__
i
-r, ,
D ünyaya yön ueren qüç
i. I Ilı ( I I ) 1 4 M f l i f
PETROL
1859 yılında Am erika'da petrol kuyusu açıp...
İlk zengin petrol yatağını bulan
iki maceracı, dünyada yeni bir
çağı başlattıklarından habersizdiler
Amerika'da 1859 yıllarında dindar halkın
çoğu, petrol arayanların toprağı insanların
ihtiyaçları için delmekle, Tanrı'nın
düzenine karşı geldiklerine inanıyorlardı
Bir kısım halk ise, petrolün cehennem
ateşinde şeytanın kullandığı yakıt
olduğunu, petrol arayıcılarının şeytanın
yakıtını çaldıklarını ileri sürüyordu
Petrol çağı 29 ağus - tos 1859'da başladı. P a
zar olan o günün saba - hi Edwin Laurence D ra ke her zamanki gibi Pen nsylvania eyaletinin T i tusville şehrindeki A - merikan otelinden çıkıp keyifsiz keyifsiz yakın - dald sondaj kulesine doğ ru yöneldi. Oraya var - dığında beklenmedik bir olayla karşılaştı: Tah -talardan yapılmış uydur ma sondaj kulesinin ta - banından köpüklü, koyu yeşil bir sıvı sızıyordu.
Gece gündüz bütün yaz boyunca Drake ve yar - dım cısı B illy Smith, bu harla çalışan b ir son - daş aletiyle kaya tabaka larını delerek petrol a - ram ışlar ama bulamamış la rd ı. 28 ağustos cumar tesi günü sondaj aleti 21 m etre derinliğe ulaştığı halde hala b ir damla bile petrol görünmediği için ild maceracı umutlarını
y itirerek T itu sville'deki otellerine dönm üşlerdi.. E rtesi gün yani pa zar sabahı bu işten vaz - geçmeye petrol arama y ı bırakmaya karar ver - m işlerdi.B u sırada ne Drake,ne de Smith cu martesi günü yaptıkla r ı sondajla yıllarca dün yanın m zengin petrol rezervin i buldıklarının- farkında değillerdi.
600
dolarlık kazanç
A lelacele getirtilen , bir pompa o zamanlar düşünülemeyecek bir mik tar olan günde 5000 lit - r e petrol çıkarmaya baş ladı. Bu o zamanki rayi - ce göre günlük 600 dolar kazanç demekti.
Altına hücum devrin de Kaliforniya'ya hal
kın koşuşması gibi, Pennsylvania’ nın pet - ro l yataklarına bir hü cum başladı.Göz açıp ka payıncaya kadar yüzler ce petrol a rayıcısı,sp e - külatör T itu sville 'e do - luştu. Bunlar Albay la - kabıyle anılan Drake gibi yen i,sıvı altın .sayesin-., de zengin olmak istiyor - la rd ı.
Okula gitmemişti
Drake bir maceracıy dı, hiçbir zaman okula gitm em işti.Ç eşitli mes lekler denemiş, kendi - ne Albay dedirttiği hal de askerlik yapmamıştı. Ömründe üstüne giydi ği tek üniforma bir tren kondüktörünün üniforma- siydi.
Demiryo 11 arındaki i - şini romatizmasının i - zin verm em esi yüzünden bırakınca genç New York* lu avukat Georg Bis - sel ile tanışm ıştı. B is- sel,1854 yılında petrol - le ilgilenm eye başlamış t ı. Daha önce Dartmouth' daki eski kolejinin profe sö rleri ona petrolün g ö l le r ve ırmaklar Uzerin-t de ince bir tabaka ha linde görüldüğünü söyle m işlerdi . Titusvill e ya kınlarındaki Oil Creek ır mağında da durum böy - leydi.Bu ırmakta da za
"Albay" Drake ve ilk sondaj kulesi....
1859 yılında Amerika'nın Pennsylvania eyaletinde zengin bir petrol yatağı bulan "Albay" lakabıyla tanınan Drake (Sağdaönde) ilk sondaj kulesinin önünde görülüyor
man zaman mavi bir pet rol tabakası görülüyordu. P ro fes ö rleri B issel'e petrolün lambalar için çok iyi b ir yakıt oldu - ğunu da anlaşmışlardı.
B issel’ e anlatılanla - rın içinde,petrolün kö mürden elde edilen kero- sinden daha parlar bir alevle yandığı o zaman la r gitgide azalan bal mumu ve balina yağı g i bi lamba yakıtlarının y e rin i alacağı da bulunuyor du.
