Yeni Symposium Dergisi

(1)

Bir Çocuk Psikiyatrisi Poliklini¤inde Dikkat Eksikli¤i ve

Aﬂ›r› Hareketlilik Yak›nmas› ‹le De¤erlendirilen

Hastalar›n Psikososyal Geliﬂim Özellikleri

Fatma Varol Taﬂ, F. Neslihan ‹nal Emiro¤lu, Aynur Akay, Esra Aslan****,

ﬁafak Culfa, Rezerta Taga, Özlem Çubuk, Eren ﬁahbaz,

Elmira ﬁintayeva, Hasan H. Yalç›n

* Uzm. Dr. Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi AD ** Yrd. Doç. Dr. Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi AD *** Doç. Dr. Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi AD **** Int. Dr. Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi AD Tel: +902324125456

Faks: +902322776686 Email: fvaroltas@hotmail.com

Ö ÖZZEETT

Amaç: Dikkat eksikli¤i ve/veya aﬂ›r› hareketlilik yak›nmalar› ile poliklini¤imize baﬂvuran ve

de¤erlen-dirmesi yap›lan hastalar›n psikososyal geliﬂim özelliklerinin incelenmesi amaçlanm›ﬂt›r.

Yöntem: 1999–2003 y›llar› aras›nda, birincil yak›nma olarak dikkat eksikli¤i ve/veya aﬂ›r› hareketlilik

yak›nmas› ile baflvuran ve de¤erlendirmesi yap›lan hastalar›n dosya verileri geriye dönük olarak in-celenmifltir. Psikososyal geliflim özellikleri, âilede psikiyatrik bozukluk öyküsü, akran iliflkileri ve zekâ testi de¤erlendirmelerine iliflkin veriler kaydedilmifltir.

Bulgular: Olgular›n 542’si (%77.7) erkek, 156’s› (%22.3) k›zd›r. Tüm olgular›n yaﬂ ortalamas› 8.43±3.6

olarak belirlenmifltir. Yafl ortalamas› aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤›nda cinsiyetler aras›nda anlaml› bir fark bulunmam›flt›r. Yürüme zaman› ortalama 19.7±10.8 ay, konuflma zaman› 33.9±11.4 ay ve tuvalet e¤i-timi 25.9±10.6 ay olarak belirlenmifltir. Her üç geliflimsel alan aç›s›ndan da cinsiyetler aras›nda anlam-l› fark saptanmam›flt›r. Weschler Çocuklar için Zekâ Ölçe¤i testi puan ortalamalar› cinsiyetler aç›s›n-dan karfl›laflt›r›ld›¤›nda, erkeklerde istatistiksel olarak anlaml› düzeyde yükseklik oldu¤u saptanm›fl-t›r.

Tart›flma ve Sonuç: Bu çal›flman›n sonunda olgular›n ço¤unlu¤unda psikososyal geliflim yönünden

normal ölçütlere göre gerilik bulunmam›flt›r. Olgular›n önemli bir k›sm›nda ise t›bbî hastal›k, âilede psikiyatrik hastal›k öyküsü, akran iliflki güçlükleri oldu¤u belirlenmifltir. Bu yak›nmalarla gelen çocuk-lar›n zekâ ortalama puançocuk-lar›nda erkeklerde anlaml› düzeyde yükseklik oldu¤u bulunmufltur. Bu ya-k›nmalar ile baflvuran olgular›n ayr›nt›l› geliflim öykülerinin de¤erlendirilmesi gerekli olmaktad›r.

Anahtar Kelimeler: dikkat eksikli¤i, aﬂ›r› hareketlilik, psikososyal geliﬂim

A

ABBSSTTRRAACCTT

Psychosocial Developmental Aspects Of Children and Adolescents With Attention Deficit and Hyperactivity Complaints In a Child Psyh›atry Out Pat›ent Unit.

Purpose: We aimed to investigate the psycho-social development features of the patients admitted

to our outpatient clinic and evaluated for attention deficit and/or hyperactivity.

Method: The data of the patients admitted to our outpatient clinic primarily for attention deficit

and/or hyperactivity and evaluated between the years 1999-2003 were assessed retrospectively. Psychosocial development features, familial psychiatric disorder history, peer relationships and intel-ligence quality test results were recorded.

Findings: Of all cases 542 were boys (77.7%) and 156 were girls (22.3%). Average age was 8.43±3.6

years for all cases. There was not any significant difference between the genders for average ages (p= 0.645). Average age at the time of first walking was 19.7±10.8 months, speaking was 33.9±11.4 months and toilet training was 25.9±10.6 months. There was not any significant difference between the genders for three developmental areas. The average scores of Weschler Intelligence Scale Test for Children were compared it was significantly higher in boys than girls.

