W. Arthur Lew s!in Ekonomi Bilimine Katk s Üzerine
Ronald Findlay
Süleyman ÖZDEM R*
Giri"**
Ça !m!zda iktisat biliminin temel kayg!s!, ekonomik kalk!nma sorunu ile Üçüncü Dünya olarak adland!r!lan ülkelerde ya"ayan milyonlar!n ki"i ba"!na dü"en gelirlerinde sürekli bir art!"!n elde edilmesinde ba"ar! sa lamak olmu"tur. Bu konunun önemi, son 30 y!l içinde ekonomistleri “uluslar!n refah!n!n do as!n! ve nedenlerini yeniden ara"t!rmaya” yöneltmi"tir. Ekonomistler, önceki yüzy!l boyunca, kaynaklar!n payla"!m! ve istihdam ve gelirin dengede tutulmas! ile ilgili ara"t!rmalar! terk etmi"ti. Yak!n zamanlarda yeniden canlanan bu alana dikkat çekici katk!larda bulunan çok say!da seçkin ekonomist aras!nda Princeton Üniversitesi’nde tan!nm!" bir "ahsiyet olan Prof. Dr. W. Arthur Lewis de bulunmaktad!r***. Bu makalenin amac!, Lewis’in katk!lar!n!n do as!n! ve önemini anlatmak ve de erlendirmektir.
I – Lewis, 1915 y!l!nda Bat! Hint Adalar!’ndan biri olan St. Lucia adas!nda do mu"tur. London School of Economics’e devam etmi", 1940 y!l!nda doktoras!n! elde etmi" ve sava"tan sonra orada uzun y!llar ders vermi"tir. Lewis’in ilk üç kitab!, bu tarihlerde yay!nlanm!"t!r. Economic Survey 1919-1939 (Allen and Unwin, 1949) adl! kitab!n temelleri, ö rencilerine dönemle ilgili arkaplan bilgilerini anlatt! ! bir ders ile at!lm!", ancak kitab!n Sunu"’unda da bahsedildi i gibi, mütevazi bir dersin kaynaklar!ndan do an kitap, daha sonra “dünya iktisat tarihinin olu"umunda iki sava" aras! dönemi yorumlayan tutkulu bir çabaya dönü"mü"tür”. Lewis’in “dünya iktisat tarihi”ne yönelik ilgisi, kariyeri boyunca onunla birlikte olmu"tur. Lewis’in 30 y!l sonra bas!lan en son kitab!, 1870 ile 1913 aras!nda dünya ekonomisinin evrimi konular!na tahsis edilmi"tir. Onun kalk!nma ekonomisi üzerine yay!nlad! ! bu çal!"mas!n!n temel noktalar!ndan bir tanesi, az geli"mi" ülkelerin problemlerini asla ayr! dü"ünmemesi, devaml! surette müstakil bir ba !ms!z sistem olarak dünya ekonomisiyle birlikte ele almas!d!r.
Ayr!ca, bu dönem içerisinde yay!nlanan bir ba"ka kitab! Overhead Costs (Allen and Unwin, 1959) olup, kitap, endüstriyel "irketlerin ve kamu kurulu"lar!n!n
*
Doç.Dr. #stanbul Üniversitesi, #ktisat Fakültesi, Ö retim Üyesi.
** Bu makale, Ronald Findlay taraf!ndan The Scandinavian Journal of Economics’te yay!nlanan “On W. Arthur Lewis’ Contributions to Economics” adl! makalenin Türkçe çevirisidir (Vol.: 82, No: 1, 1980, pp. 62–79). Çeviri için yazardan izin al!nm!"t!r.
*** Arthur Lewis, sosyal politika alan!ndaki çal!"malar!yla Nobel Ödülü alan ilk ki"idir. 1979 y!l!nda Nobel Ekonomi Ödülü’ne lay!k görülmü"tür (Çevirmenin notu).
problemlerine para teorisinin uygulanmas! konusunda kaleme al!nan denemelerden olu"an bir koleksiyondur. Elektrik ve telefon hizmetlerinin fiyatland!r!lmas! hakk!ndaki “two-part tariff” konusuyla ilgili olan bölüm, bu projenin eksiksiz bir analizini yapm!"t!r. Bunun yan!nda, perakende sat!" yapan dükkanlar!n optimum say!s!n!n ne olaca ! sorusu üzerinde duran “perakende ticarette rekabet” (competition in retail trade) ile ilgili olarak çok ilginç bir modeli de vard!r. Lewis’in, al!"veri" yap!labilecek çok say!daki sat!" yerinin mü"terilere sa lad! ! rahatl! a (customer convenience) kar"! ölçek ekonomilerinin dengelenmesi aç!s!ndan öne sürdü ü çözüm, çok k!sa bir süre önce Lancaster ve arkada"lar! taraf!ndan optimal ürün çe"itlili i konusunda gerçekle"tirilen çal!"may! and!rmaktad!r. Londra döneminde yaz!lan üçüncü kitap, konunun erkenden tart!"!ld! ! Principle of Economic Planning (Allen and Unwin, 1949)’d!r.
Lewis’in Manchester’a ta"!nd!ktan sonra, London School’da geçirdi i süre, ki burada Stanley Jevons Politik Ekonomi Kürsüsü’nde (Stanley Jevons Chair of Political Economy) görev alm!"t!r, onun kalk!nma ekonomisi konusundaki çal!"malar!n!n haz!rl!k dönemi olarak dü"ünülebilir. Harry Johnson ve Ely Devons ile birlikte, Endüstri Devrimi’nin merkezi ve de sembolü olan kasvetli bir Kuzey "ehrinde ya"amas!, 50’li y!llar!n ortas!nda Manchester School’da yay!nlad! ! çok say!daki heyecan verici makalelerinden de görülece i üzere, onun için te"vik edici/uyar!c! bir ortam olmu"tur. Lewis’in en ünlü iki çal!"mas!, “Economic Development with Unlimited Supplies of Labor” (Manchester School, May, 1954) ve Theory of Economic Growth (Allen and Unwin, 1955), onun kariyerinde belirleyici olan bu dönemde yaz!lm!"t!r.
Theory of Economic Growth adl! çal!"ma, ba"l! !n ifade etti inden daha geni" bir alanda yaz!lm!"t!r. Kitap, yaln!zca sermaye birikimi, teknik geli"me ve nüfus art!"!n! de il, ayr!ca co rafya, sosyal yap!, dini ve kültürel de erler, politik kurumlar ve insan güdü psikolojisini de tart!"maktad!r. Dikkatler büyük oranda az geli"mi" ülkeler üzerine yo unla"!rken, kitap, geli"menin her düzeyinden bulunan toplumlar! ilgilendiren ekonomik büyüme ve sosyal de i"im problemleriyle ilgilenmi"tir. Kitab!n amac!, herhangi bir yeni teori ya da görü" öne sürmekten ziyade, konuyla ilgili mevcut bilginin bir sentezini sa lamak oldu undan, bu makalede onun içeri ini özetleyici ve yorumlay!c! çabalarda bulunulmayacakt!r. Bununla birlikte, dikkatlerin çekilmesi gereken gerçek, “büyüme cinneti” (growth mania) ile ilgili ele"tirilerinin ra bet gördü ü günlerden önce, Lewis’in kitab!n Ek k!sm!nda sordu u ve etkin bir "ekilde cevapland!rd! ! anlaml! bir sorudur: “Ekonomik büyüme arzu edilir bir "ey midir?” Lewis, aç!k bir "ekilde söylemektedir ki, ekonomik büyümenin sa lad! ! yarar, e"ittir artan mutluluk demek de ildir ve bunun böyle oldu una dair hiçbir delil de yoktur; aksine ekonomik büyüme, insana kendi çevresi üzerinde daha fazla kontrol vererek, seçim alan!n! geni"letmekte, böylece özgürlü ü art!rmaktad!r. Yine, “kad!nlar!n özgürlü ü”nün yükseli"e geçmesinden çok önce de "u cümleleri yazm!"t!r: “Ekonomik ilerlemenin erkekler
aç!s!ndan iyi ya da kötü olup olmad! !n! tart!"mak erkekler aç!s!ndan gizli kalm!" bir anlam ta"!mazken, kad!nlar aç!s!ndan ekonomik büyümenin arzu edilebilirli inin tart!"!lmas!, kad!nlar!n yük hayvanlar! olmay! sona erdirme "ans!n! elde etmeleri ve insan !rk!na kat!lmalar! gere inin tart!"!l!p tart!"!lmamas! anlam!na gelecektir.”
