Yeni Symposium Dergisi

G‹R‹fi

Baflta sigara olmak üzere

alkol ve di¤er ba¤›ml›l›k

ya-p›c› maddeler, ülkeler

aras›n-da farkl›l›klar olmakla

bera-ber, genç ve eriflkinler

ara-s›nda yayg›n olarak

kullan›l-maktad›r. Çocuk ve gençler

ba¤›ml›l›k yap›c› maddelerin

kullan›lmas›nda önemli bir

hedef gruptur çünkü

ço¤un-lukla bu maddeler çocukluk

yafl grubunda ilk kez

kullan›l-maya bafllan›r ve eriflkin

dö-neme tafl›n›r (Grant ve ark.

2000, Akvardar ve ark. 2003,

Madu ve Matla 2003, Delva

ve ark. 2000, Flisher ve ark

2003, Kim 2001, Swadi

1998, Anglin 1997, Kokkevi

ve ark. 2000, Denny ve ark.

2003).

Sigara, alkol ve di¤er

maddelerin kullan›m› ile

ilgi-li çal›flmalar daha çok okul

ça¤› çocukluk döneminde

ol-mak üzere normâl

popülas-yonlarda yürütülmüfltür.

Ça-l›flan çocuk ve adolesanlar

bu maddeleri kullanma için

önemli bir risk grubu

olmas›-na karfl›n, konu ile ilgili

çal›fl-malar bu gruplarda yetersiz

kalm›flt›r. Bu nedenle,

Mer-sin Ç›rakl›k E¤itim

Merke-zi’nde e¤itim gören çal›flan

adolesanlarda (ç›raklarda)

si-gara, alkol ve di¤er

maddele-ri kullanma prevelans› ve

et-kileyen risk faktörlerinin

araflt›r›lmas› amaçland›.

YÖNTEM

Kesitsel tipte planlanan bu çal›flma 2002 y›l›

Ma-y›s ay›nda, Mersin Ç›rakl›k E¤itim Merkezi’nde

(ÇEM) yürütüldü. ÇEM’de kuaför-berber,

torna-tes-viye, mobilya, oto-kaporta, elektrik, terzi, a¤aç

do¤-M

M

Seval Öner, T. fiaflmaz, R. Bu¤dayc›, A. Ö. Kurt

RISK FACTORS HAVING IMPACT ON THE PREVALANCE OF

ADDICTION OF CIGARRETE, ALCOHOL AND SUBSTANCE IN THE

APPRENTICES IN THE MERSIN VOCATIONAL TRAINING AND

APPRENTICENSHIP CENTER

ABSTRACT

Objective:Studies concerning the addiction of cigarette, alcohol and other substances ha-ve been conducted mainly on normal populations, such as school age and childhood. Alt-hough the working children and adolescents constitute an important risk group in terms of the addiction to these substances, the number of the studies conducted on them is insuf-ficient. For this reason, this study aimed at investigating the risk factors having impact on the prevalence of addiction of cigarette, alcohol and substances in the apprentices in the Mersin Vocational Training and Apprenticeship Center.

Method: This study which was conducted in Mersin Vocational Training and Apprentices-hip Center as a cross-sectional study. All of 1450 students in the center were included in the study. A questionnaire form filled by the parents and Children Beck Depression Scale

‹letiflim Adresi: Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi Halk Sa¤l›¤› AD, Yeniflehir Kampüsü, 33169, MERS‹N / e-posta: sevaloner@yahoo.com Telefon: 0 (324) 341 28 15 iç hat: 1025 / Faks: 0 324 3412400

E

ER

RS

S‹‹N

N Ç

ÇIIR

RA

AK

KL

LIIK

K E

E⁄

⁄‹‹T

T‹‹M

M M

ME

ER

RK

KE

EZ

Z‹‹’’N

NE

E

D

DE

EV

VA

AM

M E

ED

DE

EN

N Ç

ÇIIR

RA

AK

KL

LA

AR

RD

DA

A S

S‹‹G

GA

AR

RA

A,,

A

AL

LK

KO

OL

L,, M

MA

AD

DD

DE

E K

KU

UL

LL

LA

AN

NM

MA

A P

PR

RE

EV

VE

EL

LA

AN

NS

SII

V

VE

E E

ET

TK

K‹‹L

LE

EY

YE

EN

N R

R‹‹S

SK

K F

FA

AK

KT

TÖ

ÖR

RL

LE

ER

R‹‹

ÖZET

Amaç: Sigara, alkol ve di¤er maddelerin kullan›m› ile ilgili çal›flmalar daha çok okul ça¤› çocukluk döneminde olmak üzere normâl popülâsyonlarda yürütülmüfltür. Çal›flan çocuk ve adolesanlar bu maddeleri kullanma için önemli bir risk grubu olmas›na karfl›n, konu ile ilgili çal›flmalar bu gruplarda yetersizdir. Bu nedenle, Mersin ç›rakl›k e¤itim merkezinde e¤i-tim gören çal›flan adolesanlarda sigara, alkol ve di¤er maddeleri kullanma prevelans› ve etkileyen risk faktörlerinin araflt›r›lmas› amaçland›.

