Ülkemizde Dişhekimliği Pratiğinde Antibiyotik Kullanımının Değerlendirilmesi

(1)

Cumhuriyet Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı:2-2003

* Gazi Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi, Ağız, Diş, Çene Hastalıkları ve Cerrahisi AD ** Cumhuriyet Üniversitesi, Dişhekimliği Fakültesi, Ağız, Diş, Çene Hastalıkları ve Cerrahisi AD

ÜLKEMİZDE DİŞHEKİMLİĞİ PRATİĞİNDE ANTİBİYOTİK KULLANIMININ

DEĞERLENDİRİLMESİ

Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÖZTÜRK* Dt. Erdem KILIÇ** Dr. İlker ÖZEÇ**

ÖZET

Amaç: Türkiye’de diş hekimliği mesleğinde antibiyotik kullanımı hakkında bilgi toplamaktır. Materyal ve Metod: 2002 yılında 1200 diş hekimine elektronik posta ile 12 sorudan oluşan bir anket gönderilmiştir. Diş hekimlerinin elektronik posta adresleri diş hekimliği ile ilgili web sitelerinden elde edilmiştir. 22-69 yaşları arasında 574 diş hekimi anketimize katılmıştır. 34 anket çalışmaya dahil edilmemiştir. Anket sonuçları ki-kare testi ile değerlendirilmiştir. Bulgular: Sonuçlara göre diş hekimleri haftada 0-10 reçete yazmaktadır. Çoğunlukla reçete edilen antibiyotik grubu amoksisilindir. Hekimler genellikle reçete edilecek antibiyotik dozunu enfeksiyonun klinik görünümüne göre kendileri belirlemektedir. Diş hekimlerinin büyük bir kısmı profilaksi için amoksisilin kullandıklarını ve profilaksi ile ilgili yenilikleri takip ettiklerini belirtmişlerdir. Sonuç: Ülkemizde dişhekimleri tarafından antibiyotiklerin çoğunlukla standart dozlarda kullanılmadıkları, antibiyotik seçiminin ve kullanım süresinin ise literatüre uygun olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Antibiyotik, Türkiye, e-posta

ABSTRACT

Objective: To obtain information about the antibiotic use in dentistry in Turkey. Material and Methods: An e-mail based self-report questionnaire was sent to dentists during 2002. 574 dentists aged 22-69 years responded. E-mail adresses were obtained from web-sites about dentistry. Thirty-four questionnaires were not included in the results. The results were evaluated with the chi-square test. Results: Dentists reported writing 0-10 prescriptions per week. Primarily prescribed antibiotic was amoxicillin. Generally, dentists were writing the antibiotic dose according to the infections properties. Much of the dentists reported that they followed current prophylactic antibiotic prescribing guidelines and use amoxicillin for prophylaxis. Conclusions: In our country the antibiotics are not used in standart dosages by the dentists, but the choice of antibiotic and the duration of usage is apropriate to literature.

Key Words: Antibiotic, Turkey, e-mail

GİRİŞ

Antibiyotikler bazı mantar ve bakterilerden elde edilen, sentetik olarak da üretilebilen mikroorganizmalar üzerine öldürücü veya gelişmelerini durdurucu etkiye sahip maddelerdir. Kullanımları enfeksiyonun tedavi edilmesi, enfeksiyon periyodunun kısaltılması, enfeksiyonun anatomik boşluklara yayılımının ve sistemik bulguların ortaya çıkmasının önlenmesi açısından gereklidir.1,2

Antibiyotikler reçete edilirken göz önünde bulundurulması gereken bir çok kriter vardır. Antibiyotik tedavisi uygularken bakteriyel kültür ve antibiyogram laboratuar bilgileri en önemli kriterlerdir, fakat bu

bilgilerin elde edilmesi belirli bir süre almaktadır. Buna bağlı olarak antibiyotik tedavisi genellikle hekimin kişisel bilgisi ve deneyimi doğrultusunda ampirik olarak başlamaktadır. 6,10

