Wrm Wenders'te Ulkeden Ulkeye "Araytq
Yolculuk"u
Arg.
Giir.
AshKOTAMAN
Ozet
Bu makalerle, modern galda araytg igerisinde olan bircyin bir 0lkcdc'n bir iilkeye savrulugunu' Winr Wendcrs'in
..Alice Kentlerde" hlmi iizerinjeri ele aiacaktrr. Bu fihndeki arayrglar. larklr mekanlara gtig eden veya yolculuklara
srlrnan bireylerin duygusal dtinyalanna iligkindir. Makale. rnodemilenin bir yandan salladrlr qcaitlilili digcr yandan neien oldugu monotonlugu srk irk yer degigtiren ve kendilerine ycni "yurt"lar edinen karakterler aracrlrlryla gosterecek
ve filmde i.vatan" kavramrnrn ,,ninn,n nerede gizildigi ve nastl tasvir edildigine deginilecck ve filntin tartl$masl karakterin yol izleli iizerinden yaprlacaktrr.
Anahtar Stizciikler Yolculuk, mekan, bireY
Abstract
In this article, I discuss the endless search ofthe individual from one city to the other in the modem life and to do that I take wim wenders' film..Alice in the cities" as the subject matter. The searches in this film rellect the emotions
ofthe individuals who refuge to different places or who try to find a shelter in theirjourneys. Through the analyzes ofthe characters who keep making journeys and who make new "homelands" the article makes an argument on the multiplicity
that modernity brings as well-as the monotony that it creates. ln the article I also comment on the concept of the homeland
in terms of how the boundaries of the homiland are drawn and how it is described. The article illustrates these points focusing on the theme ofthe road that the character follows'
Keywords
Journey, homeland, indivudual
uKuT,ey diinyaxnda olup bitenleri anlamak
igin kuzeyin yildtzlanntn gbriinmedigi giineydeki uzak denizlere qekilmek....
""
Melville Girigyolculuk
anafikri
her
zaman edebiyat diinyasrigin
kahcrve
gekicibir
konuolmu'tur.
ilk
gaglarda Homeros'un Odessa'sr, Orta Qag'da Dante'ninilahi
Komedya'sr' Rcjnesans,da Rabelais'in Gargantua Pantagruel'ive
Saint John
Perse'iin Anabase'iyolculuk
hakkrndaderin
semboller tagryan yaprtlardrr. Rimbaud'nun Cehennemde Bir ir4eusim (1873), Eliot'un Waste Land'i ve Saint John Perse'tin Seamarks'r (1958) modern yazrnrnyolcuiuk
destanlandrr.Bu
yazrlarda anlattlanyolculuklar
Baudelairevari biriuyarll[la
yazrlmr$ ve yollann her zaman insantn kendini kegfetmesi igin katedilen yollaroliulu
sawnulmu$tur. (Fowlesl994,p:45)
Makaleninana
fikri
ele
altnan filmdekiyolcilupun
asllnda karaicterinigsel
yolculufu ve
bir
ti.ir
kendini
keqfetme seriiveni oldu[udur.yola
grkrq -gekip gitmek-bir
anlamda kendi kendini tatil etmektir. "Ben" denileniunutmak,
kirnli[i,
gegmigiyada gelecegi olmayan, yaln]|7:ca kaydeden, $a$rran, hayran olanveya dlkelenen, saf bir zamandan ibaret o insan haline gelmektir: Yola grkrg
lekip
gitmek-ahpkanhla karqr kendi siirecini yaratmaktlr. (Bruckner-Finkielkraut, 1997, s. l2l)
Baudelairevari
Bir
HuzursuzlukHali
Yol
sinemasrndakiyol
izlekleri kahramanlannkimi
zaman belli hedefleri olmadanoradan
oraya
hareket ediglerini
ve
hig
bir
yerde kendilerini "ev"lerinde
gibi hissetmeyi;lerini anlatrr. Qeweleri ve iginde bulunduklan toplum nedeniyle yabancrlaganbireyler arayrg igersindedirler.