Discussion and Conclusion: As a result, majority of the cases were not retarded when

(2)

New/Yeni Symposium Journal • www.yenisymposium.net 4 Ocak 2009 | Cilt 47 | Say› 1

familial psychiatric disease history, and peer relation difficulties. The children with these compla-ints had significantly higher IQ scores in boys. In these patients it is necessary to evaluate the de-velopmental history in detail.

Keywords: attention deficit, hyperactivity, psychosocial development

G‹R‹ﬁ

Çocuk ve ergenlerde, psikiyatrlara baflvuru nedenleri aras›nda en s›k karfl›lafl›lanlardan biri dikkat eksikli¤i ve / veya afl›r› hareketliliktir (Zarin ve ark. 1998). Poliklini-¤imizde yap›lan bir çal›flmada, en s›k yak›nman›n afl›r› hareketlilik ve dikkat da¤›n›kl›¤›, en s›k görülen bozuk-lu¤un ise dikkat eksikli¤i hiperaktivite bozuklu¤u (DEHB) oldu¤u bildirilmifltir (Aras ve ark. 2005).

Dikkatsizlik ve konsantre olamama veya motor akti-vite art›fl› belirtilerine yol açan tan› gruplar› incelendi¤in-de, majör depresyon, anksiyete bozukluklar›, DEHB, bi-polar bozukluk gibi birbirinden farkl› bozukluklar görü-lebilmektedir (APA 1994). Tan›mland›¤› üzere pek çok psikiyatrik bozuklu¤un tan› kriterleri aras›nda dikkat ve-ya hareketlilikteki de¤iflikliklere iliflkin bulgular yer al-maktad›r.

Bebeklik ve okul öncesi dönemde giriflkenlik ve itki-sellik ola¤and›r. Okul y›llar› ve ergenlikte hareketlilik an-cak oyun hâllerinde, itkisellik ise akran kat›l›ml› etkinlik-lerde art›fl göstermektedir. Bu dönemdeki hareketlilik ve/veya itkisellik ifllev kayb›na yol açm›yorsa bir bozuk-lu¤u göstermemektedir. Geliflimsel olarak afl›r› hareketli-lik belirtisi olan bebekler erkenden yürümeye t›rmanma-ya bafllarlar ve bu grupta afl›r› motor faâliyet ile birlikte duygusal afl›r› tepkisellik veya tepki azl›¤›n›n geliflimsel anormâllikleri tan›mlanm›flt›r.

Dikkat kavram› farkl› beyin bölgelerinden kaynakla-nan ve ard›fl›k basamaklardan meydana gelen bir süreç olarak tan›mlanmaktad›r. Dikkat kapasitesi kifliler aras› farkl›l›klar gösterebilece¤i gibi, belli durumlarda (yor-gunluk vb.) veya bâz› bozukluklarda da de¤iflebilmekte-dir (Fettaho¤lu ve ark. 2006). Küçük bir çocuk k›sa dikkat süresine sâhiptir ve bu süre olgunlaflma ile artmaktad›r. Dikkatsizlik normâl geliflimsel süreçte çocu¤un düzeyi ile orant›l›d›r ve ifllev kayb›na yol açmaz. Bebeklik döne-minde dikkat seçicili¤e göre de¤iflken olabilmektedir. Be-be¤in görsel, iflitsel veya motor yeteneklerine göre farkl›-l›klar gösterir. Okul öncesi bir çocuk k›sa bir öykü kitab› veya çizme boyama gibi k›sa eylemlerde dikkatini sürdü-rebilir. Okul dönemi ve ergenlikte özellikle istenilmeyen görevler yerine getirilir iken dikkatin kolayl›kla da¤›la-bilmektedir. Dikkat sorunu olan erken çocukluk döne-mindeki çocuklar ise oyun ve faâliyetleri tamamlamakta oldukça zorlan›rlar. Bu çocuklar akranlar› ile herhangi bir oyunu tamamlamada da yetersizdirler. Dikkatin bafl-ka bir nesneye bafl-kaymas›na olanak olmadan çok k›sa

süre-li faâsüre-liyetlerde dikkatlerini toplayabisüre-lirler. Okul dönemi ve ergenlik döneminde ise okuldan gelen yönerge ve aç›klamalar› ço¤unlukla kaç›r›rlar. Di¤er çocuklarla yap›-lan oyunlar› ve etkinlikleri ço¤unlukla tamamlayamaz-lar. Belirgin sosyal güçlükleri vard›r ve sosyal ipuçlar›n› toplayamazlar (APA 1994). Bütün bu özelliklerin yan› s›-ra afl›r› hareketlilik anne babalar›n çocukla ilgili alg›lar›-na, çocu¤un içinde bulundu¤u koflullara göre de ortaya ç›kabilen bir durumdur ve her zaman psikiyatrik bozuk-luklarla da iliflkili olmayabilir (Weiss 2002).

