2002 VE 2003 YILLARI ÇALI~MA RAPORU
REF~K DURU *
Badema~ac~~ Höyü~ü kaz~lar~n~n 10. dönem çal~~malar~~ 30 Temmuz / 20 Eylül 2002°, 11. dönem çal~~malar~~ da 1 A~ustos / 8 Eylül 2003 tarihleri ara-s~nda sürdürüldü2. Her iki kaz~~ döneminde, höyü~ün kuzey yar~ara-s~ndaki 'A Açmas~'n~n kuzey ve güneydo~u kesimlerinde çal~~~larak, Erken Neolitik Ça~~
(ENÇ) ve ~lk Tunç Ça~~~ (~TÇ) yerle~meleri üzerindeki ara~t~rmalar geli~ti-
*Prof.Dr.Refik Duru, Yazanlar Sokak 2/6, 81070 Kad~köy - ~stanbul (rfkoluru@yahoo.com) Ba~kanl~~~n~~ yapt~~~m~z kaz~~ kurulu, ~stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Protohis-torya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dal~~ ö~retim üyesi Prof.Dr.Gülsün Umurtak (Ba~kan Yar-d~mc~s~) ile ö~rencilerimiz Sinem Üstün, Gülda~~ Bingöl Hac~beyo~lu, Tu~ba Güngör, Ferda Karahan, Tolga Ölmezses, Tolga Öztan ve Serkan Sönmez'den olu~uyordu (Lev.2/1). Kültür Bakanl~~~~ Temsilcisi, ~stanbul Arkeoloji Müzeleri'nden P~nar Bursa idi. Kaz~mn harcamalar~~ An~ tlar ve Müzeler Genel Müdürlü~ü, DÖS~M Müdürlü~ü ve Türk Tarih Kurumu taraf~ndan kar~~land~. Antalya ~l Özel idaresi, kaz~~ alan~n~n etrafin~n telörgü ile çevrilmesi, kaz~lm~~~ olan yap~lar~n ya~mur-kar vb. do~al etkenlerden korunmas~~ için plastik (naylon) örtülerle kapat~l-mas~~ ve kaz~larda kullan~lacak baz~~ araç-gerecin sat~n al~ nkapat~l-mas~~ gibi önemli harcamalara olanak sa~lad~. ~stanbul Menkul K~ymetler Borsas~~ (~MKB), kaz~evimizin baz~~ ihtiyaçlar~n~~ temin etti. ULUSOYOtobüs i~letmesi, kaz~ya kat~lan ö~rencilerin Antalya-~stanbul gidi~-dönü~~ otobüs bilet-lerini, Petrol Of~si'de kaz~~ araçlar~m~z~n benzin ihtiyaçlar~n~n bir bölümünü kar~~lad~.
2 Bizim ve Prof.Dr.Gülsün Umurtak'~n yönetimindeki kaz~~ kurulu, Arkeolog Sinem Üstün,
ö~rencilerimiz Tu~ba Güngör, Nihal Ak~ll~, I~~k Ayçin, Aynur Kara, Tolga Öztan, O~uzhan Boz-kurt, Emek U~urlar ve Ömer Faruk Attila ile Koruma ve Onar~ m Bölümü ö~rencisi Derya Me-tin'den olu~uyordu (Lev.2/2). Kültür ve Turizm Bakanl~~~~ Temsilcisi, Nev~ehir Müzesi Ara~t~r - mac~lar~ndan Meral Özdemir idi. Kar~n~n harcamalar~, önceki kaz~~ dönemlerinde oldu~u gibi, Kültür Varl~klar~~ ve Müzeler Genel Müdürlü~ü, ~.Ü. Rektörlü~ü Ara~t~rma Fonu Ba~kanl~~~~ (Proje no.5/27082002), DÖS~M Merkez Müdürlü~ü ve Türk Tarih Kurumu Ba~kanl~~~'n~ n sa~-lad~~~~ ödeneklerden yap~ld~. ULUSOY Otobüs i~letmesi kaz~ya kat~lan ö~rencilerin kaz~ya gidi~ -dönü~~ otobüs biletlerini temin etti; Türkiye Seyahat Acentalar~~ Birli~i (TÜRSAB) Ba~kanl~~~ 'n~n ay~rd~~~~ ödenekle kaz~~ araçlar~m~z~n benzin ihtiyaçlar~ n~n bir bölümü kar~~land~.
Kaz~ya kat~lan ve özveriyle görev yapan ö~rencilerimize, kaz~~ resimlerini çeken Selahattin Dereli'ye, Kaz~~ sonras~~ Istanbul'da küçük buluntularla mimari çizimleri yapan Arkeolog Sinem Üstün'e, arrd~klar~~ ödeneklerle kaz~lar~n gerçekle~mesini sa~layan kurumlar~n de~erli yönetici-lerine te~ekkürler borçluyuz. Bu arada kaz~m~za yak~n ilgi gösteren ve önemli ödenek tahsisini sa~layan, Antalya Valisi Say~n Ertu~rul Dokuzo~lu'na ve kar~n~n at~k topra~~n~n uzakla~t~r~lmas~~ i~i için her iki kaz~~ mevsiminde de Belediye araçlar~ n~~ kullanmam~za olanak sa~layan Badema-~ac~~ Beldesi Belediye Ba~kan~~ Say~n Mustafa Y~ld~z'a ve belediyesinin itfaiye arac~~ ile kaz~~ yerinin havadan foto~raflar~n~n çekilmesine izin veren, kom~umuz Da~beli Beldesi Belediye Ba~kan~~ Say~ n Ali Gökay'a, kaz~~ ekibi olarak içten te~ekkürlerimizi sunar~z.
rildi (Lev.1/2) 3. Bu çal~~malar~n yan~~ s~ra, höyü~ün ortalar~ndaki en yüksek kesimde bulunan `Kilise' ile A Açmas~~ birle~tirilmi~, ayr~ca kuzeybat~da ol-dukça geni~~ bir alan~n kar~~~k üst birikimi de kald~r~larak, ENÇ yerle~meleri-nin düzlemine inilmi~tir. A Açmas~~ 2003 sonunda, höyü~ün kuzeydo~u ke-simini tümüyle içine alacak ~ekilde -höyük yüzeyinin- > 'lük bölümü, yak. 4.000 m 2 geni~lemi~tir.
Tabakala~ma durumu ile ilgili geli~meler
Badema~ac~'n~n tabakala~ma durumunun saptanmas~, bir ba~ka anla-t~mla höyü~ün olu~umunun aç~klanmas~~ konusunda, kaz~n~n ilk y~l~ndan ba~layarak önemli baz~~ sorunlarla kar~~la~~lm~~t~. Bu nedenle, höyü~ün kül-türel s~radüzeni (stratigraf~si) hakk~nda '4. Kaz~~ Dönemi' sonuna kadar kesin konu~maktan kaç~nm~~, hatta "... höyü~ün do~ru ve de~i~meyecek tabaka-la~ma tablosunun, ancak gelecekte ç~kaca~~~ söylenebilir" demi~tik (Duru 1998:710 vdd). Ayn~~ do~rultuda olmak üzere, ileride bu konuda baz~~ de~i~ik-likler / düzeltmeler yap~lmas~n~n gündeme gelmesi halinde, fazla s~k~nt~ya dü~memek için, "... höyüklerin tabakala~mas~~ için genellikle kabul gören, tüm höyük için, biribirini izleyen kültür dönemlerini ay~rmadan yap~lan sü-rekli bir numaralamaya, Badema~ac~ 'nda gitmedi~imizi", bunun yerine "... Erken Neolitik Ça~~ yerle~melerinin, Geç Neolitik Ça~~ (GNÇ) - Erken Kalko-litik Ça~~ (EKÇ) yerle~melerinden kal~nca bir y~k~nt~~ molozu ile ayr~lmas~n-dan ve ayr~ca ENÇ ile GNÇ-EKÇ aras~nda bir zaman bo~lu~u oldu~unun an - la~~lmas~ndan ötürü, bu farkl~~ dönemlerin yerle~me kadar~n~~ ayr~~ ayr~~ isim-lendirdik. ~TÇ yerle~melerini de, yine kendi aras~nda isimlendirdik", ~ek-linde bir aç~klama yapm~~ t~k (a.y.). 11. dönem sonunda, bugün de bu konu-larda çok kesin saptamalar yapabilecek durumda olmad~~~m~z~~ itiraf ediyo-ruz; höyü~ün olu~umu, mevcut olan yerle~melerin kar~~l~kl~~ konumlar~ndaki
3 Badema~ac~~ kaz~lar~mn ~imdiye kadar yay~nlanm~~~ y~ll~k önraporlar~~ ~unlard~r:
R.Duru,"Badema~ac~~ Höyü~ü (K~z~lkaya) Kaz~lar~. 1993 Y~l~~ Çal~~ma Ra-
poru", Belleten LX (1997):783-800 (Duru 1997 a) -,"Badema~ac~~ Kaz~lar~. 1994 Y~l~~ Çal~~ma Raporu", Belleten LXI
(1997):149-159
(Duru 1997 b) -,"Badema~ac~~ Kaz~lar~. 1995 ve 1996 Y~llar~~ Çal~~ma Raporu", Belle -
ten LXII (1998)709-730 (Duru 1998)
-,"Badema~ac~~ Kaz~lar~. 1997 ve 1998 Y~llar~~ Çal~~ma Raporu", Belle -
ten LXIV (2000):187-212 (Duru 2000)
-,"Badema~ac~~ Kaz~lar~. 1999 Y~l~~ Çal~~ma Raporu", Belleten LXIV
(2001):583-598 (Duru 2001)
-,"Badema~ac~~ Kaz~lar~. 2000 ve 2001 Y~llar~~ Çal~~ma Raporu", Belle -
özellikler yüzünden, tabakala~ma ve kültürel s~ ralanma konular~nda halt~~ önemli baz~~ sorunlar ve kar~~~ kl~klar, bir oranda devam etmektedir.
Son dört kaz~~ döneminde al~nan sonuçlara göre, daha önceki raporlar-daki tabakala~ma önerilerimizde önemli baz~~ de~i~ikliklerin yap~lmas~, hatta höyükte varl~~~~ daha önce bilinmeyen yeni kültür evrelerinin, örne~in H~ ris-tiyanl~k Dönemi (HD) ile Orta Tunç Ça~~ 'n~n (OTÇ) stratigraf~k sisteme ek-lenmesi gerekmi~ti. Zira 1999 y~l~nda A Açmas~ 'n~n güneyinde bir 'Kilise' aç~~a ç~kart~lm~~, bu yap~~ ile A Açmas~'n~n güney kenar~~ aras~ndaki alanda yap~lan kaz~larda da, OTÇ'ye ait oldu~u anla~~lan mimari kal~nt~lar bulun-mu~tu (Duru 2003:562 vd.).
Bu geli~melere paralel olarak, özellikle son y~llarda, tabakala~ma konusu ile de~i~ik dönem yerle~melerinin kar~~l~ kl~~ konumlar~~ hakk~nda da aç~ k-lanmas~~ son derecede güç olan baz~~ durumlarla kar~~la~~ld~. `~TÇ Mimarl~~~' k~sm~nda da de~inilece~i üzere, kaz~larda al~nan sonuçlara göre, höyü~ün kuzeybat~~ kesiminde ~TÇ süresince hiç yerle~ilmedi~i, Lev.35'te görülen `Megaronumsu' planl~~ yap~lar~n, yarle~menin sadece do~u kenar~~ boyunca bulundu~u gibi bir durum ortaya ç~kt~. Buna ek olarak, daha önceki kaz~~ dönemlerinde varl~~~~ ö~renilen 'Yamaç Ta~~ Dö~emesi'nin (glacis) de kuzey-bat~da kaz~lan alanda olmad~~~~ görüldü. Halbuki son y~llara kadar bizde olu-~an kan~, ~TÇ yerle~mesinin ve yamaçtaki ta~~ dö~emenin tüm höyü~ü çepe-çevre sard~~~~ ~eklinde idi. Bu durum kar~~s~nda, ~TÇ kasabas~n~n yerle~im plan~n~n geneli hakk~nda herhangi bir öneri yapmak, bugün art~k pek kolay de~ildir. 'Yamaç Dö~emesi' ile ~TÇ yap~lar~n~ n bat~~ yamaçta bulunmamas~n~n nedeni, umuyoruz gelecekte bu kesimde geni~~ alanlar~n kaz~lmas~~ ile aç~k-l~~a kavu~acakt~r.
