Başlık: Bir Melez Mısır Populasyonunda Verim ve Verim Unsurları Arasındaki ilişkilerin Korelasyon ve Path Analizi Yoluyla Değerlendirilmesi Yazar(lar):KARA, Ş. Metin Cilt: 7 Sayı: 4 Sayfa: 001-004 DOI: 10.1501/Tarimbil_0000000678 Yayın Tarihi: 2001 PDF

(1)

/7-

W9SZ

11.43, 1ZZ

1OZZ

I

1.11W01~.

■

•••""

•

F4' I

7

1

93.3

(2)

ANKARA ÜN

İ

VERS

İ

TES

İ

Z

İ

RAAT FAKÜLTES

İ

TARIM B

İ

L

İ

MLER

İ

DERG

İ

S

İ

YAYIN

İ

LKELER

İ

1. Dergide tar

ı

m bilimleri alan

ı

nda yap

ı

lm

ış

orijinal araştırmalar yay

ı

nlan

ı

r.

2. Dergide yay

ı

nlanacak eserler Türkçe,

İngilizce, Almanca ya da Frans

ı

zca dillerinden birinde yaz

ı

labilir.

3. Dergiye gelen eserlerin bas

ı

m, öncesinde litıkem görü

ş

ü al

ı

n

ı

r. Yay

ın komisyonuna gönderilen makalelerin dergide

yay

ınlanabilmesi için Editorler Kurulunca (yay

ın komisyonu) bilimsel içerik ve

şekil bak

ı

m

ı

ndan uygun görülmesi

ve hakemler taraf

ı

ndan kabul edilmesi gerekir. Yay

ı

nlanmas

ı

uygun bulunmayan eserler yazar

ı

na/yazarları

na geri

gonderilir.

-t. Dergide yay

ı

nlanacak eserin daha önce hiçbir yay

ı

n organı

nda yay

ı

nlanmam

ış

ya da yay

ın hakk

ı

n

ı

n verilmemi

ş

olmas

ı

gerekir.

5. Yay

ı

nlanmas

ı

istenen eser dergiye; Microsoft Word Windows program

ında, Arial yaz

ı

karakterinde yaz

ı

larak;

disketiyle birlikte, 1 bilgisayar ç

ıktıs

ı

, 2 fotokopisi olmak üzere toplam 3 nüsha gönderilir.

6. Dergide yay

ı

nlanan eserin yazar

ına/yazarlarına 5 (beş) adet ücretsiz ayr

ı

bask

ı

verilir. Yazar/yazarlar isterlerse

bask

ı

dan önce haber vermek ko

şuluyla ücreti kar

şılığı

daha fazla ayr

ı

bask

ı

yapt

ı

rabilirler.

7. Yazar soyadlar

ı

n

ın son harfi üzerine rakam koyularak adresleri ilk sayfan

ın altı

nda dipnot olarak verilir.

8. Yap

ılan çal

ış

ma bir kurum/kuruluş

tarafından desteklenmi

ş

ya da doktora/yüksek lisans tezinden haz

ırlanmış

ise, bu

durum ilk sayfan

ın altında dipnot olarak verilir.

9. Dergiye gönderilecek eser, ÖZET, ABSTRACT, G

İRİŞ

, MATERYAL ve YÖNTEM, BULGULAR ve

TARTI

Ş

MA, SONUÇ, TE

ŞEKKÜR (gerekirse), KAYNAKLAR

şeklinde düzenlenir.

10. Dergiye gönderilecek eser, A4 normunda birinci hamur ka

ğıda, 170x250 mm'lik alan

ı

kapsayacak

ş

ekilde

baz

ı

rlanmal

ı

ve 8 sayfay

ı

geçmemelidir.

I I . Eser hangi dilde yaz

ı

l

ırsa yaz

ıls

ı

n, Türkçe özet ve

İngilizce abstract içermeli, özetlere ayn

ı

dilde baş

l

ı

k koyulmal

ı

ve

200'er kelimeyi geçmemelidir. Özetler, 15 cm'lik tek sutun halinde 8 punto ve 1 aral

ı

k ile yazılmal

ı

d

ı

r.

12. Metin, 8 cm'lik iki sutun halinde, 9 punto ve 1 aral

ık ile yazılmal

ıdır.

Ş

ekiller, grafikler, foto

ğraflar ve benzerleri

"

Ş

ekil". say

ı

sal de

ğ

erler ise "Çizelge" olarak belirtilir ve metin içerisine yerle

ş

tirilir.

Şekil ve çizelgelerin eni 7.5

cm ya da 15.5 cm'yi g,eçmemelidir.

Ş

ekil, Çizelge, dipnot ve kaynaklarda kullan

ılan harf büyüklü

ğ

ü 8 punto

olmal

ı

dı

r.

