Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

MİLLİ MÜCADELE'NİN BAŞLARıNDA

BOLU

MUTASARRIFLIGI'NDA

ASAyiş

(1918·1919)

Yrd.Doç.Or .GÜnay ÇA(; LAR

*

Daha önceleri Kastamonu vilayeu'ne ba~lı olan Bolu Mutasamflı~ı,

1909'den sonra Zonguldak, Ere~li, Bartın, Devrek, Düzce, Gerede, Göynük ve Mudumukazalannıiçine alan müstakil birmutasarrıflıkhaline getirildiI.

1916 yılı Salnamesi'ne göre, Bolu sanca~ı'nın genel nüfusu 339.597 kişidir2_{. 1 Haziran 1920'de Zonguldak, Ere~li, Bartın ve Devrek ilçelerinin}

aynlmasıyla,Bolu'nun sınırlarıoldukçadaralmıştır3.

Birinci DünyaSavaşı'nınsonunda ve Milli Mücadele'ninbaşlanndaBolu

Mutasamflı~ı'nın stratejik açıdan çok önemli bir yeri vardır. Düzce-Akçakoca üzerinden Karadeniz'e, Hendek-Adapazan yolu ile İstanbul'a ba~lanan Bolu,

Gerede-Çerkeş-Çankın vasıtasıyla Kastamonu 'ya ulaşır. Göynük-Taraklı aracılı~ıylaGeyveBo~'na. Yeniça~a ayrımındanZonguldak'a uzanan Bolu'nun,

Çarşamha-Mudumuüzerinden de Ankara'yaba~lanulan bulunmaktadır.

Bolu Mutasamnı~ı'nınbu stratejik önemi, Kuvay-ı Milliye Bursa, Samsun ve Trabzon yörelerinde güçlendikçe, daha daa.rtaeaktır.

Birinci Dünya Savaşı 30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi ile

sonuçlandığında,memleket büyük bir huzursuzluk yaşamaktaydı. Savaşın son günlerinde Hükümet'te meydana gelen değişiklik bu huzursuzluk onamının

önemli etkenlerinden biri olmuştur.

Bolu Livası'ndada mahalli hükumet kademelerinde ve halk içinde

etlcinli~olan şahıslardabirkararsızlıkdönemi yaşanmaya başlanmışur. Mondros Mütarekesi'nin mütareke hükümlerine aykırı olarak uygulanmaya başlamasıise,

•

_Ataıürküniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi TarihBölnmü. 1 MZekai Konrapa. Bolu Tarihi, Bolu 1964,5.612.

2 Konrapa. a.g.e.• 5.638. 3 Konrapa., 3.g.e., 5.31.

birçok yerde oldu~u gibi, Bolu Livası'ndada var olan asayişsizli~i çok ileri safhalara vardınnışur.

Köyler,savaşboyuncaboşalmışu.Erkek olarak sadeceçocukve ihtiyarlar

kalmıştı. Yetişkin erkekler ya cephede veya asker kaça~ı olarak daglarda

dolaşıyorlardı.

Mi1ıarekeninilfuudolayısıyla, Kasım 1915'deOsmanlıordusununasayişe yetecek miktarından fazlasının terhisi gerekmiş, asayişsizli~i düzeltebilmek

amacıyla, asker kaçaklarının affedilmelerine dair bir kanun meclise verilmiştir4 .

Birçok yerdeoldu~u gibi, askerkaçakları, saklanılmasıve takipsırasında

aniden gözden kaybolunmasını sa~layan ormanlık Bolu havalisinde hüküm sürrnekteydiler.

Bunlardan,ikiyıldanberi Tefenni veçarşambanahiyelericivarında şak:ilik

yapanBalogıu HakkıilearkadaşıCanbaz Naci. Ocak 19l9'da yakalanarak. adliyeye

sevk edilmişlerdif5 .

Birinci Dünya Savaşı sırasındaaskerden kaçarak. eşkiyafaaliyetlerinde bulunan şahısların affınadairolan kararnameye uygun olarak, Bolu Liva merkez hapishanesinde bulunan askerkaçaklarındanseksenikikişiocak1919'unsonlarında

tahliye edilmişlerdir6.

Hilkiimet, mütareke gere~i yapılacakolan terhis dolayısıyla boşalacak

jandarmakadrolarınınikmali vejandannanın düzeltilmesi için birtakım tedbirler

almışur. Bu tedbirlerin istenilen sonucu vermesine kadar geçecek süre içerisinde,

ihtiyacı karşılamak üzere, mahalli gönüllü kaydedilmesine gerek duyulmuştur.

Dahiliye Nezareti'nden ilgili makamlara ve bu arada Bolu Mutasarrıflığı'na da gönderilen

6

Kasım 19iS tarihliyazıda,konuhakkındabilgi verilerek, gönüllülerin jandarmaya hizmet euneyeelverişli kişiler arasından seçilmesi istenilmiştir7.

