ÖZET: “Mermerler Portekiz, İspanya, İtalya, Yunanis-tan, GürcisYunanis-tan, Türkiye, İran, Pakistan gibi ülkeler Alp-Hima-laya hattı üzerinde oldukça yoğun bulunmaktadır. Jeolojik oluşumun neticesinde ise Türkiye de farklı renk ve özellik-te zengin mermer yatakları bulunmaktadır. Yaklaşık olarak 3.872.000.000 işletilebilir mermer rezervi vardır. Burdur bölgesinde çok sayıda mermer ocakları dikkati çekmekte-dir. Bu ocakların bulunduğu Litolojiler, Likya Napları olarak bilinmektedir. Bölgede yeni açılan mermer ocakları ülke ekonomisine büyük miktarlarda katkı sağlamaktadır. Yapı-sı nedeniyle masif kireçtaşlarından meydana gelmektedir. Bölgenin fay hattından etkilenmesiyle blok verimi yüksek değildir. Dolayısıyla ocaklarda mermer artıkları büyük mik-tarlar oluşturmaktadır.”
ANAHTAR KELİMELER: Mermer, kireç, ekonomi, Bur-dur Beji.
ABSTRACT: “Countries such as Portugal, Spain, Italy, Greece, Georgia, Turkey, Iran, Pakistan are very busy on the Alpine-Himalayan line. As a result of geological formation, Turkey also has rich Marble deposits of different colors and characteristics. There are approximately 3.872 million sto-rable Marble reserves. Many Marble quarries are attracting attention in burdur region. The Lithologies where these he-arths are located are known as Lycian naps. Newly opened Marble quarries in the region contribute a great deal to the country’s economy. Due to its structure, it consists of mas-sive limestone. Block efficiency is not high as the region is affected by fault lines. Therefore, Marble remains in the qu-arries constitute large amounts.”
KEYWORDS: Marble; lime; economy; Burdur Beige.
Mermerin Tanımı
Bilimsel anlamda mermer; kal-ker ve dolomitik kalkal-kerlerin sıcaklık ve basınç altında başkalaşıma uğrayarak yeniden kristalleşmesi ile oluşan bir metamorfik kayaçtır. Kimyasal bileşi-minde büyük oranda kalsiyum karbo-nat (CaCO3), magnezyum karbokarbo-natın yanı sıra silisyum dioksit (SiO2) ve de-ğişik metal oksitleri, silikat mineralleri
bulunur. Mermer saf kalsiyum karbo-nat bileşiminde ise beyaz ve yarısay-damdır. Genellikle sertliği mohs sertlik skalasına göre 3 ve yoğunluğu 2.5 ila 3.5 gr/cm3 arasında değişir. Ticari an-lamda mermer ise blok verebilen ke-silip cilalandığında parlayabilen daya-nıklı ve estetik görünümlü her türden doğal taşların tamamı için kullanılan bir terimdir. Türk maden kanununda mermer kesilip parlatılarak kullanıla-cak mermer, oniks mermer ve diğer taşlar şeklinde tanımlanmıştır. Görül-düğü üzere maden kanunundaki mer-mer tanımıyla ticari anlamda mer-mermer-mer tanımı neredeyse aynıdır. Taşın cinsi ne olursa olsun kesilip parlatılabiliyor-sa mermer şeklinde tarif edilmektedir. (Şentürk vd., 1996).Türkiye’de merme-rin tarihçesi oldukça eski zamanlara da-yanmaktadır. Efes kazı çalışmalarında M.S. 2.yüzyılda doğal taş blok kesimin-de kullanılan ilk lamalı katrak bulun-muştur ve Selçuk (İzmir) yakınlarında antik ocaklarda tel kesme yönteminin ilk şekillerinin izleri olduğu görülmüş-tür. Bu bulgular Türkiye coğrafyasında 2000 yıldır doğal taş işleme teknoloji-sinin yani mermer kullanımının var ol-duğunu göstermektedir (Çetin, 2003).