Kendi kurduğu Sene- ca Oil Company adlı ş ir ketin yardım ıyle Bissel petrole rastlanan Oil Creek yakınlarında bir çiftlik satın aldı. Sonra gençliğinde kuyuculuk da yapmış olan Drake 'i bu arazide petrol ara - makla görevlendirdi.
Hastalıkların
tedavisinde
Ne Drake,ne de B is sel Titusvill e'deki pet - ro l yatağı ile nasıl bir devrim başlattıklarının , farkında değillerdi. O
zamana kadar m ily on - larca yılönce dünyanın, toprak tabakalarının de - rinliklerin e itilen çok e s ki çağlarda yaşamış bit kilerin sıvı biçimde ar - tık la rı olan petrol, A m e
rika'da özellik le roma - tizm a, kanser ve göğüs hastalıklarının tedavisin de kullanılmaktaydı.
Daha sonraları an
-laşılacağı ü zere, Titus - v ille 'd e bulunan petrol damarı bütün Batı Pen nsylvania, New York,Ba tı Virginia ve Ohio eya - 1 eti erine kadar uzanmak taydı.
Halkın korkusu
Ama başlangıçta T i tusvill e'de korku hüküm
sürüyordu. Dindar hal kın çoğu,petrol arayan - ların toprağı insanların ihtiyaçları için delmekle Tanrının düzenine kar şı geldiğine inanıyorlar - dı. Başkaları is e , p e t rolün cehennem ateşin de şeytanın kullandığı yakıt olduğunu ile r i sü
rerek , şeytanın petrolünü: çaldıkları için insanlar dan öcünü alacağını söy - lemekte,sondajların dur- durulmasmı istem elctey - d ile r. Hatta yörenin rahi bi Başkan Abraham Lin - coln'den sondaj ların dur - durulmasını ve yasaklan masını resmen istedi.
Ama petrol zafer yo - lunun henüz başlangıcın - daydı.Otto ve Diesel mo torlarının bulunması, y e ni türbinli gemi motor - larının g eliştirilm esi ma kine çağının başlangıcını işaret ediyor .petrol ve onun bütün yan ürünleri - ne olan ihtiyacı artırıyor du.
Petrol uğruna
savas
iPetrol sarhoşluğu in sanlar m içini bürümüş
-tü.Gitgide yeni yeni en düstri kolları doğuyor, petrol insanları zengin yada yoksul yapıyordu.. . Petrol uğruna savaşlar , çıkıyor en fazla petrolü olanlar bu savaşları ka zanıyorlardı.
Amerika'nın 1. Dünya Savaşındaki Devlet Baş - kanı Woodrow Wilson savaş patlak verm e - den önce şöyle kehanette bulunuyordu: "B ir m il - letin söz sahibi olm a
sı, petrol hâzinelerinin , zenginliğine bağlıdır, " ve 1918 'de Fransa'nın sa vaş Bakanı Georges C le menceau .Washingtona şu telgrafı çekiyordu:" Bi - zim için birdamla pet rolün değeri bir damla ka na b ed eld ir."
A z sonra savaş bitin ce İngiliz D ışişleri Ba - ram Lord Curzon şöy-- le konuşuyordu: "Mütte
-fik ler bir petrol dalga - sinin sırtında galibiyete doğru yüzm üşlerdir."
İkinci Dünya Savaşı ' ndan sonra ise A m eri kalı Am iral Chester W il liam Nimitz şu açıkla mayı yapıyordu: "Başa - rım ızı petrole, gülle - le r e ve fasulyaya borç - lu yu z,"_________________
YARIN:
Kredi sağlamak için bankerlerin önünde diz çökmekten, R o o kefeller'in pantolo - nunun dizleri çıkmıştı
j
|
Dünyaya yon ueren güç
i
PETROL
Dünyanın ilk petrol milyarderi olan
0
Rockefeller'in kredi için bankerlerin önünde
diz çökmekten pantolonunun dizleri çıkmıştı
Birçok karanlık işlere adı karışan Rockefeller işsiz güçsüzün
biriydi. Bu adam tarihin ilk petrol milyarderi ve Standard Oil
Company'nin kurucusu John D.Rockefeller'in babasıydı
Dünyanın ilk petrol milyarderi
Dünya tarihinin ilk petrol milyarderi olarak kaydet - tiği Rockefeller.mazisi karanlık bir adamdı.