4 BOA, DH-ŞFR, 93·15; Af kararnamesinde belirli olan ~arıla: ve mUddetinin sona ermesinden sonra. fira: ve ~akiliğe devam edenlerin af dilernelerinin kabul edilerneyeceğini,Dahiliye Nezareti diğer vilayet ve rnutasarrıflıkla:la birlikte Bolu Mutasarnflığı'nada gönderdi~i 9 Aralık 1918 tarihli bir yazı ile bildirmi~tir. Bkz. BOA.DH-ŞFR, 91·100.

5 Bolu, 16 Kanun-ı sani 1335. 6 Bolu, 30Kanun-ısani 1335. 7 BOA.DH-ŞFR,93-174.

Aralık 1915'de U&.:e genelinde tutuklu fimları dikkat çekecek kadar

arunışu.Bunun sebepleriarasında, baştaterhisdolayısıylajandarma mevcudunun

azalmış olması, geliyordu. Bundan dolayı, HükUmet jandarma sayısının arunlmasınakadar geçecek zamanı uygun tedbirler alarak, idare eunek gere~i

duymuştur.Bu bakımdan,eldeki imkanlarla öncelikle hapishanelerinkorunmasına özen gösterilmesini istemiştir.

Dahiliye nazırı tarafından di~erbirçok makama ve Bolu Mutasarrını~ı'na gönderilen 10 Aralık 1918 tarihli yazıda, bu durum belirtilerek, yeni fırarlar halinde, ihmali göıiilenlerin sorumlu tutulacağı bildiriliyordu8 .

Bolu Mutasamflı~ı dahilinde de tutuklu firarlan bir hayli arunıştı. Nitekim,Ocak1919'da Barun hapishanesinden kaçanbazı kişilerDevrekkazasının

Hüseyinçavuşo~luköyünden Beycuma müdüril Hüseyin ile Hüseyin Çavuş oğlu Hasan'ınevlerinibasıp,bulabildiklerieşyaveparayı gasbettikleri gibi, birkişiyide

öldürmüşlerdi9 .

Yine Hamn hapishanesi kaçaklanndan olup, çolak Hüseyineşkiyaçetesine katılan Barunlı Hacı Kayyudan'ın oğlu Hayri,ocak1919'daOnbaşıGürcü Hasan

tarafındanyakalanarak, hapishaneye gerigötüıiilmÜŞti.lrıo

.

Ereğli hapishanesinden kaçmışolup, kasaba dahilinde bazı evlere giren

Ere~li'nin

Akarca

mahallesinden Hasan oğlu Ahmed de yine Ocak 1919'da

yakaJanarak hapishaneye iadeedilmiştirı1 .

Anadolu'nun hemen her yerindegöıiilenotorite boşlu~ ve budunırndan

kaynaklananaşayişsizlik,Bolu ve havalisinde de mevcuttu.Dağlardabirçokcşkiya türemişti. Bunlar yol kesiyor, para istiyor, alamadıklarınada çeşitli işkenceler yapıyorlardı.Yöredeeşkiyafaaliyetininolmadı~gün geçmiyordu.

Örneğin,Düzcekazasına bağlı Ağabaş köyi.lrıdenZekioğluAhmedÇavuş

adlı eşkiya, beş arkadaşıylabirlikteocak 1919'daHecızdibimevkiindeyolcuların

önünü kesip para ve eşyalarını gasbetrnişler ve bir askeri öldUnnüşlerdi.Olay

8 BOA,DH-ŞfR.94-97.

9 Bolu, 16Kanun-ı Sani 1335. 10 Bolu, 16 Kanun-ı Sani 1335. II Bolu, 23 Kanım-ı Sani 1335.

üzerine bölgeye gelen iki jandarma ileçatışmaya girişmişlerve sonundakaçmayı

başarmışlardır!2.

Yine

ocak

1919'da Mevlid·i Şerifokunmakta olan evi onşaki tarafından

basılarak, işkenceile beraber

para

ve eşyasıgasb edildi~ihalde, saldırganlarm takibine önem verilmedi~i hakkında Hüseyinçavuşo~luköyünden Hiıseyin Çavuş

Ahmed imzasıyla,Devrek'ten gönderilen telgrafla şikayette bulunulmaktaydı.

DahiliyeNazırVekili bu durumu BoluMutasamf1l~ı'na gönderdiği28 Ocak: 1919 tarihli bir telgrafla bildirerek,gere~inin yapılmasını istemiştir!3.