Lewis, 1963 y!l!nda Princeton Üniversitesi’nin Woodrow Wilson Kamu ve Uluslararas! #li"kiler Fakültesi’nde (Woodrow Wilson School of Public and International Affairs) alt!nda yer alan, “James Madison Politik Ekonomi Kürsüsü”nde (James Madison Chair of Political Economy) görev yapm!"t!r. O, ayr!ca Bat! Hint Adalar!nda de i"ik önemli idari pozisyonlarda görev alm!" ve çok say!da Afrika ülkesine, B.M.’ye ve Dünya Bankas!’na dan!"manl!k yapm!"t!r. Princeton’da iken Development Planning (Allen and Unwin, 1965) ad!yla, alan!nda otorite olarak görülen bir ders kitab! yay!nlam!" ve ard!ndan ö rencileriyle birlikte denemelerden olu"an bir cilt derlemi"tir (Tropical Development 1880-1913, Allen and Unwin, 1970). Ayn! zamanda, kamuya yönelik konu"malar!ndan olu"an üç setlik kitap yay!nlam!"t!r. Bu kitaplar!n her biri, çok geni" bir yelpazede yer alan konular! çok k!sa bir "ekilde ele almas!yla dikkat çekmektedir. 1969 Wicksell Konferanslar! ile 1978 Janeway Konferanslar!, ticaret ve kalk!nma ile ilgili ara"t!rmalar!n!n ana hatlar!yla ili"kili oldu undan a"a !da ele al!nacakt!r1. Politics in West Africa (Oxford University Press, 1965) ad!yla yay!nlanan Whidden Konferanslar!, Bat! Afrika ba lam!nda demokrasi ve kalk!nma aras!ndaki ili"kinin önemli konular! üzerinde durmaktad!r. Bu Konferanslar, politika bilimine de erli katk!larda bulunmas!n!n yan!nda, yazar taraf!ndan liberal de erlere yönelik samimi ba l!l! !n! sergilemesi ve tek-partili ülke iddias!n! reddetmesi bak!m!ndan da hat!rlanmaya de erdir. Onun bu görü"lerinin, “kalk!nma için diktatörlük” fikrini destekleyen Bat!l! entelektüeller taraf!ndan okunmas! gereklidir.
II – Isaiah Berlin’in, dü"ünürleri “kirpiler” ve “tilkiler” olarak ay!ran me"hur s!n!fland!rmas!ndaki terimleriyle, Lewis "üphe götürmez bir "ekilde kirpidir. 1954 y!l!nda yazd! ! “S!n!rs!z Emek Arz! Yoluyla Ekonomik Kalk!nma” (Economic Development with Unlimited Supplies of Labour) adl! makalesinde çok önemli bir fikir ileri sürmü"tür. Onun daha sonraki çal!"mas!, ki do rusu kalk!nma ekonomisi literatürünün büyük bir parças!d!r, büyük ölçüde bu ana fikrin anlam! ve sonuçlar! üzerinde gerçekle"en geni" yorumlar olarak görülebilir. Hatta, tek bir makalenin bütün bir alan! hakimiyeti alt!na al!nd! ! gibi bir dü"ünce de rahatl!kla akla gelmektedir. Çal!"man!n önemi dolay!s!yla, bu makalede önemli bir alan! bu yaz!n!n içeri ini incelemeye ay!rmak gerekli olacakt!r.
Kabaca ifade edilecek olunursa, ekonomiye üç farkl! yakla"!m söz konusudur. Bunlar, Klasik, Keynesyen ve Neoklasik’tir. Marksist yakla"!m, buradaki amac!m!z bak!m!ndan Klasiklere yak!n oldu undan, ayr! bir "ekilde ele
al!nmayacakt!r. Keynesyen yakla"!mda, has!la / ç!kt!, herhangi bir arz faktörü ya da emek ve sermaye taraf!ndan de il, ancak efektif talep eksikli i taraf!ndan s!n!rlanmaktad!r. Biz her ne kadar, günümüzde ekonomi tam istihdama yakla"t! !nda ne yap!lmas! gerekir sorusu hakk!nda net bir cevaba sahip de ilsek de, bunun çaresi, özellikle de derin bir depresyon döneminin ortas!nda, çok aç!kt!r. Tam istihdam halinde, hem i"gücü hem de sermaye k!tt!r ve neoklasik yakla"!m, marjinal verimlilik ilkesi prensibi do rultusunda her iki faktörü de ödüllendirmeyi kararla"t!r!r. Lewis, yüksek oranda tam istihdam ve tam kapasite kullan!m! ko"ullar! alt!nda i"leyen, entegre i" piyasalar!na sahip olan geli"mi" endüstriyel ekonomiler için bu yakla"!m! yararl! bulmaktad!r. Ancak, az geli"mi" ülkeler için, klasik metoda geri dönmeyi daha uygun bulmaktad!r.
Klasik metot, vas!fs!z i"gücü için, biyolojik anlamda “geçim gereksinimlerini” de il de, sosyal sözle"me ile belirlenen reel bir ücret oran!n! "art ko"maktad!r. Böylece Lewis, geli"mi" ülkeler için de il de, az geli"mi" ülkeler için reel ücretlerin d!" kaynakl! oldu uyla ilgili olarak Sraffa ya da Cambridge görü"üne uyumluluk göstermektedir.
Lewis’in, “dual bir ekonomi” olarak gördü ü az geli"mi" ülkeler, “kapitalist” ve “geleneksel” sektör olarak iki k!s!md!r. “Geleneksel” sektörde, i"gücü, esasen kendi ba"!na çal!"anlardan, k!rsal alanda aile çiftliklerinde ya da küçük ticari i"lerle u ra"anlardan, ev hizmetçili i, feodal u"akl!k ve benzeri "ekillerde hizmet i"lerinde bulunanlardan olu"maktad!r. #stihdam!n amac!, ister kendi ba"!na çal!"anlar, ister aile üyeleri, isterse ücretle çal!"anlar olsun, temel olarak tüketimdir. Di er yandan, “kapitalist” sektörde istihdam!n amac!, yat!r!m!n kayna ! olan ve bu yolla gelecekte daha fazla istihdam demek olan, kar yaratmakt!r. Lewis, bu çal!"mas!nda aç!k bir "ekilde, Adam Smith’in “üretken” (productive) ve “üretken olmayan” (unproductive) i"gücü aras!ndaki ayr!m!ndan yararlanmakta ve Lewis’in bu konuda Smith’i yorumlamas!, Myint’in (1948, 5. Bölüm) çok önemli kuramsal çal!"mas!yla da uyu"maktad!r. Myint, Smith’in üretken i"gücünü tercih etmesinin, “materyalistik yan!ltmaca”dan kaynaklanmad! !n!, aksine durgunlukla ba"a ç!kabilmek için büyümeyi destekleyici bir arzudan kaynakland! !n! ifade etmektedir. Bu anlamda, tabi ki üretken i"çi “kapitalist” i"çi olarak ifade edilebilir ve bu model 1920-30’lu y!llardaki Sovyetler Birli i ile günümüzün komünist Asya ülkelerine de oldukça uygundur.
“Kapitalist” sektörde d!"sal bir veri olarak reel ücret, “geleneksel” sektördeki mevcut alternatif kazançlar! a"maktad!r, bundan dolay! kapitalist sektördeki istihdam, arz taraf!ndan de il de talep taraf!ndan bask!lanmaktad!r. Lewis, bu noktada, i"gücünün “s!n!rs!z arz!” (unlimited supplies of labor)’ndan bahsetmektedir. Ücret ve teknoloji mevcut halleriyle kabul edildi inde, kapitalist sektörde istihdam düzeyini sermaye sto unun hacmi belirlerken, sermaye-emek oran!n! ve kar oran!n! ise kar maksimizasyonu belirlemektedir. Di er yandan, Lewis, tüm ücretlerin tüketime harcand! !n!, bu nedenle tasarruflar!n tek
kayna !n!n karlar oldu unu öner sürerken, bir Klasik gibi dü"ünmektedir. Onun modelinde büyüme oran!, von Neumon modelinde ya da Kaldor-Robinson Cambridge teorisinde oldu u gibi, kar oran!na ve karlardan tasarruf e ilimine e"ittir. #"gücü talebi, nüfus art!"!ndan daha h!zl! bir "ekilde geni"leyebilmektedir. Bunun nedeni, küçük hacimli tar!msal faaliyetler, k!rsal i"sizler ve kad!nlar!n artan oranda i"gücüne kat!l!m oranlar! (tüm bunlar, her zaman kullan!labilecek bir i"gücü deposu olu"turmaktad!r) gibi nedenlerle reel ücretlerin yükselmemesidir. Bu deponun tüketilece i tek bir durum vard!r; o da, talep ve arz taraf!ndan içsel nedenlerle belirlenen tek bir ücret düzeyinin geçerli oldu u bütünle"tirilmi" bir i"gücü piyasas!n!n varl! !d!r. Bu noktada ekonomi geli"mi"tir ve Neoklasik yakla"!m ortaya ç!km!"t!r.
Reel ücret, klasik Sanayi Devrimi ça ! olan 1780’den 1840’a kadar iki nesil boyunca hemen hemen sabit kald! !ndan, #ngiltere’de ekonomik tarihçe bu modele çok uygundur. Buna benzer di er örneklerin bulunmas! da mümkündür. Bununla birlikte, günümüzün geli"en ülkelerinde, reel ücret oranlar!n!n genellikle yükselmekte oldu u gözlenmektedir. K!sa dönemde arz! çok s!n!rl! oldu undan, yaln!zca çe"itli türdeki vas!fl! i"gücü için bunun olmas! beklenmektedir. Her an sabit olan, fakat zaman içinde geni"leyebilir durumda olan sermaye sto unun, hem “insan” hem de “fiziki” sermayeyi içerdi i ifade edilebilir. Vas!fl! i"gücü üzerinden elde edilen de er fark!, belirli türdeki fiziki sermayeden elde edilen rant benzeri gelirlerde oldu u gibi, e itim ve mesle i e itim yoluyla bu girdilerin arz!n!n geni"lemesini te"vik edebilir. Bu "ekilde, e er vas!fl! i"gücüne olan talep, vas!fs!z i"gücüne olan talepten daha h!zl! bir "ekilde artarsa, ki böyle bir durumun ekonomik geli"me süreci boyunca ortaya ç!kaca ! beklenebilir, ortalama ücret yükselecektir. Böylece, yaln!zca vas!fs!z i"gücü için reel ücret oran!n!n artt! ! bir ortamda, geli"mekte olan ülkelerdeki i"gücü piyasas!na ili"kin Lewis’in görü"ünün mü, yoksa Neoklasiklerin görü"ünün mü daha uygun oldu uyla ilgili bir problem ortaya ç!kabilir.
