(90)1875 yılında Selanik’te doğan Mehmed Cavid Bey lücear Receb Naim Efendi'nin oğludur. Selanik Rüşdiyesini ve İstanb 1 Mülkiye Mek- tebi’ni (1896) bitirdi. Ziraat Bankasında ve bir süre sonra da Maarif Nezareti İstatistik Kale minde görev aldı. Bu görevinin yanışını Aya- sofya Merkez Rüşdiyesi ile Muallim Mektebin de Ilm-i Servet ve Maliye dersleri okuttu (1 $98-1902). Daha sonra istifa ederek Selânik’e döndü ve daha önce kendi okumuş olduğu
222
Eski Maliye Nazırı Cavid Bey, eşi Aliye Nazlı ve iki yaşındaki İzmir Suikastini düzenlemekle suçlananlardan eski Maliye Nazın Cavid Bey’in Büyükada’dakı evinde tutuklana oğlu Şiar İle Büyükada’daki köşklerinde (1925). rak götürülmesi (1926).
mişin hesabını vermesine öncülük etmek istedi. Lozan Konferansı sırasında borçlar konusun daki tutumu ulusal çıkarlara uygun görülmedi. Malivc Nazırı Cavid Bey’in CEM’in kalemiyle bir
karikatürü.
Mekteb-i Feyziye’ye Müdür oldu (1902). Aynı zamanda iktisat, İktisadî coğrafya, defter tutma usulü, ahlâk ve kanun bilgisi dersleri verdi. Bir taraftan da o yıllarda Selanik’te gizli çalışan ve sonradan İttihad ve Terakki Cemiyeti adını alan Osmanlı Hürriyet Cemiyetine girerek, Meşrutiyet yönetiminin yeniden kurulmasını sağlayanlar arasında yer aldı. İttihad ve Terak ki Cemiyeti tarafından çeşitli Makedonya ko mitalarını cemiyetin ittifakına almak üzere Sof ya ve Bükreş'te görüşmeler yapmakla görev lendirildi. Mcşrutiyet’in ilânından (1908) sonra, Meclis-i Meb’usan’ın ilk döneminde (17 Aralık 1908 - 18 Ocak 1911) Selânik milletvekili ola rak İstanbul'a geldi. Meclis’in ikinci dönemin de (18 Nisan 1912-5 Ağustos 1912) yine Selânik ve üçüncü döneminde (14 Mayıs 1914 - 21 Ara lık 1918) Biga milletvekili seçildi. Meclisin ilk günlerinde Bütçe Komisyonu Raportörü ola rak faal bir rol oynadı ve güçlü bir parlamento hatibi olarak tanındı. Aynı zamanda Mülkiye Mektebi ile Dârülfünûn’da Ekonomi ve İstatis tik okuttu (1908-1910). Ahmed Şııayib ve Rıza
Tcvfık Bölükbaşı ile birlikte ULÛM—İ İKTİ
SADİYE ve İÇİMAİYE MECMUASI adlı bir bilimsel dergi çıkardığı (1909-1911) gibi, Hüse yin Cahid Yalçın ve Ahmed Şuayib ile birlikte "Ûlûm-i Hâzıra Kütüphanesi" adı altında bir kolleksiyon yayınlamaya başladı. 31 Mart Olayından sonra Tevfik Paşa kabinesine Mali ye Nazırı olarak giren Cavid Mehmed (BA, D.İ. 12; 4348; 19 Safer 1329/19 Şubat 1911). Mondros Mütarekesinin (1918) ilk günlerine dek bu devrin siyasal hayatında ve Osmanlı Devletinin maliye işlerinde ön planda yer aldı. Maliye Nazırlığı ve Nafıa Nazırlığı yaptı ve ay rıca Düyûn-ı Umumiye İdare Meclisinde Os manlI Dâinler Vekili sıfatiylc bulundu. Osman
lI Devletinin malî işlerini ve teşkilâtını ıslahta
büyük hizmeti görüldü. Malî ve siyasî bir uz man olarak Osmanlı Devletinin bu devirde yaptığı istikrazlara ilişkin Paris’te, Londra’da ve Berlin’de yapılan hemen hemen bütün gö rüşmeleri bizzat yönetti. Mütarekede İttihadçı- lar hakkında sıkı kovuşturmalara rağmen ele geçirilemeyerek İstanbul’da yaşadı. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra ortaya çıkarak İttihad veTe- rakki’nin yeniden faaliyete geçmesine ve geç
Bu dönemde iktidara muhalif bir durumda gö rülen Cavid Mehmed, Atatürk’e karşı İzmir’de düzenlenen (1926) suikastle ilgili olarak bazı şeyler bilmek ve buna yardım etmek suçundan İstiklâl Mahkemesi karariyle Ankara’da idam edildi (26 Ağustos). Mcşrutiyet’in ilk günlerin den, Kurtuluş Savaşı sonlarına kadarki devir ve bu devir olayları yönünden önem taşıyan günlük anılan, Hüseyin Cahid Yalçıri tarafın dan TANİN gazetesinde 304 tefrika halinde yayınlandı (30 Ağustos 1943-22 Aralık 1946). Başlıca «llm-i İktisat!» (1905. 2. baskı 1912; 4 cilt), «Ilısaiyat» (İstatistik-1909), «Mekâtib-i İda diye'ye mahsus llm-i Iklisad» (İdadiler için lkti- sad, 1909, 2, baskı 1913) olmak üzere üç eseri bulunmaktadır.
KAYNAK
1- T.A., c X . s. 37-38; 2- t.A., c.VI, s. 3396- 3397; 3- C.A., c-.III, s. 857; 4- H.A.; 5- H.M.A.; 6- A S., cJ, s. 370; 7- Türk. A„ c. IV,
s. 124; 8- T.M.A., s. 78; 9- T.I.T., c. II, k. 1, s. 55, 57, 83, 131, 132, 177, 179, 254, 274, 282, 296,-300, 376, 502; k.2, s. 295, 296, 423; k. 4, s. 209-280, 314, 315, 317, 330, 355, 629, 645, 646; c.III, k .l, s. 63, 64, 74, 80, 90, 92, 94, 97, 99, 102, 104, 105, 111-113, 122, 126, 130, 135, 148, 149, 151-157, 150-161, 165, 166, 171, 172, 177, 184-188, 190-192, 194, 197, 206-208, 232, 235-237, 241, 244, 246, 248, 250-253, 259, 262, 292, 294, 330, 331,336, 403, 412, 413, 423, 424, 425, 440; k.2, s. 78, 79, 131, 132, 149, 158-161, 164-172, 174, 177, 323, 382, 397, 399, 400, 429, 433, 434; k.3, s. 39, 360, 477, 479, 480, 599; c.III, k.4, s. 101, 102, 138, 144, 145, 161-163, 311, 318, 319, 323-329, 339-346, 352, 357-365,
224
447, 501-510, 516-518, 522, 534, 535, 539, 684, 704, 706, 709, 711, 715, 719, 783-785; 10- SE- VÜK, I.H., tanzimattanberi 1 Edebiyat Tarihi, İst. 1942, s. 260; 11- SERVETİFÜNUN, c XXI, s. 306-308; c. XXXV,s. 268; c. XXXVI, s. 56; 12- T.H., s. 28-29, 30, 26, 53; 13- ORMAN- YAN, M., Azkabadum (Millî Tarih), c.I, İst., 1912, c.II, İst., c.III, Kudüs, 1927, s. 3115Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a T o ro s Arşivi