Bu
arayqhalleri
siirekli hareketli oluqlanyla resmedilir.Kimi
zamankigilerin
colrafi deligimi
iginde bulunduklanruh
halinin de
deligimini beraberinde getirir. Geziler karakterlerin biling durumlanndanbir
vazgegiq, gergeli inkar ediq,iiliim
korkusuylayer
deliqtiren
yaqam korkusuna karqrbir
direnigtir. Kendini gergeklegtirmek arzusundaolan kiqilerin
edebiyattan bagka srlrnacaklanbir
kaleyeihtiyaglarr vardrr
ve
Wendersgibi
ydnetmenler modemliEin stktnttlanna sinematograf aracrhlryla kargr durmaya gahqmrglardrr. Baudelairebu
durumu "any where outof
theworld" diye tanlmlar. "Ben nerede delilsem orada mutlu olacakmrSrm gibi gelir" diyen ;air, hem
bir
yolculuk tutkunu hem debir
yolculuk kagkrm olmakla bize Platon'un varhk kavrayrqrnr anrmsatanikili
bir diinyamn ikilemli insanrdrr. O hep dteleri dzleyen bir ruhtur, ancak bu diinyaya gakrlmrqhr ve Oteler belki de diiqten baqkabir
9eydelildir.
Bedeniyle burada ruhuyla baqka bir yerdedir. Onda her gergeklik bir iilkiiseli dtigiindtiriir. h.er eylembir
iilkiisel
kagrga agrlrr.Bu
madde diinyastnda insanilreti
bir
varhktan bagkabir
;eydefildir.
Baudelaire"iyinin
ve kotiiniin
6tesine" gidigin peqindedir. (Martin Jay, 1989,s.178)
O
mutlulugu ve aradrlrig
huzurunu bu diinyada olmayan, bugiiniin titesindebir
yerlerde bulacaktrr. Yagamrbir
hastaneye benzetir Baudelaire, "hastalar siirekli yattrklan yeri deligtirme saplantrsr igindedir.Bir
hasta kalonferin yamnda act gekerse cam kenanna geginceher
geyin dahaiyi
olacalrnrdii$iinilr" der.
(Botton, 2003, s.38) Wenders'in filmindeki karakter ise yolcululunda bu diinyantn dtqtnda olanrn, bugiiniin Otesinde olant aramaktadrr. Kendi gergeklilini yaqayabileceli. kendi davranrglanntn Oznesi olabileceli biryerin peqindedir. Karaktere
yol
gcisterecek olan isekiigiik
Alice'tir.
Kiigiik Alice filmin
kahramanlanndanbiridir
ve
Alice
Harikalar Diyarrnda masahndaki Cheshire kedisinin yerini almaktadrr.Masal Diinyaslna
Yolculuk
Alice
Kentlerde (1973)filmi
Wenders'inde en
sevdili
filmi
olmakla beraber yonetmeninen
dokunakh filmlerindenbtrtdir. Alice
Kentlerde (1973) ydnetmeninilk
balrmsrz
filmi
olmast nedeniyle Wenders'in sinema estetiginive
sinemadilini
en gok yansrtan filmidir. Wenders'in builk
"yolfilpi"nde
bir Alman gazeteci olan Philip (Riidiger Vogler), rastlanh sonucunda bir kadrnla tanrgrr. Kadtn ondan krzrAlice'i
(Yella Rottltinder)Avrupa'ya babaannesinin yanlna g6tiirmesini ister. Ancak
Alice
babannesinin admt daoturdugu
yeri
de hatrrlamamakta sadece babaannesineait ufak
ipuglan hatlrlamaktadlr. Philip ve Alice, Avrupa'dabir
kenttendilenne
gegerekAlice'in