Bu çal›flmam›zda poliklini¤imize dikkat eksikli¤i ve afl›r› hareketlilik yak›nmas› ile baflvuran ve de¤erlendiri-len olgular›n psikososyal geliflim özellikleri incede¤erlendiri-lenecektir.

YÖNTEM

Çal›flma, Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi Ço-cuk ve Ergen Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› poliklinik arfli-vinde yap›lm›flt›r. 1999–2003 y›llar› aras›nda, birincil ya-k›nma olarak dikkat eksikli¤i ve/veya afl›r› hareketlilik yak›nmas› ile baflvuran ve de¤erlendirmesi yap›lan has-talar›n dosya verileri geriye dönük olarak incelenmifltir. Sonuçta 698 olgunun dosyas›na ulafl›lm›flt›r. Dosya bilgi-leri detayl› olarak incelenerek, de¤erlendirme s›ras›nda âilelerden al›nan do¤um flekli, yürüme, konuflma ve tu-valet e¤itiminin zamanlar›, geçmiflteki hastal›k öyküleri, çocu¤un de¤erlendirme s›ras›ndaki okul baflar›s› ve ak-ran iliflkilerine âit bilgiler ile anne ve baban›n e¤itimi, ifl durumu, ayr›ca âilede ruhsal bozukluk öyküsü verileri toplanm›flt›r. Poliklinikteki izlemi s›ras›nda Weschler Ço-cuklar için Zekâ Ölçe¤i (WÇZÖ) kullan›larak zekâ düze-yi de¤erlendirilmifl olan olgular›n zekâ bölümü puanlar› da kaydedilmifltir.

Çal›flmada elde edilen verilerin de¤erlendirilmesin-de, SPSS Windows 11.0 paket program› kullan›lm›flt›r. Veriler kare testi, gerekli yerlerde ise Fisher kesin ki-kare testi ve t-testi kullan›larak de¤erlendirilmifltir. Tüm analizlerde 0.05’ten küçük p de¤erleri istatistiksel olarak anlaml› kabûl edilmifltir.

BULGULAR

Dosyalar›n geriye dönük incelenmesi sonucunda 698 olgunun kay›tlar›na ulafl›lm›flt›r. Olgular›n 542’si (%77.7) erkek, 156’s› (%22.3) k›zd›r. Tüm olgular›n yafl ortalama-s› 8.43±3.6 olarak belirlenmifltir. Cinsiyet aç›ortalama-s›ndan yafl ortalamas› incelendi¤inde, erkek olgular›n 7.4±5.3, k›z olgular›n ise 8.2±4.2 oldu¤u tesbit edilmifltir. Yafl

(3)

ortala-mas› aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤›nda cinsiyetler aras›nda anlaml› bir fark bulunmam›flt›r (p=0.645).

Do¤umun hangi flekilde oldu¤una iliflkin 408 olguda veriye ulafl›labilmifltir. 255 olguda (%62.5) normâl do-¤um, 95 olguda (%23.3) sezaryen ile dodo-¤um, 43 olguda (%10.5) zor veya sorunlu bir do¤um oldu¤u, 15 olguda (%3.7) ise düflük tehdidinin bulundu¤u bulunmufltur.

Psikososyal geliflim basamaklar›ndan yürüme ve ko-nuflma becerileri ile tuvalet e¤itimini kazand›klar› aylar de¤erlendirilmifltir. 512 olguda yürüme ve konuflma za-manlar›na, 464 olguda ise tuvalet e¤itimi zaman›na iliflkin verilere ulafl›labilmifltir. Yürüme zaman› ortalama 19.7±10.8 ay, konuflma zaman› 33.9±11.4 ay ve tuvalet e¤i-timi 25.9±10.6 ay olarak belirlenmifltir. Her üç geliflimsel alan aç›s›ndan da cinsiyetler aras›nda anlaml› fark tesbit edilmemifltir (yürüme: t=-1.053, p=0.318, konuflma: t= 0.273, p=0.785, tuvalet e¤itimi: t=-0.672, p= 0.503).