Yöntem: Kesitsel tipte planlanan bu çal›flma 2002 y›l›nda Mersin ÇEM’nde yap›ld›. Çal›fl-ma grubuna okulda kayd› bulunan 1450 ö¤rencinin taÇal›fl-mam› al›nd›. Veriler ö¤renciler tara-f›ndan doldurulan bir anket formu ve Çocuk Beck Depresyon Ölçe¤i kullan›ld›. Verilerin özetlenmesinde tan›mlay›c› istatistikler ve risk faktörlerinin belirlenmesinde Binary Lojistik Regresyon analizi kullan›ld›.

Bulgular: Çal›flmaya 960’› (%83.3) erkek ve yafl ortalamas› 17.3±1.3 olan 1152 ç›rak ka-t›ld›. Ç›raklar aras›nda en az bir defa sigara, alkol ve illegal madde deneme prevelans›n›n s›ras›yla %45.7, %39.1 ve %4.2 oldu¤u saptand›. Tesbit edilen bafll›ca risk faktörlerinin; i) sigara deneme için; alkolle karfl›laflmak, erkek olmak, âile içinde kavga olmas› ve çocu¤un intihar giriflimi, ii) alkol deneme için; erkek olmak, 18 yafl üzerinde olmak, sigara denemek, annenin sigara ve baban›n alkol içmesi, âile içinde kavga-küfürleflme olmas› ve iflyerinde kendisiyle alay edilmesi, iii) illegal madde deneme için intihar giriflimi, alkol denemek, dep-resyon semptomlar› bulunmas› ve baban›n sigara içmesi oldu¤u tespit edildi.

Tart›flma: Ç›raklar›n sigara, alkol ve illegal madde denemesi ile, âile ve ifl yerindeki ortam aras›nda s›k› bir iliflki oldu¤u görülmektedir.

Sonuç: Ç›raklar›n bu maddelerden korunmas› için yap›lacak e¤itimlerde âile, iflyerindeki usta ve çocuk bir bütün olarak de¤erlendirilmelidir. Çocuklar›n çal›flma koflullar› iyilefltiril-meli ve psikolojik dan›flmanl›k alabilecekleri birimler oluflturulmal›d›r.

Anahtar Kelimeler: ç›rak, sigara, alkol, illegal madde

S

Y M P O S I U

ramac›l›¤› gibi bölümler bulunmaktayd›. Çal›flmaya

okula kayd› olan 1450 ç›ra¤›n tamam› dâhil edildi,

bir örnekleme yöntemi kullan›lmad›.

Veri toplanmas› için bir veri formu gelifltirildi.

Bu form üç bölümden oluflmaktayd›. Birinci

bölüm-de ç›rak ve ebeveynlerine iliflkin sosyobölüm-demografik

özellikler (yafl, cins, e¤itim durumu, âile ve

ebeveyn-lerine ait özellikler, iflyerine âit özellikler), ikinci

bö-lümde çocu¤un sigara, alkol ve di¤er maddeleri

kul-lanma durumu ve üçüncü bölümde ise “Çocuk Beck

Depresyon Ölçe¤i (ÇBDÖ)” bulunmaktayd›. ÇBDÖ’

nin Türkiye için geçerlik güvenirlik çal›flmas› Öy

ta-raf›ndan yap›lm›fl ve depresyon için kesim noktas›

19 puan olarak rapor edilmifltir (1991).