Petrolün b ir de silah olabileceği ve birçok baş ka amaçlar için kullanı - labil eceği tabii ki çok y e ni bir gerçek değildi .Mo dern petrol endüstrisi or taya çıkmadan binlerce y ıl önce de insanlar pet - rolden yararlanmaktay dıla r. Hemen hemen bütün kültürlerde bu yapışkan hammaddenin iz le r i gö - rülebilir.İsa'dan ortala - ma 1000 yıl kadar önce Ç inliler düşmanlarına m ancınıkla"Yıldırım a ra b aları" adı verilen, için de yanan ham petrol bu lunan kazanlar fırla tırla r dı.
Yunan tarih çisi He- rodot, Babil’in kuruluşun da asfalt kullanıldığını b ild irir.E sk i Roma’ da caddeler petrol ışığında aydmlanırdı. Gecele - yin sirklerde oyunlar ise yine petrol emdirilmiş meşalelerin ışığında dü zenlenirdi.
Roma'nın Kuzey Af rika'da Vandallar'a karşı savaşlarında lejyon as k erleri yaban domuzları nı zifte buladıktan sonra hayvanları ateşe v e r ir ve onları canlı m eşaleler ha linde düşman safları - na yollarlardı.
Barutun bulunmasın - dan sonra petrol silah olarak değerini kaybetti . Yüzyıllar boyunca bu ham madde adeta unutuldu.
Bu nedeni e 164 Oyalın da İspanyol Alvara A lon - so Barba, Peru'da zengin bir petrol yatağına rastla dığı halde, bu buluşu y a kın zamanlara kadar kim se tarafından önemsen - m edi. Zira kimse bu ya pışkan ve pis kokulu sı - vıy ı değerlendirmeyi akıl edem em işti.
Mucize ilâç: Petrol
Aşağı yukarı aynı za manlarda, 17. yüzyılda Seneca kabilesinden K ı zıld e rilile r bir Fransız m isyoneri olan rahip Jo - seph de la Roche D 'A lil - on'u Pennsylvania ' nın batısında iç i,"K a r a bir su" ile dolu bir su b iri - ldntisine götürdüler. R a hip bunu ilâç olarak kul - landı. Petrolün mucize i - laç olarak kullanılma dö nemi başlamıştı.
19.yüzyılın ortaları - na kadar Am erika'yı bir uçtan bir uca dolaşan ve petrolden koca karı ilâç - la n yapıp satanlar içinde "Kanser Uzmanı D r. W il liam A .Rockefeller"adın- da b iri de bulunuyordu . . Kendini doktor olarak ta
nıttığı halde Rockefeller hiç bir zaman doktor un vanım kazanmamış vedo- layisıyle hiç bir zaman b ir kanserliyi iyi edeme m işti.
Petrol'den gelen
büyük servet
Rockef eli er iş si z güç - süzün biriydi.Birçok ka- • ranlık iş le re adı k a r ış - m ıştı.B ir keresinde Mo- ravia'da bir kızı k irle tti ğ i gerekçesiyle dava e - dilm lş ama hüküm giy - m em işti.
Bu adam tarihin ilk petrol m ilyarderi ve Stan dard Oil Company'nin ku rucusu John D.Rockefel - le r'in babasıvdı.
John D. Rockefeller' 1839 yılında New York yakınlarında dünyaya g e l m iş ti.18 yaşındayken İ n giltere'den göç eden Mau r ic e Clark adlı bir genç - le Ohio eyaletinin d e v e - land şehrinde küçük bir aktar dükkânı açm ıştı . Müşterilerine sattığı mal la r içinde sebze, mum, kumaş ve balıkyağı ya - nında Drake'nin buluşun - dan beri gitgide daha fa z la aranan,lambada kul - lanılan gazyağı da v a r d ı.
John D. Rockefeller , gençliğinde on gün sürey le topraktan patates sök müş, bu işten üç buçuk do lar kazanmıştı. "Bu andan
itibaren" diyordu Rocke - fe ll er,'H e r kuruşu b irik tird im . Çünkü yaptığım hesaba göre 50 dolar yüz de yedi fa izle işletildiği takdirde yıld a , on gün e -
ziyetle çalıştığım zaman
kazandığım para kadar g e lir g etirece k ti."
Bir süre sonra genç işadamının b irik tirece ği dolarlardan yana pek sıkıntısı kalm am ıştı.Pat- lak veren iç savaş C le veland ve halkını gerçek bir ekonomik bolluğa ka vuşturmuştu.