Olgularda çocuk psikiyatrisi poliklini¤ine baflvurma-dan önce ortaya ç›kan fiziksel hastal›k öyküsüne de ba-k›lm›flt›r. 698 çocuktan 11’inde (%1.6) merkezî sinir siste-mi (MSS) enfeksiyonu, 25’inde (%3.6) MSS travmas›, 46’s›nda (%6.6) çocukluk ça¤› hastal›klar›, 24’ünde (%3.4) epilepsi, 155’inde (%22.2) di¤er hastal›k öyküsü-nün oldu¤u belirlenmifltir. 437 olguda (%62.6) herhangi bir hastal›k öyküsü bulunmam›flt›r.

Dosya de¤erlendirmesinde 203 olguya poliklinik iz-lemi s›ras›nda WÇZÖ uygulamas› yap›ld›¤›, ortalama puanlar›n sözel zekâ bölümü için 90.3±20.2, performans zekâ bölümü için 96.0±18.8 ve toplam zekâ bölümü için 92.7±19.9 olarak tesbit edildi¤i görülmüfltür. WÇZÖ tes-ti puan ortalamalar› cinsiyetler aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›-¤›nda, erkeklerde istatistiksel olarak anlaml› düzeyde yükseklik oldu¤u bulunmufltur (sözel: t= 3.294, p= 0.002, performans: t= 2.234, p= 0.029, toplam: t= 2.928, p= 0.005).

Olgular ile ilgili sosyodemografik özellikler Tablo 1’de özetlenmiﬂtir.

TARTIﬁMA

Dikkat eksikli¤i ve / veya afl›r› hareketlilik yak›nmas› ile baflvuran olgular›n psikososyal geliflimlerinin ve sos-yodemografik özelliklerinin de¤erlendirildi¤i çal›flman›n bulgular› yaz›ndaki veriler ile uyumlu bulunmufltur.

Emiro¤lu-‹nal ve arkadafllar›n›n (2007) bulgular›, bu hastalarda %31.5 oran›nda DEHB, %0.9 okul sorunu, %12.0 geliflimsel dönem özellikleri, %5.4 mental retardas-yon, %1.4 özgül ö¤renme bozuklu¤u (ÖÖB), %2.1 duy-gudurum bozukluklar›, %1.3 yayg›n geliflimsel bozuk-luklar, %0.4 d›fla at›m bozukluklar›, %2.4 anne-baba-ço-cuk iliflki sorunu, %6 oran›nda ise di¤er bozukluklara iliflkin tan›lar›n oldu¤unu göstermifltir.

Dikkat eksikli¤i ve/veya afl›r› hareketlilik yak›nmala-r› s›kl›kla DEHB’nin belirtileri olarak görülmektedir. DEHB, erkek çocuklarda daha fazla oranda bildirilmek-tedir. Çocuklar aras›nda erkek-k›z oran› 3/1 olarak belir-tilmektedir. DEHB’nin dikkatsizli¤in önde geldi¤i tipinin ise k›zlarda erkeklere oranla daha s›k görüldü¤ü saptan-m›flt›r (Zimmerman 2003). Bu belirtilere yol açabilen di-¤er bozukluklardan biri olan depresyon ise k›zlarda da-ha s›k görülen bir bozukluktur. K›z cinsiyetinde olma, depresif bozukluklar için risk etmeni olarak tan›mlan-maktad›r (Bhatia 2007). Bipolar bozuklu¤un ergen yafl grubunda, her iki cinsiyette de eflit s›kl›kta görüldü¤ü be-lirtilmektedir (Pataki 2000). Bizim çal›flmam›zda de¤lendirilen çocuklar›n ve ergenlerin büyük bir k›sm› er-kektir (%77.7). Anne babalar, çocuklar›n›n geliflimsel özelliklerini ola¤an olarak de¤erlendirme ile ilgili sorun yafl›yor olabilirler.

De¤erlendirilen olgular›n %10.5’inde zor veya so-runlu bir do¤um öyküsü oldu¤u, %3.7’sinde ise dü-flük tehdidinin bulundu¤u tesbit edilmifltir. Yaz›nda gebelik ve do¤um komplikasyonlar›, düflük do¤um a¤›rl›¤›, beyin travmas›, gebelik esnas›nda toksik maddelere mâruz kalman›n birkaç çal›flmada DEHB ile iliflkili oldu¤u bildirilmifltir. Bu konudaki çal›flma-lardan elde edilen sonuçlar çeliflkilidir. Di¤er çal›fl-malarda do¤um s›ras›ndaki sorunlar›n, fötal stres ve di¤er do¤um komplikasyonlar›n›n, daha sonra orta-ya ç›kan y›k›c› davran›fl sorunlar› ile iliflkili oldu¤u ileri sürülmektedir (McCracken 2000, Milberger ve ark. 1997).

