Avustralya'daki Türkler ve Millî Kültür Prof.Dr.Mahmut Tezcan

AVUSTURALYA’DAKÎ TÜRKLER VE MİLLÎ KÜLTÜR

..

Avıısturalya’daki göçmen Tiirkler, millî kültürlerini

korumakta ve bu lııısusa özen göstermekledirler

. . . .

Orada görüştüğümüz tüm yabancılar, Tiirkler kadar millî

kültürlerine bağlı başka bir etnik gruba rastlamadıklarını

her fırsatta dile getirmişlerdir."

Prof. Dr. Mahmut TEZCAN *

b u lu n m u ş ve o rad ak i T ü rk le rle ilgili bazı gözlem ler yapabilm e fırsatı elde etm iştim , bu yazıda sadece an tro p o lo jik ve halkbilim se! nitelikteki bazı g özlem ­ lerim e değinilecektir.

T ü ık le rin A v ru p a dışına gidişlerine b ir ö rn e k o la ra k A vustralya g ö ste rileb ilir. O raya çalışm ak için kitle h alinde gidiş 1968 tarih in d e b aşlam ıştır. T ü rk h ü k ü m eti ile b ir an laşm a gereğince oraya göçm en işçi o la ra k d ev re d e v re T ü rk lc r gitm işlerdir. D ah a so n ra zam an zam an az m ik tarlard a o lm ak üzere b ir m ik tar d ah a işçi gitm iştir. B ugün A v u straly a'd a 200.000 k a d a r T ü rk olduğu sa n ılm ak tad ır. T ü rk le r o ra d a Sydney. M el­ b o u rn e ve B risb a n e gibi k en tle rd e yoğunlaşm ışlardır,

tşgüç Biçimleri

T ü rk le r'in o rad ak i büyük b ir çoğunluğu işçi o la ra k çalışm ak tad ır. F ab rik a işçiliği b aşta gelm ekledir. K adın ve erk ek , niteliksiz ve yarı nitelikli o larak çalışm aktadır. D a h a so n ra inşaat işçiliği y e r alm a k ­ tad ır. B unların dışın d a, çeşitli y erlerd e geçici işçilik y er a lm ak tad ır. G ö tü rü o la ra k ailece yapılan tarım işçiliği de vardır. D o m ates, p a ta te s to p lam a, meyve to p lam a gibi tarım alanındaki işlere T ü rk le r d e g itm ek ted ir. Sıcağın altın d a, ru tu b e tli y e r­ lerde. sivrisinekler içinde çalışm a şa rtla rın ın zorluğu nedeniyle fazla rağbet edilm em ekle b irlik te, bu tü r işçilikler oldukça kazançlıdır. Kısa zam an d a çok paraya ihtiyacı o la n la r bu tü r işleri tercih etm e k te d ir.

* A n k a ra Ü niversitesi Eğitim Bilim leri F akültesi Ö ğ retim Üyesi

A z b ir kısım T ü rk d e tic a re tle u ğ raşm ak tad ır. T ic a re tle uğ raşan ların b aşında d ö n e rc ile r gelm ektedir. D ö n erci d ü k k ân ları T ü rk ç e isim leriyle y er alm ak tad ır. A yaküstü yiyeceklerin satıldığı sandviç d ü k k ân ları A v u straly a'd a çok yaygındır. D ö n e r d e yufka içine d ü rü le re k sa tılm ak tad ır. D ö n e r, A v u straly a'd a çok sevilen b ir T ü rk yiyeceği o lm u ştu r, öyleki b ir d ö n e r kebap, o ra d a T ü rk se m b o lü haline gelm iştir. D ö n eri T ü rk le rd e ıı başka Y u n a n lıla r ve L ü b n a n lıla r d a yap­ maya b aşlam ışlard ır. O ra d a kasaplık y apan T ü rk le r. aynı zam an d a dönercilik de y ap m ak tad ırlar.

T ic aretle uğ raşan T ü rk le r'in b ir kısmı ise sü p e r­ m arket sahipliği. T u rizm accntajığı gibi işler yap m ak ­ tad ırla r. A yrıca C a n b e rra , G o ld C oast gibi büyük k e n tle rd e tek tü k T ü rk lo k an taları d a açılm aya başlam ıştır. Şekercilik, kasaplık ve konfeksiyon d ü k k â n ­ ları d a az da olsa açılm aktadır.

