Yapay Doğa

(1)

İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ  FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜS Ü

YAPAY DOĞA

YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi m. Aslı ÇALI KOĞLU

ARALI K 2004

Anabili m Dalı : Mİ MARLI K

(2)

ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ  FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠ TÜS Ü

YAPAY DOĞA

YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ Mi m. Aslı ÇALI KOĞLU

(502021009)

ARALI K 2004

Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 27 Aralı k 2004 Tezi n Savunul duğu Tari h : 25 Ocak 2005

Tez Danı ş manı : Doç. Dr. Arda Ġ NCEOĞLU

Di ğer Jüri Üyel eri Prof. Dr. Me h met OCAKCI

(3)

ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ  FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠ TÜS Ü

YAPAY DOĞA

YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ Mi m. Aslı ÇALI KOĞLU

(502021009)

Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 27 Aralı k 2004 Tezi n Savunul duğu Tari h : 25 Ocak 2005

Tez Danı Ģ manı : Doç. Dr. Arda Ġ NCEOĞLU

Di ğer Jüri Üyel eri Prof. Dr. Me h met OCAKCI

Yr d. Doç. Dr. Hüseyi n KAHVECĠ OĞLU

(4)

ÖNS ÖZ

Yüksek Li sans eğiti mim s üresi nce çalıĢ mal arıma göst erdi ği il gi ve özelli kl e de tezi mi t a ma ml a ma m konusundaki ı srarcı ve de t oparl ayı cı yakl aĢı mından dol ayı danı Ģ manlı ğı mı üstlenen Doç. Dr. Ar da Ġ NCEOĞLU’ na ,

Bana her za man dest ek olan ve sabır göst eren sevgili ail e me,

Bana t anıttı ğı kit apl ar ve daha bir çok makal e ve il gi nç konu baĢlı kl arı il e t ezi mi geni Ģl et me me i mkan sağlayan hoca m Deni z ASLAN’ a

Tez süresi boyunca beni hep di nl eyen, bil gileri ni ve el eĢtirileri ni beni mle payl aĢan ar kadaĢl arı ma ve özelli kle de Duygu DOĞAN, Cer en KERPĠ Ç, Elif ÇELĠ K, Ceren HANCI OĞLU ve Vol kan LOKUMCU’ ya,

Tezi mi üĢen meden okuyan ve bana keĢfettirdiği il gi nç yazıl ar ve de kaynakl arl a tezi mi zengi nl eĢtir me mi sağl ayan Vol kan TAġKI N’ a

TeĢekkür ederi m. Aslı Çalı koğl u Ar alı k, 2004

(5)

Ġ ÇĠ NDEKĠ LER TABLO LĠ STESĠ i v ġEKĠ L LĠ STESĠ v ÖZET xiii SUMMARY xi v 1. GĠ RĠ ġ 1

2. ' YAPAY DOĞA' KAVRA MI NI N AÇI LI MLARI 3

2. 1. Yapay ve Doğal Ar ası ndaki ĠliĢki ye Kavr a ms al Bir Yakl aĢı m 3 2. 1. 1. Mi mesi s, Taklit, Tekrar ve Kopya Kavr a ml arı na Genel Bir Bakı Ģ 6

2. 1. 2. Doğa ve Yor u m 11

3. ANALOJĠ LER 16

3. 1. Si st e m Anal ojil eri 18

3. 1. 1. Kavra msal Te mal ar 18

3. 1. 1. 1. Yu muĢaklı k 18 3. 1. 1. 2. Tut arlılı k 29 3. 1. 1. 3. Sür dür ül ebilirli k 34 3. 1. 1. 4. Fayda 46 3. 1. 1. 5. Katılı m 54 3. 1. 2. Fi zi ksel Te mal ar 59

3. 1. 2. 1. For m ve Ol uĢu m Bi rli kt eli ği 60

3. 1. 2. 2. Ti pol oji 69

3. 1. 2. 3. ÇeĢitlili k 80

3. 1. 1. 4. Ölçek 85

3. 2. Basit Anal ojil er 91

3. 2. 1. Morf ol oji k Benzerli k 91

3. 2. 2. Enf or mati k Faz 97

3. 2. 3. Alı ntı Doğa 107

4. SONUÇ 113

KAYNAKLAR 116

(6)

TABLO LĠ STESĠ

Sayf a No

Tabl o 3. 1. Yapay Doğa Ür ün Değerlendir me Modeli 18

(7)

ġEKĠ L LĠ STESĠ

Sayf a No

ġekil 2. 1. Rüzgar Değir menl eri, Pal m Spri ngs / Californi a 15

The Eart h Fr o m The Air 365 Days, 2001

ġekil 3. 1. Dağ Ol uĢumu ( Or oj enez), Genel Coğrafya, 2001 19

ġekil 3. 2. Wa ddi ngt on, C., Epi geneti k Yüzey, Any- Seç mel er, 1998 20

ġekil 3. 3. Const ant, N., Ne w Babyl on, 1960 23

htt p:// www. wd w. nı/ ENG/text/ pr oj ect s/ const ant/i mg/ sect or. JPG

ġekil 3. 4. Const ant, N., Ne w Babyl on, 1960 23

htt p:// www. wd w. nı/ ENG/text/ proj ects/const ant/i mg/ sect or.JPG

ġekil 3. 5. Köni ngs, U. ve Köni ngs, M., I CE Tren Ġstasyonu, 1995 24 Ar chi Lab, 2001

ġekil 3. 9. Kool haas, R., Tor ont o Do wns vi e w Par kı YarıĢ ma Pr oj esi , 2001 26 Lot us, 109

ġekil 3. 10. Kool haas, R., Tor ont o Downsvi e w Par kı YarıĢ ma Proj esi , 2001 26 Lot us, 109

ġekil 3. 13. Çalı koğl u, A., Tül Topografya , 2003, KiĢisel Portfol yo 27

(8)

ġekil 3. 18. Gri msha w, N., Eden Pr oject, St Aust ell / Ġngiltre 29 Tür kçe Do mus, 10

ġekil 3. 19. Gri msha w, N., Eden Pr oject, St Aust ell / Ġngiltre 30 Ar chit ect ural Desi gn, 67 / No: 1- 2

ġekil 3. 20. Gri msha w, N., Eden Pr oject, St Aust ell / Ġngiltre 31 Tür kçe Do mus, 10

ġekil 3. 21. Gri ms ha w, N., Eden Pr oject, St Aust ell / Ġngiltre 32 Ar chit ect ural Desi gn, 67 / No: 1- 2

ġekil 3. 22. Tor ont o Hayvanat Bahçesi Ambul e mi 32

htt p:// www. zoo. co m.sg/ openzoo. ht m

ġekil 3. 23. Si ngapur Hayvanat Bahçesi Ambul e mi 32

htt p:// www. zoo. co m.sg/ openzoo. ht m

ġekil 3. 24. Si ngapur Hayvanat Bahçesi - Sür üngenl er Bahçesi 33

htt p:// www. zoo. co m.sg/ openzoo/ ani mal/ c-reptil. htm

ġekil 3. 25. Si ngapur Hayvanat Bahçesi - VahĢi Kedil er Bahçesi 33

htt p:// www. zoo. co m.sg/ openzoo/ ani mal/ c-cat s. htm

ġekil 3. 28. ' The Nat ural Cycl e' 34

htt p:// www. tr uehealt h. org/ anat cycl. ht ml

ġekil 3. 29. Doğadaki YaĢa m Döngüsü- Grafi k, KiĢisel Portfolyo 35

ġekil 3. 30. Fost er, N., Londra Konsey Bi nası, Ġngiltre 35

Ar chit ect ural Desi gn, 71/No: 4

ġekil 3. 31. MVRDV, ' St acked Par k' 36

Far max : Excursi ons on De nsit y, 1998

ġekil 3. 32. MVRDV, ' St acked Par k' 37

Far max : Excursi ons on De nsit y, 1998

ġekil 3. 33. MVRDV, Expo200- Hollanda Pavyonu, Hannover 38

El Cr oqui s 111: MVRDV, 2002

ġekil 3. 34. MVRDV, Expo200- Hollanda Pavyonu, Hannover 38

(9)

ġekil 3. 35. MVRDV, Expo200- Hollanda Pavyonu, Hannover 38 El Cr oqui s 111: MVRDV, 2002

ġekil 3. 36. MVRDV, Expo2000- Hol landa Pavyonu, Hannover 39

ġekil 3. 37. MVRDV, Expo2000- Hol landa Pavyonu, Hannover 39

ġekil 3. 38. Ku ma, K., ' Suyun Altı ndaki Kent' , Lot us, 97 39

ġekil 3. 41. Tschu mi, B., Tor ont o Do wns vi e w Parkı Yarı Ģ ma Pr oj esi , 2001 41 Lot us, 109

ġekil 3. 42. Tschu mi, B., Tor ont o Do wns vi e w Parkı Yarı Ģ ma Pr oj esi , 2001 42 Lot us, 109

ġekil 3. 43. Al l en, S. ve Cor ner, J., Tor ont o Do wns vi e w Par kı YarıĢ ma 44 Pr oj esi, 2001, Lot us, 109

ġekil 3. 46. Al tı gen Bal Pet ekl eri, Life On Eart h, 1977 47

ġekil 3. 47. Holl anda Su Kont r ol Si ste mi ( Pol der Map) 48

htt p:// geography. about. co m/li brar y/ weekl y/ aa033000a. ht m

ġekil 3. 48. Holl anda Su Kont r ol Si ste mi- ġe ma 49

htt p:// geography. about. co m/li brar y/ weekl y/ aa033000a. ht m

ġekil 3. 49. Holl anda Su Kont r ol Si ste mi-‘ Hari ngvli et da m’ 50 htt p:// www. delt a wer ken. co m/ dat a/ en/ delt a/ hari ng/hari ng. ht m