Belli bir aral! !n üzerinde, her durumda, cari bir reel ücret düzeyinde mükemmel derecede elastik bir i"gücü arz!na sahip olmak, Lewis’in yakla"!m!n!n ruhuna uygun dü"mektedir. Lewis, yaln!zca sendika bask!s! ya da hükümet müdahalesi gibi d!" güçlerin bir sonucu olarak zaman içinde ücretin art!"!na izin vermektedir. Yaln!zca Neoklasik yakla"!mda geçerlidir ki, reel ücrette art!", ancak orijinal ücret düzeyindeki talebin a"!lmas!yla ortaya ç!kmal!d!r. Hem k!rsal ve kentsel i"sizli in, hem de ço u az geli"mi" dünyada aç!k kentsel i"sizli in çok yayg!n olmas! nedeniyle, bu durumun ba da"t!r!lmas! güçtür2. Reel ücretin, verimlilik art!"lar!ndaki oran kadar artt! !n!, kar oran!n! sabit b!rakt! !n! iddia etmek, mant!kl! bir hipotezdir. Kentsel i"sizlikle ilgili popüler Harris –Todaro (1958) modeline e"lik eden çok say!da ara"t!rma, alternatif k!rsal kazançlar!n haricinde, kentsel sektörde
d!"sal bir etkiyle belirlenmi" reel ücreti do rularken Lewis’i takip etmektedir. Bu ücret, kentsel-k!rsal ücret farkl!l! ! ile ilgili i"sizlik olas!l! ! taraf!ndan dengelenen bir göç ak!m!n! te"vik etmektedir.
Lewis, “ekonomik kalk!nma teorisinde temel sorun”u aç!klamaya çal!"!rken, bu modelinin amac!n! dikkate almaktad!r. Onun için, daha önceleri ulusal gelirinin yüzde 4 ya da 5’ini ya da daha az!n! tasarruf eden ve yat!r!ma dönü"türen bir toplumun, kendisini ulusal gelirinin yüzde 12 ya da 15’i hatta daha fazlas! oran!nda gönüllü tasarruf yapan bir ekonomiye dönü"türmesi sürecini anlamak önemlidir. O’nun modeli, bu gerçe i, herhangi bir veri gelir tipinin tasarruf e ilimindeki bir art!"!n sonucu olarak de il, aksine “kapitalist” sektörün görece geni"lemesiyle birlikte ortaya ç!kan karlar!n payla"!m!ndaki art!"!n bir sonucu olarak de erlendirmektedir. Chenery & Syrquin (1975), bu temel hipotezi destekleyici yöndeki çal!"malar!n ekonometrik sonuçlar!na i"aret etmektedir. Bu sonuçlara göre, “tasarruf sahiplerinin gelirlerinin görece olarak ulusal geliri art!rmas! nedeniyle, tasarruflar görece olarak ulusal geliri yükseltmektedir.”
“Kapitalist” sektörün kökenleri, teknolojik de i"im oran!n!n ve karlardan elde edilecek tasarruf oran!n!n belirleyici faktörleri olduklar!ndan, bu modelin alan!n!n d!"!nda kalmaktad!r. Bunlar, aç!k bir "ekilde her ülkenin kendi özel tarihi ko"ullar!na ve bir disiplin olarak ekonominin alan! d!"!nda kalan geni" kapsaml! sosyal ve kültürel güçlere ba l! olacakt!r3. Hangi nedenle olursa olsun, bir kez bu süreç ba"larsa, “kapitalist” sektördeki büyüme oran! sabit kalsa bile, ekonomideki büyüme bir bütün olarak h!zlanacakt!r. Bu ko"ullarda, büyüme oran! durmadan artacakt!r; ancak, bu art!" azalan bir oranda gerçekle"ecektir. Bunun nedeni, büyümenin kapitalist sektörün büyüme oran! taraf!ndan s!n!rland!r!lm!" olmas!d!r.
Bununla birlikte, sonuçta s!n!rs!z emek arz! ko"ullar! bir sona ula"acakt!r. Böylece, büyümenin, bütünle"tirilmi" bir i"gücü piyasas! ve sabit bir tasarruf oran! öngören neoklasik bir model taraf!ndan yönetildi i dü"ünülebilecektir. Ba"lang!çta, sermaye büyüme oran! büyümenin do al oran!n! (nüfus art!"! art! i"gücünü art!r!c! teknik de i"im) a"acakt!r. Bu nedenle, bu a"amada büyüme oran!, a"a !da aç!klanan durumla s!n!rlanarak asimptotik olarak do al orana yakla"maktad!r.
Bu yüzden, iki model birlikte, büyüme oran!nda “uzun bir sal!n!m” (long swing) tahminine yol açacakt!r. Bu "ekilde uzun sal!nan sarkaç, s!f!ra yak!n bir düzeyden ba"lamakta ve kapitalist sektörün büyüme oran! taraf!ndan getirilen bir limite kadar ula"makta ve daha sonra do al oran taraf!ndan belirlenen daha dü"ük bir alt s!n!ra kadar inmektedir. Bu sal!n!mda, Lewis modeli birinci k!sm!, neoklasik model ise ikinci k!sm! ilgilendirmektedir. Ki"i ba"!na sermaye düzeyleri ile büyüme oranlar!n!n i"aretlendi i bir grafikte, Banglade", Burma ve Nepal gibi dü"ük büyüme oran!na sahip çok yoksul ülkeler ve Brezilya, Kore ve Tayvan gibi çok
3 Bununla birlikte, Theory of Economic Growth adl! kitapta bu konular geni" "ekilde tart!"!lmaktad!r.
yüksek büyüme oranlar!na sahip orta düzeyde gelire sahip ülkeler ile Almanya ve ABD gibi büyümenin % 3-4 oran!nda gerçekle"ti i zengin ülkelerde, tersine dönen U biçimli bir örnek sergiledi i için, çapraz kesit yoluyla elde edilen veriler bu tahmini do rulamaktad!r. Birçok olgun ülkenin bir zaman serisi temeline dayal! tecrübesi de bu örne e uygun dü"ebilecektir. Ancak, teknolojik ilerleme oran!nda ortaya ç!kabilecek sürekli bir art!" dolay!s!yla, resim çok da aç!k de ildir.
III – Görebildi imiz kadar!yla, Lewis ve Neoklasik yakla"!mlar aras!ndaki ili"ki, “modern ekonomik kalk!nma”n!n karakteristik özelliklerini aç!klamada tamamlay!c! bir parçad!r. Bu yakla"!mlar, ayn! olguyu aç!klamaya çal!"an farkl! hipotezler de ildir. Tamamlay!c!l!k durumu, hem Lewis hem de Solow, Swan ve öne ç!km!" di er neoklasik yazarlar (Meade ve Hicks gibi) taraf!ndan da aç!k bir "ekilde ifade edilmi"tir. #stihdam! verili olarak kabul etme ve ücreti belirleme ya da ücreti verili olarak kabul etme ve istihdam! belirleme hususu, iki farkl! z!t vakad!r ve zamana ve yere göre kendi durumuna uygun uygulama biçimi kazanacakt!r.
O halde, Lewis’in modeli niye yo un bir "ekilde tart!"!lmaktad!r? Bunun ço u nedeni, k!rsal sektörde i"gücü ve onun yeniden say!lmas! / hesaplanmas! süreciyle ilgili olarak 1954 tarihli makalesinde, Lewis’in yazd!klar!ndan do maktad!r. Onun modeli, s!f!r marjinal verimlilik anlam!na gelen k!rsal sektördeki “gizli i"sizli in” (disguised unemployment) gerekli oldu unu belirtmektedir. Lewis, her ne kadar bu belli özel durumu aç!klamalar!nda ve örneklerinde s!k s!k kullanm!" olsa ve bu ifadenin Hindistan, M!s!r ve Jameyka gibi dünyan!n belirli k!s!mlar!n! içine ald! !na inansa da, orijinal makalesinde bunu aç!k bir "ekilde reddetti ine i"aret etmektedir. Bu nedenle, bu olgu ampirik olarak do rulanmam!" olarak görülse de, “s!n!rs!z arz” terimiyle, onun ifade etmek istedi i tek "ey, d!" kaynakl! bir veri ücret düzeyinde ortaya ç!kan bir emek arz! fazlas! oldu undan, onun modeli uygulanamaz olarak görülmemelidir.
