oldu. Rıza Bey'in Harbi- ye'deki arkadaşları da resimlerini çektirdikçe ona hediye ederler, o da, "ben bunları ne y a payım " demez, alır muhafaza ederdi. Vefa tında pek çok arkadaşının resmi ortaya çıktı. Bunların arkaları yazılı değildi, bir tarih de yoktu. Zira o zaman resimlerin arkasına tarih yazmak, isim yazmak itiyadı yoktu, Ben bunu nasıl olsa tanıyorum denir, tarih atmak ve isim yazmak gereği duyulmazdı. Daha sonra o re simler, başka birisinin eline geçer, kim olduğu anlaşılmaz endişesi de yoktu.
Rıza Bey'in mahdumu Nasır Bey, babası
na verilen bu resimleri toplamıştı. Hatıra ola bilecek, satılamayacak resimlerle birlikte bu resimleri bana verdi. Birgün kendi kendime, ben bunları ne yapayım diye düşündüm. Zira kim olduklarını bilmiyordum, öyle ekâbir re simleri değildi k i tanıyayım. Bunlar daha zi yade asker mülâzım, yüzbaşı resimleri idi.
Hayatta olup olmadıklarından da haberim yoktu. Bir gün bu resimleri alıp Askeri Mü- ze'ye götürdüm. Oradaki ilgili,şahsa: " Ben bunların kim olduklarııtt bilmiyorum, arkala rında da bir kayıt yojş, o zamanki kent sakinle rinin resimleri olabilir. Araştırıldığında, M ü zenizde kayıtlarının bulunabileceği inancın dayım. Kıyafetlerinden de zamanını hatırla yabilirsiniz. Aslında bunlann kim olduktan değil kıyafetleri enteresan, ileriki tarihlerde vesika olarak da kullanılabilir" diyerek resim lerin hepsini oraya bıraktım. İçlerinden bir ta nesini dahi kendime ayırmadım. Oraya verdi ğimden dolayı memnunum, ait oldukları yer de bulundukları için müsterihim."
HOCA ALİ RIZA BEY TASAVVUF MÜZİĞİ ve EZAN SESİ
HORHOR SERqmt
SAYFA:
3
HOCfi flLi RIZfi HRKKINDR...
HALİFE
ABDÜLMECİD
Ü nlü ressam ım ız H oca A li R ıza B ey için son halife veliaht ressam Ab- dülm ecid bakın neler diyor: " Bu h o cam ızı bulsam da elini öpsem . Onda şairce tem iz bir yaratıcılık var. İstan bul'un dertsiz günlerini, zevk ve sefa sını, sanatını, havasını, sanki şair N e dim devrini anımsayarak ihya eden ç i çeklerle, kelebeklerle gü zel ellerle o y nayan kızlar gibi renklendiren, şiirleş tiren hocayı bin kere tebrik ederim. Üslubu eski olsa bile, her zaman taze bir parıltısı var. Şair Fuzuli unutulma- dığı gibi, H oca A li R ıza B ey de ebedi kalacaklar arasında yer alacak tır."
(Hayat Dergisi 16 Aralık 1976)j ı ı o m u ı i A ı s / / .
OSMANLI RESSAMLARI CEMİYETİ GAZETESİ
"OsmanlI Ressamlar Cemiyeti"
Hoca Ali Rıza Başkanlığında 1908
yılında kuruldu. Bu cemiyet 1921'de
"Türk Ressamlar Cemiyeti"
oldu.
1926'da isim değiştirerek
"Türk Sanayi-i Nefise Birliği"
denildi. Sonunda
1926’da "Güzel Sanatlar Birliği"nde karar kılındı. Kuruluşundan beş yıl
sonra cemiyet, aylık bir sanat gazetesi çıkarmaya başlamıştı. OsmanlI
Ressamlar Cemiyeti gazetesinin yukarıda görünen başlığı 7 Kânunu-Sâni
1326 tarihli ilk sayısının başlığı. Hilal'in ortasında, palet, fırça ve boya
tüplerinin yanında görülen büst, "Devletlû, necabetlû Abdülmecid Efendi
hazretlerinin büstü"
Ressam, Batı müziği meraklısı, sanatçıların dostu Abdülmecit'in bu ga
zetenin çıkmasında geniş yardımı dokunduğu belli. Nitekim ilk sayıdaki bir
fotoğrafın altında, Hüseyin Haşim adındaki yazar, "Cemiyetimiz buldu vü-
cudünle saadet"
diyerek ressam ve heykeltraşların minnet duygularını
belirtiyor.
v _________________________________________________ y
KAHVE OCAĞI ÇİZİMİ
Süheyl Ünver'in defterlerinden birinde yeralan Hoca Ali Rıza'nın bir
kahve ocağı çizimi ve Süheyl Ünver’in bu çizime ilişkin bir notu:
"
Kahve ocağında daima sıcak su bulunduran bir alet. Rıza Beyimizin
bu ocak o kadar hoşuna gitmiş ki, bunun gibi zarif olanlarından bir kaç tane
çizmiş. Bunu akleden başka bir ressam var mıdır bilmem? Hemen herkes
böyle şeyleri yapmayı abes bulur, ama onlar da sevgili hocamız gibi isim
yapamadı. Şimdi belki uzak kahvelerde kalmış olabilir bu ocak. Rıza
Beyimiz yüz senelik mazide bize bunu canlandırmış oldular. Ruhu şâd
olsun."
Asker ocağında yetişen Hoca Ali Rıza, uzun yıllar askerlik eden bu İstanbul çocuğu, öm rü boyunca bu şehirde yaşa dı, resimlerinde istanbulu dile getirdi. Görüşü, üslubu çalış ma tekniği paylaşılmasada tartışılmaz güçte işçilik ustalı ğı, şaşılacak bir çabuklukla yüzlerce, binlerce renkli, renk siz resim yapmasını sağladı. Üsküdar'ın eski sokakların dan, ahşap evlerinden, çeşme ve mezarlıklarından görünüm leri, kayalıkları, çamlıkları, ev içlerinden desenleri öylesine sevildi ve yayıldı ki, ressamın isteği dışında bir "Ali Rıza Ekolü" yaratılmış oldu. Resim geleneklerine bağlı ol makla beraber Ali Rıza, renk lerinin şeffaflığı, ışık ve gölge değerlerinin karalığa, koyulu ğa sapmayan berraklığıyla, bir açık hava ressamı, bir çe şit Empresyonist -izlenimci ni teliği göstermekten uzak de ğil. "Gölgeler de renktir" pren sibini kesin olarak uygulayan Empresyonizmle bağdaşan bir yönü var çoğu tablolarının.