Memleketin birçok yerinde oldugu gibi Bolu Mutasarnflıgı'ndaposta güvenligi de yoktu. Dahiliye Nezareti'nin birçok vilayet vemuıasamflıklabirlikte Bolu Mutasamflıgı'nada gönderdi~i 20 Şubat1919 tarihli şifreli bir telgrafta,

pasıalarataarruzolayınıtamamenkaldıracak şekilde,kesin tedbirlerin alınmasıyla

isteniliyordu 14.

Bütün çabalara ragmen, asayişsizliginönü alınamıyordu.Bu nedenle, Dahiliye Nezareti diger bazı makamlarla birlikte Bolu Mutasamf1lgı'nada

gönderdi~ii i Mart i9i9 tarihli bir telgraf1a,asayiş konulannda askeri kuvvetlerin ihtiyaç duyması durumunda, vakit kaybedilmeksizin, mülkU memurların mıntıkalarında bulundukları kolordu ve kumandanlıklaramüracaatla, görev yapmalan gerektiğini bildirmekteydi15.

Jandanna, sayısının yetersizligi ve vasıfsızhgı dolayısıyla, asayişin

düzeltilmesinde yetersiz kalmaktaydı. Dahiliye Nezareti'nin Man 1919'da,

asayişin saglanmasıiçin harcanmak: üzere, yöreye üçbinkuruşlukhavalegöndermiş olmasına ragmen, şakiler jandarma vasıtasıyla tenkil edilememişti. Dahiliye Nezareti, bu başarısızlıgı, eşkiyanınpek becerikli olmasına degiı,jandarmalann

gereğigibi görevyapmamalarına bağlamaktadır.BubakımdanDahiliyeNazın'nın

Bolu Mutasarrıflığı'na gönderdiği II Mart 1919 tarihli şifreli telgrafta,

12 Bolu. 23 Kanun-ı

Sam

1335. 13 BOA,DH-ŞFR. 95-266. 14 BOA,DH-ŞFR, 96-247. 15 BOA.DH-ŞFR. 97-110.

jandarmalarıngörevlerini hakkıylayerine getirerek,

mahaln

asayişin sa~lanmasına

gayret edilmesi isteniliyordu16.

İtilafDevletleri' nin iste~ üzerine, Mondros Mütarekesinden sonra, ülke içindeki Alman ve Avusturyalılar'ın yurt dışına çıkanlması gerekiyordu. Anadolu'da yurt dışma çıkışı sa~layanönemli geçit yerlerinden biri de, Bolu

Mutasarrıflı~ı'Da ba~lıZonguldak idi. Bu bakımdansöz konusu mutasamflılc,o günlerde bu işlede ilgilenmek zorundakalmıştır.Nitekim Dahiliye Nezareti'nden Bolu Mutasamflı~ı'na gönderilen 16 Mart 1919 tarihli bir şifreile, Zonguldak'a sevkedildi~i bildirilen bir Alman ile iki Avusturyalı'nın ıstanbul'a hareket edip, etmedikleri, hareket etmemişler ise, hemen sevkıeri ile durumun bildirilmesi isteniliyordu 17.

Mütatekeden sonra, sık sık Hükümet ile İtilafDevletleri temsilcilerine,

bazı yerlerde Rumlar'a katliam yapmaya hazırlanıldı~ı ve Müslümanlar'ın

memurlarea silahlandırıldı~ı şeklinde söylentiler ulaştırılıyordu.Bunun amacı,

!tilM Devletleri'nin dikkatlerini üzerlerine çekip, Rumlar'ı savunmaya davetle, Hükümefidaha fazla sıkıntı içine sokmaktııs.

Nitekim, bu konu ile ilgili olarak, Dahiliye NezAreti'nin 15 Mart 1919 tarih, umfun 136numaralı tel~ınacevaben, BoluMutasamfıAli Haydar Bey 27 Man 1919'da gönderdi~i şifreli telgrafta, bu konuda gerekenlere tebligat

yapıldılmı, şimdiyekadarIiva dahilindegayr-ımüslim ~surlar hakkında şilcayeti

gerektirecek bir olay meydanagelmedi~ni arzetmiştir19.

Bugünlerde, memleketteki asayişsizlili daha da artırmak: amacıyla,

Karadeniz sahillerininçeşitliyerlerine Yunan torpido ve gemileri ile silah veeşya çıkanlmakta, Salib-i Ahmer Heyetleri'nin çalışmalanile şeklvet yapılmaktaydı.

Dahiliye Nezareti'nden dilerbirçoıCmakamla birlikte Bolu Mutasamflılı'nada gönderilen 7 Nisan 1919 tarihli şifrede yukanda sözü edilen valcalar hakkında soruşturma yapılarak, sonucunun bildirilmesi istenilmekteydi20 .

16 BOA,DH-ŞFR. 97-109.

17 BOA,DH-ŞFR, 97-191.

IS BOA, DH-KMS. 50-1/79. 19 BOA, DH-KMS. 50-1/69. 20 BOA.DH-ŞFR, 98-73.