13. Eser de yararlan

ı

lan kaynaklara ili

ş

kin yaz

ım "yazar ve yıl" yöntemine göre yap

ı

lı

r. Üç ya da daha fazla yazar

ı

n

kayna

ğı

ifade edilmek istenirse "ve ark." k

ı

salt

ılmas

ı

kullan

ılır, "kaynaklar" bölümünde tüm yazarlar belirtilir.

14. Yazarm/yazarlarm yapt

ığı

sözlü görüşmeler ve yayınlanm

ış

eserlere ait bildirimler, ilgili cümlenin son kelimesinin

üzerine koyulacak rakam ile o sayfan

ı

n altında dipnot olarak belirtilir.

15. Kaynaklar listesi ilk yazar

ı

n soyad

ı

na göre alfabetik olarak düzenlenir ve numaralama yap

ı

lmaz. Yararlan

ı

lan

kaynak;

Dergiden al

ı

nm

ış

sa:

Yetişmeyen, A., N. Ar

ıoz, 1995. Farkl

ı

koyulaştırma oran

ı

ve kurutma s

ıcakl

ığı

nda elde edilen yay

ı

kalt

ı

tozunun

kalite kriterlerinin belirlenmesi. G

ıda, 20(2) 117-122.

Kitaptan al

ı

nm

ışsa:

Duzgüneş

. 0.. T. Kesici, O. Kavuncu ve F. Gürbüz, 1987. Ara

ştırma ve Deneme Metodlar

ı

(

İstatistik Metodları

-Il).

Ankara eniv. Zir. Fak. Yay. 1021, Ankara, 381 s.

Kitab

ı

n bir bölümünden al

ı

nmışsa:

Fı

ratl

ı

. Ç.. 1993. Ar

ı

Yetiş

tirme. "Ed. M. Ertuğrul, Hayvan Yeti

ştirme (yeti

ştiricilik)", s. 239-270, Ankara.

Yazar

ı

bilinmeyen bir kaynaksa:

Anonim, 1993. Tar

ı

m

İ

statistikeri Özeti 1991. T.C. Ba

ş

bakanlık Devlet

İ

statistik Enstitüsü, Yay

ı

n No: 1579,

Ankara.

16. Son düzeltme için yazar

ı

na/yazarlar

ına gönderilen esere, ekleme ya da ç

ı

karma yapılamaz.

17. i

ş

lemi tamamlanan eserler geli

ş

tarihi esas al

ınarak yay

ınlanır.

18. Bir yazar

ı

n, ayn

ı

say

ıda ilk isim olarak en çok 2 (iki), ikinci ve di

ğ

er isim s

ı

ralamasında olmak üzere toplam 3 (üç)

eseri bas

ı

labilir.

19. eserin tüm sorumlulu

ğ

u yazar/yazarlar

ı

na aittir.

(3)

Ankara Üniversitesi

Z

İ

RAAT FAKÜLTESI

TARIM B

İ

L

İ

MLER

İ

DERG

İ

_S

İ

Journal of Agricultural Sciences

Cilt

Say

ı

4

Volume /

Number

(4)

Sahibi

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ad

ı

na

Prof.Dr.Yetkin GÜNGÖR

Dekan

Yay

ı

n Kurulu

ProfDr.A.Harndi ERTA

Ş

Prof.Dr.Nilgün HALLORAN

ProfDr.Ramazan ÖZTÜRK

Doç.Dr.M.Fatih SELENAY

Doç.Dr.Nevin AKPINAR

B

İ

L

İ

MSEL DANI

Ş

MA KURULU*

Ali İhsan ACAR Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara Esvet AÇIKGÖZ Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Bursa

Mustafa AKAR Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi-Adana Taner ALAGÖZ Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana Ünal ALTINBAŞ Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir Süer ANAÇ Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Izmir

Elvan ANMAÇ Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi-İzmir Ruhi BAŞTUĞ Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Antalya

Mehmet Arif BEYHAN Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Samsun Kazım ÇARMAN Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Konya

Salih ÇELIK Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi-Tekirdağ

Ahmet ÇOLAK Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara Ural DINÇ Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana Bülent EKER Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat Fakültesi-Tekirdağ

Ahmet ERAÇ Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara Cavidan ERGENEKON Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi-Ankara Yücel ERKMEN Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Erzurum Hasan FENERCIOĞLU Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana Mediha GÜLER Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi-Ankara Abdullah KADAYIFÇI Süleyman Demirel Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi-Isparta Rıza KANBER Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana

Zeki KARA Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Konya Tahsin KESİCİ Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara Cihat KÜTÜK Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara

İsmail OĞUZ Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir

Cengiz ÖZARSLAN Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Aydın

İsmail ÖZTÜRK Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi-İzmir Yunus PINAR Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Samsun Hikmet SAYGILI Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir

Yunus SERIN Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Erzurum Yıldırım SEZEN Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Erzurum Fatin SEZGİN Bilkent Üniversitesi Turizm Yüksek Okulu-Ankara Semih TANGOLAR Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana Ediz ULUSOY Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir Aydm URAL Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi-İzmir