HAYAL ETTİĞİ OTURMA ODASI
Süheyl Ünver'in Hoca Ali Rıza Bey'in atölyesinde asılı bulduğu tablo ile ilgili yazdıkları şöyle:" Bu
tablolarının nerede olabileceğini bilemiyorum. Ama kendi atölyelerinde asılı idi. Bu, anlayabildiğim
kadarıyla kendi ihtiyarlıklarında yalnız kalabileceğini tahayyül ile, kendisi için oturma odası oluyor. Her
tarafı tanzim etmiş. Soldan ışık veren pencere önünde huzur içinde günlük gazetesini mütalaa ediyor.
Serin içme suyu testisi de orada. Yatak takımları yükte. Hep hasretini çektiği çeşmesi orada. Geçmiş
zaman olurki hayali cihan değer."
HORHOR SERÇ/lERf
SAHRA:4
■oca Sili ‘Rıza
dönemindeki
ressamların
kurduğu Osmanlı ‘Res
samlar Cemiyeti gazete
sinde kendi ismiyle neşre-
diken kir makalede ( Sayı
7, s 5 şunları yazmakta
dır.)
' Rledeni ¡Milletlerce
peki büyük, önem verden
resim sanatı, birçokfoy-
dakar sağkaması bakımın
dan kayak etme gücünün
meydana konmasına ve
bütün insan toplulukla-
nnın okuyup ankayabik-
mesine vasıta otan apaçık
bir dik, bir nevi yazı gibi
dir.
Resim yazının
ta-
mamkayıcısı, bekki tama
mıdır denikse yeridir, zira
bugünkü medeni eserlerin
ve mevcut kitap karın bü
y ü k bir kısmının kemen
ker sakifesinde resmin
varkığına k a tı iktiyaç
hissedilmekte ve iyi bir
anlatış, resimle kemale
erip aydınlığa kavuşmak
tadır.
Ressam, bayatından
kakkiykafaydakanır, çün
kü ekine akmış okduğu bir
çiçekte bulunan renk ve
şekilleri, aralarında okan
ahengi görüp düşünerek
tabiatta mevcut ikaki
kudreti idrak ey ker. ‘Bu
zevkin vereceği fe ra h lık
(a tabiidirki, hayatında
istifade etmiş olacaktır.
Resmin ahkaküzerinde de
bütünüyle bir tesiri var
dır. Resimle meşgul olan-
kar, tabiatın güzekkikke-
rinden faydalanm ak için
vakit kaybettiren birşey-
(e uğraşmazlar. Böyle va
kit geçirenlerin bulundu
ğu yerkerde bile, onkann
ruh yapılarını ankamak
imkânını kazanırlar.
Ressamlığa dair bilin
meyen birçokjeykeri, la tif
bir tarzda öğrenip, fik ir
ve görüşlerin gelişmesine
çakışarak tarik ve sanat
üzerine vücuda getire
cekleri eserkerke kem geçip
giden ömrün meyvakannı
tapkamaya, kem de gele
cekte kayır ve rahmetle
anılıp takdir edilmeye bir
vesike bulmuş okurlar. ¡Ha
sılı, ressamkann kıymeti
edip ve şairler derecesinde
yükşekve belki daha da
yücedir. Bundan dokayı
memleketimizde resim sa
natının diğer ikim ve fe n
dakkan gibi yaydıp geliş
mesi ve vatanımızın bu
yönden de bir olgunluk
devrinegirmesi son derece
arzu ve temenni okunur.'
- 'Resim sanatının
icap ettirdiği diğer tarz-
kardan nasip akmakla be
raber, meskeğim peyzaj
ressamlığıdır.
‘yegane
zevkim
memleketimin
tatkı semaları altında,
zümrüt yeşili görüntüler
üzerindeserpilmişyerlive
milli bir yaşayışı anlatan
Osmanlı
aşiyanlannı,
mahallelerini manzarala
rını ağaçlıklarını, tariki
ve kıymetli eserlerini öl
dürmemek ve
onlana
uzun bir hayat
vermekol-duğu gibi, bu yolda yaptı
ğım pekçokresim kroki ve
karakçdem,
suluboya,
yağlıkoya resimlerim ker-
gün artmakta olan yadi-
garlarımdır.'
HORHOR ŞERÇfCER/
SARFA: 5
Akademik
anlamda bir
desen ustası olan
Hoca Ali Rıza,
Avrupa’ya
gitmedi, müzeleri
görmedi, dünya
tablolarını
incelemedi.
Ressam olarak
uyguladığı türler,
natürmort ve
görünümler.
Özellikle tabiat
karşısında yaptığı
desen, guaş,
suluboya ve
yağlıboyalarda
duygululuk, sevgi,
titiz bir dikkat
belirir.
Denebilir ki resim
delisiydi Ali Rıza.
Onu çok yakından
tanımış olan C.
Esat Arseven
diyor ki:
"Nerede bir
sözel manzara
sörsehemen
cebinde taşıdığı
albüme resmini
yapar, hiç boş
durmaz, sorduğu
bir kibrit
kutusunu, bir
masa üstündeki
eşyanın krokisini
çizer, vakti
olursa cebindeki
küçük suluboya
takımını çıkarır
onları
renklendirirdi.
Böyle bir şey
bulmazsa
ezberden
manzaralar,
kayalıklar, ağaç
resimleri çizerdi.
Güzele ve resme
aşıktı
Hoca Ali Rıza Derdi ki
• M
-
tHer 6irgüçlüğün iki kolaylığı vardır.
- İnsanda ruhun yükselmesine seSep olan üç ¿ey
mrdır kİ bunlar resim, musiki ve şiirdir. ‘Bunların
çinde en müfidi ve en mükimmi resimdir.
- Tabiatın g izli peksokgüzelliklerinden resim
ile
stifade edilir.
■ 'Besim umumi bir lisandır. Bu düden dilsiz
çocuklar, vahşiler dahi anlar.
- Bçsim yapanlar dikkatin, idrâkin öyle yükşek.bir
derecesine varırlar kİ; onların gördüklerini herkes
göremez ve eşyadan anladıklarını herkes anlıyamaz.
- 1{çsim yapmak, tekâmül ettikçe, şahsın zekâsını
kemâle doğru sürükler. Tabiatta gördükleri kemâlini
anlatır, büyüklüğü ve kemalâtı idrâk.ettirir.
■ Besim insanı dikkate alıştırır.
- Mekteplerde resim göstermekten maksat, ressam
yetiştirmek, değil, terbiyedir, •yâni resim yaptırarak
elleri ve zihni becerikli bir hale getirmek, mütefekkir,
hassas ve iradeli insanlar yetiştirmektir.
- Çizmeki yazmanın -birbirinden- aynlmaz arkada
şıdır.
-Bçsim yapmak, demek, yalnız parmaklan, elleri,
kpllanfaaliyetegetirmekdeğü, ruhun hemen bütün me-
kanınıfikiye, hissiye ve iradesini faaliyete getirmek.de-
mektir.