Nisan 1919'da Bolu Mutasarrını~ı genelinde, özellikle Düzee'deeşkiya

faaliyetleri artmıŞ, bunun üzerine,Muı.asarrıf ile Liva JandannaKomutanı,gerekli

sayıdaki takip kuvvetleriyle birlikte Dilzee'ye gilmişlerdir. Alınan bu tedbirler sayesinde, yörede eşkiya faaliyetinde bulunan şahısların bir kısmı yakalanarak, adalete teslim edilmişlerdirı1

.

Örneğin;Diizce yöresindeşakilik yapmakta olan Karayakah Eyyüb çetesi üyesi ve Düzce'ninÇavuş Hacı İbrahim köyünden Çerkes Mehmedo~lu Kamil ile yine aynı havalide cşkiya faaliyetlerinde bulunan Çerkes Kel İshak O~uııarından Kamil yakalanarak, Nisan'ın sonlarında adalete teslimedilmişlerdir22.

İzmir'in Yunanlılar tarafından işgali, bUtün yurttaolduğu gibi, Bolu'da da büyük bir üzüntüyle karşılanmışıır. Bolulular. bu konudaki duygu dolu düşüncelerinibelirten bir telgrafı, Sadaret'e, İstanbul'dabulunan İngiltere, Fransa, Amerika ve lralya siya i temsilcileri ile Maıbuat-I Osmaniye'ye

göndermişlerdir23_.

Buarada, ıtilafDevletleri 'nin desteğindelc:iPatrilchane İstanbul'da Yunan propagandası yapuğı gibi, asayişin ihlali için memleketin içlerine fedailer göndermekte idi. Nitelc:im, Kadıköy Metropoliıhanesi iki kişiyi bu amaçla Zonguldak'a göndermiş, onların onbeş gün kaldıktan sonra döneceklerini

açıklayarak,21 Haziran 1919 tarih ve 1779 ile 1780 numaralı seyahat belgeleri ellerine verilmiştir. Polis Müdilr-i Umumisi tarafından Dahiliye Nezlireti'ne gönderilen 21 Haziran 1919 lMihli yazıda, bazı gizli faaliyetlerde bulunmak ilzere

Paırikhane tarafından, sözkonusu yöreye gönderilenşahıslarınorada bulundukları

sürece,

hareketlerinin kontrol altında tutularak, dikkat çekici bir durum görilldü~ü

takdirde, haklarında gerekli muamelenin yapılması gere~inin, Zonguldak

Kaymakamlıgı'nabildirilmesi isteniliyordu24 .

ıÇ ve dış mihraklann asayişi bozmak için harçadıklanlan bütün çabalar

boşunagitmiyor, asayiş her geçen gün daha da kötJye gidiyordu. Fakat bu arada yörede eşkiya faaliyetinde bulunanların yakalanmasına da devam ediliyordu.

21 Bolu, 17 Nisan 1335.

22 Bolu 1Mayıs 1335.

23 Bolu. 22Mayıs 1335.

Nitekim, yörede eşkiyallk japan Hüseyin ile Ali25 , Devrek'in Çukur köyünden

Ahmedoğlu Kerim, Veysioğlu Yakup ile Kıbti Ali ve Basrio~lu Mehmed

Hazİran'da26_{,Hacı ömer oğlu Ali de Temmuz'da yakalanmışlardır}27_.

Gerede kazası dahilinde şakilik yapan çete ile takip kuvvetleri arasında meydana gelençatışmada, çetenin reisi Elao~lu İsmaililearlcada.şı Ak Mehmed de Temmuz'daölUolarak elegeçirilmişlerdir28,

Bolu Livası'nda asayişin yolunda olmadıgı ve birçok çetenin şekavete devamettiği, General Folutin 'in 16 Temmuz 1919 tarih ve 561 numaralı

raporu

ile de tEsdik edilmiştir. Bu rapor üzerine, Dahiliye Nezareti'nden Bolu MUlasarrıflığl'nagönderilen 24 Temmuz 1919 tarihli telgrafla, etkili tedbirlerin

alınarak, çetelerin tenkili ve asayişin sağlanması isteniliyordu29

Yine, Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti'nden Bolu MUlasamflığl'nagönderilen 13 Ağustos 1919 tarihli bir teIgrana, liva dahilinde

şalcilik yapmakla olan ve takip edilmekte oldukları jandarma müfettiş-i

umumtliğindenbildirilen birkaç çetenin takibaunın, daha da şiddetlendirilmesi suretiyle,kısa sürede tenlc.illeri ve asayişin sağlanması isteniliyordu30

Mutasarrıflıkça alınan tedbirler sayesinde klsa bir süre içinde birçok kendilerine ormanllk:alanların yardım eu.iği birçok eşkiya yakalanmışur31.