Tablo 1: Sosyodemografik Özellikler

n %

Âilede psikiyatrik bozukluk öyküsü (n=181) Yok 98 54.2 Annenin taraf›nda 38 21.0 Baban›n taraf›nda 39 21.5 ‹kisinin taraf›nda da 6 3.3 Okul baflar›s› (n=287) Düflük 96 33.5 Orta 58 20.2 ‹yi 133 46.3 Akran iliflkileri (n=280) Kötü 73 26.0 Orta 44 15.7 ‹yi 16 58.2

(4)

Olgular›m›zda çocuk psikiyatrisi poliklini¤ine bafl-vurmadan önce ortaya ç›kan fiziksel hastal›k öyküsü-ne de bak›lm›flt›r. Olgular›n %38’inde fiziksel hastal›k öyküsü bildirilmifltir. Bu hastalar›n %8.6’s›nda MSS enfeksiyonu ve travmas› ile epilepsi oldu¤u belirlen-mifltir. Literatürdeki bâz› çal›flmalarda çocuklar›n fizik-sel hastal›¤a sâhip olmas› ve bebeklikte s›k nöbet geçir-me öyküsü gibi çeflitli etgeçir-menlerin DEHB gelifliminde risk oluflturabilece¤i belirtilmifltir (Allen ve ark. 1998, Faraone ve ark. 1998). Çocuklar›n ve ergenlerin kronik bir hastal›¤›n›n olmas›, ayn› zamanda depresif bozuk-luklar aç›s›ndan da risk oluflturmaktad›r (Bhatia 2007). Prenatal, perinatal ve postnatal pek çok etmenin, özel-likle de MSS’yi etkileyen fiziksel hastal›klar›n etiyolo-jide önemli yer tuttu¤u bir baflka bozukluk zekâ gerili-¤idir. Zekâ ve geliflim gerili¤i olan çocuklar›n bir k›s-m›, ebeveynlerin dikkat eksikli¤i yak›nmalar› ile veya afl›r› hareketlili¤in tabloya efllik etmesi ile poliklinikle-re baflvurabilmektedirler. Bu çocuklarda fiziksel hasta-l›k s›kl›¤› da yüksektir (AACAP 1999).

Dikkat eksikli¤i ve afl›r› hareketlilik yak›nmalar›, ö¤renme sorunlar› ve zekâ gerili¤i olan çocuklarda s›k görülmektedir (Hastings ve ark. 2005). Emerson’un (2003) çal›flmas›nda zekâ gerili¤i olan çocuklarda, ICD-10’a göre hiperkinezi görülme s›kl›¤›n›n 10 kat artt›¤› bulunmufltur. Çal›flmam›zda da, ö¤renme bozuklukla-r› ve zekâ geriliklerini de¤erlendirebilmek için bâz› ol-gulara uygulanan zekâ testi sonuçlar› incelenmifltir. Sözel, performans ve toplam zekâ bölümlerinin ortala-malar› de¤erlendirildi¤inde, normâl standartlar›na ya-k›n ortalamalar ço¤unlukta saptanmakla beraber, cin-siyet aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤›nda hem sözel hem de performans ortalamalar›n›n erkeklerde istatistiksel olarak yüksek bulundu¤u görülmüfltür. Bu nedenle dikkat eksikli¤i ve/veya afl›r› hareketlilik yak›nmalar› ile baflvuran çocuklarda k›zlar›n zekâ kapasitesine ilifl-kin sorunlar›n›n yads›nmas› veya fark edilememesi söz konusu olabilir.

Dikkat eksikli¤i ve/veya afl›r› hareketlilik yak›n-mas› genellikle ilkokul döneminde yo¤un olarak so-run oluflturmaktad›r. Bu yak›nmalar› olan çocuklar›n bulunduklar› s›n›f düzeyine göre ö¤renme ile ilgili alanda sorunlar yaflayabildikleri görülmüfltür. Özel-likle yak›nmalar DEHB ile iliflkili ise, ö¤renme bo-zukluklar› da s›k birliktelik gösterebilmektedir (Har-pin 2005). Literatürde, DEHB’nin dikkat eksikli¤inin önde geldi¤i ve bileflik tiplerinde daha düflük okul baflar›s› görüldü¤ü, hiperaktivitenin-itkiselli¤in önde geldi¤i tipte ise okul baflar›s›n›n di¤er tiplere göre da-ha az oranda olumsuz etkilendi¤i belirtilmektedir (Lahey ve ark. 1994). DEHB d›fl›nda depresyonu olan