A Açmas~ 'n~n güneydo~u kesiminde, C-D/IV plankarelerinde yap~lan çal~~malarda kar~~la~~lan durum da bir hayli kar~~~ kt~r. Bu kesimde ENÇ ile GNÇ - EKÇ ve ~TÇ kültür kal~nt~lar~n~n yer yer birbirine kar~~t~~~~ ve ~TÇ yer-le~melerinin ba~lad~~~~ zamanda, höyük topografyas~n~n bugüne oranla bir hayli farkl~~ oldu~una i~aret eden baz~~ kan~tlar vard~ r (Lev.5). Örne~in ENÇ-'nin 3. yap~~ kat~n~n 5 numaral~~ evinin güneyindeki yeni bir derinlik açma-s~nda (2. Derinlik Açmas~~ - 2. DA - Lev.3/2), ENÇ'ye ait herhangi bir yap~~ veya taban izine rastlanmam~~, hatta bu evin taban~ndan daha a~a~~daki de-rinliklerde, ENÇ'ye ait az say~da çanak çömlek (çç) yan~nda, ~TÇ'ye ait bir hayli çç ile, baz~~ maden eserler ele geçmi~tir. 2. DA'n~n kesiderindeki yan~k izleri, bu enlemdeki ENÇ yerle~melerinin sert bir e~imle, do~u ve güneye
do~ru derinle~ti~ine i~aret etmektedir. Ba~ka bir anlat~mla, bu kesimde ENÇ yerle~melerinin erken evrelerinin güney s~n~ r~ na gelinmi~, yani 'Ana Toprak' üzerinde olu~maya ba~lam~~~ olan ilk yerle~im yükseltisi -höyük-, burada bit-mi~tir. Bu en eski yerle~melerin ilk be~~ yap~~ kat~, 'Erken Neolitik Ça~~ I (ENÇ I)' olarak isimlendirildi (ENÇ I / 9 - 5 yap~~ katlar~).
~lk yerle~im döneminin bitiminden k~sa bir süre sonra, ENÇ ya~am sü-reminin daha ileri evrelerinde, höyükle~menin ba~lad~~~~ alan~n do~usunda, yeniden yerle~ildi~i ve bu görece geç dönemin evlerinin, ENÇ Pin y~ k~lm~~~ yap~lar~n~n kal~nt~lar~= üzerinden, kuzey ve bat~ya do~ru ilerlemi~~ oldular~~ anla~~lmaktad~ r. Yeni yerle~melerde -Erken Neolitik Ça~~ II - (ENÇ II), eski-sinden farkl~~ olarak evlerin duvarlar~n~n kerpiçle örüldü~ü, bu arada bazen de ta~~ temel uygulamas~n~n ba~lad~~~~ görülmü~tür (ENÇ II / 4 B - 1 yap~~ kat-lar~ ). Do~u yamaçta izlenen, tek s~ra ta~larla yap~lm~~~ baz~~ temeller -Izgara Temeller- ve bunlar~n çevresinde yer alan ta~~ temelli di~er yap~lar da ENÇ Il'e aittir (Lev.8/1;10/1,2).
Höyükte ENÇ II'de ba~layan yeni yerle~im sürecinin giderek de~i~ik özellikler kazand~~~, mimari uygulama olarak, yukar~da belirtti~imiz gibi, ba-zen evlerin ta~~ temelli yap~ld~~~~ görülmektedir. Mimarl~ktaki geli~melere pa-ralel olarak, keramik yap~m~ nda da baz~~ farkl~la~malar saptand~~~~ için, kaz~la-r~ n ba~lad~~~~ ilk y~llardan itibaren, neolitik'in bu son yerle~meleri 'Geç Ne-olitik' olarak isimlendirilmi~ti. Genellikle höyü~ün orta k~sm~nda izlenen ve kaç yap~~ kat~~ halinde oldu~unu hala kesin ~ekilde bilemedi~imiz GNÇ yer-le~melerinin oldukça uzun sürdü~ü ve Erken Kalkolitik Ça~'~n içlerine kadar geli~melerin devam etti~i anla~~lmaktad~r.
Bu saptamalar sonucunda, önceki y~ll~k raporlar~m~zda ~TÇ'in 4 ve ~TÇ 5 yap~~ katlar~~ olarak tan~mlanan yerle~melerin (Duru 1998:716 vdd.;Duru 2000:195 vdd.;Duru 2001:587 vd.;Duru 2003:561 vd.), ~TÇ'ye de~il, daha er-ken dönemlere, GNÇ'ye ait olmalar~n~n gerekece~i gündeme gelmi~tir. Esa-sen ba~lang~çtan beri, söz konusu bu iki yap~~ kat~mn tan~mlanmas~~ ve isim-lendirilmesi konusunda ciddi s~ k~ nt~lar~ m~z vard~. ~TÇ II / 3 yap~~ kat~= ev-lerinden birinin (1 numaral~~ yap~) ante temellerinin alt~nda 4 ve 5 numaral~~ yap~ lar~n~ n temelleri devam ediyor ve megaron planl~~ bu yap~n~n temelleri ile ili~kili gibi görünüyordu (Lev.10/2). Ancak sözü edilen iki yerle~menin yap~lar~n~n duvarlar~, ~TÇ II / 3'ün genellikle 30-40 cm. kal~nl~ktaki temelle-rinden çok daha kal~nd~~ -yak. 1 in.-. Bu kal~n duyarl~~ yap~lar~n planlar~~ ve ka-p~lar~ nda gözlemlenen baz~~ yap~m özellikleri de, ~TÇ II / 3 ve 2 yap~~ katlar~~
ile de~il, Burdur Bölgesi'nin kuzey kesimlerindeki GNÇ yerle~meleri yap~la-r~ndaki uygulamalarla benzerlikler gösteriyordu (bk. Baz~~ de~erlendirme-ler). Bütün bunlara paralel olarak, konu etti~imiz yap~lar~n taban düzlemle-rinde, 'kil sapan taneleri' ve 'kemik spatülalar' gibi, sadece Neolitik'e özgü buluntular~n ele geçmesi, bu yap~lar~n ~TÇ'ye ait olamayaca~~n~~ dü~ündürü-yor, ancak di~er yandan bu iki yap~n~n tabanlar~n~n çok alt~nda bile ~TÇ'nin tipik çç'si ele geçiyordu. Bütün bu kan~~kl~klann ay~rd~nda olmam~za kar~~n, özellikle temeller aras~ndaki ili~kiler ile yap~lar~n tabanlar~n~n çok alt~ndaki düzlemlerde ~TÇ buluntular~n~n ele geçmesine dayanarak, meslekta~~m G.Umurtak'la uzun tart~~malardan sonra, bu yarle~melerin ~TÇ'nin erken dönemlerine ait olmas~~ gerekti~i, Neolitik buluntular~n aç~klanmas~~ zor ~e-kilde, geç dönemlerin y~k~nt~s~~ içine kan~m~~~ oldu~u karanna var~lm~~t~. An-cak bugün, özellikle 2. DA'daki geli~meler, yani erken dönemlerde höyük topografyas~nda kapsaml~~ kan~~ld~klar~n oldu~unun tespit edilmesiyle, ~TÇ 4 ve ~TÇ 5 olarak isimlendirdi~imiz yerle~melerinin ~TÇ'den bir hayli erken döneme, GNÇ'ye ait olmas~~ gerekti~i sonucuna var~ld~. Dolay~s~yla bu iki mimari evre bundan sonra art~k GNÇ'nin iki ayr~~ yerle~mesi, GNÇ 1 ve GNÇ 2 yap~~ katlar~~ olarak tan~mlanacakur (Lev.10/1,2;51/1).
Yukar~da vurgulanan karma~~k olu~umlar~n de~erlendirilmesinden sonra, tabakala~ma ve kültürel sürecin s~ralanmas~n~n ~öyle oldu~unu dü~ü-nüyoruz: ENÇ yerle~meleri, büyük olas~l~kla 'Ana Toprak' üzerinde ba~layan 9. kattan 1. kat'a kadar kesintisiz devam eden bir yerle~im süreci de~ildir. Tam tersine ilk be~~ yerle~me kat~ndaki (ENÇ I / 9 - 5) dayan~ks~z yap~~ mal-zemesi a~~rl~kl~~ basit kulübelerden, son yedi yap~~ kat~nda (ENÇ II / 4 B, 4 A, 4, 3 A, 3 - 1) sa~lam kerpiç duyarl~~ evlere geçilmi~tir. Bu mimari geli~menin höyü~e gelen yeni bir halkla ili~kili olup olmad~~~~ hakk~nda kesin konu~mak mümkün de~ildir.
GNÇ ve EKÇ yerle~melerinin höyü~ün orta ve do~u kesimlerinde yo-~unla~t~~~~ gibi bir görünüm vard~r (Lev.10/1). Bu dönem yerle~melerinin yukar~da yeniden de~erlendi~ini belirtti~imiz iki yap~~ kat~~ ile (GNÇ 2 ve GNÇ 1), höyü~ün ortalar~nda 1993 kaz~~ döneminde saptanan baz~~ ta~~ temelli yap~lar~~ d~~~nda (Duru 1997 a:788 vd.;Duru 1997 b:151 vdd.;Lev.4/1,2), di~er yap~lar~n~~ tan~mad~~~m~z için, GNÇ-EKÇ dönemlerinin kaç ba~~ms~z mimari kat halinde oldu~unu söyleyebilmek, 11. kaz~~ dönemi sonunda bile mümkün olamam~~t~r.
GNÇ - EKÇ'nin y~ k~l~~~ ndan, ~TÇ ortalar~ na kadar da höyükte neler ol-du~u tam olarak bilinmemektedir. A Açmas~ 'mn güneydo~usunda, son y~l-larda baz~~ Geç Kalkolitik çç'sinin ele geçti~ine bak~l~rsa, EKÇ ile ~TÇ II ara-s~ ndaki zaman içinde, gelip geçici oldu~u söylenebilecek baz~~ yerle~melerin var oldu~u dü~ünülebilir.
MÖ yakla~~k 2300'lerde höyükte tekrar yerle~ilmeye ba~lan~rken, C-D/IV plankarelerinde derin bir çukurun oldu~u ve buran~n bir 'çöp çukuru' gibi kullan~larak dolduruldu~u, bu nedenle ENÇ II / 3 yap~lar~n~n oldu~u - 5.70 m. derinlildere kadar, geç dönemlerin malzemesinin indi~i anla~~lmaktad~ r. Kaz~lar s~ ras~ nda ~a~~rt~c~~ ~ekilde, GNÇ, hatta ENÇ evlerinin taban düzlemle-rinin alt~nda dahi ~TÇ malzemesinin bulunmas~n~n aç~ klamas~~ ancak bu ~e-kilde olmal~d~r.
Badema~ac~~ Höyü~-ü'nün Kültürel S~radüzeni ve Tabakala~ma durumu
Kaz~lar~ n bugün geldi~i a~amada yap~lan de~erlendirmeler sonunda, Badema~ac~ 'ndaki yerle~imlerin s~ralamas~~ / tabakala~ma durumunun dü-zeltilerek yeniden düzenlenmesi ile ~öyle bir tablo ortaya ç~ kmaktad~ r:
Kültür evresi
H~ristiyanl~ k Dönemi (HD) Orta Tunç Ça~~~ (OTÇ) ~lk Tunç Ça~~~ (~TÇ II) Geç Kalkolitik Ça~~ (GKÇ) Erken Kalkolitik Ça~~ (EKÇ) Geç Neolitik Ça~~ (GNÇ) Erken Neolitik Ça~~ (ENÇ II)
Erken Neolitik Ça~~ (ENÇ I)
Mimari tabakala~ma
Kilise
~ki yap~~ kat~~ (OTÇ 2, 1) Üç yap~~ kat~~ (~TÇ 3, 2, 1)
En az iki yap~~ kat~~ (GNÇ 2, 1)
Yedi yap~~ kat~~ (ENÇ II / 4 B, 4 A, 4, 3 A, 3, 2, 1)
Neolitik yerle~meler Mimarl~k
ENÇ'nin en eski yerle~me döneminin (ENÇ I) ara~t~r~ld~~~~ C/5-11I/5 plankaresindeki 1. Derinlik Açmas~~ (1. DA), kuzeye do~ru 3 m. kadar uza-t~ld~~ (Lev.3/1). Bu açmada önceki y~llarda saptanan ENÇ I / 9 ve 8 yap~~ kat-lar~ n~n, biraz daha geni~~ alanlarda incelenmesine çal~~~ld~; ancak 9. yap~~ ka-t~na ait herhangi bir mimarl~ k kal~nt~s~~ ele geçmedi. Bu ilk yerle~me, sadece kerami~i ile temsil edilmektedir.