ġekil 3. 50. Holl anda Su Kont r ol Si ste mi-‘ Vol kerakda m’ 50

htt p:// www. delt a wer ken. co m/ dat a/ en/ delt a/ vol k/ vol k. ht m

ġekil 3. 51. Holl anda Su Kont r ol Si ste mi-‘ Oost erschel de- da m’ 50 htt p:// www. delt a wer ken. co m/ dat a/ en/ delt a/ oost/ oost. ht m

ġekil 3. 52. Holl anda Su Kont r ol Si ste mi-‘ Maesl ant keri ng’ 51

htt p:// www. delt a wer ken. co m/ dat a/ en/ delt a/ maes/maes. ht m

ġekil 3. 53. Holl anda Su Kont r ol Si ste mi-‘ Maesl ant keri ng- ġema’ 51 htt p:// www. delt a wer ken. co m/ dat a/ en/ delt a/ maes/maes. ht m

(10)

ġekil 3. 54. Holl anda Su Kont r ol Si ste mi-‘ Fl evol and- Harit a’ 52 htt p:// geography. about. co m/li brar y/ weekl y/ aa033000a. ht m

ġekil 3. 55. Kool haas, R., Yeni Schi phol Hava Al anı, Holl anda, 2000 53 Tür kçe Do mus, 7

ġekil 3. 58. We st 8, Bor neo- Spor enbur g Yerl eĢi m Pl anı, Hollanda, 54 1996- 2000, htt p:// www. west 8. nl/ present ati on/ portfoli o/ bor neosp. ht ml

ġekil 3. 59. We st 8, Bor neo- Spor enbur g Yerl eĢi m Pl anı, Hollanda, 54 1996- 2000, htt p:// www. west 8. nl/ present ati on/ portfoli o/ bor neosp. ht ml

ġekil 3. 60. Ġki Pl anar yanı n Hareketi ( Taksis), Life On Eart h, 1977 56

ġekil 3. 61. Ber daguer, C., ve Péj us, M. , ' Seki z Öl en Ev' , 1997 58 L' archit ect ure D'auj our d' hui, 317

ġekil 3. 62. Besset, D. P., ve Lyon, D. , Expo 1990- Fr ansa Pavyonu 59 Ar chi Lab, 2001

ġekil 3. 63. Far klı kuĢ t ürleri ndeki gaga ve pençe bi çi mleri 60 Desi gn Wi t h Nat ure, 1992

ġekil 3. 64. Ku m Tepel eri, Desi gn Wit h Nat ure, 1992 62

ġekil 3. 65. Bukal e mun, Life On Earth, 1977 63

ġekil 3. 66. Yaprak Si neği, Life On Eart h, 1977 64

ġekil 3. 67. Bi r Tırtıl Tür ü, Life On Eart h, 1977 64

ġekil 3. 68. Angelli, M., Kli ng mann, A., Hil debrand, T. ve Burkhar d, M., 65 Adi das-scape, Herzogenaur ach, Al manya, Dai dal os, 73

(11)

ġekil 3. 73. Perrault, D., Pi nault Vakfı Moder n Sanatl ar Müzesi 68 htt p:// www. perrault architect e. co m

ġekil 3. 74. Perrault, D., Pi nault Vakfı Moder n Sanatl ar Müzesi 68 htt p:// www. perrault architect e. co m

ġekil 3. 75. Benzerli k ile akrabalı k arası ndaki bağı ntı yı açı kl ayan Ģe ma 70 htt p:// dmoz. or g/ Sci ence/Bi ol ogy/ Fl ora_and_Fauna/

ġekil 3. 76. Ki reç TaĢı Ol uĢuml arı- Lapya , Genel Coğrafya, 2001 71

ġekil 3. 77. Ki reç TaĢı Ol uĢuml arı- Doli n, Genel Coğrafya, 2001 72

ġekil 3. 78. Ki reç TaĢı Ol uĢuml arı-Sar kıt ve Di kitler, Genel Coğrafya, 2001 72

ġekil 3. 79. Tek bir beyi n nör onu ol an Pur ki nye hücresi 73

Li / Doğanı n Di na mi k Bi çi mleri, 2003

ġekil 3. 80. Ġrlanda deni z yosunu ve deni z ça mı 74

ġekil 3. 81. Nehir boĢaltı m siste mleri sı nıflandır ması 74

ġekil 3. 82. Su matra’daki ça mı msı boĢaltı m desenl eri 74

ġekil 3. 83. Kur u muĢ t oprakt aki çatlaklı k Ģebekel eri 75

ġekil 3. 84. Far klı ağaç t ürleri ndeki kırıl ma desenl eri 75

ġekil 3. 85. Uç uĢ u yönet en dört te mel kuvvet 76

htt p:// www. aer ospace web. or g/ questi on/ aer odynami cs/

ġekil 3. 86. Kanat bi çi mleri 76

htt p:// www. aer ospace web. or g/ questi on/ aer odynami cs/

ġekil 3. 87. It o, T., Ga vi a Par kı, Ġspanya, 2003, Do mus, 868 77

ġekil 3. 93. CH4, Met an mol ekül ü, 84

htt p:// www. worl dof mol ecul es. co m/f uel s/ met hane. ht m

(12)

ġekil 3. 95. MVRDV, Holl anda Tarım Bakanlı ğı Eki, Holl anda, 2000 84 El Cr oqui s 111: MVRDV, 2002

ġekil 3. 96. MVRDV, , Holl anda Tarım Bakanlı ğı Eki, Holl anda, 2000 84 El Cr oqui s 111: MVRDV, 2002

ġekil 3. 99. Sör gel, H., Panr opa ( Atl antropa), 1927, Dai dal os, 63 86

ġekil 3. 100. Sör gel, H., Panr opa ( Atl antropa), 1927, Dai dal os, 63 87

ġekil 3. 101. Ei sen man, P., Gali ci a Kült ür Mer kezi, Ġspanya, 2000, 88 Do mus, 824

ġekil 3. 104. Pasadena ve Sant a Moni ca ot obanl arı nı n kesiĢi mleri 90 The Eart h Fr o m The Air 365 Days, 2001

ġekil 3. 105. Hadi d, Z., Ro ma ÇağdaĢ Sanatlar Müzesi, 2000 90

Tür kçe Do mus, 7

ġekil 3. 106. Hadi d, Z., Ro ma ÇağdaĢ Sanatlar Müzesi, 2000 91

Tür kçe Do mus, 7

ġekil 3. 107. Kori nt süt un baĢlı ğı 93

The Monu ment al I mpul se - Ar chit ect ure' s Bi ol ogical Root s, 1999

ġekil 3. 108. Valls, C., Lyon Havayolları Ġstasyonu, Fransa, 1989- 1994 93 Zoo mor phi c, 2003

ġekil 3. 109. Valls, C., Lyon Havayolları Ġstasyonu, Fransa, 1989- 1994 94 Zoo mor phi c, 2003

ġekil 3. 110. Soyu Tüken miĢ Deni z Canlısı Tril obit e’ni n Anat omi k Çi zi mi 95 Zoo mor phi c, 2003

ġekil 3. 111. Tsui, E., ' The Nexus Cit y', Zoo mor phi c, 2003 95

ġekil 3. 112. Sor ki n, M., ‘ Ani mal Houses / Frog House’, 1989-1991, 96 Zoo mor phi c, 2003

(13)

ġekil 3. 113. Sor ki n, M., ‘ Ani mal Houses / Ray House’, 1989- 1991, 96 Zoo mor phi c, 2003

ġekil 3. 114. Sor ki n, M., Port atif Kaplu mbağa Ti yatrosu, 1989-1991, 97 Zoo mor phi c, 2003

ġekil 3. 115. West 8, ‘ Li vi ng i n t he city’, Londra, Ġngiltre, 1999, 97 htt p:// www. archil ab. or g/publi c/ 2000/ cat al og/ west8/ west 8en. ht ml

ġekil 3. 116. Lynn, G., ‘ Ar k of t he Worl d Museu m and Visit ors Cent er’, 100 Cost a Ri ca, L'archit ect ure D'auj our d' hui, 349

ġekil 3. 117. Lynn, G., ‘ Embr yol ogi c Space’, 2003 101

L' archit ect ure D'auj our d' hui, 349

ġekil 3. 118. Guall art, V., ‘ Medi a, Mount ai ns and Architect ure’, 1998 103 Ar chi Lab, 2001

ġekil 3. 119. MVRDV, Dat a Town, 1998 103

Ar chi Lab, 2001

ġekil 3. 120. Davi es, C., ' Os mose' , 1995 105

htt p:// www. i mmersence. co m/ os mose/ os_geor ges.ht m

ġekil 3. 121. Davi es, C., ' Os mose', 1995 105

htt p:// www. i mmersence. co m/ os mose/ os_f orest. htm

htt p:// www. i mmersence. co m/ os mose/ os_pond. htm

htt p:// www. i mmersence. co m/ os mose/ os_r ocks. htm

htt p:// www. i mmersence. co m/ os mose/ os_r ose. ht m

htt p:// www. i mmersence. co m/ os mose/ os_bi gtree. ht m

ġekil 3. 126. Kar avan, D., ‘ Nursery for Peace’, Pist oi a-Ġtal ya, 1999 108 Radi cal Landscapes : Reinventi ng Out door Space, 2001

ġekil 3. 127. Danadji eva & Koeni ng Associ at es, ‘ Washi ngt on St at e and 109 Tr ade Cent er Atri u m and Lobby’, Seattl e- Us, 1992,

(14)

ġekil 3. 128. Danadji eva & Koeni ng Associ at es, ‘ Washi ngt on St at e and 109 Tr ade Cent er Atri um and Lobby’, Seattle- Us, 1992,