-Besim tekamül ettikçe, şahsın zekasını kemale
doğru sürükler.
mm
SERÇfiER/
MFA:6
Celal Esat
ARSEVEN
( Resim sergisi münase betiyle) Akşam Gazetesi, 25 Mayıs 1340 tarihli yazısın da:
- Sergiyi ziyarete gitti ğim gün garip bir tesadüf ese ri olarak beyaz sakallı ve göz lüklü bir zatın girdiğini gör düm. Harbiye Mektebinin re- simhanesinde kendisinin, re simlerimizi tashih ederken fırçaları nasıl tutuğuna, bo yaları palete nasıl dizdiğine, bulutları nasıl yaptığına hay ran hayran baktığımız bu ho ca ressam Rıza Beydi. O vakit memlekette Şeker Ahmet Pa şa. Seyyid Bey, Hamdi Bey, bir de Rıza Beyden başka res sam yoktu. Uzun ve siyah bı yıkları, nafiz bakışı vakur çehresiyle tam bir yeniçeri ağasını andıran Rıza Bey şimdi bana iğreti bir sakal takmış gibi geliyordu. Göz lüklerinin altından gülerek:
- Ne yapıyorsun bakal ım hazret! dediği zaman bir çey rek asır geriye gittim.
Resimlerini bir ufak me- nazır hatası görülmiyecek kadar doğru çizen üstadın şimdinin çarpuk çurpuk re simlerinden hoşlanmıyacağı- nı ben bilirdim. Onun için ya nma sokuldum ve böyle bir resmi göstererek "nasıl?"de- dim. Hocam hemen kendini topladı ve kinaye bir sesle dekoratif dedi ve gülümsedi. Sonra cebinden albümünü çı kararak yeşil ağaçlar arasında zümrüdi bir çayır ve firuze renkli semaya karşı boyalı t>ir Türk evini gösterdi. Hocamın neler demek istediğini bili yordum. İkimiz de sustuk ve resimleri seyretmeğe başla dık..." demektedir.
Nazmi Ziya
GÜRAN
23 Mart 1933 Eminönü Halkevinde, A li Rıza B ey den dört senesonra 1937 de
rahmete kavuşan kadirşinas
ve değerli ressamımız Naz
m i Ziya bey, rahmetli hak kında eserlerinden ibaret bir sergi açtıktan sonra gayet mühim bir konferans verdi. Rıza Beyi sevenler orada ha zırdı. Nazmi Ziya'nın ilk rahmetli için dediklerini şöy le kısaltabiliriz.
Ressam A li Rıza B ey re simleri 4 grupa girer:
1. Kendisi öğrenmek için yaptığı resimler.
2. Öğretmek için yaptığı resimler.
3. Hediye için yaptığı resimler.
4. Gördüklerini tesbit için yaptığı resimler.
Tetkik eserleri şaheser dir.
Rıza Bey dünyanın ve Türkün malıdır.
(Ankara Sanat)
5. Pertev
BOYAR
. . . "San'atınm olduğu kadar, insanlığın bütün fazi letlerine sahip hoca Rıza son günlerde artık resim yapa maz hale gelmişti. A li Rıza artık kendisi için tatsız ve elemli hayata daha fazla ta hammül edemezdi. Kalbinde yanan sanat ateşinin son şu leleri içinde bu fâni âleme veda etti. Hoca Rızanın nâşı Üsküdardaki evinden kaldı rılarak Karacaahmet mezar lığına defnedildi. 1930.
HOCfı fıLİ RIZfi HfiKKINDffl...
ÜnCü ressamımız 9ioca M i
R ıza n ın ikiliğine ve sanatına
ilişkin çeşitti sanatçılarımızın
görüş ve hatıralarını aktarmak
c
istedilç.
A li Rıza bir yaz günü ( 20 Mart 1930) bir avuç vefakâr dostu tarafından yine bir avuç toprağa terkedi lirken o çok sevdiği Karacaahmet mezarlığının yeşil servileriy le kara topraklarına ebediy- yen kavuşmuş oldu. "
Türk Ressamlarından (Ankara 1948)
Kemal
ERHAN
Hoca Ali Rıza Bey ya bancı ressamların tesirinde kalmamış nadir sanatçıları- mızdandır. Avrupa'ya gitme mişti. En büyük hocası tabiat, en iyi imkânı dışa dönük dik katiydi. Bununla beraber renklerinde, itibari bile olsa Empresyonistin prensipleri nin yer aldığı, tekniğinde na- türal ist bir gerçekçil iğin varl ı- ğı hemen hissedilir. O kadar ki, büyük bir ustalıkla kullan dığı karakalem desenleri renklilik" hissi verir. Konu bakımındansa tamamiyle ma hallidir.
Üsküdarlı Rıza Bey, yal nız bü yük resim üs- tadla- nada rast lanan bir is tidat la çok çabuk resim ya par, önü
ne serdiği beyaz sanki resim yalnız onun gördüğü çizgiler le daha önceden hazırlanmış da o üstünden gidiyormuşca- sına hızlı çalışırdı. Cebinde kalemi, boyalan eksik olmaz, gördüğü şeyleri not etmek, krokilerini çizmek için dün yaya gelmiş gibi karşılaştığı her şeyin resmini yapıverirdi. " Fikirden" dediği ve hayalin de tasarlayarak yaptığı man zara resimlerinin bu derece gerçekçi oluşu, böylesine bir gözlem ve not alma alışkanlı ğının doğurduğu ustalıktan dır. Nitekim yine ayni sebeple İstanbul ve çevrisine ait en zengin dokümantasyonu onun eserleri sağlamaktadır.
( Akbank Ösmanbev Sa nat Galerisi Resim Sersisi 25 Ekim 1976)
Sami
YETİK
" Büyük Rıza tahlili güç sanatkardır, O başlıbaşına bir ekoldür, kurşun kalemi sade ce tarama lisanı değildir. Ta biatla olgunlaşmış daha çoş- kun ve heyecanlı bir lisandır. Ağaçlar, kayalar, çayırlar, de reler, bütün eşya O'nun realist ruhunun süzgecinden geçe rek, kurşun kaleminin ucunda kağıda dökülürken, bu ellerin icat kudretini görenler sadece çalışmakla başarılı olamaya caklarım anlamışlardır. Onun için kalem, fırça birer musiki aleti, boyalar birer no tadır o güzel güfteleri istediği zaman ilahi nağmelerle söyle ten bir bestekardır".
Hoca Ali Rıza eski sülüs hattının yeni ekolü ile şöhret olan Rakım gibi karakalem peyzajda Türk resim sanatı nın en yüksek bir Rakım'ı ol duğunu göstermiştir.
Hoca'nın çizdiği bir kaya
parçasının duruşundan bir es tetik güzelliği, bir fıstık ağa cının siluetinden bin renk manzumesi, eski bir Türk evi nin harap halinden bir şahaser yaratan bu fırça, sevdiğimiz güzellikleri ilk önce O gör müş ve bize göstermiştir."
