-aA.:.\.U/.:.·•..AT..!!.iir!.!ki!!.J·YUla,LtA~r!..!!a~Shi!!rm.!!!!!al!!!a!..!n....!E<.!!D£!stii!!·tU!!!s!.!!U..!oD~er!.ig~is!!..i ES~aYIl.!..!o:13~Ei!.!rz!<!!u~ruWim~19:.<:9,,-9
--.:-255-AHMET
HA~iM
I
Dr.Babl~i~ekKIRZIOGLU*
"-Si'r nedir?.O giizellik degil rnidir ki, btltUn Sahayifindeu~ar,hep bediaIar, rnehtab;MeaJ·i riihu serna, nUr-1 fecrdir ve
~ebiib...Evet,0rub-I saf'anm budur0rniinfun!
Fakat neden bilernern, hilkatin0eczasl Nigah-I natiz-i~i'rinlehep sOner ktiskiin..." (ince gUZClliklerlEy Neseviyyet!.. Si'r Nedir?)1
A. S.kmtJ Labirenti'nde Spleen'iYa~ayanAbmetHa~im.
Spleen[Splinn] ingilizce bir kelime; FranslZca'ya 18'inci yy.'m ikinci yansmda gecmi~;1830'lardan ba~layarak romantik ~ak genclerinin ruhsal durumoou aniatmak iCinkullanl1ml~tlr.
Spleen'in Petit Robert'deki tanmll ~l>yle: Her ~eye kar~1 duyulan blkkmhk, belirli bir nedeni olmayan gecici melankolya; Petit Larousse(l964) ise: her ~eye
kar~l duyulan can sIkmtJsl, hayattan zevk aImama; TDK'nun FranSlzca-Tiirkce sozlilgtlnde" nedensiz sIkmtl, iC booalmasl, iC kararmasl, booahm" kar~l1Iklanyla tanlmlanml~. ilgili kelirnenin A. H~im'deki kar~lhgl "meldl" ve "htlziln"diir. Tilrkce-Franslca sozlilkte meldl: tristesse(hilziln) affliction(bilyilk aCl, derin ilziinw) ve decolation(YIklID, bilyilk tlziintil,yabanhk) sozcilkleriylekar~llanml~. Osmanhca sozlilklerde ise meW: usanc, bIkma , bIkkmhk, slkllma gibi anlamlara verilmi~. Sonucta ister Tilrkce'deki eski dUde oturmu~ kar~llIklarl olan meldl ya da hilziln; isterse spleen ya da tasa olsoo bu kavramla anlatllmak istenen ruhsal bir olgudur.
Bilindigi ilzere Baudelaire, Les Fleurs du Mal'in(Kl>tt111ik <;icekleri) birinci MlilmUnde spleen'den kaCl~ yollarml anlattlgl "Spleen" b~hkhdl>rt ~iirine yer vermi~tir. <;ag~hk ve mensubu olduklarl ekoller aClSmdan Baudelaire'in duyu~ tarZlyla AhmetH~im'in duyu~tarzl arasmda bir benzerlik bulundugu dikkatlerden kacmamaktadlr. Bu sebepten spleen'i, TUrkcedeki kar~lhklanyla meldli, hilznil, tasayl Ahmet Ha~irn'de de hep irdeleme yoluna gidilmi~tir. Biz de bu kavramm Ahmet Ha~irn'deki kullanlIDml kendi bakl~ aClID1Zdan incelemeye cah~JTken ilgiIi kavramla baglantlh olan l>liim, intihar, yalmzl1k, kendini farkh hissetme, gurur, ... Atatilrk U. Kazlrn Karabekir Egt. Fak. Ogr.Uyesi.
~B,,-,.KI~r:zt~oeio!.lu~;c.£A~h!!!m""e,,-tH~as~im~
-.,;;-2S6-a~ktan ka(;:I~, kin, slgmma gibi duygulan ve bunlara yonelik kimi mitolojik
yakl~lmlan tespit ettik2 .
Tespitimiz srrasmda anladIk ki, ancak dii~iincede ger~ekle~en bu tavrm sebebini, arka planda llzel hayat ya da sanat dtizeyinde dl~a vurulan tepkilerle bu tepkilere kaynaklIk edeni~sebeplerde,miza~taaramak gerekir.
Freud sanatm bir nevroz oldugtmu ve bununla sosyal yasaklardan dolayl bastmlml~ duygularm insan i~gildti ve ihtiraslarmm stiblimasyonla sanata dllnti~tilrilldUgiintive sosyal begeni kazandlgml soylemektedir. Boylece bastmlmasl
vebilin~altmda hapsedilmesi gereken istek ve arzularlm sanatadonil~tiiriip dolayh
bir ~ekilde onlarl tatmin eden ki~iler, ruh saghgl i~inde ya~ama frrsatml da bulmaktadrrlar. Bu durumda sanatyIDID ruh yaplsl, sanat eserininyaradlh~mabirinci derecede kaynaklIk ederken; sanat eserini ifadede kullanilan dil unsurlarl da siiblime edilmi~ herhangi bir nevrozun sembolleri olmaktadrrlar. Bl)yle bir eserin
~l)zUmlenmesi ise , onu yaratan sanat~mm ve karakterinin nevroz ve ruh!
komplekslerinin~oztimtiile miimkiin olmaktadrr.3 Bu durumda melal denen ruhsal olgununki~idegOriinilr hale gelmesi "nevroz" uolu~tururken; bu ruhsal olgu, yaplsl geregi dogrudan anlatilamadlgmdan ~air, mecazlara, simgelere, mitlere, benzetmelere b~ vurur. ilgili ruh halini yogun bir bil,;imde aksettirebilmek i~inde melal kelimesinin kavram alanmda yer alan akraba kelimeleri 6zellikle se~ip kullanu.
a
Belde'de bu ruhsal olgunun mana ve mahiyetini , melal sozctigiiniin kavram alam i~erisine giren 'hasret", "gurbet", alam-t jikr", "sejil i$tiha", "kirlinazar", "nefy ii hier", "mUebbed mahkum", "bulunmayacak bir melaz-I
hulya", "mai golgeli bir beldeden cuda kalmak" kelime ve kelime gruplan
~evresinde dU~tinmekgerekir.