Sürdürülen Gelenekler

T ü rk le r A vustralya'da tüm g eleneklerini im k ân lar ö lçü sü n d e sü rd ü rm e k te d irle r. K ültürel kim lik­ lerini o k a d a r yabancı içerisinde bilinçli o larak k o ru m ak tad ırlar.

Ö zellikle İslâm d in in in g erek lerin i yerine g e tir­ m ek çabası yetişkin ku şak lard a güçlü. A u b u rn 'd a çok büyük b ir cam i yapılm aktadır. E sk işe h ir'd ek i b ir cam inin m o d elin d e, genellikle T ü rk le r'in katkılarıyla yürüyen cam i inşaatı hâlâ sü rm e k te d ir. K adınlar y ardım o la ra k bileziklerini bile verm işler.

D in î b ay ram lar aynen o ra d a d a sü rd ü rü lm e k ­ ted ir. F ak at T ü rk iy e'd e k i k a d a r canlı o lm am ak tad ır. Ö zellikle şâ ir g ü n lere rastlayan b ay ram lard a tatil olm adığı için h erk es işine gitm ek te, ancak akşam ları.

ya d a h afta so n la rın d a b ay ram ziyaretleri y ap ab ilm ek ­ te d irle r. B ayram ik ram ları d a old u k ça bo l m ik tard a yap ılm ak tad ır. Çaylar, kahveler, tatlılar, m eyveler bol bo l su n u lm a k ta d ır. Ç o cuklara bayram a rm ağ an ları alm ak d a çok yaygın b ir uygulam a.

G e le n e k le r devam etm e k le b irlik te, yine de T ü rk iy e'd e k i gibi güçlü olm ayışı, o rad ak i T ü rk le rc e b ir zayıflam a o la ra k nitelendiriliyor. Ö rn eğ in ak rab alık ilişkilerinin zayıflam ası, dinsel bazı uygulam aları (N am az, m e z a r ziyaretleri gibi) d üzenli o la ra k y erin e g etirem em e, saygı-scvgi azlığı, eğlence yokluğu, erkeklik ro llerin d ek i yu m u şam a gibi y ö n le r o ra d a g e le n e k ­ lerim izin zayıflam ası o la ra k nitelen d irilm ek ted ir.

Z iy a ret ettiğim iz ev lerd e eski yazı ile yazılm ış b a k ır tab ak ların , ölen kişilerin resim lerin in d u v arlard a asılı o ld u k ların ı g ö rdük. A yrıca b ay ram lard a , evlerde yapılan tatlıların , ko n u k lara ikram edildiğini ve şe k e r­ cilerd en , k u tu larla hediyelik şe k e r ve ç u k u la ta alınıp yak ın ların a g ö tü rü ld ü ğ ü n ü gözledik. B u n la r o ra d a devam e d en folklorik ö ğ elerd ir.

Yardımlaşma

Y ard ım laşm a, T ü rk d av ran ış kalıpları arasın d a en yaygın olan b ir k ü ltü re l özelliktir. B u davranış A vustralya'daki T ü rk le r a ra sın d a d a geniş ö lçü d e uy gulanm aktadır. O ra d a yardım laşm a, hem m addî, hem d e m anevî biçim d e u y gulanm aktadır. Ö zellikle ev alırk en p a ra yardım ı, cam iye yardım , o ra d a ö len b ir T ü rk ü n T ürkiye'ye g ö n d erilm e g id e rle rin e y ardım , b o rç p a ra verm e, e^ o n a rım ın a yardım , iş bulm aya yardım cı olm ak, a ra b a o n a rım ın a yardım , geçici o la ra k ev eşyası verm e, A vustralya'ya yeni gelen kim seye h e r tü rlü yardım y ap ılm ak tad ır. Bu geleneğin sü rd ü rü lm esi, o rad ak i T ü rk lc rin dayanışm asını a rttırm a k ta d ır. T ü rk le r, g enellikle T ü rk le rin b u lu n d u ğ u y erlerd e o tu r ­ m ak tad ırla r. B u husus, yine o n ların kü ltü rel kim lik­ lerini sü rd ü rm e le rin i sağlayan yo llard an birisi o lm a k ­ tad ır. T ü rk le r Sydney k en tin d e to p lu o larak , b a tıd a b ir banliyö o lan A u b u rn se m tin d e o tu rm a k ta d ırla r. B unun d ışında ken tin iç k esim lerindeki N ew T o w n 'd a da oldukça fazla T ü rk m evcut. Y ine. P a rra m a tta se m tin d e d e T ü rk le r var. K en tin çeşitli se m tle rin e dağılm ış az sayıda T ü rk le r d e var. Ö rn eğ in iç b atı banliyö olan M a r- rickville ve G ü n ey Sydney. B u n lar, arab alı o ld u k ları için d iğ er T ü rk le rle kolayca tem as sa ğlayabilm ektedirler.