çocuklarda da dikkat sorunlar›, konsantrasyon güç-lükleri, düflünme h›z›nda yavafllama, ilgi ve motivas-yon kayb› gibi belirtiler görülmektedir. Bu belirtiler okul baflar›s›n›n düflük olmas›na neden olabilmekte-dir (Bhatia 2007). Hâttâ bâz› çocuklarda okul baflar›-s›zl›¤› nedeniyle, ö¤renme bozuklu¤u oldu¤u yö-nünde yanl›fl bir tan›lama olabilmektedir (Sadock 2003). Dikkat eksikli¤i ve/veya afl›r› hareketlilik ya-k›nmalar›n›n s›k görülebildi¤i di¤er bozukluklarda da okul baflar›s› olumsuz etkilenebilmektedir (Sa-dock 2003). Bizim çal›flmam›zda da ebeveynlerden al›nan bilgiler de¤erlendirildi¤inde, olgular›n yakla-fl›k yar›s›nda (%53.7) okul baflar›s› düflük veya orta olarak tan›mlanm›flt›r.

Literatürde DEHB’si olan çocuklar›n akran iliflki-lerinde s›k sorun yaflad›klar› belirtilmektedir (Bag-well ve ark. 2001). Sald›rganl›k ve sosyal becerilerde-ki güçlüklerin de bu duruma katk› sa¤layabilece¤i ileri sürülmektedir (Pope 1999). Ayn› zamanda DEHB’ye özgü davran›fllar›n›n da (dikkat sorunlar›, hareketlilik, düflünmeden eyleme geçme, sald›rgan-l›k, tepkileri kontrolde güçlük, benmerkezci özellik-ler) bu soruna yol açabilece¤i düflünülmektedir. Ayr›-ca, afl›r› hareketlilik ve itkisellik sorunu olmayan, sâ-dece dikkat da¤›n›kl›¤› ve düzensizlik sorunlar› olan DEHB’li çocuklar›n da, yafl›tlar› taraf›ndan istenme-meme, d›fllanma veya zoraki kabûllenilme gibi so-runlar› s›k yaflad›¤› belirtilmektedir. (Yazgan 1998). Duygudurum bozukluklar›, anksiyete bozukluklar› gibi dikkat eksikli¤i ve/veya afl›r› hareketlilik yak›n-malar›n›n s›k görülebildi¤i di¤er bozukluklarda da hem akran hem de âile ile olan iliflkilerde ciddi so-runlar ortaya ç›kabilmektedir. ‹liflkilerindeki bu bo-zulmalar zâten mevcut olan psikiyatrik sorunlar› ar-t›rabilmekte veya ek sorunlar›n ortaya ç›kmas›n› ko-laylaflt›rmaktad›r (Sadock 2003). Çal›flmam›z›n bu alandaki bulgular›, olgular›n %41.7’sinde orta veya kötü bir akran iliflkisi oldu¤u yönündedir.

Bu çal›flmada incelenen alanlardan biri de âilede psi-kiyatrik bozukluk öyküsünün olmas›d›r. Olgular›n %45.8’inin âilesinde psikiyatrik bozukluklar›n oldu¤u görülmüfltür. Âilede psikiyatrik bozukluklar›n etkisini inceledi¤imizde, DEHB görülme riski bak›m›ndan kont-rollerin anne babalar› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda, DEHB’li ol-gular›n babalar›nda riskin 1.9–8.0 kat, annelerinde 2.1–7.6 kat artm›fl oldu¤u bildirilmifltir (Faraone ve ark. 1994). Bu bozuklu¤u olan çocuklar›n anne babalar›nda, alkolizm, antisosyal kiflilik bozuklu¤u, duygudurum bo-zukluklar› ve anksiyete bobo-zukluklar›n›n daha s›k görül-dü¤ü belirtilmektedir (Güçlü ve Erk›ran 2004, Faraone 2000). Ciddi evlilik sorunlar›, evlât edinilmifl olma,