" Yapacağı resim elinde ki kağıtta mevcutmuş da bi zim göremeyen gözlerimize göstermek için üzerlerini ör ten sihirli perdeyi kurşun ka leminin ucuyla bir bir tutarak kaldırıyor ve meydana çıka- royormuş gibi, insana hayret hissi vererek çalışır ... bizim elimizde yürümek istemeyen
kalem ve fırça O'nun eline ge çer geçmez diri ve çevik bir hal alırlar, bu inatçı mahluk lar O'nun parmaklan arasına girdi mi usta biniciyi farke- den küheylan kesilirler"
Nurullah
BERK
" Ne sevgi dolu, ne dü rüst, ne yorulmak bilmez bir verişti o veriş! Yapıtlarının hesabı tutulsa yüzlerce yağlı boya, sulu boya, binlerce de- senlik bir sanat bilançosu ku rulabilir. Figür ressamlığın dan kaçındımı, bilinmez. Ya da doğa tutkusu öylesine sar mıştı ki, Üsküdar sokakların da dolaşmalarında kendinden önce hiç bir ressamın göre mediği, yakalayamadığı manzara" larm tatlı baskısın dan kurtulamadığı için insan yüzlerine eğilme olanağını bulamamıştı. Az da olsa re sim dilinde ” natürmort" deni len türlerle ilgilenmişti. Usta lığına bugün de şaştığımız o çizgi gücüyle masaların üstü ne dizdiği değil, daha önce den, günlük yaşamın birer parçası olarak kendiliklerin den dizilen nesneleri, bardak ve tabakları, kahve fincan ve cezveleri, ekmeği, vazoyu, ya da pencereden görünen dam ları, ağaçları resmetmişti.
Resim yapmak onda ne fes almak gibi doğal, fizik bir jestti. O tatlı, babayani adam da her gördüğü nesneyi, re simle değiş tokuş etme illeti vardı. Dış dünyanın en önemsizine kadar herparçası, her köşesi, uzaktan yakından her görünümü, renkli renksiz bir resimle " tercüme" edil mesi gereken bir soyut kav ramdı. Hemen kaleme sarılır dı. Elinin altında kağıt, kroki defteri yoksa gördüğünü ci- gara paketinin arkasına çiz
meden rahat edemezdi. Kızı Nimet Ener bize, babasının bir kaç defterini göstermişti. Üsküdar Kız Lisesi resim öğ retmeniyken kullandığı bu not defterleri sanat üstüne dü şünceler, görev projeleri, sulu boyayla renklendirilmiş kro kilerle doluydu. Yılın her gü nünde resim için, resim yap mak için nefes alan ressam benliğini açığa vuruyordu bu defter sayfalarında." ( Türk Yabancı Resmin de İstanbul, T.Turing ve Otomobil Kurumu)
Prof.Dr. Belkıs
MUTLU
(RESİM VE HEYKEL M ÜZESİ Neredeyse, en eski Türk Ressamlarından olmasına rağmen, kendinden yaşça az büyük Şeker Ahmet Paşa, Hüseyin Zekai Paşa ve Os man Hamdi Bey’den çok fark lı; özgür, tabiata, günlük, sa de yaşama dönük bir mizaca sahip Hoca Ali Rıza, anıtsal ve statik konu, resim ve kom pozisyonlarından özellikle kaçınmış; tabiattaki geçicili ği büyük bir hassasiyetle tes bit etmiştir. Mevsimine göre yapraklı veya dramatik bir bi çimde soyunmuş; eğrilmiş veya dik ağaçlar onun sayısız desenine konu olmuştur. Bu desen ustası, güneşin sakin deniz üstündeki ışıltısını, bir kaç çizgiyle ifade etmeyi ba şarmıştır. Kendi çağının eği lim ve sanat görüşlerine uy gun olarak ışığın, nesneler ve doğa görüntülerinde sebep olduğu optik değişimleri si yah beyaz desenlerinde bile vurguluyor.Ancak çok usta bir sanat çı, bazan ayaküstü alelacele yaptığı krokilerde kompozis yon ve denge kurallarını Ho ca Ali Rıza gibi insiyaki ola rak doğru uygulayabilir. Ufa cık bir kağıt parçasına bir mi nare ve kubbe bölümünü usta bir fotoğrafçı gibi önemli bir kadrajla tesbit ederken; kır larda ağaçlar, çeşmeler, gök yüzü, ufacık desen alanında büyük bir tablonun önemli ve hesaplı kompozisyon ele manları gibi yer alıyorlar.
Bu desenlerinde sanat çıyla birlikte eski İstanbul'un, Üsküdar'ın, Boğaziçi'nin dar sokaklarında dolaşıyor, bir birine dayanmış ahşap cum balı evlerden sonra; pırıltılı
bir deniz üstünde kürekli san dallar ve yelkenliler geçen, bazen bir deniz hamamı bir adacık veya egzotik bir kaya nın görüldüğü bir kıyıya; ve ya ağaçlı bir düzlüğe ulaşıyo ruz.
Dikkatli bir gözlemci olan Hoca Ali Rıza, neyi tes bit etmek istediğini çok iyi bi liyor; anlattığına yaran olma yacak detayları ayıklıyor, o zaman çok güçlü ve yalın de senlerle karşılaşıyoruz. Ba zan da enteriyör veya bina re simlerinde olduğu gibi özel likle detaylar üstünde duru yor. Fakat sanatçının daha çok " bucolique" bir şair oldu ğu, aslında tabiatı tercih edip insan ve enteriyör konularına pek ilgi duymamasından da anlaşılıyor. Ama buna rağ men bir oda detayı,oturmuş bir adam, uzanmış bir köpek, arkası ezik bir ayakkabı, bir kahve fincanı gibi çok basit mütevazi günlük hayat detay larını da küçümsemiyor. Belli ki evde kaldığında da notlar almakta; bir fotoğrafçı gibi enstantaneler yakalamaktan alışılmadık kadrajlar yap maktan hoşlanmaktadır.
( Yapı ve Kredi Bankası Kazım Taşkent Galerisi Ser gisi)
Prof. Dr.
SÜLEYMAN
SAİM TEKCAN
(M İM A R SİN A N ÜNİVERSİTESİ)Hoca Ali Rıza baskı sa natında son derece olumlu, eğitime yönelik örnekler ya pan bir sanatçı. Suluboyayı da çok iyi kullandığım söyle meliyim; Ayrıca sanatçının yağlıboya tabloları da bugün en çok prim yapan eserler ara sında bulunuyor. Hoca Ali Rıza bence gerçekten sanatı na zor ulaşılır bir usta. Gerek tarzı, gerek resme, resim sa natına bakışı açısından çok önemli buluyorum. (15 E K İM 1990)
Prof. Dr.