İbrahim UZUN Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Antalya S.Rıfat YALÇIN Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara

Yahşi YAZICIOĞLU Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi-Ankara M.Birkan YILDIRIM Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir

Necati YILDIZ Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Erzurum Mehmet Asil YILMAZ Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana

*Bu sayıda yayınlanan makaleler için hakemliğine başvurulan öğretim üyeleri, soyadına göre alfabetik olarak sıralanmıştır. Yazışma Adresi

Tarım Bilimleri Dergisi*

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Halkla İlişkiler ve Yayın Ünitesi 06110 Dışkapı-ANKARA

E-mail: halklail@agri.ankara.eduir ISSN: 1300-7580

Dizgi • Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Halkla İlişkiler ve Yayın Ünitesi Baskı : Ankara Üniversitesi Basırnevi

(5)

Tar

ı

m Bilimleri Dergisi 2001, 7 (4) 1-152

IÇINDEKILER

Bir Melez M

ı

s

ı

r Populasyonunda Verim ve Verim Unsurlar

ı

Aras

ı

ndaki ili

ş

kilerin Korelasyon ve Path Analizi Yoluyla

De

ğ

erlendirilmesi

Ş. Metin KARA' Geliş Tarihi : 07.09.2000

Özet: Her hangi bir bitkide optimum verim seviyesine ulaşmada, verimi belirleyen özellikler arasındaki ilişkilerin ve bu faktörlerin yerime etki derecelerinin bilinmesi son derece önemlidir. Bu çalışmada, 18 mısır melezinden oluşan populasyonda, tane verimi ve verimle ilişkili bazı özelliklere ilişkin veriler (bitki boyu, koçan uzunluğu, koçan kalınlığı, koçanda sıra sayısı, sırada tane sayısı, koçan tane sayısı, koçan tane ağırlığı ve bin tane ağırlığı), verim ve verim unsurları arasındaki ilişkileri belirlemek amacıyla, korelasyon ve path katsayısı analizine göre değerlendirilmiştir. Tane verimi ile incelenen bütün özellikler arasında önemli ve olumlu ilişkiler belirlenmiştir. Path analizine göre, tane verimi üzerine olumlu yönde en büyük etkiye sahip olan özellikler sırasıyla koçanda tane sayısı, bin tane ağırlığı ve koçanda tane ağırlığıdır. Tane veriminin oluşumunda diğer özelliklerin doğrudan etkisi ihmal edilebilir düzeydedir. Mısırda verimin artırılmasına yönelik çalışmalarda, koçanda tane sayısı, bin tane ağırlığı ve koçanda tane ağırlığına birinci derecede öncelik verilebileceği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Mısır, korelasyon, path analizi, verim, verim komponentleri

Evaluation of Relationships Between Yield and Yield Components by Using

Correlation and Path Analysis in a Hybrid Maize Population

Abstract: A clear assessment of association and relative contribution of yield components is of utmost importance in optimizing yield for any crop plants. In this study, the data for grain yield and certain related attributes (plant height, ear length, ear diameter, ear row number, row kernel number, ear kernel number, ear kernel weight, and thousand kernel weight) in a population consisted of 18 F, maize hybrids were studied to determine relationships between yield and yield components using correlation and path coeffıcient analysis. The grain yield was positively correlated with all the characters investigated. Path coeffıcient analysis revealed that number of grains on ear had the greatest positive direct effect on grain yield followed by thousand grain weight and ear grain weight, respectively. Direct effects for the other traits were of negligible importance in determining corn yield. In conclusion, A greater priority would be giyen for number of grains on ear, thousand grain weight, and ear grain weight in improving yield in corn.

Key Words: Maize, correlation, path analysis, yield, yield components

Giriş

Mısır, Türkiye toplam tahıl üretiminde buğday ve arpadan sonra 3. sırada yer alan, üretimi ve tüketimi son yıllarda gittikçe artan önemli bir kültür bitkisidir. Önceleri Karadeniz Bölgesi Türkiye mısır üretiminde çok önemli bir konumda iken; Ege, Akdeniz, Marmara ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde gerek ana ürün ve gerekse ikinci ürün olarak ekiminin yaygınlaşması ile, bölgenin önemi giderek azalmış olmakla birlikte, tane ve silaj olarak mısır üretimi bölgenin tarla tarım potansiyeli içinde önemli bir yere sahiptir (Kara ve ark. 1999).