Lewis’in modeline yönelik ele"tirilerin bir k!sm!, kapitalist sektörde reel ücretleri endojen / içsel yapmaya çal!"t! ! görü"ünden kaynaklanmaktad!r. Modelde, aç!k bir "ekilde belirtildi i gibi, Lewis, reel ücretlerin içsel olmas!n!, k!rsal sektörde geçerli olan alternatif kazançlar!n birtak!m fonksiyonlar! olarak görmektedir. Popüler bir senaryo, toplam ürünü kendi üyeleri aras!nda e"it bir "ekilde da !tan ve kendi topra !na sahip olan tar!mdaki ailelerin gerçekle"tirdi i tar!msal faaliyetlerdir. Böylece, köysel tar!m yoluyla elde edilen ortalama ürün, kapitalist sektörde ücret haline gelmektedir. %ayet k!rsal sektörde toprak bereketli ise, bu durum mükemmel derecede elastik bir arz e risini ortaya ç!kartabilmekte, böylece de ortalama ve marjinal ürün birbiriyle uyumlu olmaktad!r. Bu durumda, i"gücü piyasas! ile ilgili Lewis modeli ve Neoklasik model özde" hale gelmektedir. Bu durumdan yola ç!k!l!rsa, kapitalist sektöre “s!n!rs!z i"gücü arz!” yaratan faktör, “s!n!rs!z toprak arz!”d!r. Çok geni" bir yelpazedeki tarihsel olaylara uygulanabildi inden, bu, ak!lda tutulmas! gereken enteresan bir örnektir. Mesela
ABD’de 19. yüzy!l!n sonuna kadar, sanayi ücretlerinin taban!, o devirde “40 hektar tar!m arazisi ve bir kat!r” (forty acres and a mule) "eklinde tabir edilen ve i"gücünün minimum düzeyde kazanabilece i paray! ifade eden bir mebla ile ölçülmektedir.
Bununla birlikte, günümüzde yo un nüfusa sahip olan az geli"mi" ülkeler örnek olarak al!n!rsa, arazi, k!rsal kesimde k!t bir faktördür, bu nedenle ortalama ürün marjinal ürünü a"maktad!r (i"gücü girdisindeki art!"lara cevap olarak her ikisi de azalmaktad!r). Bu ko"ullar alt!nda, e er tar!mda ücret, marjinal ya da ortalama verimlilik temeline göre endojen / içsel olarak belirlenmi"se, kapitalist sektöre yönelik i"gücü arz e risi yukar!ya do ru e imli olacakt!r. E er bir de k!rsal alanlarda i"gücü azalt!ld! !nda toplam ç!kt!da bir de i"ikli e yol açmayan, aksine say!lar! azalan i"gücünün ki"i ba"!na dü"en pay!n! art!ran “gizli i"sizlik” varsa, bu durum tam da konuya uygun olacakt!r. Bu "ekilde, tar!mda “gizli i"sizlik”, kapitalist sektöre yönelen dikey i"gücü arz e risi için ne gereklidir ne de yeterlidir, aksine bu durum onunla uyumluluk göstermektedir.
Modeli için zaruri olmasa da, Lewis, aç!k bir "ekilde, yo un nüfusa sahip az geli"mi" ülkelerdeki i"gücünün büyük ölçüde s!f!r marjinal verimlili e sahip oldu una inanmaktad!r. “#"gücü” terimini aç!k bir "ekilde “ki"i” olarak kulland! !, bununla “çal!"ma saati”ni kastetmedi i bilinmektedir. Orijinal makalesinde bu olgunun ne zaman ortaya ç!kt! !ndan bahsetmektedir, "öyle ki: “… aile arazisi o kadar küçüktür ki, e er aile üyelerinden bir k!sm! ba"ka istihdam olanaklar! bulurlarsa, ailenin geri kalan üyeleri araziyi geçmi"te oldu u gibi ekebilirler (elbetteki geri kalan üyeler daha s!k! çal!"mak zorunda kalabilirler. Buradaki argüman, geri kalan üyelerin bu ko"ullarda daha fazla çal!"may! isteyebilecekleri önerisini içermektedir.)
Lewis, makalesinin bir sonraki cümlesinde, “bu durumun sadece k!rsal kesimle s!n!rl! olmad! !na” i"aret etmekte ve çok say!da kentsel örneklerden de bahsetmektedir (mesela pazardaki tezgahlar!n hepsi ayn! hacimde i" için rekabet etmektedirler, onlar!n tümü de il de yaln!zca bir k!sm! daha fazla sat!" yapmaktad!r). Bu nedenle, yak!n zamanlarda Jacob Viner’in gözlemi sonucunda ortaya ç!kan iddian!n ne kadar çarp!c! oldu unu görmek "a"!rt!c!d!r. #ddiaya göre, daha dikkatli "ekilde tohum seçimi, ekimi, bak!m!, biçimi ve toplanmas! ürün art!"!na imkan vermeyece inden, bu "ekilde faaliyet gösterecek herhangi bir çiftlik tasarlamak imkans!z olacakt!r4. “Ki"i” anlam!ndaki i"gücü ile “çal!"ma” anlam!ndaki i"gücü aras!ndaki farkl!l!k, “gizli i"sizlik” kavram!n!n mant! !yla birlikte ele al!nd! !nda hayati öneme sahiptir. Çal!"anlar!n say!s! mevcut haliyle kald! !nda, e er her bir çal!"an biraz daha fazla çal!"!rsa, has!la art!r!labilecektir (“çal!"ma saati”nin pozitif marjinal has!las!), lakin ek has!lat çok yetersiz kalaca !ndan ekstra
4 Lewis’in 1957 tarihinde yazd! !, ancak daha sonra yeniden bas!lan “Some Reflections on the Concept of Disguised Unemployment” makalesine bkz.: G. M. Meier (ed.),
çabaya de meyecektir. Bununla birlikte, baz! çal!"anlar i"ten ayr!ld! !nda, çal!"maya devam edenler ayn! i"gücü girdisini ve dolay!s!yla önceki has!lay! sa lad!klar!nda (“ki"i”nin s!f!r marjinal has!las!), yapt!klar! i"i çal!"maya de er bulabilirler. Bu cevap, Sen (1966) taraf!ndan gerçekle"tirilen de erli bir formel analizdeki bireylerin “rasyonel seçim”leriyle ve Lewis’in (1972) daha sonra yazd! ! kapsaml! bir çal!"mas!yla mükemmel derecede tutarl!l!k göstermektedir; ancak bu tutarl!l!k bo" zamanla tüketim aras!ndaki de i"toku"un, ba lant!l! bir aral!k boyunca sabit oldu u varsay!m!n!n k!s!tlanmas! yoluyla sa lanabilir.
Bu çal!"ma, az geli"mi" ülkelerde tar!msal sektörlerde “gizli i"sizli in” olup olmad! ! ve ne boyutlarda oldu u ile ilgili yo un tart!"malar!n gözden geçirilece i uygun bir ortam de ildir. Hem Hindistan’daki gizli i"sizli in % 25 oldu unu ifade eden ilk “tahminler”, hem de T. W. Schultz’un 1918’deki grip salg!n!n!n tar!m has!las!nda bir dü"ü"e yol açt! ! ile ilgili örne inin de gösterdi i gibi konuyu çürütücü iddialar, dikkatli yorumlanmas! gereken hususlard!r5. Öte yandan, bir bütün olarak yakla"!lacak olunursa, çok büyük ölçekteki “gizli i"sizli in” çok büyük gizli geli"me potansiyeline sahip oldu u yönündeki iyimserli in abart!lm!" oldu u görülmektedir. Bu durum, “büyük bir tazyik” (a big push) arac!l! !yla yoksullu un k!s!r döngüsünün k!r!laca !n! öne süren Nurkse (1953) ve Rosenstein-Rodan (1943)’!n teorilerini sakatlamaktad!r, ancak daha önceden ifade edilen Lewis’in yakla"!m!, kalk!nman!n nas!l ve neden ba"lad! !n! aç!klamaya kalk!"mad! ! için herhangi bir yara almamaktad!r. Lewis, kendisini, geleneksel bir ekonomiden olgun bir sanayi ekonomisine geçi" sürecini biçimsel aç!dan analiz etmekle s!n!rlam!"t!r.
Bu makalenin boyutu, Lewis’in çal!"mas!n! devam ettiren çok say!daki yazar!n tart!"malar!na da olanak vermemektedir. Jorgenson (1961), do as! itibariyle neoklasik olan alternatif bir “dual ekonomi” yakla"!m! ortaya koymaktad!r. Ranis & Fei (1964) ise, de i"ik saflara göre dualizmi ve geçi"i ayr!nt!l! olarak tart!"an bir yakla"!m sunmaktad!r. Ayr!ca, Dobb (1960) ve Sen (1960)’in monografilerinde de ifade edildi i gibi, tar!mdaki i"gücünün marjinal has!las!n! a"an reel ücretlerin sözkonusu oldu u bir ekonomide, i"gücünün uygun gölge ücreti ile ilgili olarak ve kalk!nma projeleri için teknik tercihi ile ilgili çok say!da çal!"ma vard!r. Bu çal!"malar!n ço u, kalk!nmakta olan ülkelerde pratisyenlere / uygulamada bulunanlara yönelik olarak Little & Mirrlees (1969) taraf!ndan OECD için ve Dasgupta, Marglin & Sen (1972) taraf!ndan UNIDO için haz!rlanan maliyet-fayda analizini aç!klayan etkili kitapç!klar!n içinde yer alm!"t!r. Dual ekonominin iki sektörü aras!ndaki d!" ticaret hadleri ile ilgili sorun da yo un bir literatürün ortaya ç!k!"!na yol açm!"t!r. Bu literatür, Erlich (1960) taraf!ndan “primitif sosyalist birikim” (primitive socialist accumulation) olarak tan!mlanan konu ile ilgili olarak 1920’lerde Sovyetler Birli i’nde Bukharin ve Preobrazhenski aras!nda gerçekle"en
5 Teori ve kan!tlar!n kritik de erlendirmeleri için bkz.: Myrdal (1968, Ek 6), Wellisz (1968) ve Bhagwati & Chakravarty (1969).
etkileyici tart!"malarla ba lant!l!d!r. Bu konu, Hornby (1968), Bardhan (1970) ve Findlay (1973)’!n zamanlararas! planlama modelleri ba lam!nda tart!"!lm!"t!r. Dual ekonominin Ramseyci optimal tasarruf modelini Dixit (1968) sa lam!"t!r. Lewis’in çerçevesi birçok tarihi olaya da ba"ar!l! "ekilde uygulanm!"t!r. Örne in, Kindleberger (1967) taraf!ndan yap!lan bir analiz, Avrupa’n!n sava" sonras! büyümesinde güneydeki az geli"mi" bölgelerde ya"ayan i"gücünün “s!n!rs!z arz!”n!n rolüne vurgu yapmaktad!r.