Mermerler sıkı sıkıya bir kristal yapıya sahip olduğu için, çoğunlukla düşük gözenekliliğe sahiptirler. Gözeneklilik % 0.0002 ila 0.5 arasında değişmekte-dir. Mermerlerin kimyasal yapıları ye-rinden çıkmalarına karşın, su emmeye veya donmadan dolayı oluşan ayrış-maya karşı eğilimli değillerdir. Mostra veren alanlar üstünde eriyebilirlik kim-yasal bileşimi ve dokusu üzerindeki fonksiyonları ve fazlasıyla atmosferik şartlardaki özelliklere bağlıdır. Beyaz Carrara (İtalya) mermerleri tipik Akde-niz ikliminde yüzyıllarca bozulmadan kalabilmektedir. Ancak Amerika’nın kuzey bölgesinde mostra verenler 10 veya 20 sene gibi zamandan sonra korozyon gösterebilir (Kuşcu, 2001) Mermerin ağırlıklı minerali kalsittir. Minerallerin mikroskopla görüntülen-mesinde kalsit kristallerinin yanında % 5 oranında karbonat harici maddeler veya ikincil maddeler tespit edilmiştir. Grafit, hematit, limonit, ve pirit silikat olmayan minerallerdir. Kuvars, mika, klorit, tremolit, vollastonit, diyopsit, ve hornblend mermerler içerisinde sıkça görülen silikatlardır. Kristal yapısı mozaik dokulu, romboedral dilinim-li ve bol ikizdilinim-lidir. Araştırmalarda kalsit
kristallerinin boyutlarının 0.2 - 0.8 mm aralığında olduğu gözlemlenmiştir. Kristallerin ortalama ebatı 0.3 - 0.5 mm aralığındadır. Mermerlerde görülen kalsit dışı mineraller sebebiyle saflığını yitirmesi mermerlerin değerini azalt-maktan çok arttırmaktadır. Yani araya görülen farklı kimyasallar ya da mine-raller mermerlere farklı renkler katar ve genellikle dayanıklılığını olumlu yönde katkıda bulunmaktadır. Bu kat-kı başlangıçta, yani kalker çamurun bünyesinde kimi mineral veya madde absorbe olmuş ve taşlanmış bir kalsi-yum karbonat şlamının çatlak yapısı içine yerleşen hidrotermal eriyiklerden meydana gelmiştir. Özellikle limonit ve hematit gibi demir kimyasallarıdır. Fazla sayıda olmasa da mermerlerde kalsit yerine dolomit etken mineraldir. Böylelikle mermerlerde yaygın olarak kalsit ve dolomit tabakalarından ya da bu minerallerin çeşitli renkte, dokuda parlatmaya duyarlılıkları ve bozuşma-ya karşı davranış farklılıklarından ötü-rü istenmeyen kütlelerden oluşmuştur (Kuşcu, 2001).
Türkiye’nin Mermer Potansiyeli
Mermerler Portekiz, İspanya, İtalya, Yunanistan, Gürcistan, Türkiye, İran, Pakistan gibi ülkeler Alp-Hima-laya hattı üzerinde oldukça yoğun bulunmaktadır. Jeolojik oluşumun neticesinde ise Türkiye de farklı renk ve özellikte zengin mermer yatak-ları bulunmaktadır. Yaklaşık olarak
3.872.000.000 işletilebilir mermer re-zervi vardır (DPT 2001).
Türkiye’de mermer yatakla-rı genelde Paleozoik yaşlı masiflerin olduğu bölgelerde görülmektedir. Bu bölgeler genelde ülkenin batı kı-sımlarında görülmekle birlikte doğu bölgelerinde de bulunmaktadır. Men-deres masifi, Istıranca masifi, Menteşe masifi, Kazdağ masifi, Kırşehir masifi, Ilgaz kristalin masifi ve Bitlis masifi en çok bilinenler arasındadır (Çetin, 2003).
Türkiye mermer sanayisi ticarette devamlılığını 250’den fazla mermer türü çok farklı renklerde ve farklı yapılarda ken-dini göstermektedir. Uluslararası satışlarda hemen hemen 100’ü önem kazanmış ve marka hali-ne gelmiştir. En çok bilihali-nenleri; Afyon Beyaz, Afyon Şeker, Afyon Kaplan Derisi, Supreme, Salome, Bordo İrizo (Eskişehir), Elazığ Ki-raz, Hazar Pink (Elazığ), Aegeon Bordeux, Ayhan Black, Milas, Li-lac, Muğla White, Uşak Green, Uşak White, Dove (Balıkesir), Vize Pink (Kırklareli) ve Burdur Beji.
Türkiye’de 1000 üzerinde mermer ocağı işletim halindedir. Bunların %90’ı Batı Anadolu yada Batı Anadolu’ya yakın bölgeler-de Afyon, Balıkesir, Bilecik, Eski-şehir, Burdur’da bulunmaktadır.
Türk mermer sanayisi hızlı gelişim içe-risindedir. Bugün ihracatta önemli bir yeri vardır. İstatistiklere göre 40 milyon USD (1990), 188.7 milyon USD (2000), 300 milyon USD ve 626 milyon dolar (2004) (İMMİB, 2005).