Mısır ıslah çalışmalarının en önemli önceliği, değişik ekolojik şartlara uygun ve verim gücü yüksek hibrit ya da belirli bölgeler için kompozit çeşitlerin geliştirilerek, optimum verim seviyesine ulaşılmasıdır. Tane verimi, bitkilerin vejetasyon süresince birbirini izleyen farklı

fenolojik dönemler ve bu dönemlerdeki fızyolojik ve morfolojik karakterlerin karşılıklı etkileşimleri sonucu oluşan kompleks bir özelliktir (Öztürk ve Akten 1999). Herhangi bir ıslah programında optimum verim seviyesi her şeyden önce, verim üzerine etkili olan faktörlerin tane

Karadeniz Teknik Üniv. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü-Ordu

verimini nasıl ve ne ölçüde etkilediğinin ve bu faktörler arasındaki karşılıklı etkileşimlerin bilinmesine ve ıslah programlarının bu bulgulara göre yönlendirilmesine bağlıdır (Hallauer ve Miranda 1988). Islah çalışmalarında sadece korelasyon katsayına göre yapılan seleksiyon her zaman ümitvar sonuçlar vermeyebilir. İki değişken arasındaki korelasyon katsayısı her zaman sebep — sonuç ilişkisini açıklamaya yetmez: çünkü, iki değişken arasındaki ilişki, üçüncü bir değişkene bağlı olabilir (Okut ve Orhan 1993). Buna karşılık, verim ve verim unsurları

arasındaki korelasyon katsayısını doğrudan ve dolaylı

etkilere ayırarak, her bir özelliğin verim üzerine oransal katkısını ortaya koyan path katsayısı analizi, karakterler arası ilişkileri daha anlaşılır ve kullanılabilir hale getirmekte ve bunun sonucunda daha etkin bir seleksiyon yapılabilmektedir (Wright 1934, Gravois ve Helms 1992).

Mısırda yüksek verimli genotiplerin ıslahına yönelik olarak değişik genotip ve çevre şartlarında yapılan çalışmalarda, koçanda tane sayısı ve koçanda tane ağırlığının tane verimi üzerine doğrudan ve dolaylı

(8)

2 TARIM BILIMLERI DERGISI 2001, Cilt 7, Sayı 4

etkilerinin yüksek ve önemli olduğu ortaya konulmuştur

(Steynberg ve ark. 1983, Öktem 1993, Sade 1994).

Ayrıca; koçanda sıra ve sırada tane sayısı, koçan

uzunluğu ve kalınlığı, bin tane ağırlığı ve bitki boyunun da

verim üzerine etkili oldukları bazı çalışmalarda

belirtilmektedir (Trifunuvic 1988, Konak ve ark. 1997, Öktem ve ark. 1998).

Tane verimini belirleyen özelliklerin tane verimi

üzerine olan etkileri ve bu özelliklerin birbirleri arasındaki

etkileşimleri genetik yapı yanında, ekolojik koşullara ve

kültürel uygulamalara göre de farklılık gösterebilmektedir.

Bu çalışmada, Ordu ekolojik şartlarında uygulanacak mısır

ıslah çalışmalarının planlanması, yönlendirilmesi ve

etkinliğinin artırılabilmesi amacıyla; bir melez mısır

populasyonunda tane verimi ve verimle ilişkili özellikler

arasındaki ilişkiler korelasyon ve path katsayısı uyarınca

incelenerek, optimum verim seviyesini sağlayabilecek

karakterlerin belirlenmesine çalışılmıştır.

Materyal ve Yöntem

Araştırmada, dokuz adet kendilenmiş mısır hattının

melezlenmesinden elde edilen 18 F1 melezi materyal

olarak kullanılmıştır. Melezlemelerde üç tanesi baba -test

edici (FR 632, FR B73 ve FR M017), altı tanesi ise ana —

line (FR 66A, FR 20, W 540, YUZ P 709, FR 634 ve SD

34) olarak yer alan mısır hatları, 1997 yılında çoklu dizi

(line x tester) yöntemine göre melezlenmişlerdir.

Melezlemeler sonucu elde edilen 18 F, melezi, 1998

yılında tesadüf bloklar' deneme deseninde, üç tekerrürlü

olarak denemeye alınmıştır.

Mısır bitkileri sıra arası 70 cm, sıra üzeri 25 cm olan

4 m. uzunluğundaki 2 sıralı parsellere 20 Mayıs tarihinde

ekilmiştir. Deneme yerinin toprağı tınlı, tuzsuz, hafif alkali,

fosfor ve potasyumca zengin ve organik maddece orta düzeydedir. Parsellere 16 kg N/da azot ve 8 kg P205/da

fosfor uygulanmıştır. Fosforun tamamı ile azotun yarısı

ekimden hemen önce, azotun diğer yarısı ise mısır bitkileri

30-40 cm olduğunda, 2. çapadan önce verilmiştir. Mısır

bitkileri yetişme süresince iki kez sulanmış ve 10 Ekim

tarihinde hasat edilmiştir.