IV – Bu bölüm, Lewis’in ticaret–kalk!nma ba lant!s! ile ilgili görü"lerini ara"t!rmaktad!r. Bu konu, kalk!nma sürecinin, mal, faktör ve teknolojinin ulusal s!n!rlar! a"an hareketlili inden birçok "ekilde etkilenmesi dolay!s!yla hayati bir öneme sahiptir. Lewis, tezini öne sürdü ü çal!"mas!nda ve kalk!nma planlamas!yla ilgili ders kitab!nda, ticaret ile büyüme aras!ndaki ili"ki üzerine çok yerinde gözlemlerde bulunurken, onun en orijinal görü"lerine 1954 y!l!nda yazd! ! ufuk aç!c! tebli inin aç!k ekonomi ile ilgili özet bölümünde rastlanmaktad!r. Fikirlerinde zaman içinde ortaya ç!kan geli"me, 1969’daki Wicksell Konferans!’nda büyük ölçüde övülmesine ra men, kapal! ekonomi ile ilgili uzunca yaz!lm!" birinci bölümle tezat te"kil edecek "ekilde, makalenin bu k!sm!nda büyük ölçüde ihmal edilmi"tir. Marshal’!n, ticaret ile ekonomik kalk!nma aras!ndaki ili"ki üzerinde duran me"hur gözlemlerine ra men, bu durum, hiç "üphesiz ticaret teorisi ile ekonomik kalk!nma çal!"mas! aras!ndaki talihsiz ayr!m! yans!tmaktad!r.
Lewis, 1954 y!l!nda yazd! ! makalesinde, ilk kez Romen yazar Manoilesco (1931) taraf!ndan ileri sürülen iddiay! ba !ms!z olarak geli"tirmektedir. Manoilesco’nun iddias!, sanayideki ücretlerin tar!ma nazaran fazla oldu u sav!ndan hareketle, az geli"mi" ülkelerde koruman!n hakl! oldu unu ifade etmektedir. Lewis’in analizine göre, imalat sanayinde i"gücünün marjinal has!las!, g!da sanayindeki ortalama has!laya e"ittir, bunun nedeni tar!mla u ra"an ailelerin payla"!m!n!n (sosyal optimum, payla"!m!n marjinal has!laya e"it olmas!n! gerektirmektedir) az olmas!ndand!r. Bu nedenle, imalat sanayinin has!las!n! geni"letmek ve g!da sanayinin has!las!n! daraltmak amac!yla fiyat mekanizmas!na müdahale durumu sözkonusu olmaktad!r. Manoilesco’nun iddias!, Hagen (1958) taraf!ndan gözden geçirilmi" ve daha sonra optimal müdahale teorisi ba lam!nda Bhagwati & Ramaswami (1963) ile Johnson (1965) taraf!ndan devam ettirilmi"tir. Kolayca gösterilebilir ki, has!laya yönelik sübvansiyon / destek “ikinci en iyi” müdahale iken, imalat sanayine ücret sübvansiyonu en ideal oland!r ya da “ilk en iyi” müdahaledir. Uygulanacak bir tarife / vergi, imalat sektöründe has!lan!n yükseltilmesine gerçek etkide bulunacak, ancak tüketimi k!s!tlayacakt!r ve böylece müdahalenin hiç olmad! ! bir durumla kar"!la"t!r!ld! !nda, refah! ya art!racak ya da azaltacakt!r. Lewis, müdahalenin en iyi nas!l yap!laca ! konusunu incelememi"tir, ancak belli "artlar alt!nda laissez-faire (b!rak!n!z yaps!nlar, b!rak!n!z geçsinler) anlay!"!na uygun dü"meyen tarifeleri aç!k bir "ekilde desteklemektedir.
1954’teki makalesinde belirtilen ve Wicksell Konferans!’nda geni"letilen di er model, Manoilesco’nun iddias!yla ilgili olan modelden daha orijinaldir ve daha ilginçtir; ve tamamen farkl! politika önerileri getirmektedir. Bu öneri, çok basit fakat yarat!c! Ricardo-Graham modelidir. Modelde iki bölge ve üç ürün vard!r, her bölge iki ürün üretmektedir, bu ürünlerden bir tanesi her ikisinde de ortakt!r. Bu yüzden bir bölge (Kuzey) Çelik ve G!da üretirken, di er bölge (Güney) Kahve ve G!da üretmektedir. Her iki bölge de üç mal! tüketmektedir. Her bölge, üretti i iki ürünle ilgili lineer (do rusal) bir dönü"üm e risine sahiptir, böylece hem Çelik’in hem de Kahve’nin görece fiyatlar! G!da’daki ko"ullar taraf!ndan belirlenecektir. Her iki bölge aras!ndaki ticaret hadleri, talep ko"ullar!ndan ba !ms!z olarak, lineerlik (do rusall!k) varsay!m! dolay!s!yla, ancak G!da’daki görece i"gücü verimlilikleri taraf!ndan belirlenecektir. Böylece, "ayet Güney’de 1 çal!"an 1 G!da ya da 1 Kahve üretirken, Kuzey’de 1 çal!"an 5 G!da ya da 1 Çelik üretirse, mal ticaret hadleri (commodity terms of trade) 1 Çelik’e kar"!l!k 5 Kahve olacak ve çift faktör ticaret hadleri (double factoral terms of trade) ise 1 birim Kuzey çal!"an!na kar"!l!k 5 birim Güney çal!"an! olacakt!r. Çift faktör ticaret hadlerinde birim olarak ortaya ç!kan bu farkl!l!k, Lewis taraf!ndan G!da’da i"gücü verimlili indeki e"itsizlik "eklinde aç!klanm!"t!r (Marksist yazar Emmanuel (1972) “e"itsiz mübadele” (unequal exchange) olarak adland!rm!"t!r bu durumu). Bu e"itsizlik, Güney’deki geleneksel metotlar!n devam!n! ve Kuzey’de makinele"me ve kimyasal gübre olarak somutla"an modern bilim uygulamalar!n! yans!tmaktad!r.
E er verimlilik de i"iklikleriyle ilgili baz! gerçekçi de erlendirmeler yap!l!rsa, model, zaman üzerinden ticaret haddi sürecini analize uygulanabilecektir. Çelik’teki verimlili in, Kahve’nin verimlili inden daha h!zl! bir "ekilde artaca !n! bekleyebiliriz. Öyle ki, di er "eyler e"it oldu unda, Güney lehine ticaret haddinin geli"tirilmesi gere ini ortaya ç!karmaktad!r. Ancak, Lewis’in i"aret etti i gibi, uygun kar"!la"t!rma, Kuzey’de Çelik ve G!da’daki, Kuzey’de ise Kahve ve G!da’daki verimlilik süreçleri aras!ndad!r. Lewis, Wicksell Konferans!’nda, Kuzey’de Çelik’teki büyümenin G!da’daki büyümeden daha yava" bir "ekilde gerçekle"irken, Güney’de Kahve’deki büyümenin G!da’daki büyümeden daha h!zl! oldu unu gösteren verilere at!fta bulunmu"tur. Bu nedenle, Çelik’in fiyat! Kahve’nin fiyat!na uygun olarak yükselmektedir, bunun anlam! mal ve buna benzer "ekilde çift faktör ticaret hadlerinin zaman içerisinde Güney’in aleyhine dönmesidir. Lewis, bu nedenle, ticaret hadlerinin düzenli olarak bozulmas! tezinin (bu tez, Prebisch (1950) ve Singer (1950)6’la ilgilidir) modifiye edilmi" bir biçimi ile ilgili bir argüman sa layabilmektedir.
Tekstil’i Kahve ile yer de i"tirdi imizde, bu modelde hiçbir"eyin de i"memi" olaca !na dikkat edin. Böylece, emek–yo un imalat sanayi ihracat!n!n geli"imi, uzun
6 Ticaret haddiyle ilgili olarak Lewis’in modelinin ve onun modelinin Prebisch, Singer ver di erleri taraf!ndan gerçekle"tirilen çal!"ma ile ilgisinin detayl! bir analizi için bkz.: Findlay (1979).
dönemde az geli"mi" ülkeler için Lewis’in uygun gördü ü bir strateji de ildir. Bunun nedeni, Lewis’in bunu dü"ük–ücretli i"gücü (geçimlik sektörde dü"ük verimlili i yans!tmaktad!r) temeline dayal! kar"!la"t!rmal! üstünlü ün ebedile"tirilmesi olarak görmesidir. Bu nedenle, Lewis’in tavsiye etti i strateji, fiziki sermayeye ve insan sermayesine yat!r!m, teknolojik de i"im ve hükümet yard!m! yoluyla G!da’da verimlili in yükseltilmesidir. Az geli"mi" ülkeler "imdilerde artan oranda g!dan!n daha geni" oranda ithalatç!s! durumuna geldiklerinden, izlenmesi gereken strateji ithal ikamesidir. Ancak, genellikle bu stratejiyle ilgili olarak imalatç!lara atfedilen öneme oldukça farkl! bir cepheden yakla"!lmaktad!r.