Antibiyotiklere karşı mikrobiyal rezistans gelişimi önemli bir sorundur. Antibiyotiklerin aşırı dozda verilmesi, gereksiz olarak uzun süre kullanılması ve uygun olmayan antibiyotik grubunun kullanılması rezistans gelişmesine neden olan faktörlerdir. Günümüzde dişhekimlerinin antimikrobiyal rezistans gelişimine ne oranda katkıda bulunduğu tam olarak bilinmemektedir.2,7,11,12

(2)

121

Bu çalışmada ülkemizde dişhekimliği pratiğinde profilaktik ve tedavi amaçlı antibiyotik kullanımı hakkında bir değerlendirme yapılması amaçlanmıştır.

MATERYAL VE METOD

Anket, Türk Dişhekimleri Birliği’ne 17012 dişhekimi kayıtlıyken, 2002 yılı güz döneminde e-posta adreslerine sahip olduğumuz 1200 dişhekimi ile gerçekleştirilmiştir. E-posta adresleri dişhekimliği ile ilgili web sitelerinden (örn. www.dishekimi.net) elde edilmiştir. Dişhekimlerine çalışma hakkında açıklayıcı bilgi içeren bir e-posta gönderilmiştir. Anketin yer aldığı web sayfasının adresi e-posta içerisinde aktif link olarak yer almıştır. Anket; katılımcıların demografik bilgileri, antibiyotiklerin reçete edilmesi ve profilaksi uygulaması hakkında üç bölümden oluşmaktadır. Katılımcı anketi doldurduktan sonra sayfanın altında yer alan gönder düğmesine basarak, bilgilerin anket sonuçlarının toplandığı bilgisayara ulaşmasını sağlamaktadır (Şekil 1). Hangi anketi kimin doldurduğu bilinmemektedir. Anketin aynı kişi tarafından bir defadan fazla doldurularak gönderilmesinin önlenmesi amacıyla elektronik ve cookie tabanlı koruma önlemleri kullanılmıştır.

Şekil 1. Demografik bilgiler

Anket internet üzerinde ASP modu kullanılarak uygulanmıştır. Katılımı artırmak amacıyla ikinci bir elektronik posta ile meslektaşlarımıza anketimiz hatırlatılmıştır. Elde edilen bilgiler bilgisayar ortamında toplanarak SPSS 8.0 programı ve ki-kare testi kullanılarak değerlendirilmiştir.

SONUÇLAR

Anketimize 574 dişhekimi katılmıştır ve katılım oranı % 47,83 olmuştur. 538 anket değerlendirmeye alınmıştır. Şekil 2’de katılımcıların demografik bilgileri özetlenmiştir. Elde edilen bilgilere göre, katılımcıların çoğu haftada 0-10 reçete yazmaktadır (% 65,4). İlk tercih edilen antibiyotik amoksisilin (%70,3), ikinci tercih ampisilindir (%13,9). Tetrasiklin, siprofloksasin, sefalosporin ve eritromisin düşük oranlarda tercih edilmektedir. Hekimler çoğunlukla reçete edilecek antibiyotik dozunu enfeksiyonun klinik prognozuna göre kendileri belirlemektedir (%57,1). Katılımcıların % 39,6’sı antibiyotikleri ilaç firmasının önerdiği dozlarda kullanmaktadır. Anketimize katılan hekimlerin %83,3’ü antibiyotikleri ortalama 5-7 gün tavsiye etmektedir. Hekimlerin % 60,2’si profilaksi uygulaması ile ilgili yenilikleri fırsat buldukça takip ettiklerini, % 41,8’i ise bu yenilikleri düzenli olarak takip ettiklerini bildirmiştir. Katılımcıların % 45,4’ü profilaktik antibiyotik olarak amoksisilini, % 24,9’u ise penisilin V’yi tercih etmektedir.