Çalışmada bitki boyu, koçan uzunluğu, koçan

kalınlığı, koçanda sıra sayısı, sırada tane sayısı, koçanda

tane sayısı, koçanda tane ağırlığı, bin tane ağırlığı ve tane

verimi gibi özellikler incelenmiştir. Elde edilen verilere

önce korelasyon analizi yapılarak basit korelasyon

katsayıları hesaplanmış, daha sonra tane verimi üzerine

doğrudan ve dolaylı etkileri belirlemek için path analizi

uygulanmıştır (Dewey ve Lu 1959, Singh ve Chaudhary

1977).

Bulgular ve Tartışma

Çalışmada incelenen özellikler arasındaki korelasyon

katsayıları Çizelge 1'de verilmiştir. Çizelge 1'den, tane

verimi ile incelenen bütün özellikler arasında olumlu ve

önemli ilişkiler olduğu görülmektedir. Bu sonuçlar, benzer

konulardaki öteki araştırma bulgularıyla uygunluk

göstermektedir (Trifunuvic 1988, Samancı 1996, Torun ve

Köycü 1999, Sade 1994, Öktem ve ark. 1998). Bununla

birlikte, tane verimi ile koçan kalınlığı ve bin tane ağırlığı

arasında olumsuz ilişkiler de rapor edilmiştir (Konak ve

ark. 1997).

Çalışmamızda ayrıca, bitki boyu ile koçan uzunluğu

ve sırada tane sayısı arasında; koçan uzunluğu ile koçan

kalınlığı, sırada tane sayısı, koçanda tane sayısı, koçanda

tane ağırlığı ve bin tane ağırlığı arasında; koçan kalınlığı

ile koçanda sıra sayısı, koçanda tane sayısı ve koçanda

tane ağırlığı arasında; koçanda sıra sayısı ile koçanda

tane sayısı ve koçanda tane ağırlığı arasında; sırada tane

sayısı ile koçanda tane sayısı ve koçanda tane ağırlığı

arasında; koçanda tane sayısı ile koçanda tane ağırlığı

arasında ve koçanda tane ağırlığı ile bin tane ağırlığı

arasında önemli ve olumlu ilişkiler olduğu Çizelge 1'den

izlenebilmektedir.

Path analizinde bağımlı değişken olarak ele alınan

tane veriminin bitki boyu, koçan uzunluğu, koçan kalınlığı,

koçanda sıra sayısı, sırada tane sayısı, koçanda tane

sayısı, koçanda tane ağırlığı ve bin tane ağırlığının bir

fonksiyonu olduğu kabul edilmiş (Sade 1994, Öktem 1993,

Öktem ve ark 1998, Konak ve ark. 1997) ve buna ilişkin

analiz sonuçları Çizelge 2'de verilmiştir. Path analizine

göre, bu özellikler, tane verimindeki varyasyonun %

95.4'ünü (R 2= 0.954) açıklamaktadır.

Çizelge 2'den, tane verimine doğrudan etkisi olumlu

yönde en yüksek olan özelliklerin sırasıyla koçanda tane

sayısı, bin tane ağırlığı ve koçanda tane ağırlığı olduğu

anlaşılmaktadır. Bu bulgu, benzer çalışmalardaki koçanda

tane sayısı, bin tane ağırlığı ve koçanda tane ağırlığının

tane verimi üzerindeki etkisinin önemine ilişkin bulgularla

uyum içerisindedir (Steynberg ve ark. 1983, Sade 1994, Öktem 1993, Öktem ve Ülger 1997, Tyagi ve ark 1988,

Dash ve ark. 1992, Kuldeep ve ark. 1987). Buna karşılık;

bitki boyu, koçan uzunluğu, koçan kalınlığı, koçanda sıra

sayısı ve sırada tane sayısının ilişkili oldukları özellikler

üzerinden yaptıkları dolaylı etkiler, doğrudan etkilere

oranla daha yüksek düzeydedir.

Çizelge 1. Melez mısır populasyonunda incelenen özellikler arasındaki korelasyon katsayıları

Özellikler 2 3 4 5 6 7 8 9 Tane verimi (1) Bitki boyu (2) Koçan uzunluğu (3) Koçan kalınlığı (4) Koçanda sıra sayısı (5) Sırada tane sayısı (6) Koçanda tane sayısı (7) Koçanda tane ağırlığı (8) Bin taneağirliğı (9)

0.304* 0.599** 0.437** 0.587** 0.267 0.313* 0.498** -0.073 0.095 0.724** 0.730** 0.402** 0.587** 0.092 0.028 0.868** 0.263 0.518** 0.506** 0.623** 0.797** 0.909** 0.206 0.524** 0.551** 0.513** 0.611** 0.790** 0.363** 0.181 0.357** 0.257 -0.164 0.056 -0.068 0.321*

(9)