Her programda ö¤renim gören ç›raklar haftan›n

bir günü okula geldikleri için, hafta içi 5 gün

boyun-ca okula gidildi ve veriler araflt›r›c› hekimler

taraf›n-dan s›n›flara girilerek topland›. Veri toplamataraf›n-dan

ön-ce, araflt›r›c› hekim s›n›fta bulunan ö¤rencilere

ça-l›flman›n amac›n›, verilerin bilimsel amaçlar d›fl›nda

kullan›lmayaca¤›n›, kimliklerin yaz›lmamas›n›,

çal›fl-maya kat›lman›n gönüllülük ilkesine ba¤l›

oldu¤u-nu ve istemeyenin çal›flmaya kat›lmayaca¤›n› sözel

olarak bildirdi. Çal›flmaya kat›lmay› kabûl eden

ço-cuklara veri formu da¤›t›ld› ve formun nas›l

doldu-rulaca¤› anlat›ld›. Ö¤renciler veri formundaki

soru-lar› kendileri okuyarak anlamad›ksoru-lar› yerleri

araflt›-r›c› hekimlere sorarak doldurdular. Bu süreç

boyun-ca s›n›fta ö¤retmen ve okul idaresinden hiç kimse

bulunmad›.

Veriler bilgisayara girildi. Verilerin

özetlenme-sinde tan›mlay›c› istatistikler ve risk faktörlerinin

belirlenmesinde Binary Lojistik Regresyon analizi

kullan›ld›.

BULGULAR

Çal›flmaya kat›lan ç›raklar›n 960’› (%83.3) erkek

ve yafl ortalamas› 17.3±1.3 (min=14, max=24) olan

1152 ç›rak kat›ld›. Ç›raklar›n 1029’unun (%89.3)

il-kö¤retim mezunu,

102’si-nin (%8.9) aç›k lise

ö¤ren-cisi, 21’inin de (%1.8) lise

ve üzeri okul mezunu

ol-du¤u tespit edildi.

Âileleri-nin 431’iÂileleri-nin (%37.4) ayl›k

gelirinin asgarî ücretin

üzerinde ve 721’inin de

(%62.6) sosyal

güvencesi-nin oldu¤u (373’ü (%32.4)

SSK, 142’si (%12.3)

Ba¤-kur, 116’s› (%10.1) Yeflil

kart, 90’› (%7.8) Emekli

sand›¤›) saptand›.

Annele-rinin yafl ortalamas› 41.7±

6.1, babalar›n›n yafl

ortala-mas› ise 47.0±7.3’tü.

Ç›rak-lar›n 1045’inin (%90.7)

an-ne ve babas› birlikte

yafla-maktayd›. Di¤er sosyodemografik özellikler tablo

1’de görülmektedir.

Araflt›rmaya kat›lan ç›raklar›n 224’ünün (%19.4)

âilesinde kavga ve geçimsizlik oldu¤u saptand›. ‹fl

yerinde ç›raklar›n 276’s›n›n (%24.0) alay, küfür

ve-ya dave-ya¤a mâruz kald›¤› (200’ü (%17.4) alave-ya, 151’i

(%13.1) küfüre, 87’si (%7.6) daya¤a) tesbit edildi.

Ç›raklar›n 527’sinin (%45.7) sigaray›, 451’inin

(%39.1) alkolü ve 48’inin de (%4.2) herhangi bir

psi-koaktif maddeyi [25’i (%2.2) hap, 16’s› (%1.4)

bali-ti-ner, 13’ü (%1.2) di¤er maddeler] hayat› boyunca en

az bir kez içti¤i saptand›.

Binary Lojistik Regresyon Analizinde hayat›

bo-yunca en az bir kez sigara içmeyi en fazla etkileyen

faktörlerin s›ras›yla alkol içmek ve erkek olmak,

haya-t› boyunca en bir kez alkol içmeyi en fazla etkileyen

faktörlerin s›ras›yla sigara içmek ve baban›n alkol

iç-mesi, hayat› boyunca en az bir kez psikoaktif madde

kullanmay› etkileyen faktörlerin de s›ras›yla intihar

giriflimi ve depresyon semptomlar› bulunma oldu¤u

tesbit edildi. Bu maddeleri kullanmay› etkileyen di¤er

faktörler tablo 2, 3 ve 4’te görülmektedir.

TARTIfiMA VE SONUÇ

Sigara içicili¤i ve etkileyen faktörler;

Ülkemizde ortaö¤retim ça¤› çocuklar aras›nda

yap›lan çal›flmalarda, çocuklar›n hayat› boyunca en

az bir defa sigara deneme oranlar›n›n %13 ile %83

aras›nda de¤iflti¤i bildirilmektedir (Bilgel 2002,

Ögel ve ark 2001, Herken ve ark 1997, Güraks›n ve

ark 1998, Onat 1993, Karak›l›nç 1999, Bilir ve ark

1997, Braverman ve ark 2001). Ku¤u ve arkadafllar›

taraf›ndan ç›raklarda yap›lan bir çal›flmada,

çocukla-r›n %21.7’sinin sigaray› en az bir kez denedi¤i rapor

edilmektedir (2000). Çal›flmam›zda ise bu oran

%45.7 idi. Ku¤u’nun çal›flmas›na göre sigara

dene-yen ç›rak oran› yüksek olsa da, normâl okul ça¤›

ço-cuklarda yap›lan çal›flmalara k›yasla daha yüksek

de-¤ildir.

was used. Binary Logistic Regression Analysis was used for the purpose of determining definitive statistics and risk factors in summarizing the data.