MUSTAFA
ASLIER
(M A R M AR A ÜNİVERSİTESİ)Hoca Ali Rıza Askeri Rüştiye'deki resim derslerin de kullanılmak üzere taş bas kı ile resimler hazırlamış. Bunlar öğrencilere ffesim derslerinde yardımcı olması amacına dayalı albümler. Şimdi özgün baskı resim sa natımızda en eski özgün bas kı resimler olarak bu albüm yapraklan devreye giriyor. Hoca Ali Rıza'mn Türk res mine çok şey armağan ettiği ne inanıyorum. Yeri dolduru lamayacak bir sanatçı...
(15 E K lM 1990)
Doc. Dr.
SEMRA
GERMANER
( M İM AR SİN A N ÜNİVERSİTESİ)Hoca Ali Rıza açık hava resmini Türkiye'de ilk defa deneyen bir ressam olduğu için önemli bence. 1914kuşa- ğı ile birlikte çalışmalar yap- ’ tığı için ayrıca da önem taşı
yor. Açık hava resminin çok erken temsilcilerinden biri ol ması Hoca Ali Rıza'ya her za man farklı bir boyut yükle miştir. Atölye resminden çok ayrı bir konu çünkü.
(15E K İM 1990)
N. Sabit
TURGUT
Üsküdar'lı Hoca Ali Rıza Bey, sanatında olduğu kadar, dostluğunda da bir ekol sahi biydi. İlk bakışta yadırgana cak olan bu tarif yerindedir. Gerçekten onun dostluk anla yışı kendine özel bir anlam ta şırdı.
Hoca Ali Rıza bey, bü yük, küçük herkesle dosttu. O insan olarak herkese değer ve rir ve insanları alabildiğine severdi.
Hiç sıkmadan çok tatlı konuşurdu. Bu konuşmaları nı hoş fıkralarla süslemesini bilirdi. Devrin Vezir Vüzerası sohbetinden pek hoşlanır, fa kir fukara alçak gönüllülü ğünden nasib alır, hele kendi sini sanata verenler, onun meclisinde her zaman buluna bilmeyi bahtiyarlık sayardı.
Bütün sanat çevreleri ve bütün aydınlar onunla dosttu. Hoca Ali Rıza Bey zaten bü tün insanları bu açıdan, dost luk açısından mütalâa ederdi. Bununla beraber gönül verdiği insanlar, mahduttu. Öyle herkesi rahatsız etmez di. Hele bir kaçı dışında kim senin evinde gecelemezdi. Kalabalık dost topluluğundan seçtikleri sayılacak kadar az dı. Bunlar da şair, ressam, müzisyen gibi sanatçılarla gerçek aydınlardı. Bu çok sevdiği dostlarından albümü ne aktarflmış kurşun kalem pek çok sevdiği dostlarının portrelerini arzu ile yapardı. Hoca Ali Rıza beyin modelle ri bu dostlarıydı. En başarılı portreleri de bu modellerin den meydana getirdiği portre lerdir.
(Ankara Sanat (1966).)
Şeref
AKDİK
Hoca Ali Rıza Beyi ilk defa çocukluğumda, okullar için bastırmış olduğu karaka lem modellerinden tanımış ve resme de onları kopye ederek başlamıştım. Sanayi-i Nefise Mektebi Alisine girinceye ka dar bu modellerin tesiri altın da çalıştım. Bu suretle tabiatı, İstanbul’u ve memleketin bir ziyneti olan güzel fıstık ağaç larını biraz da şairine ifade siyle bana o sevdirmiştir.
Çallı Hoca'yı tanımadan önce bir gün, o zaman ressam ların içtima yeri olan Zuhal Mağazasından alış veriş et meye gittiğimde mağaza sa hibi elimden tutarak, " Seni Ali Rıza Bey'e götüreyim, eli ni öp" dedi. Bu suretle merak ettiğim bu büyük üstadı tanı mış oldum. Elimdeki aldığım defteri görerek," Otur yanıma sana bir resim yapayım" diye- rek»aldı ve büyük bir süratle bir kaya resmi yaptı. Hayran lıkla seyrettim, teşekkür ede rek elini öptüm. Çok çalışmak lâzım geldiğini söyleyerek kıymetli nasihatlarda bulun du. Adetâ beni teshir etti ve büyüledi. Bu melek insanı ta nımış olmaktan dolayı çok heyecanlanmıştım. Yüzlerce insana hocalık etmiş, etkisi altında kalan bir çok kimsele ri arkasından sürüklemiş ve ekol yapmış olan bu velûd üs tadı zaman, zaman gördüğüm gibi, vefatından biraz evvel de Paşabahçe’deki evinde zi yaret etmiştim.
HORHOR SERÇ/lERt
SMFA:7
HOCfi fiLI RIZfi HfiKKINDfi...
Uğur
DERMAN (*)
- Üsküdar'da dilenirken gördüğü, bitlenmiş bir ihtiya rı, Çarşı’daki Büyük Ha- mam'a götürüp kendi eliyle yıkar. Sonra, aynı elbiseleri giyerse tekrar bitlenip kirle neceğini düşünen melek ruhlu san'atkârımız, adama: " Sen burada bekle" der. Çünkü, hâdisenin geçtiği I. Cihan Harbi sıralarında tifüs çok yaygındır. Eve giderek, ken- dininkilerden bir takım iç ça maşırı ve elbise getirir. Ha mamda adamı giydirdikten sonra, memnun edip yollar. Bu arada, dünyalık uğruna varlıklı kimselere yakın ol mamayı tercih eden sanatkârımızın, daima geçim sıkıntısı çektiğini ve resim satmakdan da hoşlanmadığı nı belirtmeliyim.
Hemcinslerine böylesine kıymet veren bir hakiki insan, sanmayınız ki başka yaratık lara aynı alâkayı göstermeye cek! O, meselâ bir gülü kopar maya kıyamaz. Hassas şairi miz Faruk Nafiz Çamlıbel:
" Birgül, dalında durduğu müddetçe tâzedir,
Bir gül, çelenge girdiği gün, bir cenazedir."
Mısralarını sanki Rıza Bey’in hislerine tercüman ola rak söylemiştir!
Bir gün, yanında talcbi- senden Nazmi Ziya Bey oldu ğu halde, Çamlıca'ya resim yapmaya gidiyorlar. Yanla rından bir atlı araba geçiyor. Lâkin sahibi arabayı alabildi ğine doldurmuş, üstelik yol da yokuş... Zavallı at zorlanı yor. Rıza Bey, hemen sırtın dan üniformasını çıkarıp kat lıyor, resim kutusuyla beraber arabanın üstüne koyarak:
"Haydi Nazmi Bey" diyor ve yokuş bitene kadar arabayı itiyorlar...