Höyü~ün gerçek anlamda en eski yerle~mesinin mimarl~k kal~nt~lar~n~n saptand~~~~ ENÇ I / 8 yap~~ kat~ndaki 'kireç harçl~' sert taban~n (Duru 2003:553;Lev.5/1,2) kuzeye do~ru nas~l geli~ti~inin yeni aç~lan alanlarda iz-lenebilece~i umuldu~u halde, söz konusu taban~n kuzeye daha fazla devam etmedi~i anla~~ ld~~ (Lev.4/1) '. Kireçli taban~n çevresinde yap~lan ayr~nt~l~~ ara~t~rmalara kar~~n, taban~n ait olmas~~ gereken yap~n~n herhangi bir kal~nt~-s~na rastlamlmad~. Önceki raporlarda da belirtildi~i gibi (Duru 2003:553), 8. yerle~menin evlerinin duvarlar~nda 'ta~', ya da <kerpiç'in kullan~lmad~~~~ ke-sin gibidir. Büyük olas~l~kla bu yerle~melerde watde and daub' yöntemiyle yap~lm~~~ kulübeler / evler söz konusudur ve bu nedenle mimarl~~a ait kal~nt~~ bulunmam~~~ olmal~d~r.
ENÇ I / 7 - 5 yerle~melerinin mimari durumlar~~ hakk~nda bilgi verecek kal~nt~lar, son iki senenin çal~~malar~~ s~ras~nda da ele geçmedi. Bu bak~mdan bu üç yap~~ kat~l~m birbirinden ayr~lmas~, ancak taban izleri ve çç buluntula-r~ndan yararlan~larak yap~labilmi~tir.
Höyü~ün ortalar~ndaki 1. DA'r geni~letmek zor oldu~undan ve daha da önemlisi, hemen yak~nlar~ nda çok iyi durumda ortaya ç~kart~lm~~~ olan ENÇ evlerini bozmamak için, derin tabakalar~~ bir ba~ka alanda daha ara~t~rmak üzere, A Açmas~ 'n~n güneyinde, D/3, 2 - IV/1 plankarelerinde 16 x 10 m. bor~ tundaki yeni bir açmada (2. DA) kaz~ lara 2002 y~l~nda ba~land~~ ve 2003'de devam edildi (Lev.3/2;5). 5.70 m. derinliklerdeki ENÇ II / 3'ün 5 numaral~~ evinin taban~~ düzleminden ba~lat~lan bu yeni açmada - 7 m.'ye, yani 1. DA'daki ENÇ I / 7 yap~~ kat~l~m düzlemine kadar inildi. Çal~~malar s~-ras~nda, üst düzeylerde (-6.00/6.75 m.'lerde) hiç beklenmeyecek ~ekilde, ol-dukça çok say~da ~TÇ II'nin tipik çç'si ile bir iki `tunç i~ne'ye ve bunlarla birlikte, ENÇ'nin çç ve kemik e~yas~na rastland~. Geni~~ bir alanda 2.50 m. ka-l~nl~~~nda bir birikimin kald~r~lmas~na ra~men, in situ durumda hiçbir mi-marl~ k kal~nt~sma rastlan~lmad~.
4 Bu raporda verilen planlar~ n son çizimleri, Arkeolog Sinem Üstün taraf~ndan yap~lm~~t~r. Kendisine te~ekkür ederim.
ENÇ II döneminde `kerpiç'in yap~~ malzemesi olarak kullan~lmas~n~n ba~lanmas~~ nedeniyle, mimari özellikler çok daha iyi anla~~l~r duruma gel-mi~tir. Bu dönemin en erken yap~~ kat~~ ENÇ II / 4 B>yi temsil eden bir ev (Lev.4/1), daha önceki çal~~ma mevsimlerinde kaz~lm~~ t~~ (Lev.4/1; a.y.:553;Lev.3). Açman~n bu kesiminde 4 B yerle~mesinin ba~ka yap~lar~n~n ortaya ç~kart~lmas~~ için, 4 A evlerinin kald~r~lmas~~ gerekece~i için, daha geni~~ alanlarda bu derinliklere inilmedi.
ENÇ II / 4 A yap~~ kat~ n~n 1 numaral~~ evi daha önce aç~ lm~~t~~ (Lev.4/1;a.y.:554;Lev.3); 2002'de bu evrenin bir yap~s~~ -2 numaral~~ ev- daha kaz~ld~~ (Lev.4/1,2;6/1). Sa~lam durumdaki bu son yap~, 5.90 x 3.80 m. ölçü-lerinde, hafif yamuk dikdörtgen planl~d~r. 30-35 cm.'lik boyutlar~nda kerpiç-lerle örülü duvarlar~~ 30-40 cm yüksekli~e kadar korunmu~~ olan, tek odal~~ bu evin kap~s~~ do~u uzun duvar~n ortalar~na aç~lm~~t~r. Kap~n~n kar~~s~ndaki du-var~n dibine de, bu dönemlerin al~~~lagelen uygulamas~yla, atnal~~ planl~~ bir ocak - f~r~n yerle~tirilmi~tir. Evin taban~~ bast~r~lm~~~ kildendir ve baz~~ el de-~irmenleri d~~~ nda, ev içinde herhangi bir e~ya ele geçmemi~tir. Bu evin dar bir geçitle ayr~ld~~~, ayn~~ yerle~im evresinin di~er evi aras~nda, yap~m yön-temleri ve plan aç~s~ndan hiçbir fark olmamakla birlikte, kap~lar~n~n birbiri ile tam aksi yönde aç~lm~~~ olmas~~ ilginçtir (Lev.4/1).
ENÇ II / 4 yerle~mesine ait iki yap~~ ile (1 ve 2 numaral~~ evler - Lev.4/1), ENÇ II / 3 A yerle~mesinin tek yap~s~~ d~~~ nda (Lev.5), son iki kaz~~ mevsi-minde, her iki yarle~meye ait ba~ka bir yap~~ kaz~lmam~~t~r.
ENÇ II'nin, mimarisi en iyi izlenen yerle~imi olan ENÇ II / 3 yap~~ kat~na ait, ~imdiye kadar sekiz yap~~ bulunmu~tur (Lev.5). Bunlardan l'den 6>ya ka-dar olan alt~~ ev, daha eski kaz~~ dönemlerinde aç~lm~~~ ve tan~t~lm~~t~. Son iki y~lda, höyü~ün kuzey ucundaki geni~lemeler s~ras~nda, 7. ve 8. evler ortaya ç~kart~ld~~ (Lev.6/1). 7 numaral~~ yap~, daha önceki kaz~~ dönemlerinde bir ço~u aç~lan, tipik bir ENÇ evidir (Lev.6/2). Kareye yakla~an tek odal~~ evde (ölçüler 5.45 x 4.70 m.), uzun duvara aç~lm~~~ d~~~ kap~~ ve kap~n~n kar~~s~ndaki duvar dibindeki f~r~n - ocakla, dönemin bilinen ev plan~~ aynen tekrarlanm~~-ur. Güneye bakan kap~n~n iki yan -söve- duvarlar~~ kal~nla~t~r~lm~~~ ve duvar iç-lerine yar~klar yap~lm~~t~r. Kap~lardaki bu uygulama da, daha önce kaz~lm~~~ olan evlerde gözlenmi~ti (Duru 1998:715). Duvarlardaki bu yar~klara kap~~ kanad~n~n yerle~tirildi~i, belki de kap~~ kanad~ n~n oldu~u gibi yar~ k içine iti-lerek veya yat~r~larak sokuldu~u dü~ünülebilir.
Bu kat~n kaz~lm~~~ olan 8 numaral~~ evi, plan bak~m~ndan baz~~ farkl~~ özel-liklere sahiptir (Lev.5;6/1;7/1,2). D~~tan ölçüleri yak. 7 x 5 m. olan dikdört-gen planl~~ yap~da gözlenen en belirgin farkl~l~ k, iki odal~~ olu~udur. Kap~~ gü-ney uzun duvara aç~lm~~t~r. Kap~~ kanad~n~n iki yanda duvar içine girdi~ine i~aret eden yar~klar, bu evde de görülmektedir. Kap~n~n aç~ld~~~~ birinci oda-n~n ölçüsü içten içe 3.60 x 3.20 m.'dir. Kap~~ kar~~s~na gelen duvar~n dibine bir f~r~n, kuzeybat~~ kö~eye de bir seki yap~lm~~, sekinin önüne, kenarlar~~ kil-den olan bir kutu yerle~tirilmi~tir. ~kinci oda 2.40 x 2.20 m. ölçüsündedir ve birinci odadan, bir ara kap~~ ile girilmektedir. Daha küçük olan bu oda içinde ta~~nmaz e~ya bulunmam~~t~ r. Evin yap~m~nda dikdörtgen biçimli 40-45 cm. boyunda kerpiçler kullan~lm~~t~r; duvarlar~n~n iç yüzlerinde kal~n bir s~va ta-bakas~~ vard~r ve s~van~n baz~~ k~s~mlar~n~n koyu k~rm~z~~ boyal~~ oldu~u görül-mü~tür 5.
ENÇ II / 3'ün söz konusu 8. binas~, büyük ihtimalle ani bir yang~n so-nucu y~k~ld~~~~ için, evde ya~ayanlardan bir k~sm~n~n maalesef yang~n s~ra-s~nda öldü~ü, odan~n de~i~ik yerlerinde, düzensiz durumda bulunmu~~ iki ye-ti~kin, yedi tane de çocuk iskeletinden anla~~lmaktad~r. Her iki odada, çok say~da tüm kap, irili ufakl~~ ta~~ keskiler, bir pi~mi~~ topraktan mühür, kemik e~ya ve yüzlerce boncuk tanesi ele geçmi~tir (Lev.11/1). Bu boncuk taneleri dizilerek kolye s~ralar~~ olu~turulmu~tur (Lev.21/1-3).
Höyü~ün güneydo~u eteklerinde, son üç y~ld~r ara~t~rmalar~na devam edilen, ENÇ II'ye ait oldu~unu dü~ündü~ümüz lzgara Temeller' ile, en d~~~ halkada varl~~~~ saptanan, yak. 1 m. kahnl~~~ndaki uzun bir duvar~n duru-munu aç~klamak için, son y~llarda kaz~lar güneye do~ru geli~tirildi (Lev. 5;8/1). Gerek kal~n uzun duvar, gerekse lzgara Temeller' güneye do~ru bir süre izlenmekle birlikte, bu kesimdeki ENÇ mimarl~~~n~n anlam ve nitelik-leri hakk~nda fazla bilgi edinilemedi. Duvarlar~n geli~mesine ve höyükle olan konumuna bak~lacak olursa, hem kal~n duvar, hem de tek ta~h duvar s~ralar~, höyü~ün d~~~ çizgisine uygun do~rultuda geli~mektedir. Ba~ka bir anlat~mla, bu duvarlar höyü~ün orta kesimlerinde kalan ENÇ II yerle~melerinin etra-f~n~~ çeviren, yerle~menin en d~~~ halkas~ndaki savunma amaçl~~ yap~lm~~~ duvar-lar gibi görünmektedir.