$iirin tamamen bilinyli birbi~imde olU~turulmaslve i~lenmesiParnas, imge llretiminde mitsel simgelere yer verilmesi Sembolist bir tavni~erirken;$air'in gerek
dl~ dUnyayl gerekse kendi i~ dUnyasml duyularmm dogrultusunda gozlemleyip gOriintiilemesi de onu hem Realisme'in hem de Romantisme'in i~ine ~eker. Bkz. $ema:
2Makalemizin geregi AhmetH~im'densetytigimiz btitiin bir~iir ya da mlsralar ityin kaynak olarak oncclik slrasma gore, "AhmetH~im, BUtiin $iirleri, Piyale/Gol saatlerilDiger ~iirleri,Haz. inci Engintln-Zeynep Kerman, Dergah Yay. ist-1987; Ahmet H~im'in $iirleri (Piyale ve Gol Saatleri bir arada),1933; Aslm Bezirci,Ahmet H~im, inkI1dp Kitabevi, tst-1986 "kitaplarmdan yararlandlk.
A.V. TUrkiyat Arastlrmalarl EnstitUsil Dergisi SayllJ Erzurnm 1999
.257-I'Art Realisme ya da
II goriintii ve duygu tespiti"
.
....
j
Sembolis
"
l /(
temler:mitler~
'f' ParnassA.HA~iM
...
"'!!-!!'"~- - - l'Art pourla beaute " ~". II
frenetlque
temler:(hayattan tiksinti korku )Romantisme
temler:doga cansoon1:ls1) (plastik giizellik)Toplumla uyu~mazhk, topluma yabancIl~ma, kendini anlamayan sefil i~tihah, kirli nazarh maddeye dii$k11n ~evreden tiksinme, yalmzhk, kurulan dil~sel iilkeninger~ekle~mesindenumutsuzluga kapllma; k6tU~evrenin , aCIy~amm dl~ma ylkmamn miimkiin olmaYI~ml fark etme sonucuH~im'de olu~an rubhali, melal'in anlamml vermektedir. Hazan4 ~iirinde bu duygunun kaynagInI annesinin oltimii oldugunu,
" Onbe~sene evvelki hakikat hep0gilndiir/Ruhumda bUgiln zulmet- i
piir-girye onundur."mlsralanyla anlattrken, meHUi, hiiznU"gOZY~1 dolu karanhk" diye
tanlffilar.
~afakta5 ~iirinde ise melali "Donsek mi bu~kzn ~afagzndan?"diyerek~km
dog~uanlammda kuIIanrrken, insam vuslata~eken bu halden kurtulmanm mUrnkiin olaJmyacagml da ifade eder:
"- Donmek mi? Ne miimkiin geri donmek/ Dii$tiiyse goniiller bu
melale?/Bir eIdir ufuklardan uzanmz$/Zulmet bizi~ekmektevisale"
Bu baglamda soylenmesi gereken: Ha~im'in tenseI ili~kiden ka~l~l bir ~e~it hayata kar~1 duyulan tiksintidir. Tensel ili~kinin bir ifadesi olan ~ktan ka~lp , bilincin smrrlarml geni~leterek alabildigince i~ine kapanmak dii~sel olana ya da doga izlenimlerine , amlara slglnmak, H~im i~in bir tilr ideal olana, yUce olana ula~maktlr.
Ahmet H~im'demelalin birba~kasebep ve kaynagl da bilindigi iizere"Bu
nefYii hicre bu yerde mahkumuz... .. mlsramda anlatImml bulmu~tur. Ondaki bu
sUrgiin duygusu bizi Ha~im'in Sembolist diinyasma gotUrtir. Uzagma dil~tiigu, 4Resimli kitap, or.7, 1325/1909,s.656-657."~i'r·ikamer"in 4.sti olarak.
~B~.KJW.!.rz~IC!!J~Iio!I~u:!..!A~b!!!m!!.!e:.!.t.o!;!H!.!!a~sim!!!....
--:;-258-ama(oraya) ait olma bilincini korudugu idealin Ulkesi 0 Belde, Platon'un idealar Ulkesine benzemektedir. Kendisini lanetli bir sUrgiin gibi hissettigi yeryiizii Hibirentinden hayalin enginligineta~lr:
"Mesafeler bana sihr-i hayali ogretti ( (Aks-i Seda)6
Hilal- i Semen7 adh ~iirinde Ha~im"pek yavru,pek kiir;ukken" bUyUk annesinin onu alnmdan tutarak"mah-l nev-incilaya bak (lp)" sessiz duaslyla,
"C;e~m-isafinda hasta bir r;ocugun/Gizlifecrin ziyalarzndan emel, "
diledigini hep hatrrlayanH~im'in bu ~iirindenhareketle istek ve arzularml kurdugu hayaller ~evresinde aramak gerekir. Ge~mi~inden kurtulamayan Sair'de "Leb- i magmumu bir buM sakla (yan) " hozunlii bUytik anne imgesiyle, hasta anne imgesii~ i~edir.Aynca adlge~en ~iirde,
"Ben ki efstine-i tahayyulden/ Hep hayatlmda bir emelt~ldlm,l0 solan~i'r
i stif u magmumu/ Hep mtiziyle duymak isterdim. "
Ill1Sralarlyla ifade ettigi gibi,~afaga,ayad~kUnlUgUde~ocuklugunun bu ilk izlenimleriyle baglantIh kIlmabilir.