Findings: 1152 apprentices including 960 (83.3%) boys attended the study and their me-an age was 17.3±1.3. It was found that prevalence of trying cigarette, alcohol me-and illegal substances at least for once was respectively 45.7%, 39.1%, 4.2%. Some of the primary risk factors detected are as follows: i) for experience with cigarette: to use alcohol, to be a male, to come from a family where parents quarrel, to attempt to conduct suicide, ii) for experience with alcohol: to be a male, to be aged over 18, to try smoking, to have a mot-her or fatmot-her with alcohol addiction, to come from a family wmot-here tmot-here is quarrel and exc-hange of bad words and to be made fun in the workplace, iii) for the experience with ille-gal substances: to attempt suicide, to carry symptoms of depression, to try alcohol and to have a father with cigarette addiction.

Discussion: It can be seen that there is close relationship between experience of smo-king, alcohol and illegal substance by apprentices and their environment of their house and workplace. It is necessary that the master in the workplace, the family and the child should be evaluated as a whole in the trainings to be provided for the purpose pf protec-ting children from these substances.

Conclusion: Working environment of the children should be improved and units of con-sultancy and guidance should be established.

Sigara genellikle çocuklar / adolesanlar

taraf›n-dan ilk denenen ba¤›ml›l›k yap›c› maddedir.

Çal›fl-malarda erkek olmak, baflta ebeveyn ve arkadafl

ol-mak üzere yak›n›ndaki kiflilerin sigara ve di¤er

ba-¤›ml›l›k yap›c› maddeleri kullanmas›, ebeveyn ve

ar-kadafllarla problem yaflamak, alkol ve di¤er

ba¤›ml›-l›k yap›c› maddeleri kullanmak, okulda baflar›s›zba¤›ml›-l›k,

sosyoekonomik düzey, h›rç›n ve sinirli bir kiflilik

ya-p›s›na sâhip olman›n sigara deneme ve içmeyi

artt›r-d›¤› bildirilmektedir (Karak›l›nç 1999, Tripathi ve

Lal 1999, Herken ve Özkan 1998, U¤ur ve ark. 1999,

Ögel ve ark 2003, Bertan ve ark. 2001).

Çal›flmam›z-da ç›ra¤›n alkol denemesi sigara ile karfl›laflmas›n›

etkileyen en önemli faktördü. Bunu s›ras›yla erkek

olmak, intihar giriflimi ve âilede kavga olmas›

izle-mekteydi.

Alkol içicili¤i ve etkileyen faktörler;

Ortaö¤retim ça¤› çocuklar aras›nda yurt d›fl›nda

yap›lan çal›flmalarda hayat boyunca en az bir kez

al-kol deneme oran›n›n %18.3 ile %97.1 (Madu ve

Cinsiyet Erkek 960 83.3 K›z 192 16.7 Yafl 18 yafl ve alt› 963 83.6 19 yafl ve üzeri 189 16.4 E¤itim süresi 5-7 y›l 1050 91.1 8 y›l + 102 8.9 Âilesel Özellikler

Anne yafl ortalamas› 41.7±6.1 Anne e¤itim

‹lkokul mezunu ve üzeri 104 9.1 ‹lkokul mezunu de¤il 1037 90.9 Anne Meslek

Ev han›m› 1042 91.3

‹flçi, memur, serbest 99 8.7 Baba yafl ortalamas› 47.0±7.3

Baba E¤itim

‹lkokul mezunu ve üzeri 266 23.9 ‹lkokul mezunu de¤il 848 76.1 Baba Meslek ‹flçi-memur 375 33.7 Di¤er 659 59.1 ‹flsiz 80 7.2 Kardefl say›s› 2 ve alt› 301 26.1 3 ve üzeri 851 73.9 Sosyal durum Anne-Baba birlikte 1045 90.7 Di¤er 107 9.3 Sosyal güvence Var 721 62.6 Yok 431 37.4 Âile geliri <Asgarî ücret 721 62.6 Asgarî ücret 431 37.4