5 2001 kaz~~ sezonunda bir ENÇ 2 evinin y~k~nus~~ aras~nda bulunan boyal~~ s~va parças~~ (Duru 2003:555 vd.;Lev.10/2), Antalya Müzesi Uzmanlanndan, meslekta~~m~z Azize Yener tara-f~ndan temizlenmi~~ ve çok bozuk durumda olmas~na ra~men, s~van~n üzerinde koyu k~rm~z~~ boya ile yap~lm~~~ üçgen s~ralar~n~n varl~~~~ ortaya ç~ km~~t~r (Bk.Lev.9/1,2). Çok büyük sab~r ve ustal~k isteyen bu i~i ba~ar~~ ile tamamlayan Say~n Yener'e te~ekkürlerimi sunuyorum.
A Açmas~ 'n~n güneye do~ru geni~letilmesi s~ras~nda, ~TÇ II / 3'e ait 12. evin bat~s~nda sürdürülen çal~~malarda, GNÇ'nin kal~n ta~~ temelli yap~~ kal~n-t~lar~~ ile ayn~~ düzlemde L ~eklinde geli~en kal~n bir ta~~ temele rastlan~ld~~ (Lev.5;36/1,2). Bu duvar~n etraf~nda baz~lar~~ sa~lam durumda ENÇ kaplar~~ (Lev.11/2 sa~~ üst kö~e), obsidien ve çakmakta~~~ çekirdekler (Lev.20/1,2) ile obsidien bir m~zrak ucu (Lev.18/2;29/5) ele geçti. Bu duvar kuzey kesit al-t~na girdi~i için izlenemedi.
A Açmas~ 'mn güneyindeki Izgara Temeller'in izlenmesi s~ras~nda, ~TÇ-'nin evlerinin alt~ndaki moloz birikiminde bir hayli çok say~da olmak üzere, de~i~ik türde çç'ye rastland~~ (Lev. 22/2). Bu tür çç, daha önceki dönemlerde de bu kesimdeki mimarl~~a ba~l~~ olmayan bir malzeme olarak bulunmu~~ ve bunlar~n ENÇ II çç'si ile ilgisiz, geç dönemlere ait olmalar~~ gerekti~i vurgu-lar~m~~t~~ (Duru 2001:587). Sözü edilen de~i~ik çç malzeme, GNÇ / EKÇ'den de geç bir döneme, olas~l~ kla GKÇ'ye ait gibi görünmektedir (bk. Çömlekçi-lik)
Höyü~ün güneydo~usundaki kar~~~ k görünüm ve bu kesimde son y~l-larda aç~lan ta~~ temellerle, önceki kaz~~ dönemlerinde aç~lm~~~ olan ta~~ temelli yap~lar ve bütün bu yap~larla ayn~~ dönemlere ait kerpiç duyarl~~ evler aras~nda gözlenen ili~kileri ve baz~~ farkl~l~klar~~ aç~klamak, itiraf edelim ki ~imdilik pek kolay de~ildir.
Mezarlar
ENÇ I / 6 ve 5 yap~~ katlar~ n~n y~ k~nt~s~~ içinde, hocker' konumunda yat~-r~lm~~~ yeti~kin insanlara ait, iki basit, topra~a gömü bulundu (Lev.8/2). ENÇ II / 3'ün 8. evi içinde de, yanm~~~ durumda dokuz iskelete rastland~. Ayn~~ evin kap~s~n~n hemen d~~~nda, hocker durumunda yat~r~lm~~~ bir iskelet daha ele geçti. ENÇ'nin bu geç yerle~im evrelerine ait baz~~ ba~ka bebek veya çocuk gömülerine de rastlanm~~~ olmakla birlikte, çok bozuk durumdaki bu mezarlarda, ölenlerin topra~a verilme pozisyonlar~n~~ anlamak mümkün olamam~~t~r.
Çömlekçilik
ENÇ I / 9 ve 8. yap~~ katlar~nda, son iki y~lda nispeten daha geni~~ alanlar ara~t~r~ld~~~~ halde, çç buluntular~nda çok fazla art~~~ olmad~. Ele geçen çç'nin hemen hepsi, kaplar~n kar~ n k~s~mlar~na ait parçalar oldu~undan, Badema-~ac~'mn bu en erken yerle~melerinde oturmu~~ olan insanlar~n kulland~klar~~ kaplar~n biçimleri hakk~nda hemen hiç bilgi edinilemedi. Ancak genelde
koyu gri hamurlu, ince kenarl~, iyi pi~irilmi~~ ve yüzeyleri oldukça iyi ~ekilde düzeltilmi~~ -k~smen açk~lanm~~~ da denebilir- parçalar~n, geni~~ kar~nl~~ küçük / orta boy çömleklere ait oldu~u anla~~lmaktad~r (Duru 2003:558).
ENÇ I / 7 - 5 yap~~ kadar~n~n çç'si, bu yerle~melerin daha önceki y~llarda bulunmu~~ malzemesinden farkl~~ de~ildir (Duru 2000:193 vd.; Duru 2001:586). Ele geçen çç içinde, dudak üstü düz biten bir hayli parça vard~r. 7. katta bulunan bir sepet kulp parças~~ ile (Lev.27/2), ENÇ I / 5'den gelen, aç~lan düz kenarl~~ s~~~ bir çanak (Lev.12/3;23/2), bu yerle~menin keramik yap~m tekniklerinin ve biçim repertuvarlar~mn bir hayli geli~kin düzeyde ol-du~unu göstermesi bak~m~ndan önemlidir.
ENÇ II / 4 B'de pek az çç ele geçti. Parçalar genelde önceki kaz~~ mev-simlerinde bulunan ENÇ'nin daha yeni kadar~n~n özgün çç'sinden farkl~~ de-~ildir (Duru 2000:194).
ENÇ II / 3 kat~nda, daha önceki kaz~~ mevsimlerinde oldu~u gibi, çok sa-y~da tüm kap bulundu (Lev.11/2;12/2,4,5;13/1,2;14/1,2;15/1;23/1,3-5;24/1-3;25/1,2;26/1,2;27/1). Bu yerle~menin kerami~i genel olarak, ol-dukça geli~mi~~ bir yap~m tekni~i ile belli biçimlerin a~~rl~kta oldu~u, mono-ton bir çizgi izlemektedir. Kaplar ço~u kez k~rm~z~, soluk k~rm~z~~ ve bej'e ka-çan k~rm~z~ms~~ hamurludur; ço~unlukla elde ba~ar~l~~ ~ekilde biçimlendiril-mi~lerdir. Kap kenarlar~~ ince ve yüzeyler düzgündür. Açk~lama genellikle iyidir ve sert pi~irilmi~lerdir. En çok rastlanan kaplar, düz dudakl~~ kâselerle, s~~~ ve derin çanaklard~r. Ayr~ca kapanan küresel kar~ nl~, boynu hafif belir-tilmi~, oval gövdeli çömleklerle, geni~~ pervaz a~~zl~~ çanaklar da vard~r. Bütün bu kaplara ço~u kez tek veya kar~~l~kl~~ iki parmak tutamak yerle~tirilmi~tir. Oval gövdeli derin bir çömlekte, iki~er tutamak, altta ve üstte iki~er kez ya-p~lm~~t~r (Lev.14/2;25/2). Son y~llar~n en de~i~ik biçimli kab~, 7 numaral~~ evde bulunmu~~ olan üç kal~n ayakl~~ çanakt~r (Lev.15/2;28) 6. Bu kab~ n bu-lunmas~yla, ~imdiye kadar Badema~ac~'nda (Kuruçay ve Höyücek'te de) ele geçmi~~ olan, iri, kal~n, içi bo~~ silindirik ayaklar~n, bu tür kaplara ait oldu~u kesinlik kazanm~~~ oldu.
ENÇ kerami~inde bezeme enderdir. Son iki kaz~~ mevsimi buluntular~~ aras~nda boya bezekli parça olmamas~na kar~~l~k, bo~a ba~~~ ~eklinde tuta-maklar~~ olan bir kap ele geçmi~tir (Lev.13/1;24/2).
6 Bir k~sm~~ eksik olan üç ayakl~~ bu kap, Antalya Müzesi ara~urmac~lar~ndan, ö~rencim
~imdi meslekta~~m Mustafa Samur taraf~ndan onar~lm~~t~r. Ba~ar~l~~ çal~~mas~ndan dolay~~ Mustafa Samur'a te~ekkürlerimi sunuyorum.
A Açmas~'mn güneyinde, ENÇ'nin lzgara Temelleri'nin üzerindeki y~ -k~nt~~ içinde, mimariye ba~lanamayan, farkl~~ nitelikte çç türlerine ait bir hayli parçaya rastlamld~. Bunlardan bir bölümü, hamurunda beyaz parçac~ klar olan, yap~m ve biçim aç~s~ndan ENÇ kaplar~ndan kolayl~kla ayr~lan, daha zi-yade Neolitik'in daha geç dönemlerine, GNÇ hatta EKÇ'ye ait mallard~~ (Lev.12/1). Eski kaz~~ dönemlerinde de, bu basit çç grubundan tüm kaplar bulunmu~tu (Duru 2003;Lev.19).
Ayn~~ alandaki ikinci çç türü, baz~~ örnekleri daha önceki kaz~~ dönemle-rinde de bulunmu~~ olan (Duru 2003:559;20,29), koyu gri, koyu kahverengi hamurlu, kal~n kenarl~, açk~l~~ bir mald~r. ENÇ çömlekçili~inden çok farkl~~ nitelikte olan, tabak yahut derince çanak formundaki kaplara ait olan bu parçalar~n ortak özellikleri, a~~zlar~mn d~~a devrik olmas~d~ r. 2002/03 y~lla-r~nda bu gruptan yeni parçalar ele geçti (Lev.33).
2003 y~l~nda, ayn~~ kesimde bir ba~ka mal türüne daha rastland~; bu yeni grup çç, siyaha yak~n koyu gri renkte hamurlu, kal~n kenarl~~ ve açk~l~~ bir tür-dür. Bunlar~n bir önce sözü edilen kaplardan en önemli fark~, hafif aç~larak düz geli~en dudaklar~ n üstünde sivri memeciklerin bulunmas~d~ r (Lev.22/2;34). Bu mal türü, ~imdiye kadar ENÇ katmanlar~nda bulunma-mas~~ ve ele geçtikleri yer itibariyle de~erlendirildi~inde, GNÇ-EKÇ'den daha geç dönemlere ait olarak kabul edilebilir. Bu keramik, giri~~ k~sm~nda öngö-rüldü~ü gibi, höyü~ümüzdeki gelip geçici bir GKÇ yerle~mesinin kan~ tlar~~ olabilir 7.
Küçük Buluntular
Mühürler: ENÇ II / 3 yap~~ kat~nda iki tane kilden yap~lm~~~ mühür bu-lunmu~tur. 8 numaral~~ evde ele geçen sivri tutamald~~ birinci mühürün yuvarlak bask~~ alan~na iç içe daireler yap~lm~~, merkezdeki daire dolu, onun d~ -~~ndaki halkaya yan-yana yuvarlak çukurluklar aç~lm~~, en d~~~ halka ise bo~~ b~rak~lm~~t~r (Lev.16/2;29/2). Çok ba~ar~l~~ biçimde yap~lm~~~ olan mühür sa~lam durumdad~r. Izgara Temelleri'n bulundu~u yerde ele geçen ikinci mühürün zaman~nda k~r~ld~~~, daha sonra onar~larak kullan~lmaya devam edildi~i anla~~lmaktad~r (Lev.16/1;29/1). Mühürün bask~~ yüzünde iç içe da-ireler yap~lm~~, en d~~taki dairenin bir taraf~~ k~ r~l~p bozulunca, d~~~ halka kesi-lerek at~lm~~t~r.
Kil plakalar: ENÇ II / 3'te biri üçgen (Lev.16/3;29/3), di~eri yuvarlak
biçimli iki kil plaka bulunmu~tur (Lev.16/4;29/4). Üçgen biçimli olan eserin uçlar~na delik aç~lmad~~~~ için, muska olmad~~~~ söylenebilir. Bu nesnenin
pubis modeli' olarak yap~lm~~~ olmas~~ da muhtemeldir (kr~. Höyücek -
R.Duru; "Höyücek Kaz~lar~~ - 1991/1992", Belleten LIX (1995):466; Lev.52/7;
55/7). Yuvarlak olan disk'in bir taraf~nda, s~ralar halinde t~rnak izleri bu-lunmaktad~r. Bu disk'in, hesaplama (çetele) i~levli bir e~ya olmas~~ muhte-meldir.