KaranlIk imgesiyle birlikte kullamlan melale sebep olan hayatmdaki kederleri de "0 Eski HUcreye Benzer Ki,,8 ~iirinde, tozlu,kuru~i~eklerle dolu, ocagl ytkIk,
sOnmQ~lambasl, duvara aSlh sIkmtt yUklU yilzleriyle gilne~epencerelerinikapaml~
eskibo~bir hiicreye benzetir:
"Ziyti-Yl ~emse kapanml~ biitiin derir;eleri/ Bir oyle hiicreye9 benzer ki
omrumun kederi: "
"A~am, ufukta beldeler eylerken i~ti'allOrter cebin-ine~'eyi bir huzn-i
bi-sebeb;! Sesler durur, haytiluy~ur, dilde, beste-leb,lYuksekte nevha nevha eser
btid-Iinfi'til." (Son Saat) 10
6Resimli kitap, nr.3,Te~rin-i evvel 1324/ Kaslm 1908, s. 222-223. 7A~iyan,S.3,11.9.1324/24.9.1908.
8~iyan, c. 2, nr.14, 4 Kanun-l evvel1324/ 17 AralIk 1908, 206 ("~k" adlyla); Bu ~iirin
adl "Ahmet H~im, ButUn $iirleri, Haz.inci Enginun-Zeynep Keiman, ist-1987"de "0
Eski Hocreye Benzer Ki"~eklinde verilmi~tir.
9age.'de bu kelimenin ses degeri diger kelimelerle bagiantill olarak dii~iiniiIiid{jgii i~in
"hocreye"~eklinde okunmu~tur. G(\) Saatleri 'ni de i~eren 1933 2. basla Piyale 'de ise
ilgili kelime "hOcreye"(s.127) ~eklindedir. Aslm Bezirci(Ahmet H~im, tst-1986,s.182) de "hiicreye"~eklini tercih etmi~tir. Biz ise, Ahmet H~im'in $iirIeri (Piyale ve Gill Saatleri bir ararla),1933 baskl'YJ dikkate aldlk.
10Servet-i Fiinun,c.40,nr.l029, 1 $ubat 1326/14 $ubat 1911,s.342.("Harndullah Suphi Bey'e" ithaflyla)
-.l:!A.,j.U"-,·•....!T..!!ii!!.2rki!!.·yI.!a!!t.l;lA~ra~s!.!!tl!!.2rm!!!.a!!.!l~an!..!....!:E!!!.Ds!!!ti!!.·tU!!;s!!!U~D~e.!.Jrg~is~i~S<!!acI.2YI,--,1~3~E~r!..!;z!!!.ur~u~m~19:,,:99~
~-.2S9-mlsralannda ise ne~'eyi yok eden melal, "hiizn-i bi-sebeb" (sebepsiz tasa)
~eklindetammlanu.
"Melal" romantik ku~ak gen~lerinin ruhsal durumunu, melankolisini anlatmakta slkca kullanl1ml~tu. Bu ku~agm kendisini kaptudlgl kl>tiimserlik(Le pessimisme) bu ruhsal durumun bir l>zelligidir. Kotilmserligin mahiyetini de Ahrnet H~imyine "0 Eski HUcreye Benzer Ki" ~iirindeanlatu:
"Gubtir-l ye's ii fend sinmi~ orda elvdnal Emel, heves blrakl!ml~ siiki1t u
nisydna," "0eski hiicreye benzer ki omriimiinkederiJ(;ekilmi~ Ujk-l teselliyekar~l
perdeleri... "
derken de yalmzhgml, hUzntinU, kederini, gUn l~lgma oldugu gibi teselli ufk:una da kapattlgtnl ifade eder. 0 artIk nevrozlu bir hastadan soz etmektedir. Melalin, hiizrrtin kavram alanl i9inde d~tinUlebilecek, keder, aCI, Istlrap temalan Penthos(keder ve aCItanrlSl) miti11 ile baglantih kIhnabilir.
Paul Bourge, Nouveauz Essaies adh eserinin onsoztinde: "Bu bunahm (Huysmans'm A Rebours romammn kahramam Des Esseintes orneginde goriilen hastahga) nevroza yol afmaktadlr.. der.
Schopenhaur'dan kaynaklanan, bUtiin bir hayatldu~ kmkhgl ve aCllar ylgml olarak gorme tavrl , Ha~im'in bir~ok ~iirinin belirgin ozelligidir. Schopenhaur, ytizyllm sonunda iki FranSIzca~evirisiyaymlanan " irade ve Tasanm Olarak Dlinya" kitabmda dUnyayl, "aCI kaynagl irade olarak diinya" ve "sanatsal tasarlm olarak
diinya" 12 diye ikiye aYIrIT. Ha~im'in, sanatsal tasarun olarak dlinyasl yani~iiri,
"aCI kaynagl irade olarak dunya" yl ihtiva eder.
Kendini maddeden, toplumsal zorlamalardan , igren~likve bayagIhgl i~inde tlltsak gorUp , hayali Ulkelere sigman Sair'in i~slkmtlsl, karamsarhk ~iirlerininortak paydasldu. Bu tavlr ytizyllm maddeci ozelligine tepki olarak ortaya~:lkanduyusalhk vei~gozlemlerin~iire donu~tilrUlmeside olabilir.
Yuzyll sonu hastahgl (mal de fin siec1e) korumserlik, umutsuzluk, slzlanma, olme istegi, kendini toplumdan soyutlama ,
mum
ve aClYI imleyen~iirleryazl1masma sebep te~kil ederken; A. Ha~im de kaynagml bu tavudan alan, garip, tirkUtilcU , sannlarla ytiklU, karabasanlarla , intiharm, olilmtin, acmm karanhgm imgelendigi~iirleryazlP; her~eydekendini yenikdU~mii~sayarak; limit etmegeyi bile reddederek
ytizyl1 sonu hastahgl olan melali ~iirine ta~um~tu.
intihar motifmin kullanlldlgl "Olmek,,13~iirindeAhmetHa~im:
11 Klasik Yunan Mitolojisi, ~efik Can, s. 463. Makalemizin devammm H~im'de mitler'e yonelik oldugunudii~Onelim.
12Sembolizm, Jean Cassou, C;ev. Ozdemir ince-ilhanUsmanb~, 2.bsk. Remzi Kitabevi, ist-1994,5.157-158.