Ağustos'la Göynük-Mudurnu mıntıkalarında eşkiya faaliyetlerinde bulunan Mudurnu'nun Karaagaç köyünden Hasanogıu Receb,32 Gecede-Yabanabad cihetlerindeşakilik yapan Kamalı Mustafa ile arkadaşları ve Yı~lıcacihetlerinde

eşkiyalık yapan Debreli Hasan ile arkadaşları33 _{yakalanmışlardır.}

Ereğlihapishanesinden kaçarak, yöredeeşk:iyalı.kyapanEre~li'nin Doğaneı

Yöriik köyünden Kocaali34, Bamn havalisindeşakilik yapan Hacı Kapudanm Sabri, 25 Bolu, 26 Haziran 1335.

26 Bolu, 26 Haziran 1335. 27 Bolu, 10 Temmuz 1335. 28 Bolu, LOTemmuz 1335.

29 BOA,DH-ıo,ıS, 54-1{40 Bkz.Ek.n.

30 BOA. DH-KMS, 54-2/53. 3ı Derd1i, 16 Ağustos 1335. 32 Bolu, 21 Ağustos 1335.

33 Derdli, 23 Ağustos 1335; Derdli. 28 Ağustos 1335. 34 Bolu, 18 EylUl 1335.

Yolcunun Mehmed ve~furan,Bolu ileBartınhavalisindeeşkiya1ıkyapan Çolak Hasan,KaraAhmed,Hacı İbrahimve Kubu Yumuk Eylül'deyakalanmışlardu35.

Zonguldak'ta jandannalann bir Enneni evine zorla girip, ev halkınıtehdit ettikleri ve

10

Ekim

1919

gecesi on kişilikbirbaytanınÇaydamar mahallesinden bir Ennenikadınını da~a kaldırdı~ı,Ermeni Patrikhanesi'nce Dahiliye Nezareti'ne

bildirilmiştir. Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus MUdüriyeti, Bolu

Mutasamflığı'nagönderdiği1Kasım

1919

tarih ve

8238

numaralı bir lelgrafla, konu hakkında bilgi verdikten sonra, durumun gerçekliği hakkında açıklama

istemiştuJ6_.

BoluMutasarnfıAli Haydar,

9

Kasım

1919

tarih ve

589

numaralı cevabı telgrafında; evinden zorlaalındığıiddia edilen Azelyanadlı kadınıntakip edilerek

bulunduğu, sözkonusu kadının hiçbir baskıalunda olmaksızınkendi nzasıyla evlenmiş oldu~unu mahkeme huzurunda ifade ettiğini, biıdirmişt.ii37.

Bu arada, yine Kuvay-ı Milliye'nin Zonguldak'taki teŞkilaunda sıkınu çıkarmaklaberaber, Rumlar'ın yapacaklarıbir ihtilal sonucunda son derece bozulacak olan mahalli asayişi sa~lamak üzere, ıtilAf Devletleri askerleri

tarafından işgale hazırlamak amacıyla,Patrikhane tarafındanTatavla muhtaroı

sanisi Polihron Efendi Zonguldalc'agönderilmişür38,

Dahiliye NezAreti'nden BoluMutasamflı~'nagönderilen

23

Ekim

1919

tarihli şifre ile sözkonusu kişinin hal ve hareketlerinin kendisine hissettirilmeksizin takip edilerek, dikkat çekici hareketleri hakkında bilgi verilmesi istenilmiştif39 .

BoluMutasamflı~,hergeçen gün artanşekavet olaylarınınönünü almak üzere, birtakım ek inzibat tedbirleri almak zorunda kalmışur40 . Bu tedbirler serisinden olmak üzere, halk içinden uygun bulunanlardanikiyllı kişilik:bir kuvvet oluşturulmasınakarar verilmiştirıı,

35 Derdli,20 Eylül 1335. 36 BDA, DH-KMS,50-318.

37 BOA, DH-KMS,50-318.

38 BDA, DH-ŞFR,104-73. Bkz. Ek.m. 39 BOA,DH-ŞFR, 104-73.

40 Bolu. 30Teşrin-ievvel 1335. 41 Bolu. 6Teşrin-i sani 1335.

Alınanbu tedbirler sayesinde, Bartın'ın Ramazano~luk.öyünden Parçacı o~luTazyirin evinibasaneşkiyadan Mehmedo~luHasan ile Mudurnulu Kabasaka!

oğlu Ali ve AhmedoğluReceb'in Düzce'ye giderken, önlerini kesip soygunculuk yapaneşkiya 13 Kasım'da takip müfrezeleri tarafında yakalanmışlardır42.