Minyatür masalar / kutular: ENÇ II / 3'te üç minyatür masaya ait
parça-lar bulundu. ~kisi restoratör arkada~parça-lar~m~z taraf~ndan tamamlanan masaparça-lar dörtgen biçimlidir. Dik kenarl~~ derin yala~~~ olan birinci masan~n d~~~ taraf~~ çizgi ile süslenmi~~ (Lev.17/1;30/1), di~eri ise, basitçe biçimlendirilmelde ye-tinilmi~tir (Lev.17/2;30/2).
Üçüncü parçan~n nas~l bir e~yaya ait oldu~u tam olarak anla~~lamam~~ur (Lev.17/3;30/3). Bir masa (!) yahut bir kutuya ait olabilecek parçan~n a~~z k~sm~nda geni~~ yatay bir pervaz dola~maktad~r. Eldeki küçük kenar parças~~ dik olarak geli~ti~inden, masan~n tablas~mn -veya kutunun- bir hayli derin oldu~u söylenebilir. Kenann d~~~ taraf~nda bir insan yüzü (!) kabartmas~~ ya-p~lm~~, gözler ise 90 derece dönerek geli~en yatay pervaz üzerine al~nm~~, göz bebekleri obsidien parçalar~~ ile vurgulanm~~ur. Bu `yüz'ün alt yan taraf~nda ikinci bir insan yüzü (belki çocuk) daha vard~r (Kabartmalar di~er kenar-larda da telu-arlanm~~~ olabilir).
Ta~~ Eserler: Ta~~ buluntular aras~nda, basitçe biçimlendirilmi~~ bir insan
tasviri (Lev.18/1;31/1), çok say~da de~i~ik boyda keski ve baltalar (Lev.11/1;19/1-5;31/2,3), zarif bir topuz ba~~~ (Lev.31/6), iki yüzü bombeli, kenarlar~~ inceltilmi~~ bir disk (Lev.19/6;31/5) ve birkaç bileme ta~~~ vard~r (Lev.19/7;31/4). 'Asa Ba~~'na benzeyen, ancak i~levi konusunda fikir yürüt-menin zor oldu~u yumurta biçimli bir ta~~ nesnenin, ortas~na do~ru bir delik aç~lm~~t~r (Lev.31/7). Bu deli~e c~vata gibi, burulmak suretiyle bir tahta çu-bu~un sokulaca~-~~ dü~ünülebilir.
ENÇ'nin en alt katlar~ndan ba~layarak ENÇ II / 3'e kadar bütün yerle~-melerde, genellikle gömülerin yak~nlar~ndan olmak üzere, çok say~da ta~~ boncuk toplanm~~ur (Lev.21 /1-3) .
Çakmakta~~~ ve Obsidien buluntular: Her kan mevsiminde oldu~u gibi
lunmu~tur. 2003 y~l~nda, `Izgara Temeller'in bat~s~ndaki 'L' planl~~ kal~n ta~~ temel yak~nlar~nda pek çok çakmakta~~~ ve obsidien, konik dilgi çekirde~i ele geçti (Lev.20/1,2). 1 m2'lik bir alana yay~lm~~~ halde, ancak bir mimariye ba~l~~ olmayan bu çekirdeklerle beraber bir de ok / m~zrak ucu vard~r (Lev.18/ 2;29/5). Çok ince olan uç, bask~~ yöntemi ile ola~anüstü zarif ~ekil-lendirilmi~tir.
Kemik Buluntular: Badema~ac~~ ENÇ buluntular~~ aras~nda say~~ bak~m~n-dan önemli bir yer tutan kemik spatüla ve dilgilerden, bu y~l da bir hayli ör-nek ele geçti (Lev.32/1-5). Kemik eserlerden ikisinin keskin kenarlar~nda, düzenli aral~klarla çentilder yap~lmas~~ dolay~s~yla, bunlar~n testere gibi kulla-n~ lm~~~ olduklar~~ tahmin edilebilir (Lev.18/4). Yass~~ kemikten, hayvan -at-ba~~~ biçimli bir parça ile (Lev.32/7), ENÇ II / 3'ün 8 numaral~~ evi içinde bulunmu~, üç yuvarlak delikli 'Kemer Tokas~' (Lev.18/3; 32/8), di~er kemik eserler aras~ndad~r.
Bitki Kal~nt~lar~: Son y~llarda ENÇ II / 4 A yerle~mesinde bol miktarda bulunmu~~ olan kömürle~mi~~ yabani armutlardan -ahlat- (Lev.22/1), bu y~l da kilolarca topland~.
~lk Tunç Ça~~~ yerle~meleri Mimarl~k
~TÇ yerle~melerinin geli~mesini anlamak amac~yla, höyü~ün kuzeyinde yap~lan geni~leme kaz~lar~nda, yukar~da belirtti~imiz gibi, beklenmeyen du-rumlarla kar~~ la~~ ld~. Tepenin kuzey ucundan bat~ya dönüldü~ünde (Lev.35), uzun y~llar varl~~~~ çok aç~k biçimde izlenmi~~ olan ~TÇ'nin, "Yamaç Ta~~ Dö~emesi'nin, höyü~ün en kuzey noktas~ndan sonra bat~da devam et-medi~i, yani bu noktadan itibaren ta~~ dö~emenin olmad~~~~ anla~~ld~~ (Lev.5). Buna ek olarak, höyü~ün do~u yamac~~ boyunca s~raland~~~~ saptanan ~TÇ ya-p~lar~n~n da, kuzey ve kuzeybauda bulunmad~~~n~~ görüldü; bu kesimde ~TÇ dönemine ait hiçbir mimari kal~nt~~ yoktur. Bu ilginç durumlar~n nas~l aç~k-lanmas~~ gerekti~i sorusunun cevaplar~, gelecek dönemlerde aranacakur.
Do~u yamaçta geçen y~llarda bir bölümü aç~lm~~~ olan ~TÇ II / 3'ün 12 evinin kaz~lmam~~~ lus~mlarm~n ve bu binan~n etraf~ndaki di~er ~TÇ yap~lar~ -n~ n ortaya ç~kmas~~ için, kaz~lar höyü~ün ortalar~na do~ru geli~tirildi (Lev.35). Yak. 20 x 20 m.'lik bir alan~n kaz~lmas~~ sonucunda, Kilise ile A Aç-mas~~ aras~nda kalan ve 2001 y~l~nda bir bölümü aç~lan OTÇ yerle~mesinin yüzeye çok yak~n olan ta~~ temelleri ile bu yeni açma birle~tirilmi~~ ve höyü~ün
bu kesiminde, ~TÇ ile OTÇ yerle~meleri aras~ndaki s~n~ r~ n, a~a~~~ yukar~~ D 2 enleminden geçti~i saptanm~~~ oldu. Bu yeni alanda, ~TÇ'nin en eski yerle~im evresi olan ~TÇ II / 3'e kadar derinle~ildi ve birçok yerde, ~TÇ'nin bütün ara yap~~ katlar~na ait, oldukça iyi durumda duvar temellerine rastland~. ~TÇ'nin en geç yerle~im evresi olan ~TÇ II / 1 yap~~ kat~, höyü~ün merkezine yak~n yerlerde, çok kal~n ve kaba ta~larla örülmü~~ duvarlarla temsil edilmektedir (Lev.36/2;38/1 - Ön plandaki iri ta~l~~ duvar). Küçük bir k~sm~~ kaz~lan bu temeller OTÇ yap~lar~n~n alt~na do~ru geli~mekte oldu~u için izlenemedi ve bu nedenle ~TÇ II / 1 yerle~mesi yap~lar~ n~n plan özellikleri hakk~ nda fazla bilgi edinilemedi. 1. yap~~ kat~mn ilk kaz~~ dönemlerinde de baz~~ kal~n ta~~ te-melleri aç~lm~~, ancak bunlar~n da mimarl~k nitelikleri konusunda her hangi bir aç~ klay~c~~ durum saptanamam~~t~~ (Duru 1997 a:787 vdd.Duru 1997 b:153 vd.;Duru 2000:201). Durum bu sene de de~i~medi.
~TÇ II / 2 evresi anla~~l~ r ~ekilde plan veren yap~ larla temsil edilmekte-dir. Bu katta, yak. 30-35 cm. kal~ nl~kta orta boy ocak ta~lar~~ ile örülmü~~ du-varlar~~ olan üç yap~~ ortaya ç~kart~lm~~ t~r (Lev.35;36/1,2;38/1). Yap~lar plan aç~s~ndan `Megaronumsu' olarak tan~mlanabilecek özellikler göstermekte-dir. Bu yap~lardan birinin ortas~nda çok iri bir çömlek ve ona biti~ik olarak konulmu~~ bir kantaros bulundu (Lev.38/2). ~TÇ 2 yerle~melerinin, kuzey-do~u yamaçta da görüldü~ü ~ekilde, güneye do~ru devam etti~i anla~~lmak-tad~r (Lev.35). ~TÇ II / 3 ve 2'nin 15 ve 17 numaral~~ evleri al~~~lagelen planda olmakla birlikte, bu iki yap~~ aras~nda kalan dar aral~k -16-, dikine du-varlarla geçi~e kapat~lm~~~ ve kuzeydo~u mahallesindeki yap~~ grupla~masma benzer bir görünüm ortaya ç~km~~t~ r.
~TÇ II / 3 yap~lar~, yamac~n en d~~~ halkas~nda, yanyana s~ralanm~~~ üç ya-p~yla temsil edilmektedir (Lev.35). Daha önce aç~lm~~~ olan ~TÇ II / 3'e ait 12. eve güneyden biti~ik olan 13 ve daha güneydeki 14. evlerin planlar~~ ta-mamiyle ortaya ç~ kart~lamam~~~ olmakla birlikte, bunlar~n da `Megaronumsu' planda olduklar~~ ve kuzey do~u yamaçtaki ~TÇ II / 3 yap~ lar~na benzedikle-rini söyleyebiliriz. Açman~n kuzey kenar~na do~ru olan kesimde kaz~lm~~~ olan duvarlar birbirine çok yak~n olduklar~~ için, bunlar~n ba~~ms~z evler olup olmad~klar~~ hakk~nda öneriler yapmak mümkün de~ildir.
~TÇ yerle~mesinin bu alandaki görünümü, biraz kuzeyde daha eski kaz~~ dönemlerinde kaz~lm~~~ olan kesimdeki duruma hemen aynen uymaktad~ r. ~TÇ yerle~melerinin höyü~ün güney yar~s~nda da devam etti~ini, B Açmas~~ - 'ndan biliyoruz (Duru 1997 o:787 vdd.;Lev.5/1,2;7/1-4).
Çömlekçilik
Son iki y~lda ele geçmi~~ çç içindeki bir grup, daha önceki kaz~~ dönemle-rinde buldu~umuz mallar~n benzerleridir (Lev.39/1). Gaga a~~zl~~ testiler (Lev.40/2;45/1-4), iki kulplu testiler (Lev.40/1;46/2), testicikler (Lev.44/4-6) ve basit çanaklar (Lev.44/1,2,4), bu grubun tüm olarak bulunmu~~ kapla-r~ndand~r. Yine bu mallar aras~ndaki üç ayakl~~ küçük boy çömlek (Lev.46/3) ile üç tutamakl~~ irice testi (Lev.39/2;46/1), ~imdiye kadar Badema~ac~'nda görülmemi~~ formlard~r.
Küçük buluntular
Pi~mi~~ toprak eserler: ~TÇ II / 2 molozunda biri tüm, ikisi ba~s~z üç idol ele geçmi~tir (Lev. 41/1,2;47/1-3). Gö~-üslerinde çapraz bandlar~~ olan idol-ler, gerek Badema~ac~'nda (Duru 2003:Lev.46/1-3;47/1,2), gerek bölgede bu ça~da çok bilinen ve tekrarlanan idol gelene~ini temsil etmektedirler.
~TÇ birikimi buluntulan içinde, tabakas~~ belli olmayan, pi~mi~~ topraktan minyatür bir masa parças~~ vard~r (Lev.41/3;47/4). Masa yuvarlak tablal~~ ve üç ayakl~d~r ve tablas~n~n üzeri ile ayaklar~n~n d~~a bakan taraflar~nda çizgi süsleme yap~lm~~t~r.