Tablo 1. Ç›raklar ve âilelerine ‹liflkin sosyodemografik özelliklerin da¤›l›m›

Sigara deneme Exp b %95 CI

Alkol deneme 4.48 3.41-5.88

Erkek olma 1.92 1.32-2.80

‹ntihar giriflimi 1.65 1.01-2.70

Âilede kavga 1.64 1.15-2.34

Yafl art›fl› 1.46 1.02-2.09

Depresyon semptomu bulunma 1.46 1.01-2.09

Sâbite 0.208

Tablo 2. Ç›raklarda sigara kullan›m› için risk faktörlerinin lojistik regresyon analizi sonuçlar›

Alkol deneme Exp b %95 CI

Sigara deneme 5.11 3.81-6.86 Babada alkol öyküsü 3.06 2.27-4.12 ‹ntihar öyküsü 2.89 1.81-4.60

Erkek olmak 2.54 1.66-3.89

‹flyerinde alay öyküsü 2.34 1.52-3.58 Annenin orta ve üzeri e¤itimi 1.56 1.14-2.12 Âilede kavga öyküsü 1.76 1.08-2.85 Annede sigara öyküsü 1.46 1.06-2.01 Çocu¤un yafl› 1.14 1.02-1.28

Anne yafl› 1.03 1.01-1.05

Sâbite 0.002

Tablo 3. Ç›raklarda alkol kullan›m› için risk faktörlerinin lojistik regresyon analizi sonuçlar›

Madde deneme Exp b %95 CI

‹ntihar öyküsü 4.05 1.92-8.56 Depresyon semptomu var 3.12 1.53-6.36 Alkol deneme 2.12 1.04-4.30 Baba e¤itimi 0.41 0.21-0.80

Sâbite 0.048

Tablo 4. Ç›raklarda madde kullan›m› için risk faktörlerinin lojistik regresyon analizi sonuçlar›

S

Y M P O S I U

la 2003, Delva ve ark. 2000, Flisher ve ark 2003, K›m

2001, Swadi 1998, Anglin 1997, Kokkevi ve ark

2000, Denny ve ark. 2003), ülkemizde yap›lan iki

ay-r› çal›flmada ise %17.3 ve %18.3 (Akvardar ve ark.

2003, Ögel ve ark. 2001) oldu¤u rapor

edilmekte-dir. Ku¤u ve arkadafllar› taraf›ndan ç›raklarda

yap›-lan bir çal›flmada, çocuklar›n %12’sinin alkolü en az

bir kez denedi¤ini bildirmifllerdir (2000).

Çal›flma-m›zda ise bu oran %39.1 idi. Çal›flma sonucumuza

göre ülkemizde ç›raklar di¤er okullara giden

çocuk-lara k›yasla 2 kat daha fazla alkolle karfl›laflm›flt›r.

Paschall ve arkadafllar› taraf›ndan yap›lan bir

çal›fl-mada da, çal›flan çocuklarda alkol kullan›m›n›n

di-¤er çocuklara k›yasla daha fazla oldu¤u

bildirilmek-tedir (2002).

Yap›lan çal›flmalarda erkek olman›n alkolle

kar-fl›laflmay› en fazla etkileyen faktör oldu¤u

bildiril-mektedir. Alkolle karfl›laflmay› etkileyen di¤er

fak-törlerin ise; ebeveyn ve arkadafl olmak üzere, yak›n

çevrenin alkol kullanmas›, ebeveyn ve arkadafllar ile

sorun yaflamak, âilenin gelir düzeyinin artmas›,

ço-cu¤un cep harçl›¤›n›n artmas›, çoço-cu¤un sigara veya

ba¤›ml›l›k yap›c› di¤er maddeleri kullanmas›,

ebe-veyn deste¤inin azalmas› ve ebeebe-veyn çocuk

aras›n-daki iliflkinin zay›f olmas›, okul baflar›s›n›n düflük

ol-mas› ve çocukta ruhsal sorunlar›n oldu¤u

bildiril-mektedir (Akvardar ve ark. 2003, Madu ve Matla

2003, Delva ve ark. 2000, Flisher ve ark. 2003, K›m

2001, Swadi 1998, Anglin 1997, Kokkevi ve ark.