Bu arada. Liva Jandarma Komutanı Hakkıve Mudurnu Bölük Komutanı

Yüzbaşı Ahmed hakkında yapılan şikayet üzerine, bu durumun soruştunnasıyla,

İstanbul Mıntıka Müfettişi Miralay Şevki görevlendirilmiştir43 _{. Dahiliye}

Nezareti'ni.n Bolu Muıasamnı~ı'na gönderdi~i 16kasım 1919 tarihli yazıda bu durum bildiriliyor vesoru;ştunnanın sonucuna göre, gerekliişlemlerin yapılacağı bildiriliyordu44 .

Yörede eşkiya faaliyetleri dunnuyor, jandarma takipleri de aralıksız

devam ediyordu. Nitekim, Düzce havalisinde meşhur eşkiyadanOrdulu İbrahim'in maiyetinden olan ve daha önce yapmış olduğubir öldürme hadisesinden dolayı hakkındatutuklanmakaranÇıkmıŞ olan Kamil isimli şahıs, Aralık ayının başında

ölü olarak ele geçirilmiştir. Bu durum Dilzce Müfrezesi Kumandanı Binbaşı

Mahmud Nedim tarafından5 Aralık 1919 tarihli bir şifrelitelgraf1a, 25. Kolordu

Kumandanlığı'na bildirilmişt.if45

Binbaşı Mahmud Nedim, 2S.Kolordu Kumandanh~ı'na gönderdiği 7

Aralık 1919 tarihli şifreli ikinci bir telgrana da, yine Düzee civarında eşkiya

faaliyetlerinde bulunan ve hakkındatutuklanma karan çıkmışolan Yahya isimli

şakinin yakalanarak, adliyeye teslim edildiğini bildiriyordu46.

Bolu Mutasamf1ığl'ndaki asayişsizlik dolayısıyla, Mcclis-i Vükela

24

Kasım 1919'da Liva'da Idare-i Örfiye'nin

ilan

edilmesinekararvermiştiJA7_.

Merkez Liva'da müteşekkil Divan-ı Harbi

örfi

Başkanlığı'na Topçu Yarbayı Mustafa Tevfik ve üyeliklerine Piyade Ondokuzuneu Alay Komutanı Yarbay Memduh, PiyadeBinbaşısı Şevket.SüvariBinbaşısı Şahit.TopçuBinbaş.ısı Salim, Piyade Binbaşısı Mustafa Galib ve Piyade Yüzbaşısı Fazıl'ın tayinlerine 42 Bolu, 13 TeFin-j sani 1335.

43 Bolu, 13 Tetrin-j sani 1335. 44 BOA, DH-ŞFR. 104-226. Bkz. Ek.IV. 45 BOA, DH-KMS, 57.2/9.

46 BOA, DH-KMS. 57-2/9.

Padişah tarafından müsaade edilmiş ve adı geçenler yola Çıicmiştlt. Bu durum

Dahiliye Nazın tarafından 8654 numaralı ve II Aralık 1919 ı.arihli şifreli telgrafla BoluMutasamnı~ı'nabildirilerek, heyete gerekli kolaylı~ın sa~lanması ıavsiye ediliyordu48 .

Söz konusu Divan-ı Harb-i Örfi'nin DÜl.Ce'yeulaşıp, görevinebaşladığı, Bolu Gazetesi'nin 18Aralık 1919 tarihli nUshasında yer almışwA9.

Bu arada, BoluLivası asayişinin sağlanmasıhususunda,alınmasıgereken tedbirlerin uygulaması konusunda, Alay komutanı selahiyetiyle Binbaşı Kazım ıayin edilmiştir.Dahiliye Nezareti'nden Bolu Muıasamflığı'na gönderilen 15/16

Aralık 1919 ı.arihli bir şifre ile, sOı.konusu ıayin bildirilerek, alınmasıgereken tedbirlerin Binbaşı KAzım'a tebliğ edilmesi istenilmiştjr50 .

Bu arada yöredeeşkiyafaaliyetleri devam etmekte idi. Nitekim, Bahriye Merkez Hastanesi İmamı Cevdet, 27 Kasım 1919 tarihinde Dahiliye Nezareti'ne

verdi~idilekçede. Dilzce'nin Müminler köyünde oturan ailesinin eşkiya tarafından baskı altında tutuldu~unu arzediyordu. Dahiliye Nezareti Kalem·i Mahsus MUdüriyeti, Bolu Muıasamnı~ı'na gönderdiği aynı tarihli telgrafla bu durumu bildirerek, gerekli soruşturmanın yapılmasını istemiştir. Düzee'de yapılan soruşturn:ıasonucu Bolu Muıasamfı Ali Haydar tarafından,20 Aralık 1919 tarihli bir telgrafla Dahiliye NezAreti'ne bildirilmiştir~)l .