Radi cal Landscapes : Reinventi ng Out door Space, 2001

ġekil 3. 129. West 8, Schi phol Havaalanı Peyzaj proj esi, Holl anda, 1994- 98, 110

htt p:// www. west 8. nl/ present ati on/ portfoli o/ schi phol. ht ml

ġekil 3. 132. Smit h, K., ‘ Hair Gar dens’, 1998 111

ġekil 3. 133. Smit h, K., ‘ Hair Gar dens’, 1998 111

ġekil 3. 134. West 8, Arroya Ekspres Yol u, Los Angel es- US, 2004, 112 Suyun Altı nda Yeri n Üstünde- ÇağdaĢ Holl anda Mi marlı ğı, 2004

(15)

ÖZET YAPAY DOĞA

Tezde i nsanl a doğa arası ndaki mesafeni n ve devi ngen dengeni n di nami kl eri nden yol a çı kıl mıĢtır. Bu mesafe yap makl a doğa, t asarı mla kendili ği nden ortaya çı kıĢ, bil gi il e sezgi birli kt eli kleri ni n ve bel ki de i kil eml eri ni n konu ml andı ğı arakesittir. Amaç i çersi nde i nsanı n kendi si ni, farkı ndalı ğı nı ve doğa karĢısı ndaki bilinci ni i nĢa et meye çalıĢtı ğı arakesiti n pot ansi yeli ni ve i Ģl etilebilirli ği ni sor gul a maktır. Ġnsanl a doğa arası ndaki dar çerçeveli iliĢki de ya i nsan ya da doğa edil gen dur umdadır. Doğa fel aketlerle, i nsan i se bilgi si il e bir di ğeri üzeri nde haki mi yet kurar. Doğanı n kontrol edile mezli ği, belirsizli ği karĢısı nda i nsanı n kontrol ve feti h mekani z mal arı devreye girer. Oysa ki i nsan ve doğa iliĢkisi ni karĢılı klı et kil eĢi m, birli kt e ol ma, birbiri ne katıl ma gi bi kavra mlardan yol a çı karak et ki nleĢtir mek mü mkündür. Böyl e bir yakl aĢı m i nsanı n doğaya dair deneyi mi ni ve al gısı nı da geni Ģl et ecektir. Ġ nsan doğayı en çok büt ünün i çi ndeki yönl endirici o mur gasal il kel eri kendi eyl e mi ne, yapıtları na ve de t asarı mları na dahil etti kçe i çselleĢtirir. Bu nedenl e t ezde yapma kl a doğa arası ndaki sı nırları n muğl akl aĢtı ğı, çift t araflı-geçiĢken bir al anı n ol uĢt urul abil mesi içi n alternatif bir strat eji daha doğr usu t asarı m aj andası öneril miĢ ve bu öneri ni n açılı mları t artıĢıl mıĢtır. Doğayı i Ģl et en prensi pleri n t asarı ma dahil edilebilirli ği ni sorgul a mak i çi n kur gul an mıĢ strükt ür kapsa mı nda t anıtıl mıĢ ol an t e mal arı i Ģl eyen pr oj el ere dair bir ür ün kat al oğu s unul muĢt ur. Bu kat al og anal oji k sı nıfl ara böl ün müĢt ür. Ancak t ez benzeĢi m kavra mı üzeri ne odakl anmaz, benzeĢim ve f ar k di na mi kl eri ni n araç ol arak kull anıl ması nı önerir. Amaç i nsanı ve doğayı saran riji d çevrel eri n kırıl dı ğı, et kileĢi mli ve devi ngen alt ernatif bir t asarı m gündemi ni n i zi ni sür mektir.

(16)

SUMMARY ARTI FI CI AL NATURE

The t hesi s was set out fro m t he dyna mi cs of t he space bet ween manki nd and nat ur e and it s changi ng bal ance. Thi s space i s t he i nt erface wher e t he cooperati on or maybe t he contradi ct or y br aces of maki ng and nat ure, desi gn and self-for mi ng, kno wl edge and i nt uiti on are sit uat ed. St udy’s goal i s t o questi on t he pot ential and expl oitabilit y of t he i nt erface i n whi ch man t ri es t o construct hi s bei ng, a war eness and consci ousness confr onting nat ure. Thr ough t he stri ctl y frag ment ed r el ati onshi p bet ween manki nd and nat ure, manki nd or nat ure i s defi ned t o be passi ve. Nat ur e wi t h its cat astrophes, man wi t h hi s kno wl edge, do mi nat es over each ot her. Confr onti ng nat ure’s vagueness and unknowness, man’s mechanis ms of control and conquest st art t o f uncti on. Ho we ver t he r el ati onshi p bet ween manki nd and nat ur e can be acti vat ed by expl oiti ng t he concept s of i nt eracti on, bei ng t oget her, bei ng i nvol ved i n each ot her … Thi s ki nd of appr oach woul d expl ore man’s experi ence and percepti on bel ongi ng t o nat ure. Man i nt ensifi es t he i nvol ve ment of nat ure i n hi s bei ng t he most, when he appli es t he f unda ment al pri nci pl es of nat ure t o hi s acti ons and ma ki ng. I n t he t hesi s, an alt er nati ve strat egy, i nfact a desi gn agenda i s pr oposed t o mai nt ai n a transparent- doubl e si ded fi el d wher e t he bor derlines bet ween maki ng and nat ure ar e bl urred. To questi on t he possi bilit y of t he i nvol ve ment of nat ure’s pri nci pl es i n desi gn, a cat al ogue of proj ect s t hat expl oit t he i ntr oduced concept s i n t he pr epar ed desi gn agenda, are present ed. Thi s cat al ogue i s separat ed i nt o anal ogi cal cl assifi cati ons. Ho wever, t hesi s does not f ocus on r ese mbl ance; it offers t o use t he dyna mi cs of r ese mbl ance and di fference as a t ool. Her e, t he goal i s t o sear ch f or an alt er nati ve desi gn agenda i n or der t o br eak t he ri gi d fra mes s urr oundi ng ma n and nat ure.

(17)

1. GĠ RĠ ġ

‘ …Daha sonra düşündü m ki i l k duyu muz dokun ma ol malı. Ür et me ( çoğal ma) hi ssimi z t a ma men dokun ma il e il gili. Güzel ce t e mas hali nde ol mak ar zusundan gör me kuvveti doğdu. Gör mek sadece daha doğr u şekil de dokun maktır. İçi mizdeki bu güçl er ezeli ve bi çi msi z var ol uşt an geldi kl eri hal de hal a daha hi ssedebil di ği miz güzel şeyl erdir. Dokun ma hi ssi nden, dokun manı n sadece kendi si değil, dokun mak i çi n uğraş ver me, ondan da gör me hi ssi ort aya çı ktı. Gör me gücü kazanıl dı ğında, yaşanan il k an güzelli ği n f ar kı na var mak ol du. Bur ada bahsetti ği m çok güzel, son derece güzel ya da i nanıl maz güzel ol an değil. Ona t akılabilecek büt ün sıfatlardan daha güçl ü bir anl a ma t ek başı na s ahi p ol an güzelli ği n sadece kendisi. Bilmeden, ayırt madan, el eştir meden, seçi m yap madan hi ssettiği n o ahenk büt ünüdür. Yaratıcı nl a t anışırken hi ssedeceği n o ahenk büt ünüdür ki doğa yapıl mış ol an her şeyi yarattı ğı i çi n, bu yaratıcı nı n da kendi si dir. Doğa yar dı m et meden hi ç bir şey t asarlaya mazsı nı z. ’

( Loui s I. Kahn1)

İnsan üret meye doğayl a mücadel e eder ken başl amı ştır. Doğa en büyük ve mutl ak güç i ken i nsan onu f et het meye çalış mıştır. Bu karşı dur uş sonra fayda sağl ama çabası na dönüş müşt ür; doğal kaynakl ardan yararlanmak, doğal rezervl eri ve döngül eri işlet mek … Doğayı et ki n bir şekil de kull anma güdüsünden bil gi ye yöneli m doğ muşt ur.

Doğaya salt bil gi vasıtası yl a yakl aş mak i nsanı n doğayl a ol an ilişkisi ndeki farklı al gısal kanalları ve sezgisel deneyi mleri körelt miştir. Doğa, parçal ara dair t opl an mı ş verileri n t ümevarı m yönt e mi yl e birleştiril mesi sonucu üretilen bir kur guya i ndirgen miştir. Parçal arın arası ndaki et kileşi min, büt ün i çi ndeki kar maşı k ve çok yöneli mli davranışl arı n ve ol ayl arı n meydana getirdi ği düzen ve bu düzen i çi ndeki me vcut ol an ancak gör ünme yen di na mi kl er, prensipl er göz ar dı edil miştir.

İnsanı n et ki nli k al anı genişledi kçe doğa kentl eri n et ekl eri ne, sı nırlara doğru itil miştir.

VahĢi ol an medeni yetin kendi si i çi n ayır mış olduğu par kl arda ya da medeni yeti n

henüz sokul ma mı ş ol duğu böl gel erde –ki bu böl gel er çoğu za man geliĢ memi Ģ ol arak nit el endiril en üçüncü dünya ül kel eri ni n t oprakl arı i çersi nde yer al makt adır- i ka met et mekt edir. Ehlileştiril me miş ( pl anl anma mı ş) doğa kural dı Ģı (extre me) bi r dur u m

(18)

ol arak değerl endiril miş ve sı nır dı şı edil miştir. Denkl e mdeki doğa karşısı nda var ol maya çalışan i nsanın yeri ni azı nlı k ol arak nit el endirilen doğa al mıştır. Artı k

öteki doğa’ dır.