biiyiikannesini aramaya baqlarlar. Aralannda bir dostluk ve sevgi baglar. Alman gazetecinin, Amerika'daki amagsrzgeziniqi bu kiigiik krzla
bir
anlam kazanrr. AlicePhilip'i
kendi gergekliline yaklathrmak onu bugiiniin dtesinde bir yere tagtyabilmek igin oradadrr.Film
Philip'in
Amerika'daki yolcululu ve Aliceile philip'in
Avrupa'da yaprrklan yolculuk olarakiki
briliimde incelenebilir. Alice Kentlerde filmindeiki
batrg aqisr'vardrr:Alice'in
gocuk bakrq agrsrve Philip'in
yeti;ikin bakrq agrsr.Alice
filmde bize
nrasaldiinyasrnrn kaprlarrnr agar
ve
gttriinenleri gocuk gdziiyle aktanr. TrpkrA[ce
Harikalar Diyannda masahndaoldulu
gibi. Philip'in yetiqkrn duyarsrzhgrna Alice bir o kadar gocuk merakryla yaklagrr. Alice'e bakarak goriiriizki
insanrn igsel kendini bulug yolcululu aynr zamandaiitopik
bir
rnasal gezisidir. sanat titopyanln korunup slglndlgrtek
alandrr ve wenders, filmlerinde iitopyalarln halen var olabilecelrni gristerir. Karakterlerinbu
yol filmlerinde vamak istedikleri noktabir
baqka kent,bir
bagka iilke ya da bir dagrn tepesideiildir.
Qiinkii filmlerdeki kahramanlar bu hayatrn gevreledigi kendilerinden de kagmikta ancakgrttikleri her
yere kendilerinide
beraberlerinde gdtiirmektedir.Alice
Kentlerdefilmindeki
kahramanPhilip'te
rrpkr Baudelairegibi
bir
flaneur,bir
diigiiniir gezerdir. Kalabahklar arasrndaki yalnrz insandrr. iginde yagadrgr kenrlerde, bir aylakhk, bulanrkhk, anlamsal belirsizlik mekamdr. Kente anlam katma gabasr,philip'in
kendini bugiin ritesine tagrma gabasr trpkr masaldaoldulu
gibi Alice'inyol
gdstermesi ile miimkiin olabilecektir.Philip'in
dzgiirliilii
onun yolcululunda bugiiniin
<itesindebir
diinyaya ulagmasr ilemiimkiindiir.
Ancak<izgiirliifiin
yalnrzca birqeydeniizgtirl0k
(freedomfrom)
olmakla yetinenbir
durum olmayrp aynr zamanda olmasr istenen geye erigmekigin
dzgnrliik (freedomto)
olma
dzelliline
sahipbir
durum(Timugin,
1992,ss:
537-538) oldugu du$iiniildiigtindePhilip'in
dzgiirle$mekigin
yollara
savrulmasrile
miimktin olacakrrr.Qiinkii oldugu yerde mutlu
defildir.
Filmin agrhg sekansmr takibenbir
kumsalda yalnrz giirtinen Philip "Under the Boardwalk" qarktsrnr mtnldanmaktadrr. "Under the board walk/
down by the sea / on a blanket with my baby/that's where
I
wonna be,'diye mrnldanrrken yalnrzdrr. (Graf,2002 s.74) Sevgilisiyle beraberiizledi!i
yerde de!ildir. Olmak istedi!i yerburasr de!ildir.
Alice Kentlerde
filminin
kahramanlanndanbiri
olan Philip 30'lu yaglanndadrr. Birkimlik
bunahmr yagamaktadrr. Yagamrndantat
almamaktave biiyiik
bir
tatminsizlik ya$amaktadlr. Resmi ikametgahrbelli
depildir.