- Tesirli haşarat ilaçları sayesinde, bu gün varlığını neredeyse unuttuğumuz müz'iç bir mahluk vardı. Hani Ahmed Haşim'in: "Her hay vanın şikârı, kendisinden da ha küçük ve daha müdafaasız bir mahluk iken, bunun gıda sı, kendisinden bir milyon de fa büyük olan insanın derisi altındadır. Ne ağlanacak ta lih" diye bahsettiği tahtakuru su! İşte Hoca Rıza Bey'in onunla da bir macerası var: Haseki'de, sevdiği bir talebe sinin evine gece yatısına gi der. Lâkin uyumak ne müm kün! Sabahleyin:" Aman Sü heyl'im! Akşama bana su dolu bir tas ve onun içine sığacak bir taş lazım" der. İstedikleri gece yatmadan evvel temin edilir. Ertesi sabah, ev halkı ne görsünler? Hoca, gece ya kaladığı o müz'iç mahlukları, tasdaki suyun ortasına ada gi bi oturttuğu taşın üzerine tec rit etmiştir. Vc talebesinin hayret dolu bakışları arasında der ki: "Süheyl'im! Bu taşı alıp bahçenin öbür ucuna koy ki, bir daha gelmesinler!" . Çünkü o, canını yakanların bile canını yakamıyacak bir mizaca sahiptir.
- Hayatı boyunca pek çok hane değiştiren Rıza Bey, Sa- lacak'da ahşap bir evi kirala
maya talip olduğu zaman, ya kınları: " Sakın ha Hoca! O ev fare doludur, kimse üç aydan fazla barınamaz. Senin kağıt larını, boyalarını yer, rahatsız olursun" demişler. Fakat, Rı za Bey aldırmayıp orayı tut muş. Aylar geçiyor, evi tahli ye ettiği falan yok, halinden de, şikayetçi değil. Nihayet, meraklıların suali üzerine gü lerek der ki:”Yahu, fareler yi yeceklerini, sularını koyunca çıkar mı? Onlar da halinden memnun, ben de... gül gibi geçiniyoruz!"
Bütün bu sözlerden de an laşılıyor ki. Hoca Rıza Bey, hiç bir şeyin kendi yüzünden ziyan görmesine tahammül edemiyen bir ruha sahiptir. Resimlerindeki safiyet ve berraklık, belki de ruhunun bu aksinden doğmaktadır.
(*) Ressam Ali Rıza Bey'in Istanbulu" konferansı. Bu konferans Türk Tarih Ku rumu Basımevi tarafından 1977 yılında Ankara'da basıl mıştır,
Abdülhak
Şinasi HİSAR:
" Bir sene, resim sergisin de Galatasaray Lisesinin oda larından biri, Üsküdarlı Ali Rıza Bey'in eserlerine ayrıl mıştı. Bu kıymetli ressam, adam olarak mahviyeti ve san'atkâr olarak tevazuu ile, hayatında lâyık olduğu
şöhre-(Baştarafı 2. Sayfada)
risinde, "Süheylim, na maz kılanlar pek hoşuma gi diyor. Hürmetle camiye gel meleri, namaz kılmaları, sonra büyük bir vazife yap manın huzuru içinde çıkıp gitmelerini pek beğeniyo rum. Namaz farizelerini yap mak lâzım, ama ben daima meşgul olduğum için bazen ihmâlim oluyor ve bundan da büyük üzüntü duyuyorum" dedi. A ziz ve ince ruhlu ho camın, sanatkarlığı bu ihma lini telâfi ediyordu. Yaptığı iş zaten ibadet yerine geçi yordu. (ama farkında değil). Müslümanlığı en ince nokta larına kadar bilirdi vc gönül den İslâm'dı.
Üstadım, Üsküdar'daki evinde ezan sesini duymağa o kadar alışmıştı ki, bu sesi duymadığı zamanlarda ken disini çok kötü hissederdi. Bununla ilgili şöyle bir anısı vardır: Rıza Bey, Sadrazam Sait Halim Paşa’mıı kardeşi Nafıa Nazırı Abbas Halim Paşa'nm kızlarına resim ho calığı yapıyordu. Bir gün Pa şa Rıza bey'e Hcybcliada'da- ki yazlığının o sene boş ola cağını, ailesi ile birlikte ora da misafir olarak kalmasını söyler. Rıza Bey bu teklin reddedemez vc ailesi ile bir likte oraya yerleşir. Lâkin o gece azap içinde kalır, zira ezan sesi duyulmuyor. 2-3 gün sonra oradan kaçaması na uzaklaşır. Nedenini so ranlara, "Evlerimizi, yaşayı şımızı, mahallelerimizi, çar şı ve pazarlarımızı, doğru in
leermeden öldü ve asıl ölü münden sonradır ki, tanınma ya başladı. Resimlerinin ser gisini hiç ummadığım bir ala ka ve zevkle seyrettim.
Ali Rıza bey, itikadımca büyük bir İstanbul ressamı dır. Fakat, İstanbul o kadar büyük ki, ressamlarımız onun güzelliklerini, renklerini, sa- atlereni, mahallelerini, suları nı, yeşilliklerini, abidelerini ve çinilerini aralarında pay laşmış gibidirler. Bu sana'at- kar da, asıl şehirden ibaret olan İstanbul cihetinin ressa mı değil, bir semt ressamıdır. " Üsküdarlı Ali Rıza Bey" di ye anılan ve en çok o civarda yaşamış olan ressam, bilhassa Üsküdar, Çamlıca, Acıba dem, Kurbağalıdere, Kızıl- toprağa doğru köyümsü ma hallelerin ve diğer taraftan Çengelköy, Anadoluhisarı, Rumelihisarı, Kanlıca ve bil hassa Paşabahçesi ve Beykoz sahillerinin vc Incirköyü gibi bunlara yakın Boğaziçi ma hallerinin ressamıdır. Bütün bu yerler ve bu sular, bu köşk ler ve bu yalılar kendisinin asıl komşularıydı. Belki de, kendisini en çok bunlara ya kın duyduğu, en çok kendi ru hu gibi Asude ve mütevazı ve için için his dolu bulduğu bu komşularıyla anlaştığı için, bunları resmetmeyi bu kadar seviyordu."
( Geçmiş Zaman Köşkle ri. A.S. Hisar Sf. 86-94)
sanlarımızı, camilerimizi, dostalarımı, hele ezan sesini. Çok aradım, bulamadım, bu naldım." Üsküdar'daki evin de beş vakit ezanın İlâhi sesi ni duymağa alışmış. Ezan okunmağa başladı mı, neşesi dağdan dağa saatlerle sürü yor. Bu ses kulaklarında yan kılanmayınca çok bunalmış. Rıza B ey işte böyle bir insan. Ananesine, camisine, sokak larına sıkı sıkıya bağlı."
HOCA ALİ RIZA BEY'İN
RESİMLERİNDE
KULLANDIĞI BOYALAR
(Baştarafı 2. Sayfada)
niz, ama solar haaa.." derdi. O derecede düzgün bir insan dı, yo k böyle bir adam yeryü zünde.