Post moder nist süreçl e birli kt e günde mde daha öne mli bir yere sahi p ol an öt eki kavra mı doğanı n t asarı m aj andası ndaki yeri ni n yeni den sor gul anması na yol aç mıştır. Ancak bu sefer de doğanı n t asarı mdaki konu mu ‘ekol oji k ve s ür dür ül ebilir t asarı m’ başlı ğı yl a sı nırlandırıl mıştır. Doğaya dair büt ünsel bir yakl aşı mı n, prensipl eri ni ve işleyişi ni konu eden, il keleri keşfet mekl e il gilenen alt ernatif bir t asarı m günde mi ni n sı nırları henüz ta m anl a mı yl a zorlanma mı ştır.

Bi r şeyi anl a mak ve i çselleştirebil mek i çi n onu t anı mla mak gerek mez. Bil gi büt ünün içi ndeki mevcut ol anı ve de pot ansi yel ol anı t ek başı na gör ünür kıl a maz. Doğanı n i ç ve dı ş kuvvetl erle devi nen özer k siste mi ni çözü ml e mek i çi n i nsanı n el de etti ği bil gi yi kendi eyl e mi ne yor umunu da kat arak uygul a ması gerekir. Başka bir deyi şle doğaya yakl aş manı n, onun mekani z mal arı nı, prensi pl erini ve il kel eri ni anl a manı n bir yol u onun yarattı ğı gi bi yaratma ya çalış maktır. Bu da t aklit kavra mı nı gündeme getirir. Ari st ot el es’a göre i nsanı n büt ün eyl e mleri nde ve yapıtları nda biri ncil kaynak doğadır. Taklit ise aslı nda hep var ol anı a ma görünmeyeni gör ünür kıl mak i çi n bir araçtır.

Cart ezyen ego doğaya dı şı nda kal arak bakar, büt ününden kopar dı ğı parçal arı gözl e mleyi p i ncel eyerek verilere i ndirger. Doğa bu dur u mda sayısallaştırıl mış bir ma ni pul asyon obj esi dir. Önceli kl e bu yakl aşımı n ve yarattı ğı dar kapsa mlı çerçeveni n kırıl ması gerekli dir. Cart ezyen düşün me siste mi ni n i çi nde hapsolan i nsan doğanı n i çi nde parçal arla bi rli kt e ol ma dur u munu ve gör üneni n ar kası ndaki ancak sezgi ve yor uml a i drak edebil eceği bi çi mlendirici prensi pl eri ve et kileri ni deneyi ml eye me mekt edir.

Doğa yap maya dair bil gi ni n, daha doğr usu yap manı n il kel eri ni n ve düzeni devi ndiren güçl er ve enerjil er arası ndaki ilişkil eri n saklı ol duğu bi ri ncil kaynaktır. Bi r yaprağı n geo metrisinde, t aşı n ol uşumunda, suyun döngüsünde hep aynı il kel er ege mendir. Tasarı mcı sadece al ar m veren ve kaynakl arı n kıtlı ğı ndan, doğanı n t üken mekt e ol duğundan de m vuran bir günde mi taki p et mek i çi n değil, asıl ol arak doğanı n bi çi mlendirici il kel eri ni anl a mak, fark et mek ve özü mse mek i çi n doğaya

(19)

ol an yakl aşı mını revi ze et mek zor undadır. Bu far klı al gı kapıl arı nı zorl a mayı ve yeni deneyi msel yollar keşfetme yi zor unl u kıl makt adır.

Tezl e a maçl anan doğaya yakl aş manı n, doğayl a il etişi m kur manı n ol ası yoll arı nı yap mak- yarat mak-t asarl ama k eyl e ml eri il e doğa ar ası ndaki ilişki üzeri nden tartış maya aç maktır. Doğa karşısı ndaki bili nçlili k ve farkı ndalı k hali salt bil gi yl e el de edile mez. İ nsan doğanın i çi ndeki ol uşum süreçl eri ni n ar kası ndaki il kel eri kendi yapıtları na kat arak gör ünür kıl ar ve i drak eder ve böyl ece doğayı i çselleştirirken aynı za manda da doğanı n i çinde ol ma dur u munu deneyi mler. Bu nedenl e t ez önceli kl e

yap mak ve doğa arası ndaki arakesit üzeri nde yoğunl aş mıştır.

‘ Yap mak ve doğa’ arası ndaki arakesit kendi içi nde çelişi k bir t a mla mayı da beraberi nde getir miştir; Yapay Doğa. Yapay doğa, doğaya gönderme yapan, doğadaki süreçl eri ve döngül eri işl eyen, doğaya dair konseptleri t aklit yol uyl a yor uml ayı p t asarı m süreci ne dahil eden ür ünl eri konu alır. El bett e ki ürünl eri bu şekil de değerl endirebil mek i çi n doğanı n i şl eti m prensi pl eri ne ve kavra mları na ait bir strükt ürün öneril mesi gerekmekt edir. Ancak unut ul ma ması gereki r ki bu strükt ür ki şisel bir oku manı n (render) ür ünüdür. Bu strükt ür kapsa mı nda t anıtılan kavra ml ar ve sı nıflar ile t asarı mlar arası nda kur ul an anal oji k bağl ar i se yap mak ve doğa, yapay ve doğal birli kt eli ği ni n muht e mel oku mal arı ndan bir t anesi ni n, bu t eze özgü ol anı nı n kur gul anması nda araç olarak kullanıl mıştır.

2. ‘ YAPAY DOĞA’ KAVRA MI NI N AÇI LI MLARI

2. 1. YAPAY VE DOĞAL ARASI NDAKĠ Ġ LĠ ġKĠ YE KAVRA MSAL BĠ R YAKLAġI M

‘ Yapaylı k’ her hangi bir ür üne dair bir nit eli k ol arak sunul duğunda, o ür ünün ‘ doğal’ bir karşılı ğı ol duğu varsayılır. Ür ünün kendi si ya da ür ünü ol uşt uran unsurl ardan bazıl arı ‘ doğal’ ol anı n kendi si ne veya onun bazı özelli kl eri ne gönder mede bul unur. Bu anl a mda yapay ol an doğal ol an üzeri nden üretilen, doğal ol anı n spekül asyon,

(20)

ma ni pül asyon, i ndirge me, benzeş me gi bi süreçl erle yeni den değerl endiril mesi sonucu ort aya çı kan, i ki ncil, daha doğr usu ar dçıl (sonr adan gel en) bir ol uşumdur. Yapay ve doğal ayrı mı kar maşı k ve çelişkili önermel eri aynı anda gündeme getiren kapsa mlı bir pr obl e mdir. Bunun nedeni yapay ve doğal ol an arası ndaki ilişki ni n –çift taraflı- döngüsel nit eliği dir. ‘ Doğal’ ol manı n koşull arı üzeri nden ‘yapaylı k’ tanı mlanır ya da derecel endirilir. Yapay ol ana göre i se doğal ol anı n gerçekli ği al gılanır ve anl a mlandırılır. Kaygan bi r karşılı klı meşr ul aştır ma ze mi ni üzeri nde

benzeĢi m ve f ark di na mi kl eri yl e sı nırları muğl ak ve deği şken bir ilişki söz

konusudur.

Basit bir şekil de ifade et mek ger ekirse yapay ol an kurgudur, doğal ol an i se

kendili ği ndendi r. Bu bağl a mda yapay ol anı n kaynağı ndan, çı kış noktası ndan ve

referansa bağlı ol uşumundan bahsedilebilir. Bu sav kendi i çi nde çelişi k bir dur u m barı ndırır; o da kur gu olanı n kendi yaşa mı, özgün deneyi mi ve bağı msız iradesi ol abileceği gerçeği dir. Di ğer yandan doğal ve yapay arası ndaki karşılı klı et kil eşi m nedeni yl e doğal ol anı n ‘saf’ kendili ği ndenli ği de şai beli dir. Çünkü i nsan bir şeyi ‘doğal’ ol arak nit el endirirken dahi ona dair bir kurgu önerir, t anı mın kendisi i nsanı n al gısı yl a i nşa etti ği bir kurgudur.

Bur adaki asıl sor u kaynağı n ‘ ne’ ya da ‘ hangisi’ ol duğudur. Doğal ol an kendi si ni nit el endiren özneye bağı mlı ol duğuna göre asıl kaynak ol a maz. O ancak büt üne göt üren denkl e mi n bir parçası dır. Bu dur umda asıl kavra mı n –haki kati n- aracısı z,

di rekt t ezahürl eri gi bi ort aya çı kan şey ‘ doğal ol an’ ol arak alı nacaktır. İ nsan i se

düşün me ve yap ma eyl eml eri ni kaynaştırarak t ezahür ü anl a maya, onu niteli kl eri ve özelli kl eri ni ayrıştırarak i ndirge meye, sonra da bil gisi yl e farklılaştırarak yeni den üret meye çalışacaktır. Böyl ece denil ebilir ki; yapay ol an ya da ür ün asıl kaynağa yakl aş ma bi çi midir, bunun i çi n de i nsan büt ünü yönet en prensi pl eri n yansı mal arı ol an ort ay çı kışlara yani kendili ği nden, dol aysı z ol an şeyl ere bakar. Böyl e bir yaratı m süreci ni n Hei degger’ de karşılı ğı ‘ peçenin kal dırıl ması’ ( Hei degger, 1998), Vatti mo’ da ise ‘zayıf haki kattir’. ( Vatti mo, 1999)

Düşün me ve yap ma eyl e ml eri i nsanı n koz mol oji k düzeni anl a ma ve büt üne haki m ol ma çabası dır. Burada amaç sadece ‘ doğal ol anın’ nit eli kl eri ni n yeni den üretil mesi değil dir. Bu nit eli kl eri n ol uşu munu ve kendili ği nden ort aya çı kışl arı n ar kası ndaki

(21)

yasal arı ve t eti kl eyi cileri keşfet mektir. Kendili ği nden ort aya çı kıştaki bi çiml endiri ci ve itici güçl ere ve il kel ere dair bil gi yapmanı n bilgi si dir.