13 Dergah, c. 1, nr. 2 1 Mayls 1337/1921,s. 22. "Halil Fikret'e "ithaflyla);~iirin biitOniinii buraya almayl uygun buluyoruz: "Finiz-l zirve-i Sinii-Yl kahra yiikselerek/
-",B::,.;.KI=rz,:::I""og""I""u:'-'A.."h...m,.,e::,:.t.."H""8:<:.sim=-
-260-"Firaz-l zirve-i Sina-Yl kahra yiileselerek Oradan,
Oradan di4mek, olmek istiyorum Cevf-i ye's-a~ina-Ylhiisrana... " mlSralarml iki kez aynen, bir kez de,
"Firaz-l zirve-i Sina-Yl kahra yiileselerek Oradan,
Savt-l iimfd-i kalbi dinlemeden Cevf-i hiisranadii~mekistiyorum "
~eklinde ifade ederken melal denenrubi hal tespitedilmi~ olmaktadrr. Zaten
~iirin par~alarml anlamh bir bUtIln i~inde bir1e~tiren rub (tema) -ki buruhbir~ok
~iirininortak yamdlr.- da melil1 kavramldrr.
Romantizimde , psikanalizde annenin 51t!mii, hayal, tabiat ve hatrraya slgmrna arzusu basamak basamak yiikselme istegi ve davram~ldrr. Bunlarm vardlgl u~ noktada ~lflbir 5znelsellik, sezgiye al;Ik olma ve melal duygusu vardrr. $air, amlarml duyurnsamalarml dunnadan kaYlp giden varhgm i~inde olup bitenleri algIlaylp gozlemlemeye hazlrdrr. Kendi degerini ve kendi amlarml kendisi yaratacak bunun il;in de kendiniba~kalarmdanfarkh hissedecek; sevgiliye al;Ilmak, vuslatlya~amak varken:
"Kart1m abakl~tan, a dudaktan,/Baktlm ana sessizce uzaktaniVurdukra bu
~km ana alesi.. " (Pardtl)14
ya da:
"Donsek mi bua~km ~afagmdan"($afakta)15
diyecektir.
Oradan,!Oradan dU~mek olmek istiyorum/ Cevf-i ye's-~ina'Yl hlisrlina.. ./I Titrek/Panltllarla yanan bir mesli·yi mezbaba-renk/ Dagl11rken 'suhiir-I urylina,lFiraz-1 zirve-i Sina-YI kabra yUkselerek1 OradaniOradandii~mekolmek istiyorum/ Cevf-i
ye's-~ina-YIhusrlina.. .11 Kanh bir gomlek/ Gibi hlira-YI ~emsi arkamdanl Ahp silrUk.leyerek,1
o
dem ki refref-i hesttye samt olur kaim/ Ve bir gliniin dem-j alayi~-i zevaIinde/ slirilklenir sulara.tIDca~u'le halinde,!IO dem ki kollar a~arcism-i na-Umide adem,! Bir derin sesle"Haydi!" der u~urum,! 10 dem,lFiraz-1 zirve-i Sina-YI kabra yUkselerek / Oradan,! Savt-I iimmid-i kalbi dinlemeden,! Cevf-i hiisranadil~mekistiyorum." ~iir'inyazimmda"AhmetH~im'in ~iirleri(Piyale ve Gol Saatleri bir arada),1933,s.28-29;Asim Bezirci, Ahmet H~im, ist.-1986,s.190 ; Ahmet Ha~im, Haz. inci Enginlin-Zeynep Kerman, ist.-1987,s.89-90" kitaplarl dikkatealmml~hr.
14Dergah, c. 1, nr, 3,16 Mayls 1337/1921, s. 36. 15Dergah, c. I, nr. 6, 5 Temmuz 133761921, s. 83.
-!!A~.O~·'c.JT~U!.!.-'rki~·.lJya!.!t..£lA~r.!!ias~tJ~rm!!!.a!!!l~ar~I~E~n~sti~·tU~s!.\!il-",D~e~rg~is~i""S",aJ.-'Yl,-,1""3-,E"'-lr""z,,",ur,-,,u,..m,-,1,",,9~99~
-..:;.-.261-Gurur ve kinden armmaSl gerekirken de"Ezvak-l gayz u kin ile/ Mestidedir serim" ifadesi O'nda gizli bir Satanism'in varhgml gosterir.
Ha~im'deki yalmzhgm kaynagl da, a~agldak mlsralarda tespit edilebildigi
tlzere bir tilr Narsisizme olan kendini farkh hissetmkten kaynaklanlr:
"Bdlada bil ki mavi semalar durur tehi,lBir dogru varsa, verde, 0 sensin,
ye~anesen.! Her gayen olsun ufk-Igururunda muntehi"(RU~d)16
"Uzlet serd-Yl samt u gurilrumda munjerid,1 Yalmz sadd-yl kalbime
munkad u mu 'tekid,lZulmetlerin kudumunu ben~imdiisterim/ Ezvak-l gayz u kin ilel
Mestidedir serim; Hunumda zehr-i nur-i gurub etmi$ inhilal,/ Mezceylemi$ zalamml yeldama injial. "(~imdi)17
Aynca Eliot"~iirin veEle~trinin i~levi"( the Use of Poertry and the Use of Criticizm,1933) adh eserinde bu duygunun romantik ~iirin bir ozelligi oldugUDu tespit eder:
"Yalmzllk romantik $iirin slk slk ifade ettigi bir konudur. Aym konu, "blues"
denilen9agda~lirikte de ''yalmzhk duygusu olarak ifadesini bulmaktadlr." (132)
B. AhmetHa~im'in ~iirIerinde Ana izIek Arketip MitIerdir18
Sembolist irnge tiretirninde mitolojik simgeler onemli bir yer tutarlar. EdebiyatI olu~turan en onemli unsurlardan biri olan arketip mitleri, semboller halinde Ahmet Ha~im ~iirlerinde sIkya kullanlp; bunlarl eserlerinin ana izlegi yaparak ~iirlerine zengin anlamlar kazandlrmakla kalmaYlp,ki~isel deneyirnini de bOylece evrenselle~tirmi~tir. Yani bir bakuna kendi mitlerini de olu~turrnu~tur.