Kendi kullanmadığı bo yaları bana da vermezdi. Be ni oğlu gibi sevdi ve o nazarla görüp, daima himaye etti. Beni her tarafıyla saran bu müstesna insanın en sevdiği bahtiyar bir öğrencisi oldum. Tabiatı, güzellikleri ve in sanları bana sevdirdi. N e ya pıp yaptı, beni de kendisine benzetmeğe çalıştı."
Muhterem Hocam Sü heyl Bey, her zamanki teva zuu ve nezaketi ile sözünü bu rada kesiyor, "Ama ben Rıza beyimizin kılı bile olama dım" diyor. Bu cümlenin ne derecede doğru olduğunu da, hocamızı yakinen tanıyanla rın takdirine bırakıyor, her iki üstadı bu vesile ile hayırla ve rahmetle anıyorum.
HOCA ALİ RIZA BEY TASAVVUF MÜZİĞİ
ve EZAN SESİ
BOZDOĞAN
KEMERİ
Şehrin iki tepesi arasındaki vadiyi aşan bu su ' kemeri, Romalıların şehirlere su getirme çalışm aları sırasında imparator V alens tarafından M .S. 3 6 8 -3 7 8 yılları arasında yaptırılmıştır. Osmanlılar devrinde yeni su tesislerine bağlanarak, B ozdoğan K em eri adıyla hizm etine devam etm iş. 1989- 1990 yıllarında restore edilm iştir.
ST. POLYEUKTOS KİLİSESİ KALINTILARI
Saraçhanebaşı'nda park içinde yer alan kalıntılar, M .S. VI. yüzyılda yapılm ış bir B izans kilisesin e aittir. 1204 yılında Latin istilası sırasında pek çokmimari bölüm leri sökülerek Venedik'e götürülmüştür. Halen Venedik'te b ir ç o k yapıda bu bölüm ler bulunmaktadır.
KIZTAŞI
Bugün Fatih'le Horhor arasında kalan bir yerde " Kıztaşı" denilen sütun, M .S. V. yüzyılda preifecteus adı verilen şehir ve b ölge sorumlusu ( bu günkü belediye başkanı) Tatianus tarafından İmparator Marcian adına
dikilm iştir. Bu bilgiler, kitabesinden
HORHOR SRRÇHRR/
SMFA:8
- Haşan Vecih. "Dördüncü Ankara Resim Sergisi." Hayat. Sayı 31.1927.
- Şahabeddin. "Sanayii Nefise Münteşirlerin den." Servetifünun. N. 1469.1337.
- Seyfiye Sadık imzalı bir yazı. İkdam. N. 7032.23'üncü sene. Yılı yazılmamıştır. ( Nâsır ko leksiyonundan)
- Celâl Esat. Yeni Resim Sergisi. “Akşam.” N. 2022.1340 senesi 25 Mayıs.
- Dr. Ahmet Süheyl. "İstanbul ve Boğaziçi ressa mı Ali Rıza Bey." Şehremaneti mecmuası No 70. 1930
-Dr. A. Süheyl Ünver. "Ressam Ali Rıza ve Mem leketimizin Folkloru." Türk Tıp Tarihi Arşivi N. 14.
1939 _ '
- Prof. Dr. A. Süheyl Ünver. "Ressam A. Rıza Ha
yatı ve Eserleri" Kemal Matbaası, 1949 - Dr. A. S. Ünver. "Ressam Rıza Beyin Vefatı.” Cumhuriyet Gazetesi. 22 Mart 1930.
- Dr. A. Süheyl Ünver. Haftalık Çınaraltı Mecmu ası. ”K. Çınaraltını Seven Bir Ressamımız."
- Cemal Sait. Cumhuriyet Gazetesi. 15 Ağustos 1933. "Ressam Ali Rıza Bey ve Eserleri."
- Ressam M. Sami. Cumhuriyet Gazetesi. 23 mart. 1933. "Ressam Ali Rıza Bey."
- Cumhuriyet gazetesi. 24 Mart 1933. "Halkevin- de Ali Rıza Beyin Resim Sergisi."
- Milliyet gazetesi. 24 Mart 1933. "Halkevinde Ali Rıza Beyin Resim Sergisi."
- Ressam M.Sami 4 Aralık 1932. Milliyet Gazete si. "Ressam Ali Rıza Bey ’
- Muallim Vahdi. Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Mecmuası. N. 18.1330.
- Pertev Boyar. "Osmanlı İmparatorluğu ve Tür kiye Cumhuriyeti Devirlerinde Türk Ressamları." Ank.,1948 S .5 .78-85.
- Kaymakam Ali Rıza. "Resme Dair." Osmanlı Ressamlar Cemiyeti. 1327.7.N.
- Nurullah Berk."San'at konuşmaları." - Osmanlı Ressamlar Cemiyeti Mecmuası. N. 61330
- Nurullah Berk." İstanbul Resim ve Heykel Mü
zesi", Akbank Sanat K itapları, Ocak 1972 - Adnan Turani," Türk Resim Sanatı" 1989 Köln Şehir Müzesi Sergisi Kataloğu Sf: 61-62
- Nurullah B erk.' Türk ve Yabancı Resminde İs tanbul" T.Turing ve Otomobil Kurumu
- Nurullah Berk, * Hoca Ali Rıza'nın Sanatı" Arki- tekt Seri VI Cilt 291960
- Nurullah B e rk," Hoca Ali Rıza'nın Desenleri" Sanat Dünyamız S. 21 Sf. 42 ■
- Uğur Derm an," Üsküdarlı Hoca Ali Rıza Sergi si" 1980. Kültür Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Md.lüğü
- Süleymaniye Kütüphanesi Ord. Prof. Dr. Sü heyl Ünver Arşivi
- Sami Y e tik " Ressamlarımız" 1940 İstanbul
Galerimizin dekorasyonunu üstlenen ve gününde yetişmesi
heyecanını bizimle paylaşarak, titiz çalışma düzenleriyle başarılı
sonuca ulaşan KAOS TASARIM yöneticileri;
SERTAN ÖZBUDUN
ZEKİ KOEN
ALİ KALAYCIOĞLU'na
Gazetemizin dizgi ve mizanpajının
DÜNYA YAYINCILIK A.Ş. tesislerinde
yapılmasına izin verdikleri için
Genel Müdür
KADİR ERSİNAN'a
Gazetemizin amblem ve diğer
basılı malzemelerinin
dizaynı ile ilgilenen grafiker
ALİ GÜREVİN'e
teşekkür ederiz.
S A N A T G A I I Rİ S İHoca
Ali Rıza,
tabiat
karşısındaki
tutumu ve
tekniğiyle
eskiden çok
yeniye dönük öncü bir sanatçıydı.
İşte fıstık ağaçları, huzur veren
çardaklı
kahve
ve
deniz..
HOCA ALİ RIZA
■
TÜRK RESİM SANATI
■
DÜNYA RESİM SANATI
1858 Üsküdar'da doğdu.