Ni et zsche’ ye gör e sadece hi çbir t ari hi ol mayan şeyl er t anı mlanabilirl er. (Ni et zsche, 2001) Ancak i nsan şeyleri n ort aya çı kı şı ndaki di na mi kl eri ve il kel eri bunl arı n gör ünüşl eri ol an ‘ doğal’ şeyl eri deği şi k t eknol ojilerle yeni den üret erek anl a maya çalışır ki bu bir anl a mda şeyl eri n ort aya çı kışı nı n t ari hi dir. Bu da başka bir ironi dir çünkü t ari h de bir kur gudur ve i nsan al gısı nı n ve yor umunun bir ür ünüdür. Ar anan ve el de edil meye çalışılan bil gi ise ‘ doğal’ şeyleri n, kendi nden ort aya çı kı şl arı n tari hi dir. Öyl eyse i nsan t ari hi ol mayan şeyl eri onları n t ari hi ni kur gul ayarak anl a maya çalışır.

Daha önce de belirtil di ği gi bi bir ür ün ‘ yapay’ ol arak nit el endiril miş i se, mutl aka ‘doğal’ ol an bir karşılığı da var de mektir. Yapay ol an doğal ol anı n görünen özelli kl eri ni n dönüşt ürülmesi yl e üretilebilir. Ancak asıl kaynak o özelli kleri n ort aya çı kması nı sağl ayan, yönlendiren, bi çi mlendiren ilkel er ve süreci n kendi si dir.

Kendili ği nden ort aya çı kışı n ki myası nı çöz meye çalışırken üretilen, sonradan gel en, yani yapay ol an aslı nda bir araçtı r. Anl a m ne yapay ol anı n, ne de doğal ol anı n içi nde saklı dır. Aksi ne yapay ol anl a doğal ol an arası na yerl eş miştir. Anl am yar atı m süreci ni n içi nde gi zli dir.

Lei bni z( 2003) ‘ Dünya bi r da ml a suyun i çi ndedir’ der ken her şeyi n s onuçt a bir biri ne bağlı ol duğunu ifade etme ye çalış mıştır. Sadece yapayl a doğal arası nda değil, doğal ol an şeyl er arası nda da birçok benzer f or mlar ve özelli kl er bul un ması bundandır. Ort aya çı kışı n di na mi kleri ve prensi pl eri evrensel dir. Bu bağl a mda yapay ol anl a doğal ol an arası ndaki benzerli kl er ve ayrı mlar sadece sonuca yani ‘şeyl eri n’ nit eli kl eri ne göre değerlendiril me meli dir. Anal oji k bağl ar ve farkl ar s üreçl er üzeri nden değerl endiril meli dir.

Ör neği n yer yüzü şekilleri er ozyon, çökel me, biri kme gi bi süreçl er sonucu ort aya çı kar. Bunl ar doğal ol uşu m süreçl eri dir. Yapay bir t opografya üretilirken bu ol uşu m süreçl eri ne farklı bir yor um getirilir. Burada süreçl er arası ndaki en büyük f ar k ‘za man’ ve ‘ gör ün mezli k f akt örüdür’. Er ozyon, çökel me, biri kme … s üreçleri görece ol arak o kadar yavaştır ki i nsanı n za man al gısı nı n dı şı nda kalır ( görün mezli k fakt örü). Bir di ğer fark i se t eknol oji dir. Doğadaki ol uşuml arı n ve i şl eyi şl eri n bir tekni ği var dır. Ancak t ekni k yani yapı Ģ bi çi mi il e teknol oji aynı şey değil dir. Doğada

(22)

tekni k güçl eri n ve t eti kleyi cileri n i şl eyişi, ol uşum s üreci ni n şekli dir. Teknol oji i se i nsan eyl e m ve yaratı mları nda bir araçtır.

Yapay il e doğal olan arası ndaki ilişki nin ki myası nı çözü ml eme ye ve anl a mlandır maya çalışırken süreci n esas alı nması kavra mı n açılı mları nı geni şl et ecektir. Yapay olanı n araçsal, doğal ol anı n i se asıl kaynağı n bi r gör ünüşü ol duğu savı kendi i çi nde çelişi ktir. Ancak par çal arı n keşfi yl e i l gil enir ken teknol oji ni n a maçsallaştırıl dı ğı, süreçl eri n i se anla msı zl aştırıl dı ğı bir ort amda gerekli gözük mekt edir.

Ür ünl erle doğal ol an şeyler arası ndaki anal oji k bağl arı anl a maya çalışırken ‘ mi mesi s’ ve ‘t aklit’ kavra mal arı üzeri nden git mek yeri nde ol acaktır. Böyl ece benzerli k ilişkisi ni n yaratı m sürecini n ve ür ünün nit eli ği üzeri ndeki et kileri, t asarı mın a macı ve yöneli mi ve ‘yapmanı n bil gisi ne’ ol an yakl aşı m değerl endirilebilecektir.

2. 1. 1. MĠ MESĠ S, TAKLĠ T, TEKRAR ve KOPYA KAVRA MLARI NA GENEL BĠ R BAKI ġ

‘ Kopya, t aklit, t ekrar ve t e msil ile il gili sanat kura mı, ol uml u ya da ol ums uz sanat felsefesi ni n en öne mli kavra ml arı nı n doğuşuna yol aç mıştır. Yaratıcılı k, esi n, mi mesi s kendi ni başkası nı n yeri ne koy ma, ben ve öt eki, yansı ma, yor u m ve a maçlılı k kura m ve kavra ml arı nı n hepsi bir yer de gelir bu kopya düşüncesi ne dayanır. Bu düşünceni n kaynağı ise ‘gerçek’ anl ayışı na bağlı dır.’ ( Erzen, 2002) Yar atıcı bir eyl e mi n nesnesi ni n yaşa mı ve deneyi mi değerl endirilirken konu ol an kavr a ml ar dan bir t anesi de onun ‘ kendi ne özgül üğüdür’. Bi r ür ünün özgünl üğü tartışılırken kaynağı, referansl arı, çı kış nokt ası ve de gerçekli ği günde me gelir. Esi n kaynağı / referansl a ür ün arası ndaki ilişki ni n niteli kl eri ve ür ünün var oluşunda ve yaşa mı nda kendi gerçekliği ni i nşa edebil me kapasitesi – ki bu referanst an ya da ‘asıl’ ol arak nit el endirilen kaynakt an kı s men veya bütün ol arak bağı msı zl aş mayı getirir- tartış manı n di na mi kl eri dir.

Ref erans, t e msil ve yor um üçgeni nde gi de gel e ol gunl aşan bir ür ünün ger çekli ği nden söz edil ebilir mi ? Var olan, mevcut bir gerçeğe te msil, yeni den üreti m ve yor u m tepki mel eri yl e katılarak üretilen bir nesne ne kadar bağı msı z ol abilir? Ya da daha şüpheci bir yakl aşı mla, zat en büt ün yaratılar mevcut gerçekli kl erin deği şi k yansı mal arı mıdır?

(23)

Pl at o ‘asıl’ gerçeği n ya da varlı ğı n ‘ madde öt esi’ ve ‘ti nsel’ ol duğunu, dünyadaki her şeyi n i se bir gör ünt ü ol duğunu savun muşt ur. Bu dur umda bir ağacı res meden r essa m, üçüncül bir kopya üretme kt edir. Asıl gerçek olan ağacı n met afizi ksel, fi zi k öt esi varlı ğı dır. Yer yüzündeki ağaç i se bunun sadece gör ünt üsüdür, t e msili dir. Sanat çı zat en gör ünt ü ol an bir şeyden esi nl enmiş ve onu tekrar üret miştir.

Ma dde öt esi asıl gerçek -haki kat- dünyevi değişkenl erden ve koşull ardan bağı msı zdır ve sabittir. Böyl e bir gerçekli k i cat edile mez ya da deği ştirile mez, ancak t e msil edilebilir. Pl at o’ya göre sanat, i deal arı, üst kavra mları ifade et mek i çi n kullanılan bir te msil aracı dır. Bu duru mda sanat obj el eri veya daha genel anl a mı yla ür ünl er kavra mları n gerçekli kleri ne bağı mlı dırlar çünkü onl arı n ancak yansı mal arı ol abilirl er.

Benzer bir yakl aşı m Hegel’le birli kt e rasyonalizmde de kendi ni göst erir. İ nsan aklı dünyanı n t üm bil gisi ni ve t ari hi zat en i çerir. Bu bil gi ni n sadece hatırlanması gerekir. Akıl ve zi hi nse, madde öt esi gerçekli ği sanatla sadece t e msil ve ifade edilebilir. Bir sanat obj esi ni n ya da her hangi bir yaratı nı n bu ni hai gerçekli k dı şı nda bir hayatı, icadı, yeni söyl eyebil eceği bir şey ol a maz. Yaratı i deayı, ti ni t aklit ve t e msil edebilir yal nı zca.

Ta m burada ‘ yor um’ kavra mı öne mli bir r ol oynar. ‘ Asıl’ gerçekli ği n sabit ve zat en me vcut ol duğu kabul ünde bir çeşit vazgeçiş var dır. Buna göre, yaratılan hi çbir obj e/ ürünün kendi özer k gerçekli ği nden söz edil emez. O ancak asıl ol anı n t asviri dir. Tasvir hi çbir za man gerçekli ği n yeri ni al a maz. O, bir yor umdur; yaratıcı bireyi n ya da gr ubun gerçekli ği ifade edi ş bi çi midir. Yor um var ol anı anl a ma, al gıl a ma, i ndirge me ve var ol ana katıl ma süreçl eri ni kapsar. Var ol an üzeri nden yapıl an spekül atif bir eyl e mdir ve bu nedenl e ona bağı mlıdır.