Yalmz ~unu de belirtmek gerekir ki, Mitoloji ve ~iir arasmdaki ili~kiler tam bir denklik iyinde geryekle~mez ama, ~airler iyin her zaman zengin bir kaynak
olu~tururlar. Ha~imde bu kaynagl ihmaletmemi~tir.
Bizce Ha~irn'in ~iirlerindeki organik biltnnliik, arketip mitIeri bir metot olarak kullanmasmdan kaynaklanrr.
Ha~im'in ~iirlerinde, makalenin dar kapsamml dikkate alarak yUzeysel bir mit ara~trrmaslyapacak olursak~uomekleri verebiliriz:
SiirIerini yalmzca b~hklarlyla dikkate aldlglffilzda bunlarm merkezt bir sistem iyinde yer alan arketip mitIer srralamasl - lung ve Frazer'e gore 19- He
denkle~tigi goliiliir.
16Servet-i Fiinun, c. 38, nr. 977, II ~ubat 1325/24 ~ubat 1910,s. 230.
17Servet-i FUnun, c. 39, nr. 991, 20 Mayls 1326/ Haz. 1910, s. 38. ( ''Celal Sahir'e" ithaflyla)
18Bu noktada, Ahmet H~im'in Sen1iyi-i Nefise Mektebi'nde estetik ve mitoloji hocahgl yaptlgIfil ve kiiltiiTilniln kaynaklanm dikkate almak gerekir.
---.£8,-"KJ."",-,rzJ""o""~,""lu,",-:-,,,A~h.2!m~et~H~a~si~m:...- -
262-1. Yenidendogu~utemsil eden ~afakvebahar mitleri -dirili~miti- :~afa,kta., Seher,~eb-iNisan~iirlerinde;
2. Yaz ve evlilik mitleri: Yaz, Ogle, Ogleden Sonra, Bir Yaz Gecesi Hatrrasl, gibi pastoral nitelikli~iirlerinde;
3. Tannlarm lHiimiinti , kurban etmeyi, kahramanm yalmzhgml anlatan giine~in batl~l ve sonbahar mitleri- olti~ miti: Sonbahar, Merdiven, Bir Gllnlln Sonunuda Arzu, Hazan, Tulu'-l Kamer, Batan Aym Kenarma Satrrlar~iirlerinde;
4. Karga~anm geri geli~ini, kahramanm yenili~ini anlatan karanlIk ve kl~ mitleri: KaranlIk, Gece, Ztihre'ye, Gece Yansl, Zulmet,Kl~ ~iirlerinde.
Stymphalos goltiniin klylsmda insan etiyle beslenen birtaklm korkun9 YlrtlCl
ku~lardan soz eden Styrnphalos miti20 ile baglantlh (GolKu~larllist b~hglaltmda
verilen ~iirlerden ilki) Siyah Ku~lar'da, giiniin geceye donil~mesi -oliim miti-sirngelenmi~tir.YalmzHa~irn'in ~iirindeki ku~larinsanl degilgiine~i yemi~ler:
"Grub u him ile perverde-rUh olan ku$lari KlZd kamz#ara, yakut aba
konmu$lar/ Ufukta bir ser-i maktU 'u andzran gUne~i/ Siikut u gamla yemi~/er ve
~imdidoymu$lar. " SiyahKu~lar21
(Gol Ku~larl'mn diger ~iirlerden) "Kugular,,22, "Kugu1arm Avdeti,,23
~iirlerindeki kugular ise, kugu ku~una gevrilen zalim Kynos'a a~lk Etoliah
kahraman Phylios'u; "Yarasalar,,24 : tuhaf ve igren9 bira~km kurbanl oldugu i9in tanrllar tarafmdan yarasaya gevrilen Lesbos krah Epopeus'un klZl Nyktirnene'yi ve bunlarm konu edinildigi mitleri9agrl~tIrmaktadrr.25
Bu noktada~unuda belirtelim ki, Glli Saatleri listb~hgl He verilen " Ogle-OgIeden Sonra- Ak~am- Son Saat- Gece-Gece YarlSl- Seher ~iirleri i9in, gllniin ge9irdigi sathalarl anlatan Tithonos mitinidii~tinmekgerekir:
Eos ile Tithonos mitinde gegen, kara derili insanlar diyan Habe~istan Yunanhlar'm inancma gore "GOne~ memleketi" idi. Gllne~ ve ~afak karanalIklar i9inden 91kt1g1 i9in oradan geliyordu. Tithonos mitinde , gtinlln ge9irdigi sathalar anlatllml~trr: Glln, her sabah yeniden dogdugu i9in olUmsilzdtir ve olmezler arasma karl~ml~trr. Fakat sabahleyin tazeligi ve giizelligi ile ~afa~n ~evgisine layIk oldugu
20 Klasik Yunan Mitolojisi,~efikCan, ,s.170-487.
2lServet-i Filnun,nr. 1059, 18 eyl. 1327/1 Ekirn 1911,s. 436. 22Rlibab, nr. 26, 5 Tern. 1328/18 Tern. 1912, s.294.