Üzeri çizi bezeli a~~r~aklar (Lev.42/4;48/5-7), minyatür bir kap (Lev. 42/5;44/2) ve i~levi belirsiz iki nesne (Lev.41/4;42/6;48/8), ~TÇ'nin de~i~ik derinliklerinde ele geçen di~er pi~mi~~ toprak buluntuland~r.
Mühürler: ~TÇ II /3 ve 2 katlar~nda, pi~mi~~ topraktan dört damga mü-hür bulunmu~tur. Bunlardan üçü (Lev.42/1-3;48/1-3), ~imdiye kadar Bade-ma~ac~'nda bilinenlerden farkl~~ olmayan, yuvarlak veya dörtgen bask~~ ala-n~na simetrik ~ekilde düzenlenmi~, çizi simge veya noktalar doldurulmu~~ mühürlerdir.
Kil mühürlerden sonuncusu, küt konik tutama~~~ ile, ~ekil olarak ~imdiye kadar bulunmu~~ mühürlerden farks~zd~r (Lev.43/1,2,4). Ancak ~TÇ II / 2 y~k~nt~s~~ içinde ele geçen bu mühürün bask~~ alan~~ çok de~i~ik ~ekildeki çizgi-ler / i~aretçizgi-lerle doldurulmu~tur (Lev.43/3). Fotograf ve çizimçizgi-lerden görüle-ce~i üzere, bask~~ alan~na yap~lm~~~ olan i~aretler, ilk bak~~ta ilkel yaz~~ i~aretleri gibi alg~lanmaktad~r. Mühürün bask~s~n~n, de~i~ik yönden ~~~k verilerek pek çok foto~raf~n~n al~nmas~ndan ve deseninin ç~kart~lmas~ndan sonra, bizde ve meslekta~~m~z Prof. Umurtak'ta olu~an kan~~ ise, mevcut i~aretlerin, çok bü-yük olas~l~kla ideograf~k veya fonetik de~erler ta~~yan yaz~~ i~aretleri olmad~~~~ yönündedir. Di~er meslekta~lar~m~z ve özellikle Prof. Ali Dinçol'un görü~ü
de ayn~~ do~rultudad~r. Ancak desenden de görülece~i gibi, i~aretlerin istif-lenmesinde bir düzen vard~ r; yuvarlak damga alan~~ belli zonlara ayr~lm~~~ ve bunlar~n içleri, birbirini de~i~ik aç~larla kesen k~sa çizgilerle doldurulmu~tur. Maden eserler: 2002 y~l~nda, 2. DA'da ENÇ yerle~melerinin taban düz-leminin alt~ ndaki ~TÇ II dönemi çç'si ile birlikte kar~~~k buluntu veren biri-kimde, iki tane tunç (!) i~ne ortaya ç~kart~lm~~ur (Lev. 42/7,8;47/ 5,6). Ayn~~ alanda, biraz daha yüksek düzeylerde, 2001 kaz~~ döneminde de bu i~nelere benzeyen tunç i~neler bulunmu~~ ve yay~nlanm~~t~~ (Duru 2003:564;Lev.48/1-3;50/1-9;G.Umurtak; "A Study of a Group of Pottery Finds from the MBA Deposits at Badema~ac~~ Höyük", Anatolia Andqua, XI (2003):59 vdd.; Res.9).
Orta Tunç Ça~~~ yerle~meleri
A Açmas~~ ile Kilise aras~ndaki alanda 2001 y~l~nda ba~lanan kaz~lar~n, 2002'de kuzeye do~ru geni~letilmesi s~ras~nda, yer yer 1 m. kadar derinlik-lerde, iki evreli, zay~f ve özensiz yap~lm~~~ duvar temelleri ortaya ç~kt~~ (Lev.49;50/1). Bu mimarl~ k kal~nulanyla ilgili buluntular aras~nda, baz~~ ~TÇ kaplar~~ olmakla birlikte, OTÇ'ye ait olmas~~ gereken çç de ele geçti. Badema-~ac~'nda daha önceki y~llarda da, kar~~~ k buluntu niteli~inde olan baz~~ OTÇ çç'si ele geçmi~~ -örne~in 'Red Cross Bowl'-, hatta bunlar~n ait olduklar~~ tah-min edilen baz~~ temeller de ele geçmi~ti (Duru 2003:562 vdd.;Lev.39,40,43-45;G.Umurtak;a.e.). Bu kez ortaya ç~kart~lan söz konusu temellerle, höyükte OTÇ yerle~melerinin varl~~~~ kesinlik kazanm~~~ oldu.
OTÇ yerle~mesinin toprak yüzeyinin hemen alt~ndaki temeller, olas~l~kla höyükte uzun zamand~ r süregelen makinal~~ tar~m nedeniyle büyük ölçüde bozulmu~tu. Bununla beraber, Badema~ac~ 'ndaki OTÇ yerle~mesinin, Kili-se'nin oldu~u zirve kesiminin etraf~nda çok dar bir alana yay~lm~~~ oldu~unu dü~ünüyoruz. 1998 y~l~nda aç~lan, savunma amaçl~~ gibi görünen kal~n ta~~ temelin de OTÇ yerle~mesiyle ilgili olmas~nda, san~ r~z ku~ku yoktur (Duru 2001:588;Lev.8;11/1).
Küçük buluntu bak~m~ndan çok zay~f olan OTÇ yerle~mesinde birkaç gaga a~~zl~~ tüm testicik ile 16 tanesi sa~lam, bir ço~u da k~r~k olan, hafif pi~i-rilmi~~ topraktan tezgâh a~~rl~~~~ bulundu (Lev.41/5;50/2).
Kilise çali~malar~~
Höyü~ün en yüksek kesiminde yer alan Kilise'de 2002/03 y~llar~nda sa-dece temizlik, duvar onar~mlar~~ ve düzenleme çal~~malar~~ yap~ld~~ (Lev.53).
'Orta Net.' te bulunan ve bir süre önce maalesef yak~lan an~tsal 'Sak~z' a~ac~-n~n kökleri de ç~kart~ld~.
Baz~~ de~erlendirmeler
- 2002/03 kaz~lar~, Badema~ac~'ndaki ENÇ ve sonras~~ yerle~meler konu-sunda baz~~ yeni saptamalara olanak sa~lam~~t~r. Bunlardan birincisi, Bade-ma~ac~~ ENÇ sivil mimarl~~~n~n çok monoton bir çizgi içinde olmad~~~n~n, ENÇ II / 3 yerle~mesinin 8 numaral~~ yap~s~~ ile anla~~lm~~~ olmas~d~ r. ENÇ II'de evler her zaman tek odal~~ de~ildir; baz~~ yap~lar çok odal~d~r. Ayr~ca sözü edilen yap~n~n geçirdi~i yang~n s~ras~nda içindeki e~yan~n bo~alt~l-a-mamas~~ nedeniyle, dönemin evlerinin iç dö~emlerindeki baz~~ ayr~nt~lar~n ö~-renilmesi de mümkün olmu~tur.
- Bir ba~ka olgu, yukar~da ayr~nt~lar~yla aç~ldand~~~~ üzere, son kaz~~ dö-nemlerine kadar ~TÇ'ye ait oldu~u önerilen iki yap~~ kaumn, GNÇ'ye ait ol-du~unun ö~renilmesidir. Bu sayede Badema~ac~'ndaki GNÇ yerle~meleri daha iyi ~ekilde anla~~l~r hale geldi~i gibi, baz~~ yeni tespitlere de olanak sa~-lam~~t~r. Bu konuda önemli bir yeni saptama ~udur: Badema~ac~~ GNÇ mi-marl~~~nda yap~lar~n kal~n ta~~ temelli olmas~~ ve kap~lara tek s~ra ta~~ e~ik ya-p~lmas~, Kuruçay'da hemen aynen tekrarlanmaktad~r. Kuruçay 12 ve Kuru-çay 11 yerle~melerindeki yap~lar~n duvar temelleri de yak. 1 m. kahnl~~~nda ve ta~tan yap~lm~~t~r; ve daha önemlisi, Kuruçay 11 katta da kap~~ e~iklerine bir ta~~ s~ras~~ konmaktad~r (R.Duru; Kuruçay Höyük I; Ankara, 1994:11 vdd.; Lev.15,16,18/1). Mimarl~ k konusundaki bu anlaml~~ paralellikler, GNÇ'de Badema~ac~~ ile Burdur Bölgesi'nin kuzey kesimi aras~nda yak~n, hatta do~-rudan ili~kilerin oldu~unun kan~tlar~~ say~labilir.
- Badema~ac~~ mühürleri ile Çatal Höyük'ün damga mühürleri aras~n-daki çok yak~n benzerlikler, daha önceki kaz~~ mevsimlerinden biliniyordu ve vurgulanm~~u (Duru 2003:569 vd.). Bu benzerliklere son y~llarda yenileri ek-lenmi~tir. Benzerliklerin ço~almas~, sadece Badema~ac~~ ile Çatal Höyük'ün belli yerle~me evrelerinin ça~da~l~~~n~~ kan~tlamak ve kesinle~tirmekle kal-mamakta, ayn~~ zamanda ENÇ'de Burdur Bölgesi ile do~u kom~usu Konya Ovas~ 'n~n kültürel ili~kileri konusunda yeni saptamalar yap~lmas~na da ola-nak sa~lamaktad~r. Bu arada iki y~l önce ~zmir'in yak~nlar~ndaki Ulucak Hö-yük'te bulunmu~~ bir damga mühür ile (Z.Derin ve b~k.; "Ulucak Höyük Ka-z~s~~ 2002",25. KSTI:242;Çizim 8), Torbal~~ Ovas~'ndaki Dedecik - Heybelitepe Höyü~ü'nde yap~lan kaz~larda ele geçen ayn~~ türde bir di~er mührün (DA1 ~stanbul 1924-2004, ~stanbul -2004-:22, alt sa~~ resim), Badema~ac~'nda
2003'te bulunmu~~ damga mühür ile (Lev.16/1;29/1) tam paralellik içinde olmas~~ önemlidir. Ege k~y~~ kesimindeki Neolitik yerle~me buluntularm~n, yukar~da vurgulanan Badema~ac~~ - Çatal Höyük mühür benzerlikleri dizisine kat~lmas~ , Konya Ovas~ 'ndan, Burdur'a, oradan da Ege sahillerine kadar, Anadolu'nun tüm bat~~ yar~s~n~n Neolitik kültürleri aras~ ndaki yak~n ili~kile-rin daha cesaretle gündeme getirilmesine olanak sa~lamaktad~ r.