Bugünlerde, İtilM Devletleri, Rumiar vasıtasıyla, anarşiyi urmandırma faaliyetlerine devam etmekteydiler. Nitekim, Kardinal ismindeki İngiliz harp gemisi, Kastamonu Rumian'na verilmek üzere, Zonguldalt'a elliikiton

arpa

ihraç ettiği gibi, ınebolu'yadaaynca yüz ton

arpa

getirmek üzere, eski Samsunİngiliz MUmessili YüzbaŞı Saltover Kasıamonu'ya doğru yolda iken, Kastamonu gibi mahsulu bol bir yöreye arpaihracı fazlasıyladiklcatçektiğinden, askeri memurlar bu konudauyanık davranışlarve arpa yerine silah ve cephanenin ihraç edilmesine

48 BOA.DH-ŞFR. 105-92. Bkz.. Ek.V. 49 Bolu. IS Kanun-! evvel 1335. 50 BOA.DH-ŞFR. 105-12ı. 51 BOA, DH-KMS, 57.2/17.

engelolmuşlardır.Bu durum Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti'nce , 20 Aralık1919 tarihli bir şifre ile BoluMutasamnı~ı'nabildirmiştir52.

Zonguldak yöresindea.sayişi sağlamaküzere,XXXII.KafkasPiyadeAlayı

7 Mart 1919'da Zonguldak'a sevk edilmiştiS3 . Kömiır havzasında iyice artan

asayişsizliğidüzeltrnek amacıyla, XXXII. KafKas Alayı'nın İsıanbul'da bulunan iki taburu 22 Aralık 1919 tarihinde İstanbul'danZonguldak'agönderilmiştir54. Bolu Livası'nda İdare-i Örfiye'nin ilanı üzerine, Düzce'ye gönderilmişolan müfrezenin dedaha sonra,Zonguldak'a sevk edilmesidüşünülmektedirSS.

Bolu dahilinde asayişin düzeltilmesi için, önce bir ay müddctle ilan edilmişolan İdare-iÖffiye, Harbiye Nezareti'nin isteğiüzerine, i ocak 1920'de Meclis-i Vükela'ca dört ay dahauzaulmıştırS6.

BoluLiva'sında İdare-iÖrfiye'ninilanıüzerine, Düzce'ye gönderilentakip müfrezesinin ikamet edece~i yer hususunda, bir anlaşmazlıkortaya çıkmıştır.

Nitekim, Marika isimli bir kadın,9 Ocak günü Dfihiliye Vekaleti'ne bu konu ile ilgili ikiyüz yetrniş numaralı bir telgraf göndermiştir.Bu durum 14 Ocak 1920 tarih ve 16 numaralı telgrafla, Dahiliye Vekaleti'nce Bolu Mutasarrıflığı'na bildirilmiştir. Bolu Muıasamflığı 'nın Düzce Kaymakamlığı'ndan aldığı cevaba göre; Düzce'ye gönderilen takip müfrezesine ikametgah olmak üzere, uygunbaşka bina bulunarnasındandolayt -ondörtoda1ıve müfrezeye yetecek büyüklükte- iki Hristiyan ailesinin bulundu~u hanenin boşalulmasına teşebbüs edilmiş ise de,

kontratı göstermeleri üzerine vazgeçilmiştir. Bu durum Bolu Mutasamfı

tarafından, 31Ocak'taDahiliye Nezareti'nebildirilmiştifS7.

Bolu Divan-ıHarbi Örfıyesi'nde,dört yüzüaşkındava evralabirikmişti. Ayrıca,üçyüzden fazla tutuklu bulunmaktaydı.Bunlara ilaveten, Bolu'ya bağlı yerlerden de pek çokevrakın geleceğihaberalınmışu.Birdivan-ıharbinbukadar meseleyi

ayrı

ayn hükme

bağlarnası

mümkün

olmadı~ından

ve bu durum suçl61ar

hakkındaki kanuni gerekliliklerin geçikInesine yolaç~ından,ikinci birdivan-ı

52 BOA.DH·KMS,57-2122.

53 BOA,DH-ŞfR. 97-59.

54 BOA, DH.t.UM.,10-3(1-6.

55 BOA,DH-ŞFR. 105-125.

56 BOA.Meclis-i Vükela Mazbalası,254.

harb-i örfiye'nin daha kurulmasına ihtiyaç do~muştu. Birinci Fırka Kumandanlı~ı'nın iste~i ile Yirmibeşinci Kolordu Kumandanlı~ı'nın lüzum göstermesi üzerine, Harbiye Nezareti, Dahiliye Nezareti'ne bu durumu bildirmişti.

Dahiliye Nezareti de Bolu Mutasamflı~ı'na gönderdiAi 9Şubat 1920 tarihli bir

şifreli telgraıla, sözkonusu durumu bildirerek, bu konuda görUş istemiştir58_.