Şekil 1. Anketin bir bölümü

Antibiyotiklerin profilaktik ve tedavi amaçlı kullanımları ile hekimlerin demografik bilgileri karşılaştırılması sonucunda, elli yaş üstü hekimlerin diğer yaş gruplarına göre, erkek hekimlerin bayanlara göre ve akademisyenlerin diğer hekimlere göre profilaksi uygulaması ile ilgili yenilikleri daha düzenli olarak takip ettikleri (p<0,05), muayenehanelerde ve üniversitelerde haftada ortalama 0-10 reçete yazılırken devlet hastanelerinde ortalama 15’den fazla reçete yazıldığı (p<0,05), üniversitelerde çalışan katılımcıların ilaç firmalarının önerdikleri dozları kullanırken,

(3)

122

muayenehane ve devlet hastanesinde çalışan katılımcıların enfeksiyonun klinik görünümüne göre antibiyotik dozunu kendilerinin belirledikleri (p<0,05) tespit edilmiştir.

TARTIŞMA

Antibiyotikler ve analjezikler dişhekimleri tarafından en çok reçete edilen ilaçlardır. Dişhekimleri antibiyotikleri oral ve dental infeksiyonların tedavisinde kullanmaktadırlar. Ülkemizde dişhekimlerinin yazabilecekleri ilaçlar konusunda bir sınırlama ve düzenleme yoktur, buna bağlı olarak tedavi genellikle kişisel tecrübe ve bilgiye bağlı olarak ampirik olarak yapılmaktadır.

Yapılan çalışmalar göstermiştir ki, günümüzde antibiyotikler büyük bir oranda kullanım kurallarına göre reçete edilmemektedir.11,12 _{Almanya’da 104 hasta}

üzerinde yapılan bir çalışmada dişhekimleri tarafından reçete edilen antibiyotiklerin % 43’ünün gereksiz olarak yazıldığı görülmüştür. İngiltere’de dişhekimleri tarafından antibiyotik kullanılarak tedavi edilen 500 hastanın değerlendirilmesi sonucunda, % 30 oranında antibiyotik kullanım endikasyonu olmamasına rağmen reçete edildiği belirlenmiştir.11_{Norveç’te yapılan bir}

çalışmada dişhekimlerinin % 22’sinin enfeksiyon bulgusu olmayan sadece diş ağrısı şikayeti bulunan hastalara antibiyotik reçete ettiği tespit edilmiştir.9

Türkiye’de 203 hasta üzerinde yapılan bir çalışmada 151 hastada antibiyotik kullanım endikasyonu olmadığı halde antibiyotik kullanıldığı görülmüştür. 152 hastadan 45’ininde doktor konsültasyonu olmadan kendisinin antibiyotik kullanmaya başladığı tespit edilmiştir.5

Antibiyotikler uygun dozda ve sürede kullanılmalıdır. Güney Avusturalya’da yapılan bir çalışmada dişhekimlerinin büyük bir çoğunluğunun düşük dozlarda uzun süre amoksisilin kullanımını tercih ettikleri görülmüştür. İngiltere’de dental enfeksiyonlar için kısa dönem tedaviler yeterli olmasına rağmen, antibiyotikleri daha uzun süre kullanmayı tercih ettikleri tespit edilmiştir. Kanada’da 505 dişhekimi arasında yapılan çalışmada hekimlerin %64’ünün antibiyotik olarak ilk tercihinin amoksisilin olduğu belirtilmiştir.2,3,4

Bu çalışmada da hekimlerin çoğunluğunun antibiyotik olarak amoksisilini tercih ettikleri belirlenmiştir. Dişhekimlerinin büyük bir kısmı antibiyotik dozunu enfeksiyonun klinik görünümüne göre kendileri belirlemekte ve ortalama 5-7 gün antibiyotik tedavisini

sürdürmektedirler. Bu veri ülkemizde antibiyotiklerin çoğunlukla standart dozlarda kullanılmadığını göstermektedir.