- Badema~ac~~ ENÇ I / 8 yap~~ kat~ n~ n kireç harçl~~ taban~~ üzerinde ve ENÇ II / 4 A ile ENÇ 3 yerle~melerinde ele geçen a~aç kömürü parçalar~n-dan yap~lan C 14 ölçümlerinin raporu gelmi~tir:
LABNR Hd-22279 Hd-22339 Hd-22340
SITE ENÇ II / 4 A ENÇ II / 3 A ve 4 ENÇ I / 8
SAMPLE NR 3 5 DATE 7465 7553 7949 ERROR 27 31 31 DELTA C13 -25,97 -22,69 -25,12 CAL BC 1S 6390-6250 6440-6405 7035-6705 CAL BC 2S 6405-6235 6460-6275 7050-6690
(Calibrasyon INTCAL98 and CALIB4 (Stuiver, Reimer8cBraziunas, Radiocarbon 40 (1998):1127-1151)
ENÇ I / 8 kat~n~ n düzeltilmi~~ tarihinin üst s~n~ r~n~ n, yukar~daki sonuç-lara göre MÖ 8. biny~l~n~n son yüzy~l~ na kadar geri gitmesi, bu yerle~meyi Burdur Göller Bölgesi ENÇ'sinin en eski tarihli yerle~mesi durumuna sok-maktad~ r. Badema~ac~ 'nda 8. kat~n alt~nda en az bir yerle~me kat~~ daha ol-du~u için, höyü~ümüzdeki ilk yerle~menin biraz daha geriye gitmesi gereke-cektir. Ana Toprak üzerindeki ilk yerle~menin (ENÇ I / 9) tarihi MÖ 7100/7150'ler gibi kabul edilirse, bu, Anadolu'daki Keramikli Neolitik için, ~imdiye kadar tespit edilmi~~ en erken tarih olmaktad~ r. Hatta daha da ileriye gidip bir ölçüde spekülasyona giri~ilirse ~öyle bir senaryo ortaya ç~ kmaktad~ r: ENÇ II / 9'un pek de ilkel olmayan çç'sinin öncüllerinin olmas~~ gerekti~i, bunlar~ n daha eskilerden gelen bir yap~m prati~inin ürünleri oldu~u kabul edilirse, o zaman keramik üretiminin ö~renili~inin birkaç yüzy~l daha geri-
8 C14 ölçümleri, her zaman oldu~u gibi bu y~l da Prof. M.Korfmann'~n arac~l~~~~ ile, Heil-derberg Üniversitesi Laboratuvarlar~ nda Prof. B.Kromer taraf~ ndan yap~lm~~t~r. Her iki meslek-ta~~ma te~ekkürlerimi sunuyorum.
lere ta~~nmas~~ çok zorlama olmayacakt~r. Böylece MÖ 8. biny~l~n~ n ilk çeyre-~inin ba~lar~~ -en geç-, Burdur Bölgesi'nde 'Keramik Yap~m~n~n' ba~lad~~~~ en geç tarih olmaktad~ r. Daha önceki yaz~ lar~m~zda ileri sürdü~ümüz, "Badema~ac~ 'nda ve Burdur Bölgesi genelinde, Akeramik Neolitik hiç ya-~anmam~~~ olabilir; Neolitik ya~am ile keramik üretimi aras~nda bir tarih fark~~ olmayabilir" önerimizi yineleyebiliriz (R.Duru; "The Neolithic of the Lake District", The Neolithic in Turkey, ~stanbul,1999:187 vdd.; Duru 2003:565).
Bat~~ Anadolu'nun bu kesiminde Neolitik'in ba~lamas~~ sürecinin tarihi-nin saptanmas~~ konusu da, bu yeni C 14 tarihi ile kan~m~zca yeniden ele al~ nmas~n~~ gerekli k~lmaktad~r. Sürekli yerle~me, yapay kapal~~ mekan ya-ratma -konut üretimi / mimari- <i~i'nin Badema~ac~~ ENÇ I / 8'de çok ileri bir safhada oldu~u, kireç harçl~~ taban yapma prati~inin biliniyor olmas~yla kesin ~ekilde anla~~lmaktad~r. Çömlekçili~in de -yukanda söyledi~imize para-lel olarak- ayn~~ mant~kla, öncüllerinin mutlaka varoldu~u kabul edilebilir. Her ne kadar 9'dan 5. tabakaya kadar kadar, Badema~ac~'nda kal~c~~ mimar-il& ait duvar vb. kan~ tlar el geçmi~~ de~ilse de, bu uzun süreç içinde duvarlar~~ a~aç dikme, saz-kam~~~ örgü ve çamur s~vama -watde and daub- gibi yön-temlerle üretilmi~~ mekanlarda oturuldu~unda ku~ku yoktur. Bu hafif duyarl~~ dayan~ kl~~ olmayan konutlar~n içlerinin, beton kadar sa~lam yap~lm~~~ kireç katk~l~~ bir tabaka ile siyah olmas~~ do~rusu gariptir, ama kan~m~zca çok uzun bir gözlemin ve mimarl~ k gelene~inin sonuçlar~~ olarak kabul edilmelidir. E~er bu söylediklerimiz do~ru ise, o zaman Burdur Bölgesi ve yak~n çevre-sinde Neolitik'in ba~lama tarihini 8. biny~l~~ ortalar~ndan daha da geriye gö-türmek, çok büyük bir spekülasyon veya abart~~ olmayacakt~r.
- ENÇ II / 4 A ve ENÇ 3 yerle~melerinin yeni al~nm~~~ tarihleri daha ön-ceki -kalibre edilmi~- tarihlere uymaktad~ r (Duru 2001:597 vd.; Duru 2003:565).
- MÖ 3. biny~ll'n~n son çeyre~ine (~TÇ II) ait ~TÇ II / 2 yap~~ kat~~ molozu içinde bulunan damga mühür (Lev.43) kan~m~zca çok önemli bir belgedir. Yukar~da belirtti~imiz gibi, bask~~ alan~ndaki i~aretler yaz~~ i~aretlerine benze-mekle birlikte, büyük ihtimalle yaz~ /hece/harf de~eri ve anlam~~ yoktur".
9 Bu tarihlerde de~i~ik ~ekillerde 'ilkel yaz~ ' sistemleri Önasya ülkelerinde ke~fedilmi~ti.
Ege Dünyas~'nda ise yaz~, en erken MÖ 2. biny~l~n~n ilk çeyre~inde görülmektedir. Bu bak~mdan Badema~ac~~ mührü, 'Ege Dünyas~ 'n~n ilk yaz~~ sistemleri olan 'Linear A' ve 'Linear B' yaz~~ t-lar~ndan bir hayli yüzy~l erken bir döneme aittir (Lev.43/3'teki çizim, de~i~ik yönlerden verilen ~~~klarla çekilmi~~ birçok resme dayanarak yap~lm~~t~r).
Sözkonusu damga mührü, mühür ~eklinde yap~lm~~~ bir sihir / büyü ob-jesi (amulet / muska) olarak de~erlendirmek belki daha do~ru olacakt~r. Gerçek ne olursa olsun, mührün, Anadolu'da ~imdiye kadar bulunmu~~ bu türden objelerden çok farkl~~ bir bask~~ yüzeyi dolgusuna sahip oldu~unda ku~ku yoktur.
Onar~m ve çevre düzenleme çah~malar~~
Badema~ac~~ Höyü~ü kaz~lar~n~n 10. ve 11. çal~~ma dönemlerinde aç~~a ç~kart~lan mimari belgelerin, olanaklar ölçüsünde uzun bir süre hem mes-lekta~lar~= taraf~ndan görülebilmesi için, hem de 'Kültür Turizm'i aç~s~n-dan anla~~hr durumda korunmas~~ yararl~~ olaca~~naç~s~n-dan, gerekli önlemlerin al~nmas~~ konusunda, daha eski çal~~ma mevsimlerinde ba~lanm~~~ olanlara ek olarak, baz~~ yeni giri~imler yap~ld~. Bu do~rultuda, kal~c~~ bir koruma projesi haz~rlan~ p, bu projenin gerçekle~mesi için gerekli kaynaklar~n sa~lanmas~na kadar, kaz~~ alan~ndaki ta~~nmaz eserlerin olabildi~ince iyi durumda tutula-bilmesi için baz~~ önlemler al~nd~. Bu kapsamda, son üç y~ld~r, A Açmas~ 'n~n etraf~~ kafes teli ile sa~lam ~ekilde çevrildi~i için, kaz~~ alanlar~na kontrolsüz hayvan sürülerinin girmesinin önüne geçilmi~ti. 2002 kaz~~ sezonunda, An-talya Valili~i ~l Özel ~dare Müdürlü~ü'nün sa~lad~~~~ ödenekle, hemen tüm yap~~ kal~nt~lar~~ ile her k~~~ ya~mur ve di~er do~al ko~ullarla büyük ölçüde y~ -k~lmakta olan kaz~~ alan~n~n yer yer 8 m. derine inen kenarlar~, naylon örtü-lerle kapat~ld~~ (Lev.52/1).
GNÇ yerle~melerinin kal~n ta~~ temelleri, uzun zamand~r yüzeyde kald~ k-lar~ndan dolay~~ büyük oranda bozulmu~lard~. Bu duvarlar~n d~~~ taraflar~nda 50 cm. kadar bir toprak pay~~ -~eridi- b~rak~ld~ktan sonra, gerekli yükseklikte dayanak -istinat- duvarlar~~ yap~ld~~ (Lev.10/2;51/1,2). Böylece çamur harçla örülmü~~ duvar~n ta~lar~n~n dü~mesi ve duvarlar~n bozulmas~n~n önüne ge-çildi. Ayn~~ i~lem, 2003'te ~TÇ temelleri için de yap~lmaya ba~land~~ ve ilk olarak ~TÇ II / 3'ün 1 numaral~~ evinin megaronunun duvarlar~~ sa~lamla~t~ -r~ld~, d~~~ duvarlara dayanak duvarlar~~ yap~ld~. Bu yöntemle, di~er ~TÇ evleri-nin duvarlar~~ da önümüzdeki y~llarda sa~lamla~t~rflacakt~r.
Kilise'nin kaz~larla ortaya ç~kart~lm~~~ olan duvarlar~, do~al nedenlerle büyük oranda bozulmu~~ durumda idi (Lev.52/2). Bu duvarlar~n en üstteki ta~~ s~ralar~, kireç-çimento harçla, fazla belli olmayacak ~ekilde yeniden elden geçirildi ve gerekli yerlerde en üst s~raya ayn~~ yöntemle bir ta~~ s~ras~~ daha ek-lendi (Lev.53/1,2). Yap~lan küçük ölçekli bu onar~mdan sonra, Kilise ol-dukça iyi bir duruma getirildi ve duvarlarda bozulma, uzunca bir süre için ertelendi.
PRELIMINARY REPORT, 2002 AND 2003 *
During the 10th and 1 1 th periods of excavations at Badema~ac~~ Höyük'°, work was carried out in the northern and southeastern sections of `Trench A' on the northern half of the höyük and the investigations of the Early Neolithic (EN) and Early Bronze Age (EBA) settlements were continued (P1.1/2) ". In addition to this work, the `Church> area on the highest point at the centre of the höyük was joined up with Trench A, the surface accumulation of a fairly extensive part of the northwestern section of the mound was removed and the level of the EN settlements Was reached. By the end of the 2003 season, Trench A had been extended to include all of the northeastern part of the höyük and had reached the point of covering about a quarter (approx. 4.000 m2) of the surface of the höyük.
* I extend my thanks to my colleague Miss Angela M. Beli (MA Istanbul University), who translated this report into English.
t° The excavations were carried out by a team directed by Prof.Dr.Gülsün Umurtak and myself under the auspices of Istanbul University, Department of Protohistory and Near Eastern Archaeology. The expenses were met by the Research Fund of the IU Rectorship (Project no.5/ 27082002)', the 'General department of Monuments and Museums', 'The Centre for the Financial Turnover of the Department of Culture and Tourism" (DÖS~M) and the 'Turkish History Association'. The tost of protecting the excavations are, the purchase of materials related to the excavations and some other important expenses were met by payments giyen by 'Istanbul Stock Exchange (~MKB)', the 'ULUSOY coach transportation company, `the Petrol Office' and the 'Association of Travel Agencies of Turkey' (TÜRSAB). We extend our sincere thanks to all the individuals who took part in the excavations and alsa to the directors of all the organisations that have financially contributed to the work.