Philip'i
ilk
olarak Arnerika'da burasrhakkrnda
bir
dergi yaztsr yazmak niyetinde gdriirUz.ilk
sahneden itibaren bizephilip'in
iginde bulunduiu gevre tanrhldrkga onun yalnrzbir
insan oldulunu ve yitirilmig diigleri oldugunu anlanz.Diler
kahramanrmrzise AIice'tir.
AIce
ismi bize Alice
Harikalar diyanndamasalnl anlmsatrr. Masal, krz kardegi ile piknige grkan ktigiik sarrgrn Alice,in',Geg kaldun,' diyen bir beyaz tavganrn arkasrndan gitmesi ve tavganrn girdigi
delile
bakarken delikten igeriye diigrnesiyle baqlar.Ktigiik
delikbir
andabtiyiir
veAlice'i
fantasrikbir
diinyanrn igine gekiverir.Bir
gok hayvan ve konugan oyun kagltlanile
bezeli masal kahramanlarrAlice'i
qagkrnhga ugrahr. Masalbu
biiyUleyici hayal diinyasrndanbir
a[acrn dibinde AIice'in uyanmasr ile sona erer. Masalda yer alan cheshire Kedisi, Alice istediginde ortaya grkarve
genellikleAlice'i
krzdrran konugmalar yapar.Ama
Cheshire Kedrsi'nin tiim konupmalarr felsefi deler tagrr ve Alice'in yagam pencerelerini zorlar. Filmde ise masaldakiAlice' Philip'tir. Filmin
kahramanrkiigiik Alice ise
masaldakiAIice'e
vol
qdsteren Cheshire kedisidir.Masalda Alice ile Cheshire kedisinin arasrnda gegen diyalog aynr filmdeki Alice'in
Philip'i
siirukledigive Philip'in
yagam pencerelerini zorlamaya baglayan yolculu[una benzemektedir. Diyalog gdyledir I:
"Alice : Buradan gitmek igin bana hangi yolu izlemem
gerekti{ini
sr)yler misin? Cheshire Kedisi : Nereye gitmen konusunda iyi bir anlasmaya bagh bu.Alice : Neresi oldu$unun dnemi yok!
Cheshire Kedisi ; O zamqn hangi yol oldu{unun da bir dnemi yok. Alice : Sonundq herhangi bir yere varsrn da.
Cheshire Kedisi ; Elbette varacqkstn. E{er yeterince uzun yiiriirsen. "
Philip'in
de varaca[r noktabelli
delildir.
Alice
onubir yolculula
siirtikler ve bu yolculuk Philip'in igsel bir kendini buluq yolcululudur.Filmdeki kahramantn
-Philip'in-
davranrglannrn dznesi olabilmesi gergek dtinyanrn dtgrna grkmast ile mtimki.indtir. Bu diinyanrn kurallanna gdre yagamak, iginde bulundu!.ukentin
smtrlanna gdre yagamakPhilip'e
g6redegildir.
Philip
burada"gekip
giderek ahqkanhpa kargr kendi stirecini yaratmak" istemektedir. Filmde geligkiler ancak-seyirci kahramanlarrn yar;adrgrcolrafi
ve
toplumsal gevreyi tanrmaya bagladrktan sonra ortayagrkar.