Mar cel Ducha mp sıradan bir pi suarı alı p ser giledi ği nde o pi suarı sanat obj esi yapan sanat çı nı n o nesneye dair yoru mudur. Pi suar ancak su şebekesi ne bağlandı ğı nda işlev gör ür ve t uval etteki aksa ml ar dan biri dir. Pi suarı bir sı hhi t esisat eki p manı ol makt an çı karı p ser giledi ği ni zde o obj eni n nesnel gerçekli ği nden bahset mek mü mkün ol mayacaktır çünkü i şl evi nden, ort a mı ndan ve bağl a mı ndan koparıl mış

(24)

nesne aurası ndan sı yrılmı ştır. Kendi başı na bir sanat obj esi değil dir, t e ms il etti ği ve üzeri ne yükl enen anl a mla ve yor uml a sanat obj esidir.2

19. yüzyıl da gelişen Roma nti k akı mla ve bu orta mı hazırlayan Rönesans il e birli kt e i deanı n, ya da madde öt esi, zi hi nsel, ti nsel varlığı n tekil gerçekli k ol duğu savı güç kaybetti. Bireyi n yaratıları nı n da kendi başı na gerçekli kl eri ol abil eceği gör üşü hı z kazan maya başl adı. Daha önce gerçek sabit ve ni hai ydi ve bu nedenl e görsel, işitsel … kı sacası duyums al büt ün nit eli kl eri n dı şı ndaydı. Yaratıcı eyle m i se bu gerçeği duyu ms anan ni teli kl erle t asvir et meye çalıştı ğı i çi n ür ün ancak bir t e msil, kopya ol abilirdi ve bu kopyanı n ‘asıl’ gerçekli ğin yeri ni al ması ya da kendi başı na bir gerçekli ği ol ması düşünül e mezdi.3

‘ Gerçeği n duyu msanan dünya dı şı nda, öt esi nde, ya da fi zi köt esi ol duğunu i ddi a eden büt ün felsefel erde sanatın kendi si bir ‘ kopya’ dır. Sanat bir şeyi ‘t e msil’ et mek i çi n bir aracı dır. Ro manti k sanat akı mı ya da sanat çı nı n bireyselli ği ni ve öznelli ği ni öne çı karan yakl aşı mlar i se duyu msananı, yani görsel, i şitsel, vs. nit eli kl eri n değeri ni ve sanatı n est eti k ya da bi çims el yönünü vur gul ayarak, sanat çı nı n yarattı ğı biçi mi başlı başı na bir gerçekli k ol arak gör ürl er. O vakit gerçekt en de oriji nal, özgün ol an ve yaratıl mış bir il k ör nek var dır. Bunun kendi ne gör e bir dili, üsl ubu ve adet a bir geneti k eşsi zli ği vardır.’ ( Erzen, 2002)

Ancak ür ünl eri n kendi hayatl arı ve gerçekli kl eri ol abileceği kabul ü t aklit, alı ntı, öykün me ya da benze me gi bi kavra mları t asarım aj andası ndan sil e memi ştir. Ta m aksi ne bunl arı n yaratı m mot or u, mekani z ması ve/ veya yaratı m süreci ndeki aşa mal ar ol duğu düşünül ebilir.

Sıfırdan, yokl ukt an bir şey yaratılabilir mi ya da ort aya konul an ür ünün ort a mdan, t opl umdan, kült ürden bağı msı z gerçekli ği nden söz edil ebilir mi ? Taklit, alı ntı, öykün me, var ol anı işl etme, geliştir me ve uyarl ama bir öğren me, anl a ma ve al gıl a ma yol u ol abilir. Mevcut ol ana ekl e ml enen veya onu dönüşt üren, ondan t üreyen, ona

2 _{J al e Er zen, Kopya?, ( Arredame nt o Mi marlı k, 2002/ 02, s. 57). – Art hur Dant o’ ya göre sanat obj esi ni n}

gerçekli ği ni duyu msal nit eli kleri değil onun üzeri ne yapılan yor u m ve yükl enen anl a m i nşa eder. Jal e Er zen makal esi nde ür ünün gerçekli ği ni n yor u ma ve kavra ma bağı mlılı ğı nı irdel erken Art hur Dant o’ nun gör üşl eri ne yer vermi ştir.

3 _{J al e Er zen, Kopya?, ( Arreda ment o Mi marlı k, 2002/ 02, s. 59). – Yazarı n, t ari hsel süreç i çersi nde}

gerçekli ğe yakl aşı mları na bağlı ol arak f ar klı felsefel eri n t aklit ve oriji nalli k kavra ml arı karşısı ndaki dur uşl arı na dair yaptı ğı sapt ama …

(25)

referans veren ür ünl eri n de kendil eri ne ait gerçekli kl eri, yaĢa mları ol abilir. Bunu belirleyen ise ürünl e referans arası ndaki ilişki ni n ve yaratı m süreci ni n niteli ği dir. Me vcut ol ana dair yapılan yor u ml ar ve ondan yol a çı karak üretilen ‘şeyler’ mevcut ol anı i şl et meye, geliştirme ye ya da t a m t ersi çürüt meye yöneli k ol abilir. Varlı ğı nı n di ğeri üzeri nden bi çi mlen mesi ür ünün kendi ne ait bir yaşa mı ol madı ğı nı göst er mez. Öne mli ol an ürünün t e msil ol makt an öteye geçebilmesi dir.

‘ Tekrar’ üreti m süreci nin bi çi mi ol abilir. Caz müzi ği nde benzer tı nı ve riti mler nüansl arla t ekrarlanır. Ha mmadde aynı kalsa bile t ekrarlar arası ndaki farkl ar ‘ yeni’ ko mpozi syonl ar ol uşt uracaktır. O hal de t ekrarı yaratıcı bir sürece dönüşt üren nüanstır.4

Fot oğraf maki nesi i nsanı n el becerisi ni göl gede bırakacak şekil de ort amı , peyzajı, portreyi … görüneni kopyal ayabilir. Yi ne de görünen değiş mese bil e t ekrar aynı ya da farklı i nsanl ar t arafı ndan çekil en f ot oğraflar eş ol mayacaktır. Far kı doğuran ve aslı yaratıcı ol an f ot oğrafı n kur gusu, ko mpozi syon ve ko mpozi syonun ar kası ndaki a maç, yöneli m veyahut konsepttir. Bu, f ot oğraf karesi ni n i çi ne al dı ğa ‘ gör ünen’ den t üre miş ancak dönüş müş farklı bir yaşa m ve deneyi mdir.

Taklit bir öğren me şekli ol abil eceği gi bi aynı zama nda özne ve nesne, yaratı cı ve referans arası ndaki bir di yal ogdur da. Onu al gılarken ve anl arken kendi ni onun yeri ne koy ma, onu yor uml ar ken onun ki şili ği ne bür ün me gi bi anl a ml arı var dır. Takli di n i ndir gen mi ş kull anı mları genel de ‘ ot anti k ol anı i ka me et meye çalışan, al datıcı, oriji nal ol anı n aurası ndan, i çsel özelli kleri nden yoksun – bu nedenl e de sadece kopya ol makl a yeti nen’ gi bi tanı mları içerir.

Ari st ot el es’e göre i se mi mesis kavra mı nı n çok daha geni ş açılı mları vardır. Taklit sadece her hangi bir şeyi n gör ünen özelli kl eri nin t ekrarlanması anl a mı na gel mek zor unda değil dir. Taklit, şeyi n yaşa m bil gisi ni, gör ün mez ol an özünü, niteli kl eri ni ol uşt uran il kel eri ve bi çiml endiren prensi pl eri ara ma, bul ma ve onl arı görünür hal e getir me uğraşı dır. Bu nedenl e de yaratıcı bir eyl e mdir. Arist ot el es t akli di koz mi k düzene, doğaya katıl mak i çi n bir yol ol arak gör ür, bundan öt ür ü sadece sanat değil, bir çok yaratı cı ve üreti ci eyl e m ona göre mi meti ktir.

4 _{Gi ll es Del euze, Diff erence and Repetiti on, ( Col umbi a Uni versit y Press, 1995). – Del euze ‘ Far klılı k}

ve Tekrar’ adlı kitabı nda t ekrarı n bağl a mı na göre f ar klı al gılandı ğı nı, bu nedenl e de yaratıcı ol duğunu savunur.

(26)

‘ Bu nokt ada tı p ve mi marlı k da bir t echnç ol arak doğayı t aklit ederl er, her i ki si de mi mesi s yol uyl a ahenk ve dengeyi ort aya çı kar maya ( poi esis) çalışırl ar.’ ( Kor k maz, 2002)