Bolu Divan-ı Harb-i Örfıye'si gerçekten gücünün çok üstünde bir performans göstermek zorunda ıcalmışur. Bu faaliyetlerine bir örnek vermek gerekirse; Mudurnu kazası civarında şakilik yapan çete reisi Gürcü Ziver ile avanesindenA1undişHüseyin ve Osman Batum'a /irar edeceklerisırada, yanlarında bulunan otuziki bin lira ile birlikte Samsun'da yakalanmışlardır.Bunun üzerine, sözkonusu kişilerin divan-ı harbe gönderilmesi gere~i, Bolu Muıasarnf1lğl'nca

Dahiliye Nezareti'ne bildirilmiştir.Dahiliye Nezareti de CanikMuıasamf1lğl'na gönderdiği 6 Ocak 1920 tarihli bir şifreli telgraf1a, yukanda verilen bilgiler

do~ltusunda gere~nin yerine getirilmesini istemiştir59_.

Bolu Mutasarrıf1l~ı'ndauzun süre etkili olan ve başlangıçta otorite boşlu~undankaynaklanan -başındanberi ortaya koymaya çalışu~ımız· anarşi, Damat Ferit Hükümeti 'nin Kuvay-ıMilliyeciler'e karşı yaptığı baskıve İngiliz çı.karlannahizmet eden ~avranışlanile Kuvay-ıMilliyeciler'e karŞı oluşturduğu

tepkilerle, yeriniteşkilatlıbir mücadeleyebırakacaklır.

58 BDA, DH-ŞFR.107-44.

" _,.'"..

~ < -'\.\

Ek

i

i:

..I.cs _ i '

...

~ i .... , . '...-'~'--.

-

... ' -"."

..

11'1}- L-

'2..':"

...~",.' . ~

t

Ji: ~~ t.J~· ~....

_'-;----..~ı ~1 . ....

-.-

--~ \ ~I'­

...

Ek II

~,

"~o4

'.

1 ' - . . J

( .~)

-~

;. " .

.

. - II

·~;JM}. ~";'-.' e!~, '~>!.;~';~O

• o • • o • • • _ .:.--':;; ....o

P.!J~; ı.:;~!.'

• " o'i

~..

' . i.. ' . , .

""~'''

...

p-;ı

...

'-tl/

d # j " ,i ...-b

''''~:,...

"...,..,...,_ i

Oh':"),:,.;.

,~~

6,J..

.:.ı..;!,; ;:..ıı.::';~,;Jj~

'-

;),~

'"

~-;)

;IP';' ._

,;~,

. • O L . . •

e:;.

i~'J~

'.jj -' ...

.b ,-,,-....

~,~...:.; ~~~

..:..J->".t"I';J!.t

ı.;

.

.

"

""'~

,.;ı,~'

_o,

_r

~/·ı·· .,....<u~'><-

"_

_{, .,}

- - ' - <...

.

\.

.',J.

-Elem

,':.~ ~, . . .., #-'~ 'i~. _ .~

,

7~ i ~

....

:ı;

:.

li"

ı.

i :-

_

.

. r:...

i

,0 .

\~.:/"

,,,,

: ..

rJ...

-

,.

.

~...1J"'...1J'", "'''' _~•

-.-,-....., -~• . o' ~ ;~J A~": 'l"

-

... "... ...

.

~-.__ c , "

..

~

...

I.,

~(~i~ ~,;

"(.'-" i

'.

.~ ~" l ...•

'.

.

~

._.

-. ~.,. "."" . -.:r.~,

.

;...'. .

-...

.

,-Ek IV

""

'\.:..,.--....,,;...;,.. .~.- " , _

.

. ' !)~

-",

i' .'.

ı:.

\

'.

0• • • • "' _ _

~

~

_~~ A"'\.~

--.J:

('J~)

.'1,,;

i •• " • ' , .. ... " , • ,;"1././ -

~- ı/~

';'-' .. ..", .J&-- '.1i' '-"...

~

. , . . . .

~ ~

~

.;/.: :.

~~./'.~r

,;,•...;; ",

OJ

~ ,~.:...,

...t..;...;

~

.

\

.

. .

. "

ı,..."

" " . . . . "

~~.

'ol,,:..

(-:-~ ~~

..

-7

ı. ~~,

61_:-... .;.,.,.

-.~

...

ı..

:

~

,=,,-,-

d":-: ..,.,...::.,

~.:

.:-,',

o J

~

; ; : . . : _

c:..

~

~':'.:.L-o' . " • • • •

~-:-A~.J

" -- •.::-./ ••...:,:. ...;

~

r':'':'_

~

d _

'...-'C:J :.:...

~

..;,,,,..,... '-:';

~"';:"'.,. ı..:.,~:

u:,. ,. ...

.,..~

i ... _j J

..

Ek V

,.