O ra d a en çok ilişkide b u lu n u lan gru p , T ü rk le r­ d ir. Y ab an c ılarla T ü rk le re o ra n la d a h a az ilişkide b u lu n u lm a k ta d ır. Bu husus d a tü rk le rd e k ü ltü rle r kim liğin koru n m asın ı d e ste k le m e k te d ir.

Boş Zaman Faaliyetleri

Y e tişk in le r o la ra k b o ş zam an ların d a severek yap tık ları şeyler, cinsiyete g ö re fark lılaşm ak tad ır. F akat A v u straly a'd a d a h a çok a ile le r to p lu o la ra k b o ş zam an ­ larını d eğ e rle n d irm e k te d irle r. Y âni g ru p h alinde boş zam an ların ı d eğ e rle n d irm e k te d irle r. B u n ların b aşında "G ezm ek" g elm ek ted ir. G e rç e k te n en p o p ü le r boş zam an faaliyeti. T ü rk le re ev ziy aretlerin e g itm ek ve a rk a d a ş ziyaretleri ve o n la rla gezm ek biçim indedir. Y azın k o m şu larla pikniğe g itm ek çok sık başv u ru lan b ir faaliyettir. C u m artesi veya p a z a r g ü n leri hem d en ize g idilm ekte, hem d e ko m şu larla b irlik te yiyip içil- m ekte. eğ len ilm ek ted ir. A ra b a la rla ken tin dışına çıkılarak o ra la rd a eğ len ilm ek ted ir. Piknik y erlerin d e h e r tü rlü kolaylıklar sağlanm ıştır. T u v aletle r, yem ek p işirm e yerleri, yollar, d u ş y erleri gibi h e r tü rlü im k ân lar piknik y e rle rin d e m evcuttur.

G ezm e, ark a d a ş, kom şu ziyareti d ışında en sık b a ş v u ru lan b o ş zam an faaliyeti ise evlerde Tv. izlem ek­ tir. T v d e en çok, film ler ve dizi film ler, bazı şov p ro g ra m la rı izlen m ek ted ir. Ö zellikle video ile yerli film ler izlen m ek ted ir. A yrıca T ü rk iy e 'd e T v den alınm ış şarkılı tü rk ü lü eğlence p ro g ram ları d a çok iz­ leniyor.

Balık tutm aya gitm ek, b ah çe işleri gibi bazı bireysel faaliyetlere d e ra stlan m ak tad ır.

Hobiler

Y e tişk in lerin b o ş zam an ların d a h erhangi b ir hobi alışkanlıkları çok yaygın b ir d av ran ış değildir. Bu k o n u d a h obi alışkanlıkları olan k işiler az m ik ta r­ d a d ırla r ve cinsiyete g öre fark lılaşm ak tad ırlar. K ad ın lar­ da örg ü ö rm ek , yem ek y apm ak gibi klâsik kadın ro l­ lerine ilişkin faaliyetler y er alırk en , erk e k le rd e arab a o n arım ı. seyahat etm ek , b ah çe işleri gibi uğ raşılar hobi d u ru m u n a gelebilm iştir.

T ü rk iy e ile b ağ lan tıların dolayısıyla sü rd ü rü ld ü ğ ü kü ltü re l kim liğin k o ru n m asın a yönelik etk in lik lerd e n birisi d e, A vustralya'ya k o n se r verm eye gelen sa n atçıların k o n se rlerin e g itm ek tir. Ö zellikle T ü rk S a n a t M üziği ve T ü rk H alk M üziği alan ın d ak i