Kısa süre sonra Roc kefeller ve Clark4000do la rı bir araya getirdiler,
bu parayla da bir petrol rafinerisine ortak oldu - lar.D em iryoluyla Penns - ylvania'nın petrol yatak - 1 arına doğrudan doğru ya bağlanan Cleveland o zamanlar Am erika' nın petrol işlem e merkeziydi Burada gazyağı tahta fı - çılara doldurur ülkenin her yanına,hatta ta uzak Avrupa'ya kadar yollanır dı.
Gelişen bir sanayi
Clark ve Rockefeller in ortak oldukları m iite- vazi rafineri Samuel And rews adlı b ir İngiliz ta rafından kurulmuştu.And- rews bir ton ham petrol - den,başka rafinerilerden daha fazla gazyağı elde etmek için bir sistem g e liştirm işti .C lark ve Roc - kefeli er'in yardım ıyle da - ha 1865 yılında küçük bir çiftlik binasında kurulan petrol damıtma atelyesin- den Cleveland'ın en bü - yük rafinerisi meyda - na gelm işti.
İş hayatının şımart - maya başladığı ilk orta - ğ ı Clark'ın tersine R o c kefeller bubaşarıyle y e - tinmiyordu.Clark'ın s e r mayedeki hissesini ödedi
ve yatırım larıyleyen i r a fin eriler kurabileceği y e ni sermayedarlar arama ya başladı.
Rockefeller ve
rekabet anlayışı
Çağının çoğu kapita lis tle ri gibi Rockefeller' in de rekabet konusunda değişik bir tutumu vardı. Devrin inancına göre s e r best piyasa ancak en güç lü olana yarardı. Zira ancak en güçlü olan arz ve talebi tespit edebilir , ayarlayabilirdi. Ama en güçlü olmak için daha zayıflar rekabetle iflas ettirilm eli yada tutulma lıyd ı.
Böyle bir politikaya la serbest piyasanın hü - kümsüz kalması bir iş kazası değil,eski tekel ci görüşün savunucuları tarafından açıkça b e lirti len hedefti.Ama iç le - rinden birinin tekelini ku rabilm esi için önce g ö - züpek olmaya,sonra da paraya ihtiyacı vardı.
İş hayatında gözü - peklik, Rockefeller in dik kati çeken özellik lerin den b ir iy d i.Baptist m ez hebinden olan sofu Roc kefeller parayı da Cle - veland'daki cemaatinin i - çinde bulunan bankerler den sağladı. Daha sonra anlattığına bakılırsa,Roc kefeller' in^redi sağla - mak için bankerlerin ö - niinde diz çökmekten"Pan talonunun d izleri çık
m ış tı."
Demiryolcuların teklifi
Andrews ve Henry M .F alger adlı bir zahi re tüccarıyle birlikte Roc kefeller
10
ocak1870
ta - rihinde Cleveland'da bir amonim şirket kurdu .Şir ketin açıklanan hedefi mümkün olduğu kadar faz la rakip firm ayı satın a - larak kuruluşa katmaktı. İlk başkam John D. Roc - kefeller olan firm a Stan - dard Oil Company adını aldı.Ü rettiği mallar ileri de "E sso" adı altında, (Şirketin adının baş harf le r i olan S.ve O'dan tü retilm iş bir isim ) piya saya sürülecekti.Amerikan petrol en - düstrisinde büyük bir çö küş çağıydı.İç savaş s ı rasındaki ekonomik pat - lamadan sonra
1965
y ı lındaki barış anlaşması - nın ardından petrol fi - yatları sürekli düşüyordu R afineriler birbiri ar - dmdan faaliyetlerini dur duruyorlardı.1871
yılın da bile R o ck e fe ller,"Ü l kenin petrol rafin erile - rinden üçte ikisinin za rarına çalıştığını" söy - lüyordu.Rockefeller iflas eden şirketlere ucuza el koy madan önce Vanderbilt, Drews ve Scott adında Uç kişi, ülkenin en büyük r a finerisinin başkanı ola - rak Rockefeller'e çekici bir teklifte bulundular.Bu kişiler Amerika'nın en bü yük demiryolu şirketleri olan New York Central , Pennsylvania ve Erie Railways'm müdürleriy di.
r
YARIN:---Petrol ormanı 1865'lerde böyle doğdu
Pennsylvanîa 1865'lerde ilk petrol yataklarının çalıştırılmaya başladığı bölge idi . Burada petrolden arınan gazyağı, tahta fıçılar içinde Amerika'nın dört bir ya - nına^hatta Avrupa'ya bile,buradan tren yolu île gönderilirdi.
Sondaj şirketleri
Rockefeller ve ortaklarına
karşı boykota girişiyor
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta ha To ro s Arşivi