1865 Babası Üsküdarlı Mehmet Rüştü Efendi öldü. Bir hattat gibi güzel yazı yeteneği vardı.
1878 Kuleli Askeri Idadisi'nde okudu. Harbiye'ye girdi. Bu okulda, aralarında H.Zekai Paşa'nm bulunduğu 6 arkadaşı ile birlikte, Resim Atölyesi kurulması için zamanın Askeri Okullar Nazırı Ethem Paşa'ya dilekçe ile başvurdu. Açılan atölyeye Osman Nuri Paşa ( 1839-1906) tayin edildi. Yapı lan resimler padişah Abdülhamid Il'yc takdim edildi ve mükafatlandırıldılar. Nuri Paşa'dan sonra, Süleyman Sey- yid'in ( 1842-1943) öğrencisi oldular.
1884 Harbiye'yi bitirdi. Mülazım-ı sani rütbesi'yle Resim muallim muavinliğine ve Harbiye Matbaa baş ressamlığı na tayin edildi. Bir yandan Darüşşafaka'da resim dersleri verdi.
1908 Meşrutiyetin ilk yıllarında Osmanlı Ressamlar Cemi yeti Başkanlığı yaptı. Osman Asafla birlikte cemiyetin dergisini çıkardı.
1910 Sağlık gerekçesiyle Yarbay rütbesiyle emekliliğini istedi ve tamamen resme yöneldi. Üsküdar Kız Sanayi Okulu, Ameli Hayat Mektebi ve Çamlıca Kız Lisesi'nde öğretmenliğe devam etti. Artık heryerde ' HOCA ALI RI ZA" diye anılıyordu.
1928 Celal Esat Arseven'in Paris'te düzenlediği sergiye re simleri ile katıldı.
1930 Üsküdar'da öldü. Karacahmet'te yatar. Bir erkek: Nasır Çizer ve üç kız: Hamdiye Çizer, Kadriye Çizer, Ni met Ener adında dört çocuğu olmuştur.
Resimleri çok dağılmıştı. Öğrencisi Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver, Hoca Ali Rıza'nın eserleri ve yaşayış tarzını be nimsemiş onları bir araya getirmeye çalışmış, çeşitli notlar alarak hep hocasının hatırasına sahip çıkmış, devam ettir miştir. Elindckileri Süleymaniye Kütüphanesine bağışla mıştır. Eserleri, Oğlu Nasır Çizer'den, Kemal Erhan ve Yapı ve Kredi Bankası'nın koleksiyonuna intikal edenlerin dışında Ankara Milli Kütüphane'de ve bir çok koleksiyon da bulunmaktadır. Belki de dünyanın en çok resim yapan ressamıdır.
1863 Tıbbıyc-i Şahane'deki resim çalışmaları ile dikkati çeken Şeker Ahmet Paşa Abdülaziz tarafından Paris'e gön derildi.
1868 Şeker Ahmet Paşa yapıtlarıyla Paris'te sergilere katıl maya başladı.
1874 Yurda dönen Şeker Ahmet Paşa ülkemizdeki ilk re sim sergisini açtı.
1883 Türkiye'nin ilk güzel sanatlar okulu olan Sanayi-i Nefise Mektebi Alisi, Çinili Köşkün yanında 20 öğrencisi ile öğretime başladı.
1905 Halil Paşa "Salon des Artistes Français"de sergilediği kadın portresiyle bronz madalya kazandı.
1908 Osmanlı Ressamlar Cemiyeti kuruldu.
1909 Şevket Dağ, Münih Sergisinde madalya kazandı. 1910 Sanayi-i Nefise Mektebi ve Arkeoloji Müzesinin ku rucusu, Ressam Osman Hamdi öldü.
1912 Nazmi Ziya GUran'ın bir yapıtı Paris Resim Sergisine kabul edildi.
1914 Ressam Mihri Müşfik Hanımın teşvikiyle kızlar için Resim ve Heykel bölümünden oluşan Sanayi-i Nefise Mektebi açıldı.
1923 lhap Hulûsi, Galatasaray Lisesi Salonunda ilk Afiş Sergisi’ni gerçekleştirdi.
* Nazmi Ziya Güran Sanayi-i Nefise Mektebine müdür ol du.
1926 Sanayi-i Nefise Mektebi çifte saraylar binalarından biri olan Cemile Sultan Sarayına (bugünkü binasına) taşın dı.
* Türk Ressamlar Cemiyeti adını "Güzel Sanatlar Birliği" olarak değiştirdi.
1928 Yurtdışmdan gelen genç sanatçılar "Müstakil Res samlar ve Heykeltraşlar Birliği"ni kurup, Ankara'da ilk re sim sergilerini açtılar.
* Sanayi-i Nefise Mektebi "Güzel Sanatlar Akademisi"ne dönüştürüldü.
1938 Hoca Ali Rıza’nın ilk toplu sergisi (ölümünden son ra) Eminönü Halkcvi'ndc açıldı.
1863 Manet'in "Açık Havada Kahvaltı" adlı ünlü tablosu Louvre'da açılan resim sergisinde yer aldı.
1870 Edouard Manet empresyonist resim tekniğini yapıtla rında uygulamaya başladı
1874 Paris'te ilk Empresyonist resim sergisi açıldı. 1881 Pablo Picasso doğdu.
1882 Resim çalışmalarını geliştirmek isteyen Toulouse- Lautrec Paris'e geldi.
1886 Paul Gauguin empresyonist resim tarzından ayrı ya pıtlar üretmeye başladı.
1888 Van Gogh ve Paul Gauguin Arles'de iki ay süreyle birlikte çalıştılar.
1890 Bir bunalım sonucu intihar eden Van Gogh öldü. * Art Nouveau üslubunun ilk örnekleri görülmeye başladı. 1892 Ekspresyonizmin önde gelen sanatçılarından Edward Munch Berlin’de sergi açtı.
1905 Fovizm adlı resim akımı Paris sonbahar sergisinde ortaya çıkıyor.
1907 Georges Braque ile Tanışan Picasso, onunla birlikte kübizmin temelleri üzerine çalışmalara başladı. Ayni yıl içinde Picasso analitik kübizmin ilk örneklerinden "Les Demoiselles d'Avignon"u yaptı.
1910 Wassily Kandinsky ilk soyut resmini gerçekleştiriyor. 1912 Picasso,kübizmin "Bireşimei" (Sentetik) aşamasını başlatıyor.
1914 Paul Klee, kendisine yeni bir renk dünyasının kapıla rını açan Tunus yolculuğuna çıktı.
1918 Herşeye kesin bir karşı çıkma olan "Dada" hareketi, savaş sonrası hızla yayılıyor.
1919 Yeni Plastikçiliğin Almanya'daki karşılığı olan "Bau- haus" Walter Gropius yönetiminde kuruluyor.
1924 "Gerçeküstücülük Bildirgesi" Paris'te yayınlandı. 1926 Empresyonist ressamların önde gelenlerinden Claude Monet öldü..
1930 Amerikan Gerçekçiliği ortaya çıkıyor.