(5)

dü-flük sosyoekonomik düzey, genifl âile yap›s›, anne ve ba-ban›n suç ifllemeye yatk›n yap›lar›n›n bulunmas›, anne-nin ruhsal hastal›¤›n›n olmas› DEHB geliflimi için risk et-kenleri olarak de¤erlendirilmifltir (Weiss ve Weiss 2002). Yine duygudurum bozuklu¤u olan çocuklar›n ebe-veynlerinde ve akrabalar›nda duygudurum bozukluk-lar›n›n s›k görüldü¤ü belirtilmektedir (Sadock 2003). Bi-polar bozuklu¤u olan çocuklar›n ebeveynlerinde %31 oran›nda bipolar bozukluk görüldü¤ü bildirilmifltir (Weller ve ark 2003). Ayr›ca anksiyete bozuklu¤u olan çocuklar›n birinci derece akrabalar›nda anksiyete bo-zukluklar› görülme oran› yüksektir. Anksiyete bozuklu-¤u tan›s› konulan çocuklar›n annelerinde %93 oran›nda yaflam boyu anksiyete bozuklu¤u tesbit edilmifltir (Ifl›k Taner 2007).

SONUÇ

Dikkat eksikli¤i ve afl›r› hareketlilik yak›nmas› ile baflvuran çocuklar›n psikososyal geliflim özelliklerini inceledi¤imiz çal›flmam›z›n bâz› k›s›tl›l›klar› bulunmak-tad›r. K›s›tl›l›klar›m›zdan biri verilerin geriye dönük olarak incelenmifl olmas›d›r. Bu nedenle tüm hastalarda her alandaki veriye ulafl›lamam›flt›r. ‹ncelenen alana gö-re hasta say›s› de¤iflkenlik göstermifltir. Akran iliflkisi, okul baflar›s›, geliflimsel özellikleri gibi alanlardaki bil-gilerin yaln›zca ebeveynlerden al›nm›fl olmas› di¤er bir k›s›tl›l›¤›m›zd›r. Ebeveynler, özellikle geçmifl dönemlere âit bilgileri hat›rlamakta güçlük yaflam›fl olabilirler ve bilgi aktar›mlar›nda eksik yâhut hatal› noktalar kalm›fl olabilir. Özellikle geliflimsel özellikler ve geçirilmifl fi-ziksel hastal›klar konusunda t›bbî kay›tlar›n da kullan›l-mas› güvenilirli¤i art›racakt›r.

Dikkat eksikli¤i ve afl›r› hareketlilik yak›nmas› s›k baflvuru nedenlerindendir. Farkl› pek çok psikiyatrik bozuklu¤un belirtisi olabilmesi, kimi zaman da normâl dönem özellikleri olan çocuklar›n âile taraf›ndan alg›-lanmas›ndaki sorunlar nedeniyle çocuk psikiyatrisi pra-ti¤inde fazlaca yer tutmaktad›r. Bu yak›nma ile gelen hastalar›n detayl› ele al›nmas›, âilesel ve geliflimsel özel-likleri ile ifllevselli¤ine iliflkin bilgilerin geniflletilerek dikkatli bir ay›r›c› tan› yap›lmas› önem tafl›maktad›r.

KAYNAKLAR

Allen NB, Lewinsohn PM, Seeley JR (1998) Prenatal and perina-tal influences on risk for psychopathology in childhood and adolescence. Dev Psychopathol; 10: 513-529.

American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (1999) AACAP official action. Practice parameters for the assess-ment and treatassess-ment of children, adolescents, and adults with mental retardation and comorbid mental disorders. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 38: S5-S31.

American Academy of Pediatrics (1994) The classification of

child and adolescent mental diagnoses in primary care. Elk Grove Village (IL): American Academy of Pediatrics. American Psychiatric Association (APA) (1994) Diagnostic and

Statistical Manual of Mental Disorders - Mental Bozuklukla-r›n Tan›sal ve Say›msal El Kitab›, 4. Bas›m (DSM-IV). Köro¤-lu E, çeviri editörü. Ankara: Hekimler Yay›n Birli¤i. Aras ﬁ, Varol Taﬂ F, Ünlü G (2005) Bir çocuk ve ergen

psikiyatri-si poliklini¤inde ilâç tedavipsikiyatri-si uygulamalar›n›n de¤iﬂimi. Kli-nik Psikofarmakoloji Bülteni; 15: 127–133.

Bagwell CL, Molina BSG, Pelham WE, Hoza B (2001) Attention deficit hyperactivity disorder and problems in peer relati-ons: predictions from childhood to adolescence. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 40: 1285-1292.

Bhatia SK, Bhatia SC (2007) Childhood and adolescent depressi-on. Am Fam Physician; 75:73-80.

Emerson E (2003) Prevalance of psychiatric disorders in children and adolescents with and without intellectual disability. J In-tellectual Disab Res; 6: 63-78.