Mermerler yapı endüstrisinde önemli bir yere sahip olmasının yanı sıra mer-merin üretim teknolojisi ve sonrasında birtakım olumsuzluklar sebebiyle bazı problemler meydana gelmiştir. Artan taleple birlikte üretime geçen mermer
ocağı sayısı hızla fazlalaşmıştır. Böyle-ce mermer işletmelerinin yoğun oldu-ğu alanlarda, çevrecilik ve doğal gö-rünümün bozulmasıyla bazı tepkilere neden olmuştur.
Türkiye’de pazarlama potansi-yeli yüksek endüstriyel hammaddele-rin başlarında olan mermer, ocaklarda-ki üretim kısmında ve işletmelerdeocaklarda-ki işlenme zorlukları düşünüldüğünde bu doğal malzemenin Türkiye’de op-timum koşullarda değerlendirilmesi ve kullanılması gereklidir. Mermer ve mermer üretiminde dikkat edilme-si gerekli hususlarla, doğal kaynağın yurtiçi pazarlamalarda ve yurt dışı ih-racat hacmindeki payını olumlu yönde etkileyecektir. Dolayısıyla, mermerin ocaklardan çıkarıldıktan sonra kullanı-lacağı yere kadar geçireceği aşamalar bilimsel olarak uygun şekilde analiz edilmelidir (Yücetürk, 2010).
Burdur Yöresindeki Mermerlerin Mineralojik Özellikleri
Burdur bölgesinde çok sayıda mermer ocakları dikkati çekmektedir. Bu ocakların bulunduğu Litolojiler, Likya Napları olarak bilinmektedir. Böl-gede yeni açılan mermer ocakları ülke ekonomisine büyük miktarlarda katkı sağlamaktadır. Yapısı nedeniyle masif kireçtaşlarından meydana gelmek-tedir. Bölgenin fay hattından etkilen-mesiyle blok verimi yüksek değildir.
Dolayısıyla ocaklarda mermer artıkları büyük miktarlar oluşturmaktadır.
Burdur yöresi Güney Batı Ana-dolu da jeolojik açıdan Türkiye’nin komplike yapılarından biridir. Bundan dolayı jeolojik anlamda Burdur yöre-sindeki mermerler yüzyıllardan beri farklı bir öneme sahiptir. Bölgede se-dimanter tür kireçtaşları ağırlıklıdır. Bu kireçtaşlarından katmansız olanları, öteki ifadeyle masif yapılı kireçtaşla-rından kapasiteli mermer üretimine imkan sağlamaktadır. Günümüzde ve ilerleyen yıllarda, gelişen teknolojiyle mermer ocağı sayısının artışıyla, mer-mer üretimi büyük miktara çıkmakta-dır.
Mermer imalatı, Likya napla-rını oluşturan karbonatlı kayaçlar ve Mesozoyik yaşlı diğer karbonat gru-bu yapılardan üretilen, blok denilen büyük hacimli kayaçlarla gerçekleşti-rilmektedir. Bunun yanında işletmeye başlanılan ocakların çoğunluğu geril-me faylarını oluşturan horst ve graben bölgelerinde açılmasından dolayı, do-ğal taşlar tektonik olaylardan negatif yönde etkilenerek, meydana gelen kı-rık ve çatlaklar sebebiyle blok üretimi beklenen miktarlara ulaşamamıştır. Bu nedenle büyük miktarlarda pasa deni-len artık mermer kütleleri oluşmakta-dır (Bilgin ve Özkahraman, 2009).
Kaynaklar
• Bilgin, A ., Özkahraman, H. T., (2009), “Marble potential of Isparta and some related problems”, Inter-national Symposium on Enginee-ring and Architectural Sciences of Balkan Caucasus Turkic Republics, SDU, 22-24 October, 231-237, Is-parta.
•
• Çetin T.,(2003),”Türkiye Mermer Potansiyeli Üretimi ve İhracatı”, GÜ Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:23, sayı 3 243-256.
•
• DPT, (2001)“Madencilik Endüstri-yel Hammaddeler (Yapı Malzeme-leri) Özel İhtisas Rapor, Sekizinci 5 Yıllık Kalkınma Planı, Ankara. •
• Kuşçu, M., (2001), Endüstriyel Ka-yaçlar ve Mineraller Kitabı, Süley-man Demirel Üniversitesi Mühen-dislik Mimarlık Fakültesi Yayınları, No.10:381s, Isparta.
•
• Şentürk, A., Gündüz, L., Tosun, Y.İ., Sarıışık, A., 1996. Mermer Tekno-lojisi. S.D.Ü. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Maden Mühendisliği Bö-lümü,242s. Isparta.
•
• Yücetürk G., (2010), “Göller Yöre-sindeki Kayaçların Minerolojik ve Petrografik Özelliklerinin Yapay Mermer Kalitesine Etkileri”, Dokto-ra tezi, S.D.Ü. Fen Bilimleri Enstitü-sü, Isparta