Bu
geligkilerise
gdzi.imsiiz uzlagmazhklara, arayrglarayol
agar. eeligkilerlehesaplagmaya baglama ise yeni
bir
baglangrcrn olanaklannado!ru yol
aftndr[rnr g-cisterir.Bu da
Philip'in
bugi.iniin otesinde olanbir
hayatrn arzusunda arayl$ yapttgrntn kanrtrdrr.Bugiini.in kurallanna
gdre
ya$amayl reddeden
Philip
"igselligince
ycinetilmek,' arzusundadtr.Modernligin
insani
bunahmlarrnr resmedenWenders'in
filmlerindeki karakterler toplumun kurallannca ycinetiieninsan olmaya kargr
grkarak igselligince yrinetilen insanlar olmak arzusunu yaEarlar. Bu nedenledirki
grktrklarr yolculuk soyut bir yolculuktur. igsel diinyalanbir
arayrgtadrr ve ruhlanbir
inkar yuga-uktudrr. Kendilerini yollara vurmalanda bu
yi.izdendir. Mayakovski yolculugunbir
arag oldugunu s6yler, yolculuk Philip iginde igsel dtinyasryla yi.izlegmenin bir aracrdrr.Filmde Philip, Amerika'dayken onu cezbetmesi gereken
tiim
uyaranlar -.neonlar, tgtklar, reklam panolan- asltnda onunigin
bir
anlam ifade etmez.Foto[raf
makinesiylekentin
sokaklannda dolagrrkenimgelerin
boyundurusundankurtulmug
bir
kentin gortinttilerini yakalamaya galtgtr ancak her yanr reklamh, rgrkh"biiyiilii"
"aldatlcr" bir diinya ile gevrelenmigtir. Bu diinya sadece insanr dzgiirlegtirmeyi vaat eder ancak daha gok tutsak alrr. Modemitenin sagladrgr geqitlili[in aldatrcrh[r Philip'in Amerika'da arka arkayaizledili
ve
dinledigi
reklamlardakendini
gcisterir. Amerika'dayken arabayla otoyoldagitmektedir. Radyoda
dcini.ipduran reklamlar
igin
"higbir $eyi
sonuna
kadar dinleyemiyorum" der. Bu, imge diinyasrnrn Philip'in kendi gergekliginden ne kadar uzakta oldugunun kantttdtr. Gergek di.inyaile
imge dtinyasrbu
noktadabirbirinin
igindedir.Philip'in
fotograf makinesi onun kendi gergekli[ininbir
simgesidir. imgeler dtinyasndanbir
srfrnak, di.inyayr algrlamakistedi[i
bigirniyle algrlamak igin somutbir
gabadir. Kendi diinyastnr yagamak "bu dtinyanrn drgrnda herhangibir yer"i
yagarnak ve bugi.intin otesiniyaiamak
igin
fotolraf
makinesi onun kurtulu$ anahtandr. "Fotolraflarda higbir zamanaradrlrm gey grkmryor" derken
kastettili de
kendigiirdtilii
gergefin, kendi algrladrlt gergeIin fotolraflara yanstmaytgtdrr.Wim
Wenders'inele
altnanfihni
siyah beyazdr. Y6netmenin amact kugkusuzPhilip'in
iginde bulundulu garesiz ruh halini seyirciye dahaiyi
yansrtabilmektir. Philip'in ruh halinin farkhyol
izleklerindedeligiklik
giistermedilini, hayattnrn ne kadar stradan ve standart oldulunu, kendini gergeklegtirme konusunda sokaktan geqendiler
insanlardan biradrm 6nde ya da arkada olmadr[rm siyah beyaz karelerden anlanz. Ancak yine de Philip'in Amerika'daki ve Avrupa'daki yol izlekleri birbirlerinden farkhhk gtisterir.
Philip, Amerika'daki yolculufunda yazryr yazabilecefinden umudu kesince kentin sokaklannda arabayla dolagmaya baglar. Buradaki kent Avrupa'da dota$nEl kent sokaklan kadar belirgin de
defildir.
insanlann yantndan gegmez Philip, kentini9
mekanlanna dagirmez. Sanki yiizeyde dolagmaktadrr.
Aym
kendini yiizeydehissettili gibi
ya da higbir qeyin pargasr oldulunu hissedemedili gibi. Gergek dtinyantn da ytizeyinde bir yerlerdedir,bir
ttirlii
igine girmeyi baqaramaz. Avrupa'dakiyolcululu
ise biraz daha farkhdrr' Burada kentlerin sokaklanna girer. Kendini keqfetmeye baglamast ve arayrglnrn anlam kazanmasrgibi
sanki kentin sokaklan dakimlik
kazanmrqtrr. Michel Delon'undedili
gibi
aylaklt$tgtinliik
yagamrnt estetize etmeye baqlamrgtrrarttk.