Emiro¤lu ‹nal FN, Varol Tafl F, Akay A, Aslan E, Culfa fi, Taga R, ve ark. (2007) Ayaktan takip edilen dikkat eksikli¤i ve afl›r› hareketlilik yak›nmal› çocuklara ve ergenlere konan tan›lar ve uygulanan tedaviler. Yeni Symposium; 45: 107–112. Faraone SV, Biederman J (1994) Genetics of attention deficit

hyperactivity disorder Child Adolesc Psychiatr Clin North Am; 3: 285-299.

Faraone S, Biederman J, Weber W, Russell R (1998) Psychiatric, neuropsychological and psychosocial features of DSM-IV subtypes of attention-deficit/ hyperactivity disorder: results from a clinically referred sample. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 37: 185-193.

Faraone SV (2000) Genetics of childhood disorders XX. ADHD, Part4: Is ADHD genetically heterogeneous? J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 39: 1455-1457.

Fettaho¤lu Ç, Özatalay E (2006) Çocuklarda hareketlilik ve/ve-ya dikkatsizlik ve/ve-yak›nmalar› ve dikkat eksikli¤i hiperaktivite bozuklu¤u tan›s›. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa¤l›¤› Dergisi; 13: 13–18.

Güçlü O, Erk›ran M (2004) Dikkat eksikli¤i hiperaktivite bozuk-lu¤u tan›s› konmuﬂ çocuklar›n ebeveynlerinde psikiyatrik yüklülük. Klinik Psikiyatri Dergisi; 7: 32–41.

Harpin VA (2005) The effect of ADHD on the life of an individu-al, their family, and community from preschool to adult life. Arch Dis Child; 90(suppl1): i2-i7.

Hastings RP, Beck A, Daley D, Hill C (2005) Symptoms of ADHD and their correlates in children with intellectual disabilities. Res Developm Disab; 26: 456-468.

Iﬂ›k Taner Y (2007) Yayg›n anksiyete bozuklu¤u. Çocuk ve Ergen Ruh Sa¤l›¤› ve Hastal›klar›. Soykan Aysev, Iﬂ›k Taner, editör-ler. Ankara, 455–464

Lahey BB, Applegate B, McBurnett K, Biederman J, Greenhill L, Hynd GW, et al (1994) DSM-IV field trials for attention defi-cit hyperactivity disorder in children and adolescents. Am J Psychiatry; 151: 1673-1685.

McCracken JT (2000) Attention Deficit Disorder. Kaplan & Sa-dock’s Comprehensive Textbook of Psychiatry, 7th edition, on CD-ROM. Lippincott Williams and Wilkins, Chapter 39.1. Milberger S, Biederman J, Faraone SV, Guite J, Tsuang MT (1997) Pregnancy, delivery and infancy complications and attention deficit hyperactivity disorder: Issues of gene-environment

(6)

interaction. Biol Psychiatry; 41: 65-75.

Pataki C (2000) Mood disorders and suicide in children and ado-lescents. Kaplan and Sadock’s Comprehensive Textbook of Psychiatry, 7th edition. Sadock BJ, Sadock VA, editors. Phila-delphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2740-2758. Pope AW, Biederman KL (1999) Predicting adolescent peer

prob-lems and antisocial activities: the relative roles of aggression and dysregulation. Dev Psychol; 35: 335-346.

Sadock BJ, Sadock VA (2003) Mood Disorders and Suicide in Children and Adolescents. Kaplan and Sadock’s Synopsis of Psychiatry, 9th edition. USA: Lippincott Williams & Wilkins, 1274-1281.

Weiss M, Weiss G (2002) Attention Deficit Hyperactivity Disor-der. Child and Adolescent Psychiatry - a Comprehensive

Textbook. Chapter 52. Lewis M, editor. Baltimore: Lippincott Williams and Wilkins, 645-670.

Weller E, Clavert M, Weller R (2003) Bipolar disorder in children and adolescents with bipolar disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 16: 383-388.

Yazgan Y (1998) Hiperaktivitenin klinik özellikleri: geliﬂimsel, eﬂbozukluk ve ay›r›c› tan› aç›s›ndan. Ege Psikiyatri Sürekli Yay›nlar›. Dikkat eksikli¤i hiperaktivite bozuklu¤u. 417–426 Zarin DA, Suarez AP, Pincus HA, Kupersanin E, Zito JM (1998) Clinical and treatment characteristics of children with Atten-tion-Deficit / Hyperactivity Disorder in psychiatric practice. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry; 37: 1262-1270. Zimmerman ML (2003) Attention-deficit hyperactivity disorder.