2000, Denny ve ark 2003, Tripathi ve Lal 1999,

Fors-ter ve ark. 1996, Öztürk 1995, Malley ve Johnstan

1999, DiGrande ve ark. 2000, Bauman ve

Phongsa-van 1999, Budd ve ark. 1985, Evci ve Aycan 1998,

Cardenal ve Adell 2000, Knop ve ark., Coflar 1996,

Johnson ve ark. 2002, Merrill ve ark. 1999, Hanna ve

ark. 2001, Settertobulte ve ark. 2001, Reinherz ve

ark. 1990, Bu¤dayc› 2003). Çal›flmam›zda ise ç›ra¤›n

sigara içmesi ve baban›n alkol içmesi ç›ra¤›n alkolle

karfl›laflmas›n› etkileyen en önemli etken oldu¤u

saptand›. Ayr›ca çal›flmam›zda çocu¤un intihar

giri-fliminde bulunmas›, erkek olmak ve iflyerinde alaya

maruz kalman›n da önemli bir etken oldu¤u

görül-mektedir. Di¤er çal›flmalardan farkl› olarak, bu

ço-cuklar›n bir ifl yerinde çal›fl›yor olmas›, bu

ortamlar-da kötü hareket ve ortamlar-davran›fllara mâruz kalman›n

ço-cuklar› alkol kullanmaya itti¤i dikkat çekici bir

bul-gudur.

‹llegal madde içicili¤i ve etkileyen faktörler;

‹llegal maddelerin kullan›m›, ba¤›ml›l›k yap›c›

maddeler içinde en zararl› ve öldürücü olan›d›r.

Ço-cuk ve gençler aras›nda bu maddelerin kullan›m›

si-gara ve alkol kullan›m›n› takip etmektedir. Yurt

d›-fl›nda okul ça¤› çocuklar›nda yap›lan çal›flmalarda

çocuklar›n hayat› boyunca en az bir kez bu

madde-lerden birini deneme oranlar›n›n %9.3-45.0 (Swadi

1998, Bauman ve Phongsavan 1999, Ledoux ve ark.

2002) aras›nda de¤iflti¤i bildirilmektedir. Ögel ve

arkadafllar› liseye giden çocuklarda yapt›klar› bir

ça-l›flmada hayat boyu illegal bir madde kullanma

ora-n›n›n %3.3, hayat boyu uçucu bir madde kullanma

oran›n›n da %8.6 oldu¤unu bildirmektedir (2001).

Ku¤u ve arkadafllar› da ç›raklarda yaflam boyu

uçu-cu bir madde deneme oran›n›n %9.1 oldu¤unu

ra-por etmektedir (2000). Çal›flmam›zda ç›raklar›n

herhangi bir illegal maddeyi (uçucu dâhil) deneme

oran› %4.2 idi. Bu oran ülkemizde ve yurt d›fl›ndan

bildirilen oranlara k›yasla oldukça düflüktür.

Çal›flmam›zda intihar denemenin ve depresyon

semptomlar› bulunman›n madde denemeyi en fazla

art›ran faktörler oldu¤u tesbit edildi. Yap›lan

çal›fl-malarda da ruhsal durumun, illegal madde kullanma

ile s›k› bir iliflki içinde oldu¤u rapor edilmektedir

(Ku¤u ve ark. 2000, Evren ve ark. 2003).

Sonuç olarak ç›raklar aras›nda sigara ve illegal

madde kullan›m› di¤er çocuklara benzerken, alkol

kullan›m› oldukça yüksektir. Bu çocuklar›n sigara,

alkol ve di¤er maddelerden korunmas› için ç›rakl›k

e¤itim merkezlerinde verilen meslek dersleri

yan›n-da, konu ile ilgili e¤itimler de yap›lmal›d›r. Ayr›ca

haz›rlanacak e¤itim programlar› ile ç›rak, usta ve

âi-le bir bütün olarak de¤erâi-lendiriâi-lerek haz›rlanmal›

ve uygulanmal›d›r. Bu maddelerden en az birini

kul-lanan çocuklara psikolojik dan›flma ve rehberlik

hiz-metleri verilmelidir.

KAYNAKLAR

Akvardar Y, Turkcan A, Yazman U, Aytaclar S, Ergor G, Cakmak D (2003) Prevalence of alcohol use in Istan-bul. Psychol Tep; 92:1081-8.

Anglin TM (1997) Adolescent substance abuse. Hay WW, Groothuis JR, Hayward AR, Levin MJ. CURRENT Pedi-atric Diagnosis & Treatment. 13th Edition. Stanford: Simon & Schuster Company, 158-163.

Bertan M, Özcebe H, Yurdakök K (2001) Sigara, alkol ve uyuflturucu ile savafl hizmetleri. Yeni Türkiye; 39: 673-686.

Bilgel N (2002) Türkiye’de sigara içme yayg›nl›¤›. Editör Özyard›mc› N. Bursa: Sigara ve Sa¤l›k, 59-73.

