I
V a t a n ı
İ t a l y a
v e
s o n r a d a
y u r d u m u z d a
o l u ş m u ş , ö z e l gi
o l u p ,
1 5 .
y ü z y ı l d
R u s y a » y a
g e ç e n , 1
b e n i m s e n e n
d a n s
v
y s i l e r l e o y n a n a n
b i r
.
T
T t t h L
a F r a n s a , I n g i l t e r e
3 4 7
y ı l ı n d a
i s e
e
p a n d o m i m d e n
s a h n e
g ö s t e r i s i
B A LE ’nm DOĞUSU
B
ale dans ve pantomimden oluşan ve özel kostümlerle oynanan bir çeşit sahne gösterisidir. Bale'nin vata nı İtalya'dır. Bu sanat türü panto mim ve müziğin bir karışımı olan ve çeşitli sahneleri dansla birbirine bağlayan saray gösterileri içinde doğmuştur. Balenin ne zaman doğ duğunu kesin olarak söylemek o- lanağı yoktur. Balenin İtalya’da doğ duğu, sonra Fransa yoluyla İngilte re'ye geçtiği ve İngiliz «Mask» ları- nın da Fransız opera balesine e- sin kaynağı olduğu söylenebilir. 14. ve 15. yüzyıllarda İngiltere'de tören lerde maskeli dansözler tarafından başvurulan türlü danSlar ve soytarı lıklara bale arasında yakınlık olduğusaptanmıştır. Bale Fransa’da da ay ni çağda saray eğlenceleri arasında kendini göstermiştir. Özellikle şö lenlerde vahşi, peri ve soytarı kıya fetine giren saraya ilişkin kişiler, kralı ve soyluları eğlendirmişlerdir. Bu danslı eğlencelerin en görkemli sine ise Rönesans İtalya'sında rast- lanmaktadır. Fransa Kralı 2. Henri ile evlenen İtalyan Catherine de Medici, bu gösterileri Fransa sarayına sok muştur. Birkaç yüzyıl süresince Fransa'nın tekelinde kalan Bale, 19. yüzyılın ilk yarısında Rusya’ya geç miştir.
BALE SANATININ İLK ÖRNEĞİ İTALYA’DA
1489’da Milano Dukası Galeazzo di Sfarza ile Arngon prenseslerinden İsabelle’nin düğün şenliklerinde oy nanan bir oyunun bale sanatının ilk örneği olduğu sanılmaktadır. Torto- na kentinde yapılan bu bale gösteri sini Bergonzie Botta yönetmiştir. Bale günümüze dek büyük gelişim göstermiştir-. Bunu tiyatronun ge lişmesi izlemiştir. 15. yüzyıldan gü nümüze dek bale şu aşamaları ge çirmiştir. Saray Balesi, Komedi Ba lesi, Konulu Bale, DanStı Dram Ba lesi, Romantik Bale, Modern Bale, İlk bale gösterileri oldukça ilkeldir.
Fransa’dan 4. Henri dönemindeki bale gösterilerinde dansöz ve dan sör toplulukları birer birer ortaya çı kıp numaralarını gösterdikten sonra hepsi gösterinin son bölümünde hep birlikte yer alırlar, sırmalı kumaşla ra bürünüp yüzlerine altın renkli, ya da siyah bir maske, başlarına tüylü taçlar takarlardı. 13. Louis dö neminde bale sanatçılarının garip kı lıklara girmeleri moda olmuştur. DanSı çok seven 14. Douis döne minde Bale gösterileri daha çok cid di olmuş, konuları eski Yunan ve Roma mitolojisinden seçilmeye baş lanmıştır. Zamanla bale bir saray eğ lencesi olmaktan çıkarak tiyatrola ra malolmuştur. Bu dönemin bale leri özellikle şarkıcılar arasından se çilmekteydiler. Yine o dönemlerde bale artistlerinin hepsi erkek olup, kadın rolleri maskeli gençler tarafın dan yapılıyordu. 1681 yılında oyna nan «Aşkın Zaferi» balesinde bes teci Lully o dönemde ilk kez kadın lara da rol vermiştir.
ÖZEL BALE KOSTÜMLERİ NASIL DOĞDU?
Fransa’da 15. Louis döneminde dans tekniğine daha çok önem verilmeye başlanmıştır. O dönemin en ünlü dansözlerinden olan Salle, bale dan sözlerinin giysilerinde değişiklik yap mış, eski Yunan kadınlarının urba larına benzeyen basit beyaz bir elbi se giyerek, bu alanda öncülük yap mıştır. 1772’de Maxmillien Gardel adlı bir dansör de maskenin kalkma sına öncülük etmiştir. 17. yüzyılın i- kinci yarısında ve 18. yüzyılın başın da FranSa saray çevresini etkilemiş olan ünlü müzikçi ve kareograf Je- an Baptiste Lulli komedi içinde bale, opera içinde bale türlerini oluştur muştur.
16. Louis’nin tahta çıkmasından F- ransız İhtilali’ne dek geçen yıllar i- çinde bale konularının halk masal ve öykülerinden alınmasına başlan dığı görülmüştür. İnce beyaz ku maştan yapılan bale elbiseleriyle ba cakları Serbest kalan balerinlerin ha vada sıçramaları ve serbestçe hare ket etmeleri sağlanmıştır. Fransa ih tilali sırasında bale, daha sonraları Sovyetler Birliği’nde yapıldığı gibi propaganda aracı olarak da kullanıl mıştır. Fransız dansörleri sık sık turnelere çıkarak yabancı başkent lerde temsiller vererek ülkelerinin propagandasını yapmaya başlamış lardır. Fransız Krallık Dans Akade misinin kurulmasıyla Paris’te «Aka demik Dans» adı verilen balenin ku rallarının belirlenmesine başlanmış tır. Sanatçılar tarafından değil, hü kümdar ailesi ve nedimeleri
tarafın-İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