23 Rlibab, nr. 73-74,26 Agustos. 1329/8 Eyl. 1913,s.399 ("Gtil Saatleri"b~hgl altmda) 24RUbilb, nr.73-74, 26 Agustos. 1329/s Eyl. 1913,s. 399"Gtil saatleri" ballgl altmda) 25 Bu konuda dahageni~bilgi iCin bkz ilgili rnaddeler: ~efikCan, Klasik Yunan Mitolojisi,
1nkilap Kitabevi, ,3.bsk. Ist-1994; KliClik Yunan Mitolojisi, Eckart Peterich,<;ev. Yakup Baydur, Maarif Basmevi, Ank-1959.
----!:!A"-.!.iJ~·•....!Tc!!li!!..!rki~·yI.!au.t.!!A~ra~s!!!tl!!..!rm~a!!!I.lI.iaru.I.,;l;E~ns~ti£:.·til!;!i·s!.!!I1~D~eo!Jrg~is~i-"S""a~Ylwl,""3,--,E""rz,-"",,ur!..l'u!!!m.!..ol!.<9~9.>!...9
-::.-.263-halde ,ak~arnfistli ihtiyarlar, zaylfdU~er,nurunu kaybeder. ~afagmgonUl verdigi Orion da deniz tannsmm ogludur.26
Bu durumda AhmetHa~im'in ~afagl, giine~i,aYI, denizi konu edindigi~iirleri de Latinlerin Aurora dedikleri Eos(~afak tannc;asl), Selene (ay) Helios (giine~) mitleri c;evresinde degerlendirilebilir.
Bizce, AhmetHa~im'in bir ankamI~ - saz- olma istegi de Pan'dan kac;arken mnak perileri Naidesler tarafmdankaml~ac;evrilen Synnks ve miti27 - soylenceye gore Pan bukaIlll~tanSynnks fllitlinU-kavalml-yapml~tlr.- ile baglantlhdrr.
DeniIebiIir ki, eri~jlebilecek gerc;eklige en yetkin yakla~lm olan insanm en gUC;Iii ic;gUdUleri tarafmdanyarahlml~dUnyanm eskiligi ilee~itlenebilecek evrenseI mitIereHa~imde giz yilldiloIu~Iarl sebebiyleba~vurmu~;yukanda srralanan arketip mitIerle birlikte,ozeIIikle Sfenks , ikaros, Minotauros simgelerine iIgi duymu~; onlardan esinler alml~tlr. Bu baglarnda Ba~lm ve Olmek ~iirlerindeki ikaros ve Minotauros mitIerinin oneminidU~iinmekgerekir.
"Olmek"~iirindeki c;ok yiiksekten dii~ii~ imgesi ikaros mitosunu
c;agn~trrrrken;AhmetHa~im,birbiriyle baglanhh Minotauros iIe ikaros mitlerindeki bu iki mitsel varhkla kendisini adeta6zde~ kI1ml~trr.
C. GoniiIIii ikaros AbmetHa~im
VarlIktan zamandan kac;arak Sina Dagl'na sigman Musa gibi A.Ha~imde: "TitreklPanltllarla yanan bir mesd-yl mezhaha- renkJ Dagllzrken suhur-l iirydna/Firiiz-l zirve-i Sind-Yl kahra yiikselerek"
soma da oradan
"Cevf-i ye 's- d#nd-Yl hiisrdna... "
dt1~iip olmek isterken , oIumu ve kendi yalmzhgml imleyengiine~in batl~l esnasmdaki istegi ile gonUIIU bir ikaros imgesi c;izer. (6Iilm miti). BilinC;li oIarak yUkselip somadU~erekoImek istegi kollektif bilinC; yoluyla uc;ma ozIemini (ikaros Miti)ta~rrken bir kez uc;up sonra da dil~il~Un b~ dondiiriicii hlzml ve deh~etini ya~arnak soz konusudur; yUkseIme # dU~me, ikaros ya da Labyrinthos kompleksinden kaynaklanrr. YUkseli~, yiiceli~, dii~iince yoluyla meUiIi ~IP ideale kaC;l~trr. <;Ikl~-ini~ikilemi ~iirinbiitliniindekar~ltkavramlarl kullanarak"kar~ltlarm birligi"i denen diyalektik bir yapmm varhgml da aC;lga c;Ikarmaktadlr. Ha~im, her ne kadar hUzniin "zirve-i Sinii"sml ya~amak istese de, acmm dorugunda acmm hazzml ya~arnak: Sina Dagmda Tann ile, l~Ikla, sonsuzIukla bulu~ma, mellilden kurtulma durumudur.
26age. s.246-249. 27age.,So82.
----"B::.._KI=r...Zl"'oi!""I....u:'-'A~h::"m,.,e...t~H"'a"'si..,m'--
...;.264-Ytikseli~ten sonra uyuruma dii~ii~ kaymllmaz olandlr. Ama bu eylem
Ha~im'in istemi dl~l degil istegi dahilindedir. 0, slrtmda kanh glSmlegi ile isa'yl yagn~tlran bir imge olu~turup; lSliimiin karanlIk bo~luguna ayllmaYl arzularken, "gUn" e hayat-dirili~-, "gUnun $atafatla sona ermesi" ne de lSIiim (yok olu~) anIamml yiikleyerek melali~makiyin denedigi biitiin yol ve yarelerden sonra lSImek de kararkllml~trr:
"Kanb bir gomlek/Gibi hara-Yl $emsi arkamdanlAhp surukleyerek,/0 dem ki
refref-i hestfye samt olur kaim/ Ve bir gunun dem-i alliyi$- i zevalindel Suruklenir
sular afaka $u'le halinde/O dem ki kollar ar;ar cism -i naumide adem/bir derin
sesle"Haydi! "der ur;urum, "
D. insan Eti Yiyen Canavar veBa~lm ~iiri
Ha~im'in ya~adlgl, kendi deneyiminden yola yIkarak daha onceki mlsralarda tespit ettigimiz "yalmz insanm", "farkh insanm", "dogru insanm" iyindeki dinmek bilmeyen yatl~manm ylSnlendirdigi her insada gorUlen cift benlikli ki~inin tragedyasldrr.