Profilaktik olarak antibiyotik kullanımı dişhekimliğinde sık olarak görülmektedir. Literatürde profilaktik amaçla en çok amoksisilinin tercih edildiği tespit edilmiştir.8_{Bu çalışmanın sonucu da literatür ile}

uyumlu çıkmıştır. Ülkemizde ki dişhekimlerinin profilaktik antibiyotik kullanımında yenilikleri takip etmesi, gereksiz olarak antibiyotik kullanılmasının engellenmesinde önemli bir unsurdur.

Antibiyotiklerin düşük dozda veya çok uzun süreli kullanımlarının bakteriyel rezistans oluşma riskini artırdığı tespit edilmiştir. Antibiyotikler kullanılırken; aynı zamanda enfeksiyonun sebebinin ortadan kaldırılması, cerahatin drene edilmesi ve vücut direncinin yükseltilmesi gerekir. Sadece antibiyotik kullanarak enfeksiyonun tedavi edilmeye çalışılması ve özellikle spesifik antibiyotikler yerine geniş spektrumlu antibiyotiklerin tercih edilmesi enfeksiyon kontrolünde başarısızlığa ve bakteriyal rezistans oluşmasına neden olabilmektedir.5

Dental ve oral infeksiyonların tedavisinde antibiyotikler tedaviye destek olarak düşünülmeli, hiçbir zaman tamamen cerrahi metodların yerini almamalıdır. Dişhekimliğinde antibiyotik reçete edilmesinin azaltılmasında bu konu çok önemlidir.

KAYNAKLAR

1. Abatt PV: Selective and intelligent use of antibiotics in endodontics. Aust Endod J 26(1): 30-9, 2000.

2. Epstein JB, Chong S, Le ND: A survey of antibiotic use in dentistry. J Am Dent Assoc 131(11): 1600-9, 2000.

3. Jaunay T, Sambrook P, Goss A: Antibiotic prescribing practices by South Australian general dentalpractitioners. Aust Dent J 45(3): 179-86, 2000.

4. Joscelyne M: Antibiotic prescribing. Br Dent J 189(9): 467, 2000.

5. Kandemir S, Ergul N: Grievances in cases using antibiotics due to orodental problems and assessmentof the need for antibiotics. Int Dent J 50(2): 73-7, 2000.

6. Kuriyama T, Karasawa T, Nakagawa K, Saiki Y, Yamamoto E, Nakamura S: Bacteriologic features and antimicrobial susceptibility in isolates from orofacial odontogenic infections. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Radiol Endod 90:600-8, 2000.

(4)

123

7. Pallasch TJ: Global antibiotics resistance and its impact on

the dental community. J Calif Dent Assoc 28(3): 215-33, 2000. 8. Palmer NAO, Pealing R, Ireland RS, Martin MV: A study of prophylactic antibiotic prescribing in National Health Service general dental practice in England. Br Dent J 189(1):43-6, 2000.

9. Preus HR, Albandar JM, Gjermo P. Antibiotic prescribing practices among Norwegian dentists. Stand J Dent Res 100: 232-235, 1992.

10. Roy KM, Bagg J: Antibiotic prescribing by general dental practitioners in the Greater GlasgowHealth Board, Scotland. Br Dent J 188(12): 674-6, 2000.

11. Thomas DW, Satterthwaite J, Absi FC, et al. Antibiotic prescription for acute dental conditions in the primary care setting. Br Dent J 181: 401- 404, 1996.

12. Yingling NM, Byrne BE, Hartwell GR: Antibiotic use by members of the American Association of Endodontists in the year 2000: report of a national survey. J Endod 28(5): 396-404, 2000.

Yazışma Adresi: Dt. Erdem KILIÇ Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi

Ağız Diş Çene Hastalıkları ve Cerrahisi AD, Sivas Tel: +90 346 2191010-2784

Fax: +90 346 2191237