Bu gör üşe göre koz mi k, uyu ml u- büt üncül düzen kendi ni gi zl er. Taklit ise düzeni ol uşt uran şeyl eri n i çi ndeki büt üne dair il kel eri, içsel özelli kl eri, şeyl eri n bir araya gel me prensi pl eri ni yaratı m süreci nde kull anarak ort aya çı kartır. ‘ Yap manı n bil gisi’ budur. Mi mesis bu bağl a mda kendi ni t anı ma, koz mi k düzeni t anı ma, kendi ni büt ünün i çi ne kat ma, onunl a bir ol ma eyl e mi dir. Si st e m gör ünür ve mevcut ol anl arı n dı şı nda başka birçok ol asılı ğı, pot ansi yeli i çerme kt edir. Taklit düzenin uyu munu sağl ayan di na mi kl eri ve il kel eri yaratı m esnası nda i şl et erek gör ünür ol mayanı ya da pot ansi yel-ol ası ancak mevcut ol a mayanı da meydana çı kartır. Bunu da ancak si st e mi ve sist e m i çi nde ‘ ol anaklı’ ol anı keşfederek yapabilir. Böyl e bir ür ünün kendi içi ndeki ahenkt en, dengeden ve özer kli ği nden bahset mek mü mkün ol acaktır çünkü o sadece f or mun bi rebir alı ndı ğı bir kopya değil dir, gör üneni n ar kası ndaki il kel eri n, şeyi n doğası nı belirleyen i çsel özelli kl eri n t aklit edil di ği bir yaratı dır. İl kel er ve prensi pl er esas alı ndı ğı içi n üretilen şey aslı nda bit me mi ştir, yaşa m süreci i çi nde devi ngen ve sürekli dir. ‘Şeyl eri’ işl et en kurallar ürünün kendi doğası nı ol uşt ur ur. Bu bağl a mda t aklit ve t aklit obj esi, mi mesi s yenili kçidir, far klı ol asılı kl ara açıktır. Ta m burada ‘ti p’ ve ‘ model’ ayrı mından bahset mek yararlı ol acaktır. Bu kavra ml ar arası ndaki farkı Quatremér e de Qui ncy ‘ Taklit Üzeri ne’ ( 1823) adlı dene mesi nde irdel e miştir. Model bi çimi ol uşt uran prensi pl erden yoksun, ‘ bit miş’ bir şeydir, bu yüzden gör ünür ol an özelli kl eri ni n t ekrarlanması yl a aynen kopyal anabilir. Ti p i se for mu, bi çi mi ol uşt uran prensi pl eri n, kavra mları n ve il kel eri n ifadesi dir. Bu nedenl e aynı ti pi n i çi nde bir çok farklı gör ünüş ol abilir. Ti p kopyal ana maz fakat t aklit edilir. Bur ada ti pi ol uşt uran, belirleyen i çsel özelli kl eri n, bi çi mlendirici il kel eri n özü mseni p, alı nması anl aşıl malı dır. Böyl e bi r yaratı m süreci gör üneni değil, prensi pl eri konu alır ve ort aya birbiri nden farklı ve kendi yaşa ml arı ol an mi mesi sl er çı kar. Takli di n ‘farkı’ i çer mesi ve yaratıcı ol ması bundandır. ‘ Şeyl eri n’ doğası ve pot ansi yeli soyutl anı p kullanıl arak kendi yaşa ml arı ol an başka ‘şeyl er’ yaratılır.5

5 _{Tansel Kor k maz, Yar atı cı Bi r Eyl e m Ol arak Taklit: Bell ekle İ mgel e m, Keşf et mekl e Yarat mak, Sili k} Anıl arl a Bili nmezl er Arası nda Salı nma, ( Arredament o Mi marlı k, 2002/ 02, s. 64). – Tansel Kor k maz

makal esi nde, Quatre mére de Qui ncy’ ni n t aklit kavra mı na ol an yakl aşı mını ve ‘ti p’ ve ‘ model’ arası nda yap mış ol duğu ayrı mı açı kl a mıştır.

(27)

‘ … bu, yaşayan canlıların bi çi mleri ni n altı nda yatan a maçl arı, doğanı n eyle mleri ne yön veren prensi pl eri, … onu hareket ettiren a maç ve araçl arı araştır mak de mektir. Taklit et mek bi r şeyi n benzeri ni yap mak ol arak anl aşıl mak zor unda değil dir, zira he m i ş he m de i şçi t aklit edile mez. Dol ayısı yl a, t aklit edilen doğanı n ne yaptı ğı değil, nasıl yaptı ğı dır: de mek ki, yaptı kl arı nı t aklit etme den de doğa t aklit edil ebilir … Sonuç ol arak mi mar doğanı n t ü m yapıtl arı nda gel iştirdi ği si st e mi i zl eyerek ve ort aya çı kartarak onu taklit et miş ol ur.’6

Mi mesis ho moj en bir kavra m değil dir. İki karşıt fakat bağlı düşünce ve hareket şekli ni n bul uş ması dır; ‘ …gi bi davran mak’ ve ‘ yap mak’, ‘ benze mek’ ve ‘farklılaş mak’. Mi metik eyl e m şeyl eri n i çsel özelli kl eri ni, düzeni n işl eyiş prensi pl eri ni, uyu m ve ahenk il kel eri ni keşfet mek ve bunl arı t e mel al arak yarat mak de mektir. Mi mesis, ‘ müke mmel kopya – t a m özdeşli k’ anl a mı na gel mez. Mi mesi s referans alı nan prensi pler, il kel er ve kavra mlar doğr ult usunda kendi yaşa m ve gerçekli ği ni geliştiren, değişen ve çeşitlenen bitme mi Ģ ür ündür. Böyl e bir gerçekli k ‘sonradan gel en’ ve ‘t üretil miş’ ol sa dahi kendi dengesi ve bunu yür üt en ve yönet en içsel özelli kl eri nedeni yle bağı msı zdır, yaratıcı dır ve devi ngendir.

2. 1. 2. DOĞA VE YORUM

İnsanı n doğaya dair al gısı doğaya yakl aşı mını belirler. Doğayı büt üncül -koz mi k düzen ol arak el e alırsak, bu düzeni n çözü ml en mesi ve anl aşıl ması ne sadece bili mle, ne de saf mi stisizi mle mü mkündür. Ancak bu anl a mlandır ma s üreci nde düşül ebilecek en büyük yanıl gı i nsanı n kendi ni doğanı n dı şı nda kal an bi r gözl e mci ol arak nit el endir mesi olacaktır. Oysaki i nsan doğanı n i şl eyişi ni ve hi yerarşisi ni kendi si ni de i çi ne al an kapsa mlı bir bakış açısı yla el e al dı ğı nda kendi varol uşuyl a da il gili birçok bil gi edi nebilecektir, ki bu bil gi yap manı n bil gisi dir, i nsanı yaratı cı kıl an bil gi dir.

Doğadaki yaratıcı gücün kaynağı nedir? Doğadaki yöneli mler ve t etikl eyi cil er nel erdir? ‘ Şeyl eri n’ gelişi mini n doğa düzenindeki karşılı ğı nedir? Uyu mun, t ut arlılı ğı n ve süreklili ği n esas ol duğu bu düzende yaratıcılı ğı n, gelişme ni n ve ilerle meni n açılı mları neler dir?...

6 _{Tansel Kor k maz, Yar atı cı Bi r Eyl e m Ol arak Taklit: Bell ekle İ mgel e m, Keşf et mekl e Yarat mak, Sili k} Anıl arl a Bili nmezl er Arası nda Salı nma, ( Arredament o Mi marlık, 2002/ 02, s. 64). – Tansel Kor k mazı n

(28)

Büt üncül bir sist e me yakl aşı mın ve sist e m i çi nde, sist e me karşı geliştirilecek t avrı n da ‘ büt ünsel’ ol ması gerekir. Bu anl a mda ‘ nat uralistlere’ bak mak yeri nde ol acaktır çünkü nat uralist koz mografi sadece bir al anı n uz manlı k bil gisi ve anl ayı şı yl a yeti nmez. Doğanı n i şl eyişi ne dair bil gi büt ün eyle ml er i çi n geçerli ve kul lanılabilir bil gi dir. Sanatta, bili mde, mühendi sli kt e, yöneti mde, t opl umsal yapı laş mada … kı sacası yaratıcı ve üretici her t ür eyl e m ve or gani zasyonda t e mel dir. Bu nedenl e bu bil gi sadece bir uz manlık al anı nı n yet ki nli ği yl e sı nırlandırıla maz. Ancak büt ünsel al gı ve büt ünsel yor um düzene dair bil gi yi açı ğa çı kartır.

Nat uralist koz mogr afi de yar atı mı n, büyü meni n ve geliş meni n açı kl a ması nedir?... Canlıları n ve el e mentl erin en basit f or mlardan başl ayı p çok bil eşenli bileşi kl ere ve kar maşı k or gani z mal ara doğr u gi den bir yöneli mi var dır. En basit ifadesiyl e madde basit ve düşük sevi yeli düzenden (l ow or der), yüksek sevi yeli düzene (hi gh or der) ul aş maya çalışır. Yaratı mın mot or u da budur; basitli kt en kar maşı klığa doğr u yöneli m.

Nat uralist koz mografi de düşük sevi yeli düzenden yüksek sevi yeli düzene doğr u ol an hareket yaratı m ol arak adl andırılır ki bu aynı za manda evri mi n de yönüdür. Bu kavra mı n zıttı ise i ndi rge medir ve kar maşı klı kt an basitli ğe doğr u ol an hareketi ifade eder. Evri mi n il erl e me , i ndir ge meni n(reducti on) geril e me(retrogression) ol arak alı nması di kkat çeki ci dir. Buna göre doğada yok ol an her t ür, t ükenen her kaynak kar maşı k sist e mi n çeşitlili ği ni n azal ması, i ndirgen mesi anl a mı na gel eceği i çi n gerile me ol arak alı nabilir. Ancak canlı t ürleri ni n bazıları nı n t üken mesi her za man gerile meye karşılı k gel mez. Doğal sel eksi yon baskıları na cevap vere meyen t ürl eri n yeri ne daha geliş miş ve dayanı klı yeni t ürleri n gel mesi zat en evri min kendi si dir. Fakat soyl arı t ükenen canlıları n yeri ne o t ür ün ekosist e m i çersi ndeki görevi ni yeri ne getirebilecek yeni bir t ür konul a mazsa o za man gerile me ol ur ve or gani zasyondaki pot ansi yel düşer.

‘ Basit’ bir maddeyi, yapı yı ya da or gani zasyonu kar maşı kl aş maya it en güce ya da di na mi ğe entropi denir. Entropi kavra mı nı n açıkl a mak i çi n nat uralistleri n yap mı ş ol duğu ör nekl endir meye bakıl abilir. Bu ör nekl endir mede bir basit, bir de kar maşı k siste m karşılaştırıl mıştır. Basit siste m üzeri nde az bir bit ki dokusu ve canlı t ür ü barı ndıran genç bir ku m tepesi dir. Di ğeri ise ku m t epesi yl e başl ayı p uzun bir za man içersi nde or mana dönüş müş kar maşı k siste mdir. İçerisi nde az sayı da oyuncu barı ndıran ku m t epesi deği şi mlere daha açı ktır. Ku m t aneci kl eri hareketi engelleyi ci

(29)

zengi n bit ki dokusundan yoksun ol duğu i çi n r üzgarı n ve suyun et kisi yl e çabucak yer deği ştirecektir. Kı sacası uyaranl arı n ve i ç ve dı ş fakt örleri n et kisi siste m i çi nde he men yansı yacaktır. Bu kararsı z dur umdaki bir karışı mın deva mlı tepki meye girerek dengeyi bul maya çalış ması na benzetilebilir.