KARA, Ş. M. "Bir melez mısır populasyonunda verim ve verim unsurları arasındaki ilişkilerin korelasyon ve path analizi

yoluyla değerlendirilmesi" 3

Koçanda tane sayısı ve bin tane ağırlığı ile tane verimi -arasındaki önemli ve olumlu ilişkilerin daha çok bu özelliklerin doğrudan etkilerinden kaynaklandığı, koçanda tane ağırlığı üzerinden olan dolaylı etki hariç, diğer dolaylı

etkilerin ihmal edilebilir düzeyde olduğu ortaya çıkmıştır. Nitekim, tane verimi ile koçanda tane sayısı arasındaki olumlu ve önemli korelasyon katsayısının (r= 0.868") % 66.84'ü doğrudan, % 33.16'si dolaylı; tane verimi ile bin tane ağırlığı arasındaki korelasyonun (r= 0.363**) % 62.97'si doğrudan, % 37.03'ü ise dolaylı etkilerden oluşmuştur. Diğer taraftan, bu özelliklerin tane verimi üzerine olan dolaylı etkilerinin daha çok koçanda tane ağırlığı yoluyla gerçekleştiği Çizelge 2'den izlenmektedir. Buna göre mısırda yüksek tane verimi için, koçanda tane sayısı ve bin tane ağırlığına göre yapılacak direk seleksiyonun etkili olabileceği ileri sürülebilir.

Koçanda tane ağırlığının, tane verimi üzerine doğrudan etkisi (% 27.53) olumlu olmakla birlikte, koçanda tane sayısı üzerinden dolaylı etkisinden (% 53.62) daha düşüktür. Bu yüzden, koçanda tane ağırlığına göre yapılacak seleksiyonda, koçanda tane sayısının da birlikte dikkate alınması, seleksiyonun etkinliğini artıracaktır.

Bitki boyu, koçan uzunluğu, koçanda sıra sayısı ve sırada tane sayısı tane verimi ile olumlu ve önemli ilişki göstermesine rağmen, direk etkilerinin olumsuz yönde ya da çok düşük olması, bu özelliklerin seleksiyon kriteri olarak birincil derecede öneme sahip olmadıklarını

belirtmektedir (Çizelge 2). Bununla birlikte, bitki boyu, koçan uzunluğu, koçanda sıra ve sırada tane sayısının mısırda tane verimi üzerine doğrudan etkilerinin önemli olduğu kimi araştırıcılar tarafından rapor edilmiştir (Trifunuvic 1988, Torun ve Köycü 1999, Dash ve ark. 1992, Gyanendra ve ark. 1993). Çalışmamızda, bu özelliklerin tane verimi üzerine, özellikle koçanda tane sayısı üzerinden, dolaylı etkileri oldukça yüksek bulunmuştur. Bitki boyu, koçan uzunluğu, koçanda sıra sayısı ve sırada tane sayısı ile tane verimi arasındaki ilişkilerin % 53.02 ile % 71.35'inin koçanda tane sayısı; %17.22 ile % 22.20'sinin koçanda tane ağırlığı yoluyla dolaylı etkilerden oluştuğu görülmektedir. Bu sebeple, bitki boyu, koçan uzunluğu, koçanda sıra sayısı ve sırada tane sayısına göre yapılacak seleksiyonda, koçanda tane sayısının ve koçanda tane ağırlığının da dikkate alınması

gerekmektedir.

Çizelge 2. Melez mısır populasyonunda bazı özelliklerin tane verimi üzerine doğrudan ve dolaylı etkileri

Özellikler Path katsayısı Etki payı % Özellikler Path katsayısı Etki payı %

Bitki boyu Koçan uzunluğu

Doğrudan etkisi -0.0024 0.71 Doğrudan etkisi -0.0289 4.23

Dolaylı etkiler Dolaylı etkiler

Koçan uzunluğu -0.0126 3.78 Bitki boyu -0.0010 0.15

Koçan kalınlığı 0.0182 5.46 Koçan kalınlığı 0.0214 3.17 Koçanda sıra sayısı 0.0053 1.59 Koçanda sıra sayısı -0.0069 1.03 Sırada tane sayısı 0.0026 0.79 Sırada tane sayısı 0.0038 0.57 Koçanda tane sayısı 0.1809 54.10 Koçanda tane sayısı 0.3567 53.02 Koçanda tane ağırlığı 0.0576 17.22 Koçanda tane ağırlığı 0.1464 21.76 1000 tane ağırlığı 0.0547 16.35 1000 tane ağırlığı 0.1076 15.99

Korelasyon 0,304 Korelasyon 0,599

Koçan kalınlığı Koçanda sıra sayısı

Doğrudan etkisi 0.0683 9.59 Doğrudan etkisi -0.0727 9.72

Bitki boyu -0.0006 0.09 Bitki boyu 0.0026 0.02

Koçan uzunluğu -0.0091 1.27 Koçan uzunluğu -0.0028 0.37

Koçanda sıra sayısı 0.0006 0.08 Koçan kalınlığı 0.0494 6.61 Sırada tane sayısı -0.0526 7.39 Sırada tane sayısı 0.0002 0.02 Koçanda tane sayısı 0.3490 49.04 Koçanda tane sayısı 0.4295 57.46 Koçanda tane ağırlığı 0.1539 21.62 Koçanda tane ağırlığı 0.1433 19.17 1000 tane ağırlığı 0.0776 10.90 1000 tane ağırlığı -0.0494 6.61