Bilir N, Do¤an BG, Y›ld›z AN (1997) Sigara içme konusun-daki davran›fllar ve tutumlar (Ankara-Türkiye). Ankara: Hacettepe Halk Sa¤l›¤› Vakf› Yay›n No: 7.

Bauman A, Phongsavan P (1999) Epidemiology of subs-tance use in adolescence: prevalence, trends and po-licy implications. Drug Alcohol Depend; 55: 187-207. Braverman MT, Svendsen T, Lund K, Edvard L (2001)

To-bacco use by early adolescents in Norway. Eur J Public Health.; 11: 218-224.

Budd RJ, Eiser JR, Morgan M, Gammage P (1985) The per-sonal characteristics and life-style of the young drin-ker: The results of a survey of British. Drug Alcohol Depend; 6: 145-157.

Bu¤dayc› R, fiaflmaz T, Aytaç N, Çamdeviren H (2003) Mer-sin, Adana ve Hatay ‹llerinde Beden E¤itimi Spor Yük-sek Okullar›nda alkol içme prevalans› ve etkileyen fak-törler. Türkiye Klinikleri T›p Bilimleri Dergisi; 3: 208-212.

Cardenal CA, Adell MN (2000) Factors associated with problematic alcohol consumption in school children.

S

Y M P O S I U

yeni

M

J Adolesc Health; 27: 425-433.

Coflar B(1996) Alkol ba¤›ml›l›¤›nda psikososyal faktörler. Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi; 4 (Ek 2): 13-18.

Delva J, Bobashev G, Gonzalez G, Cedeno M (2000) Clus-ters of drug involvement in Panama: results from Pa-nama’s 1996 National Youth Survey. Drug Alcohol De-pend; 60: 251-257.

Denny SJ, Clark TC, Watson PD (2003) Comparison of he-alth-risk behaviours among students in alternative high schools from New Zealand and the USA. J. Paedi-atr Child Health; 39 :33-39.

DiGrande L, Perrier MP, Lauro MG, Contu P (2000) Alco-hol use and correlates of binge drinking among uni-versity students on the Island of Sardinia, Italy. Subst Use Misuse; 35:1471-1483.

Evci D, Aycan S (1998) Orta Do¤u Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ö¤rencilerinde alkol ve sigara al›flkanl›k dü-zeyi ve buna etki eden baz› faktörler. Adana: VI. Ulusal Halk Sa¤l›¤› Kongresi Özet Kitab›, 464.

Evren C, Ögel K, Tamar D, Çakmak D. Uçucu madde kul-lan›c›lar›n›n özellikleri. http://www.bagimlilik.net/sa-yi4/ucucu_madde.pdf 10.12.2003.

Flisher AJ, Parry CDH, Evans J, Muller M, Lombard C (1996) Substance Use by Adolescents in Cape Town: Prevalence and Correlates. Journal of Adolescent He-alth 2003; 32:58-65. Forster LMK, Tannhauser M, Bar-ros HMT. Drug use among street children in southern Brazil. Drug Alcohol Depend; 43: 57-62.

Grant BF, Stinson FS, Harford T (2000) The 5 year course of alcohol abuse among young adults. J Subst Abuse; 13: 229-238.

Güraks›n A, Ezmeci T, ‹nand› T ve ark. (1998) Erzurum il merkezinde ortaokul ve lise ö¤rencilerinde sigara iç-me s›kl›¤›. Atatürk Ünv. T›p Dergisi; 30: 89-93. Tütün ve Sa¤l›k Bibliyografisi 1968-2001. TTB Yay›nlar›. 1. Bask›. 2004; 106.

Hanna EZ, Yi H, Dufour MC, Whitmore CC (2001) The re-lationship of early-onset regular smoking to alcohol use, depression, illicit drug use, and other risky beha-viors during early adolescence: Results from the yo-uth supplement to the Third National Health and Nut-rition Examination Survey. J Subst Abuse; 13: 265-282. Herken H, Özkan ‹ (1998) Sigara ve sosyal ö¤renme.

Ge-nel T›p Derg.; 8: 45-47.

Herken H, Özkan ‹, Bodur S, Kaya N, Turan M, Aflk›n R (1997) Gençlerde sigara kullan›m› ile anne-baba tutu-mu ve sosyodemografik özelliklerin iliflkisi. Genel T›p Derg; 7: 189-193.

Johnson CA, Wong MM, Austin G (2002) Prior cigarette smoking initiation predicting current alcohol use: Evidence for a gateway drug effect among California adolescents from eleven ethnic groups. Addict Behav; 27: 799-817.