(Delon,
1997,s'61.)
Amerika'dabirbirinin aym olan
oto yollar
burada farkhlaqmaya baglar.Belki
de
bu
Wenders'in Amerikan rtiyasmrn sonudur. Onuniqin
"ev"
ancak Avrupa'dtr. Ydnetmen, baqka birmiimkitriin
olabileceli, bugiiniin <itesine gegilebileceli farkhbir
hayatm Avrupa'ya daha yakrn bir yerlerde oldulunu soylemektedir.Filmde
belirleyici olan
olti
boEluklarvardrr.
Bekleyiginve
beklemenintilii
bogluklan
bu
filmde
asrlolay
kadar canltdtr.Filmin
ilk
sekanslve
onu takip
edensekanslarda diyaloglar
9ok
azdtr.Philip'in
kendi
kendine konugtulunu srkga duyanz. Amerika'da bu monologlar daha belirgindir. Onun drgrnda kalan zamanlarda"dlii
bogluk" anlanvardr ve bu
anlar aynt zamandaPhilip'in
yabancrlaqhlrbu
diinyayr, algtlaytqbigimidir. Aynr
Alice'in Philip'in
gektigi fotograflara bakarkenstiyledi[i
gibi, "ne giizel bombos..."Sonug: "Eve Diiniiq"
"Utopyalara yer vermeyen
bir
diinyanrn haritasr eksikkalmtqtlr"
'
Philip bu
bogluktan kurtulma yolunu araytqyolcululuyla bulur.
Alice
onu buyolculupa grkarandr.
Philip'in igine dii$tiigii
bogluk
ise
otel
odasrndaki sahneyle anlatrlabilir. Amerika hakkrndabir
geyler yazma konusunda baqanstz olan Philip ttim oimgelerle
yiiklii
otel odastnda yatarken asltnda gdriinenden fazlasrnn olmadrlrna karar verir. Diinya onun gdrdiiEii kadardrr ve daha fazlasr yoktur.Philip'in
hayahnabir
anlam katma bir anlamda "eve"e ddnii$ mucadelesi yine bir boqlulun iginden grkar. Philip biiyilk bir kararhhklaAlice'i
bu yaganrlmast giig diinyadan kurtarmak ve onun hayattnt "dtizen"e sokmak niyetinde depildir. Onun iginegirdili
zorlubir
arayr$tan gok isteksizbir
girigim2
Oscar Wilde'dan altnmrgir.
olarak nitelenebilir. (On, 1993 s.195) Igine du$ttigu ya$amsal bogluk onu Alice ile kentlerin
sokaklanndaki arayrgma grkanr.