Sırada tane sayısı Koçan tane ağırlığı

Doğrudan etkisi 0.0065 0.85 Doğrudan etkisi 0.2795 27.53

Bitki boyu -0.0010 0.12 Bitki boyu -0.0005 0.05

Koçan uzunluğu -O 0170 2.21 Koçan uzunluğu -0.0152 1.49

Koçan kalınlığı 0.0063 0.82 Koçan kalınlığı 0.0376 3.70 Koçanda sıra sayısı -O 0021 0.27 Koçanda sıra sayısı -0.0373 3.67 Koçanda tane sayısı 0.5491 71.35 Sırada tane sayısı 0.0040 0.39 Koçanda tane ağırlığı 0.1709 22.20 Koçanda tane sayısı 0.5443 53.62 1000 tane ağırlığı 0.0168 2.19 1000 tane ağırlığı 0.0969 9.54

Koçanda tane sayısı Bin tane ağırlığı

Doğrudan etkisi 0,6892 66.84 Doğrudan etkisi 0.3016 62.97

Bitki boyu -0.0006 0.06 Bitki boyu -0.0004 0.09

Koçan uzunluğu -0.0150 1.45 Koçan uzunluğu -0.0103 2.16

Koçan kalınlığı 0.0346 3.35 Koçan kalınlığı 0.0176 3.66 Koçanda sıra sayısı -0.0453 4.39 Koçanda sıra sayısı 0.0119 2 49 Sırada tane sayısı 0.0052 0.50 Sırada tane sayisi 0.0004 0.08 Koçandr. tane ağırlığı 0.2207 21.41 Koçanda tane sayısı -0.0470 9.83 1000 tane ağırlığı -0.0206 1.99 Koçanda tane ağırlığı 0.0898 18.75

(10)

4 TARIM BILIMLERI DERGISI 2001, Cilt 7, Sayı 4

Koçan kalınlığı ile tane verimi arasındaki önemli ve olumlu korelasyonun (r=0.587**) % 9.59'u doğrudan etki, geriye kalan % 90.41'inin ise dolaylı etkiler, özellikle koçanda tane sayısı (% 49.04) ve koçanda tane ağırlığı (% 21.62) yoluyla oluştuğu anlaşılmaktadır. Koçan kalınlığının tane verimine doğrudan etkisinin, koçan uzunluğunun doğrudan etkisinden daha yüksek olması dikkat çekicidir. Buna göre, koçan kalınlığı üzerinden yapılacak seleksiyonun, koçan uzunluğuna göre yapılacak seleksiyondan daha etkili olabileceği ileri sürülebilir. Diğer taraftan, koçan uzunluğu ve koçan kalınlığı arasındaki olumlu ilişki katsayısı ve her iki özelliğin de koçanda tane sayısı, koçanda tane ağırlığı ve bin tane ağırlığı üzerinden dolaylı etkilerinin yüksek olmasına göre, bu iki özelliğin eş

zamanlı seleksiyon kriteri olarak ele alınabileceği söylenebilir (Öktem ve ark. 1998, Konak ve ark. 1997, Dash ve ark. 1992, Jatimlianski ve ark. 1988). Ancak, koçan uzunluğu ve koçan kalınlığına göre yapılacak seleksiyonda, seleksiyondan beklenen ilerlemenin gerçekleşmesi için, bu özellikler►e birlikte koçanda tane sayısı ve koçanda tane ağırlığı da dikkate alınmalıdır.

Koçanda sıra sayısının, bin tane ağırlığı üzerinden olan dolaylı etkisi olumsuz yönde olmuştur. Koçanda sıra sayısının artması, bin tane ağırlığının azalmasına yol açmakta ya da bin tane ağırlığında beklenen artış, koçanda sıra sayısı tarafından sınırlanmaktadır. Ayrıca, bin tane ağırlığının, koçanda tane sayısı üzerinden; koçan kalınlığının da sırada tane sayısı üzerinden dolaylı etkileri negatiftir; bin tane ağırlığının artması koçanda tane sayısı

artışını, koçan kalınlığının artması da sırada tane sayısını

sınırlayabilmektedir (Öktem ve Ülger 1997, Öktem ve ark. 1998). Bu özel►iklerden herhangi birindeki artış, diğerinde olumsuz bir değişime yol açabileceği için, yapılacak çalışmalarda bu ilişkilerin dikkate alınması yararlı

olacaktır.

Sonuç

Bu araştırmanın sonuçlarına göre; incelenen özellikler içerisinde koçanda tane sayısı, bin tane ağırlığı

ve koçanda tane ağırlığının tane verimi üzerine doğrudan etkilerinin ve diğer özelliklerin bunlar üzerinden olan dolaylı etkilerinin oldukça yüksek olması nedeniyle, mısır

ıslah çalışmalarında öncelikli seleksiyon kriterleri olarak dikkate alınması önerilebilir.