I The annual preliminary reports of the Badema~ac~~ excavations published so far are listed below:
R.Duru,"Badema~ac~~ Höyü~ü (K~z~lkaya) Kaz~lar~. 1993 Y~l~~ Çal~~ma Raporu", Belleten LX
(1997):783-800 (Duru 1997 a)
-,"Badema~ac~~ Kaz~lar~. 1994 Y~l~~ Çal~~ma Raporu", Belleten LXI (1997):149-159
(Duru 1997 b)
-,"Badema~ac~~ Kaz~lar~. 1995 ve 1996 Y~llar~~ Çal~~ma Raporu", Belleten LXII (1998):709-730 (Duru 1998)
-,"Badema~ac~~ Kaz~lar~. 1997 ve 1998 Y~llar~~ Çal~~ma Raporu", Belleten LXIV (2000):187-212 (Duru 2000)
,"Badema~ac~~ Kaz~lar~. 1999 Y~l~~ Çal~~ma Raporu", Belleten LXIV (2001):583-598 (Duru 2001)
,"Badema~ac~~ Kaz~lar~. 2000 ve 2001 Y~llar~~ Çal~~ma Raporu - A Summary of 9 seasons of excavations", Belleten LXVI (2003): 449-594. (Duru 2003)
Developments related to the Stratigraphy
From the first excavations season, significant problems arose when attempting to establish the stratigraphical situation at Badema~aci, that is the determining of how the höyük was formed. For this reason, no definite assessment of the höyük's cultural order (stratigraphy) was attempted until the end of the Tourth Excavations Season, in fact we said that" ...the ascertaining of an accurate and unchanging stratigraphy of the höyük will only be possible in the future" (Duru 1998:710 ff.). Similarly, in order not to
be over affected if the need for alterations/corrections should arise, "...the usual höyük stratigraphy format involving the numbering of successive cultural periods for the whole höyük was not followed at Badema~aci",
instead a statement was made to the effect that "... as the Early Neolithic Age settlements were separated from the Late Neolithic Age (LN) - Early Chalcolithic Age (ECh.) settlements by a thick accumulation and there was an obvious time gap between the EN and the LN - ECh. Settlements, the levels of these different periods were named separately. The EBA settlements were also named separately" (ibid.). We have to confess that even at the end
of the 1 1 th year, we are not in a position to draw definite conclusions concerning the stratigraphy; due to the formation of the höyük and the characteristics of the locations of the corresponding settlements, to a certain extent problems and confusion concerning the stratigraphy and cultural sequence continue.
The results of the last four excavations seasons have led to changes to the stratigraphy suggestions giyen in previous reports; in fact it was necessary to add some new cultural periods such as the Christian Period (CP) and the Middle Bronze Age (MBA), the existence of which we were not initially aware of, to the stratigraphical system. This is because a `Church' was uncovered in 1999 in the southern section of Trench A and some architectural remains belonging to the MBA period were found between this building and the excavations carried out on the southern side of Trench A (P1.48;49/1;Duru 2003:562 f.).
Parallel to these developments, especially in recent years, some situations related to the stratigraphy and the locations corresponding to the settlements of different periods have come to light that are very difficult to explain. As described in the section on the EBA Architecture, it is now recognised that the northwestern section of the höyük were not inhabited
during EBA and the `Megaron-like' buildings seen in P1.35 are only found along the eastern side of the settlement. In addition to this it became clear that the Stone paved Terrace' (glacis) on the eastern slope, that was determined in previous excavation seasons and was thought to surround the settlement, did not actually exist in the area excavated in the northwest. We had actually thought that the EBA settlements and the `glase' completely surrounded the höyük. In view of this, it is not at all easy to make any clear suggestions concerning the general settlement plan of the EBA town. It is hoped that the reason for the absence of the `glacis' and EBA buildings will become clear in future excavation seasons when a more extensive area of this section is excavated.
In the southeastern section of Trench A, the situation that arose during the work in grid squares C-D/IV was extremely confusing. In this section the cultural remains of the EN and LN - ECh. and EBA levels had got mixed with each other and there is some evidence that the topography of the höyük at the beginning of the EBA setdements (P1.5) was quite different from what it is today. For example, in a new deep trench (2nd Deep Trench - 2nd DT - P1.3/ 2) to the south of house no. 5 of EN 3 no building or floor traces belonging to EN were found, but at depths lower than House 5, alongside a small amount of pottery belonging to EN, a large amount of EBA pottery and some metal objects were uncovered. Some burnt marks seen in the 2"d DT at this latitude, show that the EN of this section reached the southern border of the earlier phases, that is the first settlement formation of the höyük on `Virgin Soil' flnished here. The first five settlements of the höyük were named `Early Neolithic I' (EN I / 9 - 5).
Some time later, during the later phases of the Early Neolithic settlement period, the eastern side that had previously been inhabited was settled again and the houses of this comparadvely later period were built on the remains of the destroyed buildings of EN I and extended towards the north and the west. In the new settlements (Early Neolithic II / 4 B - 1 levels), some houses have stone foundadons, in contrast to the earlier ones where stone is not used. Some foundations made using a single row of stones -Grid plan Foundations- located along the eastern slope, and other buildings with stone foundations in the same vicinity (P1.8/1;10/1,2), belong to the later setdements period of EN II.
The new settlement phase on the höyük that began during EN II had different architectural characteristics; as mentioned above some of the
houses had stone foundations. Some differences in pottery were also determined along with the architectural developments, so these later Neolithic settlements were called `Late Neolithic' from the early years of the excavations. It is stili not known how many levels this period consists of but it is clear that the LN settlements, which are usually found in the central section of the höyük, continued for a considerably long period and that, along with the Early Chalcolithic settlements.
As a result of this new understanding, it has become clear that the settlements referred to as EBA levels 4 and 5 in our earlier annual reports (P1.5;Duru 1998:716 ff.;Duru 2000:195 ff.;Duru 2001:587 f.;Duru 2003:561 f.) do not in fact belong to EBA but to an earlier period - LN. Actually from the beginning we faced considerable difficulty when attempting to identify and name these two levels. Under the pre- foundations of one of the EBA II / 3 level building (House no. 1) foundations named as EBA 4 and EBA 5 continued and there seemed to be a connection between these and the foundations of the EBA II / 3 house in `Megaron' plan (Pl. 10/2). However, the walls of the buildings of these two settlements were much thicker than the 30-40 cm. thick foundations of EBA II / 3 - almost 1 m. The plans of these thick-walled buildings and some of the structural characteristics of the doors showed more similarity to the buildings seen in the LN settlements of the northern Burdur Region than to those of other EBA II / 3 and 2 settlements (see Some evaluations). Along with this, typical Neolithic objects, such as 'clay sling pellets' and 'bone spatulas', were found on the floors of these buildings which suggests that these buildings did not actually belong to EBA; however, the fact that typical EBA pottery was found well below the floor levels of the two buildings appeared to indicate otherwise. Although we were fully aware of this confusion, as a result of long discussions with my colleague G.Umurtak the conclusion was reached -based on the apparent connections between the foundations and the EBA finds well below the floor levels of the buildings- that the settlements must belong to the earliest phase of EBA and that the Neolithic finds had somehow become mixed with the accumulation of the later periods. However, especially as a result of the development in the 2nd DT, that is the discovery that there is considerable confusion surrounding the höyük topography of the early periods, the conclusion has now been reached that the EBA 4 and EBA 5 settlements actually belong to a much earlier early period than EBA, in fact they belong to LN. Therefore these two levels will no longer be
referred to as EBA 4 and EBA 5 but will be known as two separate LN settlements, `LN 1' and `LN 2' (P1.10/1,2;51/1).
After re-evaluation resulting from the confusing developments mentioned above, we think the stratigraphy and cultural sequence can be described as follows: the EN settlements probably did not represent an uninterrupted settlement process, beginning on `Virgin Soil' and continuing from En I/9 to 1. On the contrary the first five settlements /levels EN I/9-5) are characterised by simple/non-enduring huts made with `wattle and daub' technique, but these are replaced in the following seven architectural levels (EN II/4B, 4A, 4, 3A, 3, 2, 1) by houses no longer constructed as simple huts but made with stronger sun-dried mud-brick (kerpiç) walls. It is not possible to know whether or not this new architectural development was brought to the höyük by a different people group.
It seems that the LN and ECh. setdements are more concentrated in the central and eastern sections of the höyük (P1.10/1). As we do not know of any other buildings apart from the buildings with stone foundations uncovered in two levels of the settlements of this period (LN 2 and LN 1), and in the centre of the höyük during the 1993 excavation period (Duru 1997 a:788 f.;Duru 1997 b:151 ff.:P1.4/1,2), even at the end of the 11 d' excavations period it was stili not possible to say how many separate architectural levels the LN - ECh. period consisted of.
We do not really know what happened at the höyük during the period between the destrucnon of the last LN - ECh. settlement and the middle of EBA. In view of the fact that some Late Chalcolithic Age (LCh.) pottery sherds were found in the southeastern section of Trench A, it is likely that there were some temporary settlements at the höyük during the period between ECh. and EBA II.
When the höyük was resettled around 2300 BC (EBA II), it appears that there was deep hole in the grid squares C-D/IV that was used as a kind of `refuse disposal pit' and was therefore filled with all kinds of waste materials from the later periods down to the level of the EN II / 3 buildings at a depth of - 5.70 m. The strange phenomenon seen during the excavations, of EBA material being found below the floor levels of the LN and even the EN houses, can only be explained in this way.
The Cultural Sequence and Stratigraphy of Badema~aci
As a result of the evaluation made at this stage of the excavations, the Badema~aci stratigraphy has been revised and the new stratigraphical table is giyen below:
Cultural period Architectural stratigraphy
Christian Period (CP) Church
Middle Bronze Age (MBA) Two architectural levels (MBA 2, 1) Early Bronze Age (EBA II) Three architectural levels (EBA 3, 2, 1) Late Chalcolithic Period (LCh.) ?
Early Chalcolithic Period (ECh.) ?
Late Neolithic Period (LN) At least two architectural levels (LN 2, 1) Early Neolithic Period (EN II) Seven architectural levels (EN II / 4 B, 4
A, 4, 3 A, 3, 2, 1)
Early Neolithic Period (EN I) Five architectural levels (EN I / 9, 8, 7, 6, 5)
The Neolithic settlements Architecture
The lst Deep Trench (~s~~ DT) in grid square C/5-11I/5, where EN's oldest settlement period (EN I) was investigated, was extended approx. 3 metres northwards (P1.3/1). An attempt was made to further investigate levels EN I / 9 and 8 that had been determined in this trench in previous years; however, no architectural remains belonging to EN I / 9 were found. This first settlement is only represented by its pottery.
It was hoped, with the aid of newly opened trenches, to follow how the hard limestone plaster' floor (Duru 2003:553;P1.5/1,2) of level EN I / 8, the oldest setdement represented by architectural remains to be determined at the höyük, condnued northwards; however, it was discovered that the floor did not continue any further (P1.4/1) and no remains related to the floor were uncoverecl. As mentioned in previous reports (Duru 2003:553), it is clear that `stone' or 'kerpiç' (sun-dried mud bricks) were not used in the walls of the houses of the EN 8 settlements. The huts/houses of these setdements were most probably made using `wattle and daub' technique and therefore no remains were found.
During the past two years excavations, as before, no architectural remains providing information about the EN I / 7 - 5 settlements were uncovered. This means that the separation of these three levels was based solely on the determining of floor traces and the pottery finds.
In order to further investigate the deeper levels of the höyük, a new deep trench 16 x 10 m. in dimension (2nd DT) was opened up to the south of Trench A in grid squares D/3,2 - IV/1 during the 2002 excavations and work continued in this trench in 2003 (P1.3/2;5). This new trench that began at a depth of - 5.70 m. at the floor level of EN I / 3 house no.5 was dug down to a depth of - 7 m., that is to the level of EN I / 7 in the 1 st DT. During the work in the higher levels of this trench (at around -6.00 - 6.75 m.) a large amount of typical EBA II pottery and a few 'Bronze needles' were surprisingly found along with EN pottery and some bone items. Even though an accumulation 2.50 m. in thickness was removed, no in situ architectural remains were uncovered.
Due to the use of 'kerpiç' as a building material by the later phases of EN (EN II), the architectural characterisfics of that period are much easier to ascertain. A house representing the earliest level of this period - EN I / 4 B - was excavated during the work of earlier seasons (P1.4/1;ibid:553;P1.3). When it was understood that in order to excavate other 4 B phase buildings in this section some 4 A houses would have to be removed, the trench was not dug down in an extensive area.
Two of the houses of level EN II / 4 A (houses no. 1 and 2) had been uncovered earlier (P1.4/1; ibid.:554;P1.3). In 2002 another building from this phase was excavated (house no. 3). This more recently excavated building, 5.90 x 3.80 m. in dimension, was in good condifion and had a slighdy distorted rectangular plan (P1.4/2;6/1). The walls constructed of
kerpiç 30-35 cm. in thickness were preserved up to a height of around 30-40
cm and the door of this one-roomed house was located on the long eastern wall. A horseshöe plan oven/stove had been placed at the foot of the wall opposite the door in accordance with the tradition of this period. The floor of this house was made using compressed clay; no household items were found in the house apart from a few hand-grinders.
Another house (EN II / 4 A - house 2) belonging to the same settlement phase was found next to the above mentioned house, separated from it by a