Kar maşı k bir siste mde bi r uyarana cevap verilirken sadece bir biri m, bir parça et kili ol maz. Si st e m par çal arı n davr anı şl arı nı n ve bir birl eri yl e ol an et kil eşi mleri ni n büt ünüdür, o yüzden uyaranı n et kisi soğur ul abilir, absor be edil ebilir. Toprağı n üzeri ndeki bit ki dokusu zengi nse t oprak suyun yarat acağı er ozyona karşı direnecektir. Aynı dur um her hangi bir canlı tür ündeki geneti k çeşitlili k i çi n de geçerli dir. Eğer o t ür ün geneti k havuzu geni şse, genl erden bir t anesi mut asyona uğradı ğı nda, bu geni n yarat acağı et ki he men gör ül meyebilir. Gen sayısı fazl a ol duğu içi n geneti k çaprazl a ma sonucu ol uşan ko mbi nasyonl arda mut asyona uğra mı ş ol an gen hi ç yer al mayabilir veya yer al dı ğı gen çifti nde çeki ni k kal dı ğı içi n et kisi soğur ul abilir.

Bu bağl a mda, entropi bir ‘ kararsı zlı k’ ve ‘st abil ol ma ma’ kriteri ol arak el e alı ndı ğı nda, basit sist e mleri n entropisi daha yüksektir ve sürekli t epki meye girerek ve deği şerek dengeyi bul maya çalışırlar. Bu ‘ davranış bi çi mi’ t e mel dir ve yaratı m i çi n itici güçt ür.

Kar maşı k bir sist e m i se çok bil eşenli dir. Ancak kar maşı klı k düzensi zli k ol arak el e alı nma malı dır. Süreklilik i çi n ‘t ut arlılı k’ ve ‘uyu m’ şarttır. Bu da yüksek bir or gani zasyon de mektir. Böyl e bir or gani zasyonda her bir parçanı n ve de gr ubun ayrı bir ‘ görevi’, ‘rol ü’ var dır. Doğa hi yerarşi k bir düzen i çer mesi ne rağ men bir parça di ğeri nden daha az ‘ gerekli’ değil dir ya da başka bir deyişl e üst ünl üğün kriteri gereklili k değil dir; Yeşil bit kiler güneş enerjisi ni besi ne çevirirler ve besi n zi nciri ni n il k basa mağı nı ol uşt ururlar. Toprakt aki ayrıştırıcı bakt eriler ise atı kl arı n dönüşü münü sağl arlar. Yaşa m döngüsünde küçük canlıları n büyük rolleri vardır.

Bur ada nat uralist koz mografi ni n t anıttı ğı ‘eşsi zli k’(uni queness) kavra mı devreye girer. Hi çbir t ür ve t ür içersi ndeki hi çbir birey ‘aynı’ değil dir. Bu da deme ktir ki siste m i çersi nde kapasitel eri ne ve nit eli kl eri ne göre farklı gör evl er üstlenirler ve perfor mans göst erirler. Edi ndi kl eri r oller iti bariyl e de eşsi zdirler ( Ne i ş, ne de i şçi taklit edil e mez ). Te mel ol an si st e me ‘ uygun’ bir şekil de cevap ver ebilme ktir. O hal de her bir parçanı n katılı mı ve yaratıcı pot ansi yeli ile siste m devi nir ve gelişir.

(30)

Yaşa m f or mları nı n değerlendiril mesi nde bireyin veya t ür ün nit eli kl eri ne göre üstlendi ği görev ve verdi ği cevabı n ‘ uygunl uğu’(fit ness) esastır. Bu da canlıl arı n yor uml an ması ndaki ve ni hayeti nde kade mel endiril mesi ndeki st andartları başka bir düzl e me kaydırır. Cevabı n nit eli ği nedir? Her hangi fi zi ksel bir uyarana karşı farklı canlı t ürleri farklı davranı ş modell eri geliştir mişlerdir. Ör neği n bit kiler ışı ğa, suya veya yerçeki mi ne yöneli m(tropi z ma) göst erirler. Bazı canlılar uyaranlara karşı sadece refleksl eri yl e karşılı k verirler. Uyaranl ara verilen cevapl arı n nit eliği ve şekli canlı nı n geliş mişli k sevi yesi ni göst erir. Basit ve i çgüdüsel davranışl ardan sonra şartlanma, alışkanlı k gelir ve en üst kade mede akıl(i nt elli gence) ve yoru ml a ma yet eneği yer alır.

Her canlı t ürünün sahi p ol duğu ‘eşsi z’ özelli kl ere göre farklı ve t el afi edile mez bir rol ü vardır. Bu dur umda i nsanı n en belirgi n niteliği ve görevi nedir?...

Doğa sürekli bir ol uşumdur ve düzen i çersi ndeki her bir parça yaratıcı dır. Siste mdeki parçal ar farklı şekillerde sist e me katılarak ona cevap verirler ve buradaki esas prensi p ‘ uygunl uk’t ur; uyarana verilebilecek en uygun cevap, sist e mi n gelişebil mesi içi n verilebilecek en uygun cevap, ‘şeyi n’ kendi doğası na ve kapasitesi ne göre verebil eceği en uygun cevap … İ nsanı n yaratı m kapasit esi ndeki en belirgi n özelli k al gıla ma ve yor u ml a ma yet eneği dir. İnsan ‘ doğal’ bir varlı ktır ve doğası ndan gel en bu ayırt edi ci özelli ği ni her kull andı ğı nda ‘ doğal’ bir eyl e m i çersi ndedir. İ nsanı n doğaya dair al gısı ve t avrı yaşa mı n büt ününe yöneli k bir ‘ bili nçlili k hali’dir. İ nsan doğayı koz mi k düzen ol arak el e al dı ğı nda, onu i ncel erken ve anl a maya çalışırken, yaşa mı n, uyu mun ve dengeni n di na mi kl eri ni, biçi mlendirici ve düzenl eyici il kel eri keşfedebilir ki bu ‘yap manı n bil gisi’dir.

İnsan bu bil gi yl e önceli kle doğaya ‘ uygun’ bir şekil de katılabilir, onun kaynakl arı nı işletebilir, fayda sağl ayabilir. İ nsan bir t arlayı i şl eği nde, yeni bit ki t ürleri geliştirdi ği nde, r üzgar değir menl eri di kti ği nde, barajlar yaptı ğı nda doğaya hep bir şekil de katıl mış ol ur ve bu eyl e mleri n hepsi, yaratıları n hepsi bir anl a mda ‘ doğal’ ol arak nit el endirilebilir çünkü i nsan böyl ece ekosist e m i çersi nde doğası na ve yet enekl eri ne en uygun davranışı sergile miş ol ur; ‘anl a ma ve yor u ml a ma’. Doğanı n içi ndeki prensi pl er, enerji akışl arı ve kuralları keşfedilir ve bunl ar farklı şekillerde yor uml anır. Rüzgar enerji dir, bu enerji yi dönüşt ür meni n ve kull anmanı n prensi pl eri var dır ve i nsanı n rüzgara dair yor umu rüzgar değirme ni dir.( Bkz Şekil 2. 1)

(31)

ġekil 2. 1: Rüzgar değir menl eri, Pal m Spri ngs/ Califor ni ya, Ameri ka

Benzer bir yakl aşı mla, kült ürün bil e –ironi k de ol sa- ‘ doğal’ bir ol uşum ol duğu söyl enebilir. Bireyden başl ayı p kar maşı kl aşan ve yüksek bir or gani zasyona doğr u hareket eden i nsan yapı sı t opl um ve kült ür, doğadaki maddel eri ve yaşa m for mları nı hareket ettiren aynı itici güç t arafı ndan yönl endirilir: Entropi.

Doğal ol anı n açılı mları geni şl edi kçe i nsanı n doğa karşısı ndaki ‘ bili nçlili k düzeyi’ yani doğanı n i şl eyiş prensi pl eri ni al gılayı p yor uml a ma ve kull anma kapasitesi artı yor de mektir. Bu kapasiteni n ul aşabileceği en üst nokta (cli max) i nsanı n doğanı n uyu m yasal arı nı ve i çerdi ği ilişkileri n il kel eri ni, kısacası özünü anl ayı p bağı msı z ve büt üncül bir siste m, düzen, ‘ doğa’ yarat ması ol acaktır, yani ‘ ür ün doğa’. Ancak bu şi mdili k uzak bir mesafededir. İ nsan henüz yap manı n ‘ büt ün’ bil gisi ne sahi p değil dir, bel ki de hi çbir za man ol a mayacaktır. Yi ne de i nsan büt ünün i çersi ndeki, keşfetti ği bazı nit eli kl eri, prensi pl eri ve kuralları alı p kull anabilir. Bu büt ünün çeşitlili ği ni n i ndirgen mesi, düş mesi de mektir. Doğa i çersi nde, kar maşı k bir sist e mden basit bir si st e me doğr u yapıl an har eket ‘ geril e me’ ol arak nit el endirilse de, i nsan i çi n, kendi evri mi i çersi nde kendi dor uğuna ul aş ma yol unda ( koz mi k düzeni çözü ml e mek ve yap manı n bil gisi ne haki m ol mak) ‘ilerle me’ olarak gör ül ebilir.