Bu noktada, Model A olarak ifade edilebilecek orijinal model (“kapitalist” sektörün görece geni"lemesini kalk!nman!n yolu olarak vurgulayan model) ile Model B olarak ifade edilecek halihaz!rdaki model (“geleneksel” sektörde verimlilik düzeyinin art!"!n!n önemini vurgulayan model) aras!nda aç!k bir uyu"mazl!k sözkonusudur. Böylece, Lewis, Model B’yi temel alarak ileri sürmektedir ki, zengin ülkelere temel ürünler yerine imalat ihraç eden az geli"mi" ülkeler, yaln!zca “bir ba !ml!l! ! di er bir ba !ml!l! a de i"ir”, bunu yapacaklar!na e er G!da’da verimlili i art!rmaya yo unla"!rlarsa, ücret düzeyini yükseltebilecekler ve ticaret hadlerini geli"tirebileceklerdir. Bununla birlikte, Model A ba lam!nda “geçimlik sektör daha verimli oldu u için reel ücretlerin Charybdis’inin7 yüksek oldu undan” bahsetmektedir. Bu durum, kar oranlar!nda bir dü"ü"e ve bundan dolay! da “kapitalist” sektörün geni"lemesinde bir yava"lamaya yol açmaktad!r. Bu aç!k çeli"kilerin ana nedeni, Model A’n!n dinamik fakat kapal! olmas!, Model B’nin ise aç!k fakat statik olmas!d!r. Alternatif kalk!nma stratejileri dü"ünmeye uygun bir yap! (G!da’da imalat sanayi ürününün ihrac! ya da ithal ikamesi gibi), ancak aç!k dual ekonomilerin dinamik modelleri taraf!ndan sa lanabilecektir. Buna ili"kin örnekler Hornby (1968), Bardhan (1970), Inada (1970) ve Findlay (1973, 2. Bölüm)’!n çal!"malar!nda bulunabilecektir. Her ülkenin izleyece i do ru politika, hem iç hem de d!"a yönelik olan karma"!k bir k!s!tlamalar setine ve zaman içinde sosyal tercihlere ba l! olacakt!r. Model A ve Model B, kabaca türeyebilecekleri geçerli politika sonuçlar!n! mümkün k!lan yeterli yap!ya sahip de ildir.
Lewis’in yaz!lar!, “kalk!nman!n motoru” olan ticaretin etkinli i hakk!nda oldukça kökle"mi" bir "üphecilik üzerine oturmaktad!r. Belki de bunun nedeni, 1930’lu y!llardaki Büyük Buhran’!n bizzat içinde ya"anm!" olan deneyimdir ve Lewis’in daha sonraki y!llarda yay!nlad! !, Buhran’!n devasa etkilerinden bahseden Economic Survey 1919-1939 adl! çal!"mas!d!r. Öyle ki, “planlay!c!, zarar!na olacak "ekilde d!" ticareti ihmal eder” benzeri çok say!da ifadenin onun yaz!lar!nda bulunabilmesine ra men, Lewis genellikle iç piyasa merkezli kalk!nmay! desteklemekte ve Lewis’in “dengeli büyüme” (balanced growth) stratejisi,
7 Çevirenin Notu: Sicilya sahiline yak!n ve klasik mitolojide kad!n canavar olarak "ah!sland!r!lan tehlikeli bir girdap.
görünürde bu sonla tasarlanmaktad!r. Büyüyen bir ekonomide çe"itli sektörlerde arz ve talep aras!ndaki dengesizlik, ticaret aç! !na ve görece fiyatlarda keskin de i"ikliklere (bu durum, gelir da !l!m! üzerindeki sonuçlar! itibariyle potansiyel olarak y!k!c!d!r) yol açacakt!r.
Lewis, “Adam Smith’in #ki Yüzüncü Y!ldönümü” için yazd! ! denemesinde, Sanayi Devrimi’nin dünyan!n tümü için 2 seçenek sundu unu ifade etmektedir. Bu seçenekler; ya kendi teknolojik devrimini yaparak #ngiltere’yi taklit etmektir; ya da birincil ürünlerini yeni metotlarla üretilen imalat sanayi mallar!yla de i"mek suretiyle #ngiltere ile ticaret yapmakt!r8. Ticaret seçene ini benimsemek daha kolayd!r, ancak büyümenin gerçek motoru iç dinamiklere dayal! olmal!d!r ve bu da ancak bir ülkenin kendi kendine sanayi ve tar!m devrimi gerçekle"tirmesiyle yerine getirilebilir. Myint’in bu denemeyle ilgili yorumunda ifade edilmektedir ki, iki seçenek aras!ndaki kontrast abart!lmaktad!r. Birbirlerine alternatif olmaktan çok, ticaret ve teknolojik taklit, kar"!l!kl! olarak her iki ülkeyi de güçlendirebilir ve Japonya örne ine bak!ld! !nda ya da daha yeni olarak Kore ve Tayvan örneklerine bak!ld! !nda, böyle de olmu"tur. Çin’in günümüzdeki pragmatik / faydac! lideri de bu gerçe i anlam!" gibi gözükmektedir. Elbette ki, ticaretin kendi ba"!na geri kalm!" bir ülkeyi modern bir geli"mi" ülkeye dönü"türmeye yetmeyece i do rudur. Hatta, örne in ihracat sektörüyle ba lant!s! olan “feodal” toprak sahiplerinin politik gücünün art!r!lmas!n!n önüne büyük ihtimalle engeller dahi koyabilecektir. Ne var ki, günümüz az geli"mi" ülkeler ba lam!nda, ticaret ve büyüme aras!nda pozitif bir i"birli i oldu una dair bol miktarda delil vard!r. Bu deliller, Little, Scitovsky & Scott (1970), Diaz Alejandro (1975) ve Bhagwati (1978) taraf!ndan bu alanda gerçekle"tirilen de erli amprik ara"t!rmalardan elde edilebilmektedir.
V – Az geli"mi" ülkelerin ekonomik problemlerini ara"t!ran bir ki"i olarak Lewis’in itibar! ve otoritesi, büyük ölçüde onun bu problemlere daima dünya ekonomisinin bir bütün olarak geli"mesi ba lam!nda bakmas! gerçe inden kaynaklanmaktad!r. Bu bak!" aç!s!, do al olarak Lewis’in dünya ekonomisin “merkezi” olarak adland!rd! ! kalk!nm!" ülkelerin ekonomik tarihçelerine ve bu ülkelerin “periferi” ile ili"kilerine dair derin bir bilgi gerektirmektedir. Economic Survey 1919-1939 adl! çal!"mas!nda, sözkonusu y!llarla ilgili görü"lerini sunarken büyük ölçüde di er yazarlar!n çal!"malar!ndan istifade etmi", fakat sonraki y!llarda bilimsel çabalar!n!n büyük ço unlu unu kantitatif ekonomi tarihçesi alan!na adam!"t!r. Ad! hiçbir zaman “Cliometrics*” ile ili"kilendirilmemi" olsa da, özellikle “World Production, Prices and Trade 1870-1960” hakk!nda 1952 y!l!nda yazd! ! makalesinin !"! !nda (bu makalede, dünya imalat, g!da ve temel ürünler üretimi ve
8 Bkz.: Lewis (1976).
* Çevirmenin Notu: Cliometrics, “ileri matematik kavramlar ve bilgisayar teknikleri ile istatistiki bilgilerin kullan!lmas!yla elde edilen iktisat tarihi çal!"mas!” olarak ifade edilmektedir.
ticareti ile ilgili basit bir ekonometrik model olu"turmakta ve tahminlerde bulunmaktad!r), onun muhakkak bu alanda öncü olarak an!lmas! gerekmektedir. Onun dünya ekonomi tarihiyle ilgili çal!"mas!, son kitab! “Growth and Fluctuations 1870-1913” (Allen & Unwin, 1978) adl! kitab! ile doru a ula"m!"t!r.
Bu kitap, sadece Lewis taraf!ndan yaz!labilecek gerçekten ola anüstü bir çal!"mad!r. Ba"ka hiç kimse, bu kitab! yazmaya yetecek niteliklere (keskin teorik öngörü, geni" tarih bilgisi ve istatistiki verilerin toplanmas!nda ve analiz edilmesinde titiz bir i"çilik) sahip de ildir. Sonuç, yaln!zca bir Schumpeter’in toparlayabilece i, teori, tarih ve istatistikten olu"an bir kombinasyondur. “Büyümenin motoru”, dört “merkez” ülkenin (#ngiltere, Fransa, Almanya ve ABD) imalat!n!n geni"lemesinde görülmektedir. Bu motorun güçlü fakat düzensiz çal!"mas!, her ülke için ayr! ayr! hesaplanmakta ve kar"!la"t!r!lmakta, has!la ve fiyatlarla ilgili süreçlerin ve dalgalanmalar!n çok ilginç analizleri yap!lmaktad!r. Dünya sanayi liderli inden #ngiltere’nin ini"i ve Almanya ile ABD’nin ç!k!"!, çal!"man!n bu yönünün önemli bir konusudur.