Bu sonsuzyatl~ma Ba~lffi ~iirininyaplsml da belirlemi~tir.28.
Suysuz beden:5ba~(ifrit) yatl~maSl, "kar~ltlarm bireyi" denilen diyalektik bir yapmm varhgml da aylga yIkarmaktadtr. Ben diyen ki~inin, benzetmeler, mecazlar ve simgeler olrnadan anlattlamayan ruhsal durumuylaBa~lffi ~iiri uyu~ur.
Siirinin 4. mtsramdaki "Omr-i ehrama muddil bir Y~,,29 ifadesiyle, Baudelaire'nin," Bin yll Ya$aml$CaSma daha da r;ok amm var. "30 mlsral anlam baklffimdan birbirine yakm; "ehram" egretilrnesiyle amlan~airin ba~ma , dolaylSlyla beynine -benine- ehramlardan bu yana ya~aml~casma antlarl yogahp ii~ii~iiyor.. Ehram sozcilgQ~iirde Sfenksdii~iincesini de haztrlamaktadrr. Sfenks'in muhtevasmt ol~turan Sir, yalmzlIk, bilyilk korku, yokmii~liik ozellikleri aym zamanda Ahmet H~im'i de tanlrnlar. Amlarm ve zamanm bunalttSlnI yogun bir biyimde vererek
28 Hayat mec.,nr.20,14 Nisan 1927,s.385.("Yakup Kadri'ye" ithaflyla. Piyale'in ilk baskismda (1926) yoktur"Bihaber govdemegelmi~ konmu~,//Mtlteheyyi!j:, mUtekallis bir ba~;/Aymr sanki bu b~tan etimi/6mr-i ehrama muadil bir y~!/!Orkerim kendi hayaliitlmdan/Sanki kandlr~akaglmdanaklyor... /Bir kllil !j:ehredeiite~gozler/Bana gUya ki i!j:imdan baklyor!l/Bu cehennemde yeti~mi~ kafayaIKanh bir lokmadu ancak mihenim./Ah Yiiriibbi nasI! birle~i/Bu !j:etin b~la bu sU!j:suz bedenim?//Di~i, tlmaklan
ge!j:mi~etime,/Govdem tistiinde duran ifritin.../Bir kU!j:Uk liihza-i iirama fediiIBtitiinalayi~i
nam ti SlYtin!"
Makalemizde adl ge!j:en ~iirler i!j:in dipnotlarmda verdigimiz yaym kaynaklarma dair bilgiler, " AbmetH~im,Haz. lnci Engintin-Zeynep Kerman"kitabmdan ahnml~tlr. 29 Bu pramitlerin-Fravun mezarlarmm- yapl!l~1 zarnanlmlzdan yakl~lk 4750 yil kadar
oncedir.
30"J'ai plus de souvenir que si J'avais millieans" Sait Maden, Baudelaire, Kllttiltik C;:i!j:ekIeri,C;:ekirdek Yay. ist- 1996, s. 144.
-aA"-.!.U.!..o.'~T..!!oUr!.!ki~·yU!a~tA~r!.l!a~stIO!!r..!!m!.!!a!!!laC!.!n,-!Ei!.!!n~st:!!itn....8",ii,-"D",e.!..lOO..,·s,,-i-"S",-aYul'-!1>!...3-""'E....rz""u!.!.ru...,m"""""'19~9~9
-=-265-spleen'i anlatlr; adeta spleen'den dolaYI H~im, bir granite, bir Sfensk'e
donti~mesindensoz eder.
0, ~iir'in 1.dortltigtinde: "Omrii ehrama muadil biry~" mlsral ile,~iirde agrrhkb olarak verilmek istenen~eyinoZUnti anlatrr. Ehramlarm in~ayagl ile hal arasmdaki zaman mesafesi, dile getirilemeyen. anlatI1amayan ne kadar ~ey varsa okuyucunun imgeleminde yeniden yaratmasma fusat verecek biyimde dtl~leme
utkunu da ayar. Hayattan zevk almamanm bunalbcl duygusu zamanm
geni~lemesine, A. Ha~im'in"ehrama muadil bir y~' tan soz etmesine sebep olmu~tur. Zamanl geni~letilmesi melfili, hfiznti artmrken; H~im'in imgeleri, d~l1nenve hisseden insanm yektigi yileyle baglar kurar.
"Ah bu r;etin ba~la bu sur;suz beden" mlsral yine H~im ile birlikte
okuyucuyu dad~tinmeye dli~lemeyezorlar. Gayeb~a kar~lhkolarak"~agIlaYlcl, korkutucu, 11rktit11cli kahredici du~man" anlamlarlyla kullanIlan "duran ifrit" ve
"cehennemdeyeti~mi~kafa" ile kar~ll~trrmayapmak;
"Di~i tlrnaklarz ger;mi~ etimel Govdem ustunde duran ifritin." ya da "Su
cehennemdeyeti~mi~kafaya/Kanlz lokmadzr ancak mihenim"
mlsralarl ile de insan vtlcutlu, hayvanba~h insan eti yiyen canavar imgesi
olu~turarakMinos'un Bogasl Minotauros'udU~iindiirmektedir.Bu imgeninyagrl~ImI
da ikaros miti olmaktadrr. H~im'inbilinyaltl adeta Labyrinthos: karanlIk, karma~Ik ve gizemli, iyinde bir ifrit barmdlran lirktit11cU bir simge. SIkmtl labirentindeki ikarosHa~im'inkendisidir.