Kaynaklar

Dash, B., S. V. Singh and J. P. Shahi, 1992. Character association and path analysis is S1 lines of maize (Zea

mays L.). Orissa J. of Agr. Res. 5: 10-16

Dewey, D. R. and K. H. Lu, 1959. A correlation and path

coeffıcient analysis of components of crested wheatgrass

seed production. Agron. J. 51' 515-518.

Gravois, K. A. and R. S. Helms, 1992. Path analysis of rice yield and yield components as affected by seeding rate. Agron. J. 84: 1-4.

Gyanendra, S., M. Singh and G. Singh, 1993. Correlation and path analysis in maize under mid-hills of Sikkim. Crop lmprovement 20: 222-225.

Hallauer, A. R. and J. B. Miranda, 1988. Quantitative Genetics in Maize Breeding. lowa State Univ. Press, 468, Ames, USA. Jatimlianski, J. R., M. Urritia and M. J. Artun, 1988. Path analysis

and dry matter production in flint type maize. Maize Genetics Cooperation Newsletter 62: 73.

Kara, Ş. M., M. Deveci, Ö. Dede ve N. Şekeroğlu, 1999. Farklı

bitki sıklığı ve azot dozlarının silaj mısırda yeşil ot verimi ve

bazı özellikler üzerine etkileri. Türkiye 3. Tarla Bitkileri

Kongresi, 15-18 Kasım 1999, Bildiriler Kitabı, Cilt 3: 172-

177, Adana.

Konak, C., A. Onay, A. Zeybek ve A. Acartürk, 1997. Correlation and path analyses in. maize (Zea mays L.). Turkish Journal of Field Crops 2: 47-52.

Kuldeep, S., R. Darm; and H. Sing, 1987. Correlation and path

coeffıcient analysis of yield and yield components in maize.

Haryana Agr. Univ. J. of Res. 17: 64-67.

Okut, H. ve H. Orhan, 1993. Korelasyon katsayısı ve path analizi.

I. Ulusal Ekonometri ve istatistik Sempozyumu, 11-12

Kasım 1993, Ege Only., Izmir.

Öktem, A. 1993. Çukurova Koşullarında 2. Ürün Olarak. Denenen

Mısır Çeşitlerinde (Zea mays L.) Tane Verimi ve Verime

Etkili Bazı Tarımsal Özellikler ile Bu Özellikler Arasındaki

Etkileşimlerin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, 65 s.

Öktem, A. ve A. C. Ülger, 1997. Mısır bitkisinde (Zea mays L.)

tane verimi ile bazı tarımsal özellikler arasındaki

etkileşimlerin korelasyon ve path analizleriyle belirlenmesi.

Harran Ü. Z. F. Dergisi 1: 39-48.

Öktem, A., A. C. Ülger ve M. Çölkesen, 1998. Harran Ovası'nda

yetiştirilen mısır çeşitlerinde özellikler arası ilişkilerin path

analizi ile saptanması. Ç. Ü. Z. F. Dergisi 13: 135-144.

Öztürk, A. ve Ş. Akten, 1999. Kışlık buğdayda bazı morfolojik

karakterler ve tane verimine etkileri. Türk Tarım ve

Ormancılık Dergisi 23 (ek sayı 2): 409-422.

Sade, B. 1994. Melez mısır çeşitlerinde (Zea mays L. İndentata)

dane verimi ve bazı komponentlerinin korelasyonu ve path

analizi. Selçuk Ü. Z. F. Dergisi 7: 28-39.

Samancı, B. 1996. Phenotypic correlations between maize

inbreds and their single cross hybrids in short season areas. Euphytica 89: 291-296.

Singh, R. K. and B. D. Chaudhary, 1977. Biometrical Methods in Quantitative Genetics Analysis. Kalyani Publishers, New Delhi, India.

Steynberg, R. E., P. C. Nel and P. S. Hammer, 1983. The influence of fertilization on certain yield components of maize in long-term fertilizer experiment. Maize Abstract 1: 27.

Torun, M. ve C. Köycü, 1999. Mısır bitkisinde tane verimi ile bazı

verim unsurları arasındaki ilişkilerin saptanması. Türk Tarım

ve Ormancılık Dergisi 23: 1021-1027.

Trifunuvic, B. V. 1988. Determining the relationships between grain yield and certain morphological traits in maize hybrids. Maize Abstracts 6: 7.

Tyagi, A. P., G. P. Pokhariyal and O. M. Odongo, 1988. Correlation and path analysis for yield components and maturity traits in maize. Maydica 33: 109-119.

Wright, S. 1934. The method of path coefficients. Ann. Math. Stats. 5: 614-617.