Büyümenin motorundan yay!lan “titre"im” dünyan!n geri kalan ülkelerine de ula"maktad!r. Lewis, iki farkl! gurup ülkede gözlenen çeli"en etkiler üzerinde yo unla"maktad!r. Tropikal bölgeler, bugünkü az geli"mi" ülkelerin ço u ile !l!man Avustralya, Yeni Zelanda, Kanada ve Arjantin gibi “son yerle"im bölgelerini” içermektedir. Her iki bölgenin rolü, imalat ürünleri ile mübadele edilmek üzere “merkez”e temel ürünler ihraç etmekken, aralar!nda temel bir farkl!l!k bulunmaktayd!. “Periferi”nin !l!man bölgesi, Avrupa’dan göç eden insanlardan olu"maktayd! ve büyük ihtimalle oradaki ücret düzeyi, vas!fs!z i"gücüne Avrupa düzeyinde bir ya"ama standard! sa layacak kadar yüksekti. Di er yandan, tropik bölgede, Hintli ve Çinli amelenin (vas!fs!z i"gücünün) “s!n!rs!z arz!” nedeniyle, ücretler ancak geçimlik düzeyde elde edilmekteydi. 1880’li y!llarda iki bölgedeki vas!fs!z i"gücünün ücret düzeyleri aras!ndaki fark bire dokuz (1/9) "eklindeydi ve G!da’da Avrupal! ve Asyal! i"gücü aras!ndaki i"gücü verimlili i fark!n! yans!t!yordu. Bunun anlam! "u "ekilde aç!klanabilir: yün, bu day, et ve süt ürünleri ihracatç!lar! çok tatminkar mal ve faktör ticaret hadlerine sahip olurlarken, kahve, çay, "eker, kauçuk ve hint keneviri ihracatç!lar! ise çok yetersiz hadlerle kar"! kar"!ya kalm!"t!r. Elbette ki bu durum, “periferi”nin bu iki bölgesinde, iç piyasan!n hacmi ile sanayile"menin ve ithal ikamesinin görünümü üzerinde vahim sonuçlar do urmu"tur.
Göç, ticaret hadleri ve sanayile"me aras!ndaki bu ili"ki, Lewis’in, aç!kça izole edilmi" bir olguyu, rasyonel ve uyumlu bir "ekilde bir bütünle birle"tirmedeki ola anüstü kabiliyetine bir örnektir. Bu "ekilde, teori ve tarih, geçmi" ve gelecek birbirini ayd!nlatmaktad!r. #ktisat tarihi, Lewis’in ellerinde belli bir ulusal ekonominin geçmi"teki baz! yönlerini ele alan bilinen doktrinlerin s!k!c! “uygulamas!” olmaktan ç!kmakta, iktisat teorisi de, yine onun ellerinde uzay-zaman koordinatlar! olmaks!z!n genel mant!kta steril bir uygulama olmaktan ç!kmaktad!r.
Onun ekonomiye katk!s!, az geli"mi" ülkelerin kendi sorunlar! için yapt!klar! katk!lar! a"maktad!r. Lewis, tüm kariyeri boyunca vizyon, cesaret ve sab!r sahibi olmu", artan oranda uzmanla"man!n geçerli oldu u bir ça da, az hakk!nda daha ço u ke"fetmeye kendisini adam!" ve böylece geçen yüzy!l boyunca dünya ekonomisinin yap!s! ve geli"imini en iyi anlayan ve aktaran kimse olmu"tur.
KAYNAKÇA
Alejandro, C. F. Diaz: Trade policies and economic development. In International trade and finance (ed. P. B. Kenen). Cambridge University Press, 1975.
Bardhan, P. K.: Economic growth, development and foreign trade. Wiley, 1970.
Bhagwati, J.: Anatomy and consequences exchange control regimes. Ballinger, 1978.
Bhagwati, J. & Chakravarty, S.: Contributions to Indian economic analysis: A survey. American Economic Review Supplement, September 1969.
Bhagwati, J. & Ramaswami, V. K.: Domestic distortions, tarriffs and the theory of optimum subsidy. Journal of Political Economy, February 1963.
Chenery, H. B. & Syrguin, M.: Patterns of development 1950-1970. Oxford University Press, 1975.
Dasgupta, P., Marglin, S. & Sen, A. K.: Guidelines for project evaluation. United Nations, 1972.
Dixit, A. K.: Optimal development in the labor surplus economy. Review of Economic Studies, January 1978.
Dobb, M. H.: An essay on economic growthand planning. Routledge and Kegan Paul, 1960.
Emmanuel, A.. Unequal exchange. Monthly Review Press, 1972.
Erlich, A.: The Soviet industrialization debate. Harvard University Press, 1960.
Fei, J. H. C. & Ranis, G.: Development of the labor surplus economy. Irwin, 1964.
Findlay, R.: International trade and develop- ment theory. Columbia University Press, 1973.
Findlay, R.: Fundamental determinants of the terms of trade. Forthcoming in Past and prospects of the economic world order (ed. S. Grassmann and E. Lundberg). Macmillan, 1979.
Hagen, E.: An economic justification of protectionism. Quarterly Journal of Eco- nomics, November 1958.
Harris, J. R. & Todaro, M. P.: Migration, unemployment and development: A two-sector analysis. American Economic Review, March 1970.
Hornby, J. N.: Investment and trade policy in a dual economy. Economic Journal, March 1968.
Inada, K.: Development in monocultural economics. International Economic Re- view, June 1971.
Johnson, H. G.: Optimal trade interven- tion in the presence of domestic distor- tions. In Trade, Growth and the Balance of Payments (ed. R. E. Baldwin et al., Rand McNally, 1965.
Jorgenson, D. W.: The development of adual economy. Economic Journal, June 1961.
Kindleberger, D. P.: Europe's post-war growth. Harvard University Press, 1967.
Lewis, W. A.: Economic survey 1919-1939. Allen and Unwin, 1949. Lewis, W. A.: Principles of economic plan- ning. Allen and Unwin, 1949. Lewis, W. A.: Overhead costs. Allen and Unwin, 1950.
Lewis, W. A.: World production, prices and trade. Manchester School, May 1952.
Lewis, W. A.: Economic de(elopment with unlimited supplies of labour. Manchester School, May 1952.
Lewis, W. A.: Theory of economic growth. Allen and Unwin, 1955. Lewis, W. A.: Development planning. Allen and Unwin, 1965.
Lewis, W. A.: Politics in West Africa. Ox- ford University Press, 1965.
Lewis, W. A.: Aspects of tropical trade 1883- 1965. Almqvist & Wiksell, 1969.
Lewis, W. A.: Tropical development 1880- 1913. Allen and Unwin, 1970. Lewis, W. A.: Reflections on unlimited labour. In International economics and development (ed. L. Di Marco). Academic Press, 1972.
Lewis, W. A.: The diffusion of develop- ment. In The market and the state (ed. T. Wilson). Oxford, 1976.
Lewis, W. A.: The evolution of the internatio- nal economic order. Princeton University Press, 1977.
Lewis, W. A.: Growth and fluctuations 1970- 1913. Allen and Unwin, 1978. Little, I. M. D. & Mirrless, J. A.: A manual of industrial project analysis in developing countries. OECD, 1969.
Little, I. M. D., Scitovsky, T. & Scott, M. F.: Industry and trade in some develop- ing countries. Oxford University Press, 1970.
Manoilesco, M.: The theory of protection and international trade. London, 1931.
Myint, H.: Theories of welfare economics. London, 1948. Myrdal, G. Asian drama. New York, 1968.
Nurkse, R. Problems of capital formation in underdeveloped countries. Oxford, 1953.
Prebisch, R.: The economic development of Latin America and its principal problems. United Nations, 1950.
Rosenstein-Rodan, P. N.: Problems of industrialization of Eastern and South- Eastern Europe. Economic Journal, Sep- tember 1943.
Sen, A. K.: Choice of techniques. Blackwell, 1960.
Sen, A. K.: Peasants and dualism with and without surplus labor. Journal of Political Economy, October 1966.
Singer, H. W.: The distribution of gains between investing and borrowing coun- tries. American Economic Review, May 1950.
Turnham, D.: The employment problem in less developed countries: A review of evidence. OECD, 1971.
Viner, J.: Reflections on the concept of disquised unemployment. Reprinted in Leading issues in development economies (ed. G. M. Meier. Oxford, 1970.
Wellisz, S.: Dual economies, disquised un- employment and the unlimited supply of labor. Economica, February 1968.
EK: B#BL#YOGRAFYA
W. Arthur Lewis Taraf!ndan Gerçekle"tirilen Yay!nlar: * K#TAPLAR:
1. Economic Problems of Today. London, 1940.
2. Economic Survey, 1919-39. London and New York, 1949. 3. Overhead Costs. London and New York, 1949.
4. The Principles of Economic Planning. London, 1950.
5. The Theory of Economic Growth. London and Homewood, Ill., 1955. 6. Politics in West Africa. (The Whidden Lectures). London and New York, 1965.
7. Development Planning. London and New York, 1966.
8. Some Aspects of Economic Development. (The Aggrey Memorial Lectures) Accra, 1969.
9. Aspects of Tropical Trade, 1883-1965. (The Wicksell Lectures) Stockholm, 1969.
10. (Editor) Tropical Development 1883-1913. London, 1971.
