Şehit Haşan Rıza
OsmanlI Sayallarının Ressamı
DR. SEYFİ B A Ş K A N °
Çağdaş Türk resminde, toplumu derinden etkileyen bir sosyal vak'aya bağlı duyarlılığın or taya çıkardığı ilk repertuvar, 1877-1878 Osmanlı- Rus savaşı ile başlayan, Balkan ve I. Dünya Savaşı ile devam eden savaş yıllarında gerçekleşmiştir. Namık Kemal'in "Vatan Yahut Silistre" oyunu ör neğinde olduğu gibi döneminin edebiyat eserlerine de yansıyan 1877-78 savaşı, yani '93 Harbi'nin ya rattığı toplumsal duyarlılık, o günlerin diğer ay dınları gibi bazı ressam larını da etkilem iştir. Buna bağlı olarak da 93 Harbi'nin Silistre, Alaca- dağ, Plevne ve Aziziye gibi daha pek çok cephe sinde savaşan Osmanlı askerlerinin yiğitlik ve kah ramanlık öyküleri bu sanatçıların tablolarına konu olmuştur. Balkan Savaşı ve hemen ardın dan yaşanan I. Dünya Savaşı da Osmanlı toplum hayatında aynı duyarlılığı uyandırmıştır. Hatta bu amaçla Harbiye Nazırı Enver Paşa'nın emriyle İs tanbul'da Şişli'de bir atelye açılarak, burada bir araya getirilen ressamlara Türk askerinin denizde ve karada gösterdiği kahramanlıkları ve destanla şan savaş öykülerini resimlemeleri için profesyo nel bir ortam bile sağlanmıştır. Daha sonraki çe şitli dönemlerde de toplumu bütün katlarıyla et kileyen benzer heyecanlar yine sanat hayatına yan sımış ve dönemlerinin ressamları tarafından da bu duyarlılık pentür diline aktarılmıştır.
Bu çerçevede müzelerimizde, 19. yüzyılın so nunda ve 20. yüzyılın başında Osmanlı ressamları nın yaptıkları OsmanlI'nın zaferlerini, kahraman lıklarını tasvir eden, büyük savaşların konu olduğu çok sayıda resim vardır. Bu resimler içinde, bazen aynı savaşı anlatan fakat farklı ele alış biçimleriyle,
özgün üsluplarıyla, karşımıza çıkan farklı sanatçı kişilikleri, henüz dili tam çözülememiş, hermetik bir repertuvara olağanüstü ortak bir heyecanı yan sıtmışlardır. Daha çok sanatçı yorumlarıyla öne çı kan bu önemli repertuvarın, en önemli ressamla rından birisi, çok az tanınan Haşan Rıza (1858- 1913J'dır. Haşan Rıza, Şişli Atelyesi sanatçılarını bir araya getiren, ancak hangi neden ve kompleksden kaynaklandığını anlamanın zor olduğu bir düşün ceyle bu sanatçıların daha sonraki yıllarda 'hamasi' sözcüğüne anlamını aşacak hatta tahrif edecek şe kilde küçültücü bir ifade katarak beğenmediklerini belirttikleri tabloları ürettiren duyarlılığı çok daha önce keşfeden önemli bir sanatçıdır.
Üsküdarlı Hoca Ali Rıza ile yaşıt ve aynı çevreden olan sanatçı, ilk resim denemelerini çok küçük yaşlarda yapmıştır. Zahir Güvemli'ye göre, bu konudaki eğilimleri Askeri Okulda okuduğu sırada çıkan 93 Harbi’nde 'bir İtalyan savaş ressa m ını'!!) tanıdıktan sonra ortaya çıkmıştır. Sava şın ardından askerlik görevine tekrar başlamış, ancak bir süre sonra ordudan ayrılarak uzun yıllar İtalya'da kalmıştır. Hiç kuşku yok ki, Batılı sa natçıların izleri aranan resimlerindeki klasist üslup, ressama Rusya, Napoli ve Floransa'da kal dığı yıllarının mirasıdır. Daha sonra yurda dönen sanatçı, Balkan savaşı sırasında Edirne'nin düş mesi üzerine Karaağaç'ta bulunan atelyesini basan Bulgar Komitacılar tarafından öldürülmüştür. Bu nedenle Şehit Haşan Rıza olarak da tanınan sa natçının muhtemelen bugüne ulaşan resim lerin den daha fazlası Bulgarlar tarafından ya yakılmış ya da Bulgaristan'a götürülmüş olmalıdır.
50
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