Philip Avrupa'ya
doiru
yola grkmadan <inceki gece krz arkadagrnr grirmek ister. Ancak krz geceyi onunla beraber gegirmeyi "insan kendini kaybederse, duymayr giirmeyi de unutur" diyerek reddeder. Avrupa'da Philip ile Alice arasrnda bir dostluk baqlar. Philip kendini gevreleyen uyuguk halden yavag yavag kumrlmaktadrr. Ancakbir
kez kendini kaybettigindenartrk gtirmeyi
ve
duymayr
unutmugtur.Birkag
denemedeAlice'in
babaannesini bulamayrncaAlice'i
polise teslim eder. Ancak Philip yolculuk devam ettikge yava$ yavag grirmeyi ve duymayr rilrenmeye veAlice'i
<izlemeye, onu sevdi$ini anlamaya baglamrgtr. Kedi Cheshire'ninyol
gostericioldulu
gibiAlice'in, Philip'i
iginde bunaldrlr dtnyanrn gergelinden grkararakbir
iitopyaya, bugiiniin otesindebir
yerlere, Philip'in huzuru bulabileceli bu dUnyadan bagka bir dUnyaya gdtiirmesi onu kendidzledili
"ev"ineula$tlrmasr igin Alice polisten kagar ve Philip'le tekrar bir araya gelir. Daha sonra Philip
bir
gazetedeAlice'in
polisten kagtrlr igin arandrlr haberini okur.Bir
polisPhilip'e
gelerekAlice'in
biiyiikannesinin oturdugu yerin bulundulunu, annesinin deMiinih'te
oldu$unu stiyler.Philip'in
Amerika'da belirsizlikler iginde baglayan yolculu$u son etapta anlam kazanmaya baglamtqtrr.Minih'e
dofru
yola
grktrklarrtren
yolcululu filmin
sonudur. Trenin penceresinden baglayan bir helikopter gekimi g<iriintiiye gelir. Sonra kamera tekrarg<ige y<inelir ardrndan da Ren b0lgesinin
tiimii
gdriiniir. Tren ufukta kaybolur. (Kiinzel, 1986, ss.74-75) Kentintiimtniin
g0riindgii
sahnede,Alice'in Philip'i
arar ettigi bugiiniin dtesine ta$lrkenPhilip'in
iginde bulundulu ruh halinin belirginlegmeye bagladrfr, igine dUqttigii boglugun dolmaya bagladrltnt gdsterir. Philip veAlice
artrk kentin sokaklannrn iginde kaybohnuq defillerdir. Kent ttim agrksegiklili
ile ortadadrr. Trenin gdriinttisii filmin baqlangrg sekansrndaki ugagrn gdriinttisiindenfarkhdrr. Nereye
gidece$ini, neredengeldilini
bilmedigimiz ugalrnyerini
Ren'denMtnih'e
do!ru
hareket eden tren almt$tlr. Ancak asrl yolculukPhilip'in
i9sel yolculufudur. Alice Harikalar Diyannda'dakiAlice'in
uyanlvermesiyle riiyasrmn sona ermesigibi
onayol
gdsterenkedi
Cheshire-filmdeki
Alice- babaannesinedolru
yola grkmrg ve Philip uykusundan uyanmrlhr. Ancak bu uyanrg aynr zamanda onun yiizeyde yagamasrndan uyantgrdrr.Bir
geylere ait olmaya baglamasrnrn baplangrcrdr. Kendi gergekliiinde yagamak istedili bugUniin ritesindeki diinyaya, "any way out of the world"e uyanrgrdrr.Kaynaklar
Kitaplar:
Botton, A. (2003), Seyahat Sanatr. Istanbul:Sel Yayrncrhk
Grat
A. (2002), The Cinema ofWim
Wenders, London&
New York:WallflowerPress.
Fowles,
W.,
(1994),Rimbaud and
Jim
Morrison, The
RebelAs
A
Poet: A Memoir, Duke University Press United States of AmericaJay, M. (1989), Diyalektik imgelem, istanbul: Ara Yayrncrhk. Kt.inzel, U. (1986), Wim Wenders, Istanbul: Afa Yaynlarr. Orr, J. (1993), Sinema ve Modernlik, Ankara:Ark Yayrnlarr. Timugin, A. (1992), Diigiince
Tarihi,
Istanbul: BDS Yayrnlarr.Siireli Yayrnlar:
Bruckner P. - Finkielkraut A. (1997) Qekip gitmek, Ahgkanh[a Karqr Kendi Siirecini Yaratmaktrr, Sanat Diinyamrz Dergisi Yolculuk Ozel Sayrsr, sayr:66
Delon M. ( 1997)Aydrnlanma'nrn Gezintisi, Sanat Diinyamrz Dergisi Yolculuk Ozel Sayrsr, sayr:66
internet:
www.kedimveben.com, Alice ve Kedisi Cheshire, Erigim Nisan 2005
Kaynak Film:
Alice Kentlerde ( 1973). Wim Wenders