11. Growth and Fluctuations 1870-1913. George Allen and Unwin, London, 1978. Official papers
12. Industrial Development in the Caribbean. Caribbean Commission, 1949. 13. Land Settlement Policy. Caribbean Commission, 1950.
14. (With others) Measures for the Economic Development of Under-Developed Countries. United Nations, 1951.
15. (With others) Report on National Fuel Policy. U.K. Government, 1952. 16. Industrialization and the Gold Coast. Gold Coast Government, 1953. 17. Eastern Caribbean Federation. West Indian Federal Government, No.
*
Bu bibliyografya, editörün ricas üzerine Prof. Dr. Arthur Lewis taraf ndan olu!turulmu!tur. Kitap incelemeleri, gazete yaz lar ve di"er küçük hacimli çal !malar bibliyografyan n d ! nda b rak lm !t r.
45, 1962.
18. Proposals for an Eastern Caribbean Federation of Eight Territories. West Indies Federal Government, No. 51, 1962.
19. (With others) Partners in Progress. "Pearson Commission", Report to the World Bank, Washington., 1969.
20. Presidential Address on Unemployment to the Board of Governors, Caribbean Development Bank. Barbados, 1972.
21. Some Constraints on International Banking. Caribbean Development Bank, Barbados, 1972.
22. Presidential Address on the Shortage of Entrepreneurship to the Board of Governors, Caribbean Development Bank. Barbados, 1973.
MONOGRAF# VE BRO%ÜRLER:
23. Labour in the West Indies. Fabian Society, London, 1939. 24. Monopoly in British Industry. Fabian Scoiety, London, 1945. 25. Aspects of Industrialization. National Bank of Egypt, Cairo, 1953. 26. Economic Problems of Jamaica. Daily Gleaner, Kingston, 1964. 27. The Agony of the Eight. Barbados Advocate, Bridgetown, 1965. 28. Reflections on Nigeria's Economic Growth. O.E.C.D., Paris, 1967. 29. Socialism and Economic Growth. (The Annual Oration). L.S.E., London, 1971.
30. The Evolution of Foreign Aid. (The David Owen Memorial Lecture) Uni- versity of Wales, Cardiff, 1972.
31. Development Economics: An Outline. General Learning Corporation Modules, Morristown, N.J., 1973.
32. Dynamic Factors in Economic Growth. Tata Memorial Lectures, Orient Longman, New Delhi, 1974.
33. The University in Less Developed Countries. International Council for Educa- tional Development, New York, 1974.
34. The Evolution of the International Economic Order. Janeway Lectures, Prince- ton University Press, Princeton, N.J. 1978.
35. LDCs and Exchange Stability. Per Jacobsson Lecture. IMF, Washington, D.C. 1978. Chapters in books
36. "Nationalization as an Alternative to Monopoly Control: the British Experi- ence", in Monopoly and Competition and their Regulation, ed. E. H. Chamber- lin, London, 1954.
37. "The Economic Development of Africa", in Africa in the Modern World, ed. Calvin W. Stillman, Chicago, 1955.
38. "The Economic and Social Council", in The United Nations, ed., E. A. Wortley, Manchester, 1957.
39. "The Shifting Fortunes of Agriculture", in Report of the Tenth International Conference of Agricultural Economics, London, 1959.
40. "Sponsored Growth: Challenge to Democracy", in Problems of Economic Growth, ed. M. K. Haldar and E. Ghosh, Delhi, 1959.
41. "Economic Conditions for Greater Agricultural Output", Report of the Annual Meeting of the British Association for the Advancement of Science, 1960.
42. "Depreciation and Obsolescence as Factors in Costing", in Depreciation and Replacement Policy, ed. J. L. Meij, Amsterdam, 1961.
43. "The Emergence of West Africa", in The Promise of World Tensions, ed. Harland Cleveland, New York, 1961.
44. "Science, Man and Money", in Science and the New Nations, ed. Ruth Gruber, New York, 1961.
45. "Competition and Regulation in the West Indies", in Economic Systems of the Commonwealth, ed. Calvin B. Hoover, Durham, N.C., 1962.
46. "Tensions in Economic Development", in Restless Nations, ed. Lester B. Pearson, New York, 1962.
47. "Industrialisation and Social Peace", in Conference Across a Nation, Report of H. R. H. The Duke of Edinburgh's Study Conference, Macmillan's of Canada, 1963.
48. "Social Services in Development Planning", in Planning for Economic Development in the Caribbean. Report of a Caribbean Organization Conference, Puerto Rico, 1963.
49. "Closing Remarks", in Inflation and Growth in Latin America, ed. W. Baer and I. Kerstenetzky, New Haven, 1964.
50. "Economic Development and World Trade", in Problems in Economic Development. ed. E. A. G. Robinson, London, 1965.
51. "African Economic Development", in Africa: Progress Through Co-operation, ed. J. Karefa-Smart, New York, 1966.
52. "Planning Public Expenditure", in National Economic Planning, ed. M. F. Millikan, New York, 1967.
53. "Unemployment in Developing Areas", in A Reappraisal of Econonic Develop- ment, ed. A. M. Whiteford, Chicago, 1967.
54. "International Trade and Economic Growth", in Fiscal and Monetary Prob- lems in Developing States, ed. D. Krivine, New York, 1967.
55. "Development Planning", in International Encyclopedia of the Social Sciences, 1968.
56. "Economic Aspects of Quality in Education", in Qualitative Apects of Edu- cational Planning, ed. C. E. Beeby, Paris, 1969.
57. "On Being Different", in Speeches made at the 1971 Graduation Ceremonies of the University of the West Indies. Kingston, 1971.
Nations, ed. G. Ranis, London, 1972.
59. "Reflections on Unlimited Labour", in International Economics and Develop- ment. (Essays in Honour of Raoul Prebisch), ed. V. di Marco, New York, 1973.
60. "The Development Process", in The Case for Development: Six Studies. United Nations, New York, 1973.
61. "Development and Distribution", in Employment, Income Distribution and Development Strategy, Edited by Alec Cairncross and Mohinder Puri, Mac-millan Press, London, 1976.
62. "The Diffusion of Development", in The Market and the State, Edited by Thomas Wilson, Oxford University Press, Oxford, 1976.
MAKALELER:
63. "The Inter-relations of Shipping Freights." Economica, 1941. 64. "The Two-Part Tariff." Economica, 1941.
65. "The Economics of Loyalty." Economica, 1942. 66. "Monopoly and the Law." Modern Law Review, 1943. 67. "An Economic Plan for Jamaica." Agenda, 1944. 68. "Competition in Retailing." Economica, 1945.
69. "Spare Time Activities of Employees." Modern Law Review, 1946. 70. "Fixed Costs." Economica, 1946.
71. "The Prospect Before Us." The Manchester School, 1948.
72. "Colonial Development." Transaction of the Manchester Statistical Society, 1949.
73. "Whither Prices?" District Bank Review, 1949.
74. "The British Monopolies Act." The Manchester School, 1949.
75. (With F. V. Meyer) "The Effects of an Overseas Slump on the British Economy." The Manchester School, 1949.
76. "Developing Colonial Agriculture." The Three Banks Review, 1949. (Also published in Attitude to Africa, London, 1954).
77. "Sur Quelques Tendances Seculaires." Economie Appliquee, 1949.
78. "The Price Policy of Public Corporations." The Political Quarterly, 1950. 79. "Food and Raw Materials." District Bank Review, 1951.
80. "The Future of World Trade." Scope, 1952.
81. "World Production, Prices and Trade, 1870-1960." The Manchester School, 1952.
82. "Reflections on South East Asia." District Bank Review, 1952.
83. "United Nations Primer for Development: A Comment." Quarterly Journal of Economics, May 1953.
1954.
85. "Economic Development with Unlimited Supplies of Labour." The Man- chester School, 1954.
86. "Trade Drives." District Bank Review, 1954.
87. (With P. J. O'Leary) "Secular Swings in Production and Trade, 1870-1913." The Manchester School, 1955.
88. "Investment Policy." Bulletin of the Oxford Institute of Statistics, 1955. 89. (With Alison Martin) "Patterns of Public Revenue and Expenditure." The Manchester School, 1956.
90. "International Competition in Manufactures." American Economic Review, May 1957.
91. "Recent Controversies over Economic Policy in the British Labour Party." World Politics, 1958.
92. "Unlimited Labour: Further Notes." Manchester School, 1958.
93. "Employment Policy in an Underdeveloped Area." Social and Economic Studies, 1958.
94. "On Assessing a Development Plan." Ghana Economic Bulletin, 1959. 95. "Education and Economic Development." Social and Economic Studies, 1961.
96. "Education for Scientific Professions." Daedalus, 1962.
97. "Secondary Education and Economic Structure." Social and Economic Studies, 1964.
98. "A Review of Economic Development." (Richard T. Ely Lecture) American Economic Review, May 1965.
99. "Unemployment in Developing Countries." (Stephenson Memorial Lecture), World Today, January 1967.
100. "Word Trade since the War." Proceedings of the American Philosophical Society, 1968.
101. "Black Power and the American University." University: A Princeton Maga- zine, 1969.
102. "The Economic Profile of the American Black." Journal of Religion and Health, October 1970.
103. "Summary: The Causes of Unemployment in Less Developed Countries." International Labour Review, May 1970.