Ha~im'in bu "milteheyyir;, mutekallis ba~l " cehennemde yeti~mi~ ifritten
daha az korkuny, aCImaslZ, peri~an degildir. Burada iy dlinyanm olumsuzlanmasl sozkonusudur. iy diinyadaki Gaston Bacheleard'in " kavgall benlik" ( l'intimite guerellee) adml verdigi bu kaos, gecmi~teki hayatm aCI , tatIlI, ama yogunlukla aCI anI1armm bir kaosudur. Cehennemde yeti~mi~ b~ imgesi aCI ~ekmi~ anlammdan once glinahkar mhu barmdrran kullanrrmyla, cezalandmlml~, cezasml yekmi~ anlamma gelmektedir ki, bu durum herhalilkarda slkmtI ile ilgilidir. Bu peri~an, zavalh glinahkar beyin yaplsl geregi srrlarla da doludur. HrristiyanlIkta" Bliyilk GUnahlar" diye bilinen yedi temel gtinah canavanndan en olumsuzu sIkmtIdlr. insan eti yiyen Minotauros (sIkmtI), bu eylemini stlrdtlrecektir;
"Di~itlrnaklarzger;mi~etimel Govdem iistiinde duran ifritin. "
Son dortlUkte daha once liy dBrtltlkte anlatIlmak istenen ~eyin adl konur: H~im'inbeyni bir ifrittir. Bedeninya~lylabeyniny~l denkle~memektedir. Birinci dortlUkte birkarl~l~trrma yapllml~trr:
"Bi-haber govdemegelmi~ konmu~1Milteheyyir;, miltekallis birb~;1Aymr
sanki buba~tan etimi/Omr-i ehrama muddil birya~! "
~B:..!.Kt~rz!<!,lo""l!....lu....i-",A,.,h...,m~et!.o!H""a~si!!.!m,---
--,,-266-ya~(+)
_"y~amlanlar"
4.mlsra omr-li ehrama muadil
bedenle beyninya~l ya~ananlaraylsmdankar~I!a~tlTlltm~tIT. Ve:
Et(beden, govde) b~(beyin)
<
deneyimsiz, saf, dingin y~ananlar
baglantI ve kar~lthklar kurulabilir. 3. ve 4. mlsralardaki baglantI ise
a~agldakigibidir:
3. dortl1lk 1. m. kafa(
+)
_ _ _ _ _ _ "beyin- Sarin'in ben'i-" _
4. dort11lk 2.m. ifrit(-)
3 ve 4. dortli1kler kafa, ifrit egretilmesiyle amlan Sair'in acmacak beni, nasI! kanasusaml~, vah~i,katil bir ruhu barmdlTlyorsa,~iirin ilk dortlUgtinde ifade edilen - Yung'un, kollektif biliny gorti~ti dikkate almdlgmda- hatlralar da ta piramitler doneminden bu yana yogahp beynine ti~ii~iiyor.
l.dort.4.m.(+)~airinbeni <
-ehramlara muadily~(-)
2.dort.miitebeyyiY,mUtekallisba~, ifrit(-) cehennemdeyeti~mi~kafa(+)
( Sairin beyni, ben'i)
1. dort11lk 4.mlsradaki ~airin beni ile(ya~l) , yekilen IztITaplarla hem anlam bern de yapl bakmllndan ifritbulu~uyor. '
Sairin basta beyni SIT ~ldlgmdan cehennemde yeti~mi~ kafa egTetilmesiyle anllmasmdan sonra yeni bir egTetilme bu hastahkh duruma yeni bir ad koyar:"di~i
tlrnaklan... ifrit" mUteheyyir;, miitekallis bir ba~, cehennemdeyeti.~mi~ kafa" ifrit (katil) derken... beynini saran, sIkI~tITan cendere giderek daralmaktadIT. Bu H~imi'in kendi kendisini yok eden iyindeki katildir. SlkmtIh canavar(spleen),
Ha~im'inbeynidir, H~imde bir kurbandIT.
Hayatl, mizacI san'atlyla uyu~an Ahmet Ha~im, ~iirlerinde kendini hiybir zaman unutmayan, kendine yonelik bir ~air bilinci sergilerken; kendinden ve toplumdan koparak ; kendi bilincindeki yogun yalmzhglya~ar. Kendini birba~kasl olarak gori1r ya da gormek ister. Kendisinin yarattIw bu varolu~sal dualite(ben/ ba~kasl,kurban/ cellat) kendini tanlTlllamaktadIT.
--<::A"".O"'.'-'T""u...rki",·""'ya...t""A...r"'as""u...rm=al""a""'rl...E""'o""sti""·t""iis""'il:..:D""'e""rg"'i""si--'S"'a...Y1.:....1....3:....=E""'rz..=u"-'ru....m'"--""19'-<9"'-9
-.267-SODUl;ta Ba/11m /1iiri, bedenle rub arasmdaki lj:atl~manm do~du~ bir tepki, sanatsal dfizeyde bir sUblimasyon olarak algllanabilir. Ha~im'in yasadlgl, kendi deneyiminden vola cIkarak "yalrnz insanm", "farkh insanm", "doW insanm" icindeki dinmek bilmeven catlsmanm vl>nlendirdilH cift benlikli kisinin tragedyasldrr.
Ahmet Ha~im'insanattaki tavn, O'nun ~iiri bir tiir nevrozun dl~a vurumu olarak gordfigtinO ve bunun sorurnlulugunu da~ldlgmlg5stermektedir. Bu yiizden
A.Ha~im'in ~iirinidegerlendirirken kendisi ve dOnyaylalgl1aYl~bilj:imi ve bunlardan
lj:Ikan sonulj:larm eserineyanSlYl~1SQZ konusudur. Klsaca O'nun eserine yaklasrrken bir imgeler dizisinin arastmlmasl gerekir ki bu da ancak siirindeki sahsi ve ortak mitlerden olusan derin vaprnm irdelenmesivle miimkUndOr.