Karak›l›nç H (1999) Antalya kent merkezindeki liselerin son s›n›flar›nda okuyan ö¤rencilerde psikoaktif mad-de kullan›m›. Sigara ve Sa¤l›k Ulusal Kongresi Özet Ki-tab›. 29-31 May›s, ‹stanbul. Tütün ve Sa¤l›k Bibliyogra-fisi 1968-2001. TTB Yay›nlar›. 1. Bask›. 2004; 367. K›m Y (2001) Korean Adolescents’ health risk behaviors

and their relationships with the selected psychologi-cal constructs. J Adolesc Health; 29: 298-306.

Knop J, Teasdale TW, Schulsinger F, Goodwin DW (1985)

A prospective study of young men at high risk for al-coholism: School behavior and achievement. J Stud Alcohol; 46: 273-278.

Kokkevi A, Terzidou M, Politikou K, Stefanis C (2000) Substance use among high school students in Greece: outburst of illicit drug use in a society under change. Drug Alcohol Depend; 58: 181-188.

Ku¤u N, Akyüz G, Erflan E, Do¤an O (2000) Sanayi bölge-sinde çal›flan ç›raklarda madde kullan›m› ve etkileyen etkenlerin araflt›r›lmas›. Anadolu Psikiyatri Dergisi; 1: 19-25.

Ledoux S, Miller P, Choquet M, Plant M (2002) Family structure, parent-child relationships, and alcohol and other drug use among teenagers in France and the United Kingdom. Alcohol Alcohol; 1: 52-60.

Madu SN, Matla MQ (2003) Illicit drug use, cigarette smo-king and alcohol drinsmo-king behavior among a sample of high school adolescents in the Petersburg area of the Northern Province, South Africa. J Adolesc; 26: 121-136.

Malley PMO, Johnstan LD (1999) Drinking and driving among US high school seniors 1984-1997. Am J Public Health; 89: 678-684.

Merrill JC, Kleber HD, Shwartz M, Liu H, Lewis SR (1999) Cigarettes, alcohol, marijuana, other risk behaviors, and American Youth. Drug Alcohol Depend; 56: 205-212.

Onat Ü(1993) Keçiören çevre sa¤l›¤› meslek lisesi’nde okuyan gençlerin sigara içme davran›fllar›. Sa¤l›k ve Sosyal yard›m Vakf› Dergisi; 3: 36.

Ögel K, Tamar D, Evren C, Çakmak D (2001) Lise gençle-ri aras›nda sigara, alkol ve madde kullan›m yayg›nl›¤›. Türk Psikiyatri Dergisi; 12: 47-52.

Ögel K, Taner S, Y›lmazçetin C (2003) Ergenlerde madde kullan›m bozukluklar›na yaklafl›m k›lavuzu. IQ Kültür Sanat Yay›nc›l›k. ‹stanbul: Kilim Matbaas›, 12-23. Öy B (1991) Çocuklar için depresyon ölçe¤i: Geçerlik ve

Güvenirlik Çal›flmas›. Türk Psikiyatri Dergisi; 2: 132-136.

Öztürk MO (1995) Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar›. 6. Bask›. Ankara: MED‹KOMAT Bas›m Yay›n San. ve Tic. Ltd. fiti.

Paschall M, Ringwalt C, Flewelling R (2002) Explaining higher levels of alcohol use among working adoles-cents: an analysis of potential explanatory variables. J Stud Alcohol; 63: 169-178.

Reinherz HZ, Frost AK, Stewart-Berghauer G, Pakiz B, Kennedy K, Schille C (1990) The many faces of corre-lates of depressive symptoms in adolescents. J Early Adolescence; 10: 455-471.

Settertobulte W, Jensen BB, Hurrelmann K (2001) Drin-king among young Europeans. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe.

Swadi H (1998) Drug and substance use among 3333 London adolescents. B J Addict; 83: 935-942.

Tripathi BM, Lal R (1999) Substance abuse in children and adolescents. Indian J Pediatr; 66: 569-575. Tütün ve Sa¤l›k Bibliyografisi 1968-2001 1. Bask› (2004)

TTB Yay›nlar›;150.

U¤ur Ö, fienol V, Çetinkaya F, Naçar M (1999) Kayseri ‹linde ortaokul son s›n›f ö¤rencilerinde sigara içme davran›fl› ve risk faktörleri. ‹stanbul: Sigara ve Sa¤l›k Ulusal Kongresi Özet Kitab›, 29-31.