Beslenme ve Divet Dergisi / J Nutr and Diet 26(1 ):25-27,1997
FARKLI SOSYO-EKONOMİK DÜZEYLERDE YAŞAYAN
YAŞLILARIN KALSİYUM TÜKETİM DURUMU
Dr. Şebnem SO Y U E R *, Prof. Dr. Nevin AK TAŞ**
Ö Z E T
Bıı anıştırm a, fa rk lı sosvo-ekononıık düzeylerdeki 60 74 yaşlarındaki bireylerin kalsiyum îiiketim durumları nı ince emek amacı ile ya pılm ıştır. Besin tüketimi veri leli 24 saati hatırlatm a yöntemi ile birbirini izleyen 3 gün için toplanm ıştır. "Besinlerin B ileşim i" cetveli kııl- lanıkırak vaşlıla) ıtı günlük kalsiyum tüketim miktarları hesaplanm ış, bıı m iktarlar standardın % 33 alt ve üst sı tın 1ar ma göre değerlendirilerek yetersiz. yeterli ve yük sek tüketim ler sa p tanm ıştır. Düşük, orta ve yüksek sos yo-ekonom ik düzeylerdeki yaşlıların günlük ortalama kalsiyum tüketim m iktarları sırasıyla 461 J6± 22.15 mg 441 y İ ±21.66 mg ve 570.07±28.75 mg'dır. Yaşlı birey letin % 44.45 ı kalsiyum u yetersiz düzeyde, % 44.27'si yeterli düzeyde ve % 8.28'i yüksek düzeyde tüketmekte dir. İstatistiksel analizler sonucu sosyo-ekonomik düze yin kalsiyum tüketim ini etkilediği saptanmıştır.
A nahtar Kelim eler: Yaşlı, sosyo-ekonom ik diizey, kalsi yum tüketimi
A B S T R A C T : The Relatıoııshıp Betweeıı Calciıım Consumption Levels A n d Socioeconomic Classes O f Eldery People
7 he aim o f t his study to examine the calcium consump tion levels of people aged behvcetı 60-74, who are be- longıng to different socioeconom ic classes. Data regar- diııg the nutrition hav e be en collect in 3 consecjuent days by the m ethod of 24-hoıırs diet recall. The arno- ıınds of calcium consum ption have becn calcıılated by m eans of I or>d C om position" table. The resıılts have beetı evaluated accorditıg to standart valııes and met- hod of 3 « v . a resul t, inadequate, adeqııate and high cons'umptions have been determ ined. The average cal cium consum ption o f elderly people in lo\v, mediurtı and high level of socioeconom ic classes have beeıı fo u n d as 4 6 1 A 6 ± 2 2 .15 mg, 441.91±21.66 mg and 570.07±28.75 mg, ı esp ectively. 1 he ratio o f elderly people consumed calcium in ıııadequate level is 47.45 % and in adeqııate
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ev Ekonomisi \ tiksek Okulu Araştırma Görevlisi
■ Ankaıa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ev Ekonomisi Yüksek Okulu Öğretim Üyesi
Level is 4 4 2 7 %. The remaining 8.28 % o f elderly peop le consumed calcium in high level. ît can be concludcd from t his study t hat socioeconomic level does affect the
calcium consumption o f elderly people.
Key Words: Elderly, socioeconomic level, calcium con sumption.
GİRİŞ
Yaşlanma süreci, doğumla başlayan biyolojik olaylar zinciridir. Bu olguların son basamağı ise yaşlılık ola rak isimlendirilmektedir. Yaşlılık daha çok, organiz manın geriye dönüşü olmayan bir şekilde yıpranma sı, işlevlerinin bozulmaya başlaması şeklinde tanım lanmaktadır (1).
İnsanlarda yaşlanmanın biyolojik yönü vücut yapıla rında ve fonksiyonlarında etkenliğin kaybı ile karak- terizedir ve çok defa bu kayıp ölüme kadar uzanan fizyolojik bir değişim içindedir. Her ne kadar yaşlan ma olayı bütün insanlarda meydana gelecek kaçınıl maz bir olay ise de her bireyde yaşlanma aynı hızla oluşmaz. Hatta aynı bireyin çeşitli vücut dokularının yaşlanma hızı birbirinden farklıdır (2).
İnsanların yaşlı olarak kabul edilebileceği zamanın saptanması oldukça güçtür. Ancak hücre ve dokular daki yaşlanma dikkate alınarak. 45-59 yaş orta yaş, 60-74 yaş yaşlılık, 75 ve üzeri yaş ihtiyarlık olarak belirlenmiştir. Bazı bilim adamları ise 90 yaş ve d a ha yukarısını ihtiyarlık olarak nitelendirmişlerdir (3). Yaşlılıkta vücutta oluşan önemli değişikliklerden bi risi kemiklerden mineral kaybedilmesidir. Genç ye tişkinlik kemiklerin en yoğun ve kuvvetli olduğu dö nemdir. Yaşlandıkça kemik kaybıyla ilgili değişik liklere bağlı olarak kemiklerin kuvveti ve yoğunluğu azalır. Ancak kemik mineral kaybını; yaşam boyu yetersiz kalsiyum tüketimi, kalsiyum absorbsiyonun- da azalma, vitamin D düzeyinde azalm a, horm onlar daki değişmeler, genetik, yaş, cinsiyet. ırk. fiziksel aktivite, vücut ağırlığı, sigara, alkol, ilaçlar gibi bir çok faktör etkilemektedir (4-6).
26
S OY UE R Ş. AKTAŞ N.Tablo 1: Farklı Sosyo-Ekonom ik Düzeydeki Yaşlıların O rtalam a Kalsiyum Tüketim M iktarları (m g/gürı)
X Sx S Min - Max n Düşük 461.16 22.15 225.69 107.7 1237.0 107 S.E.D.* Orta 441.91 21.66 216.64 108.3 1115.7 100 S.E.D.* Yüksek 570.07 28.75 297.30 126.5 1560.2 107 S.E.D.* TOPLAM 491.00 24.19 264.54 107.7 1560.2 314
*S.E.D.= Sosyo-Ekonomik Düzey
Ülkem izde 60 yaş ve yukarı yaşlarda günlük önerilen kalsiyum tüketim miktarı erkekler için 600 m g , k a dınlar için 700 mg'dır (7). En iyi kalsiyum k ay n a k la rı süt ve türevleridir ve bunlar olm adan yeterli kalsi yum sağlam ak zordur.
Bu araştırmanın amacı farklı sosyo-ekonom ik d ü z e y lerdeki 60-74 yaşlarındaki bireylerin kalsiyum tü k e tim durumlarını incelemektir.
A R A Ş T IR M A Y Ö N T E M İ VE A R A Ç L A R I
Araştırma Ankara ilinde yüksek, orta ve düşük so s yo-ekonomik düzeydeki semtlerde yaşayan 60-74 yaşlarındaki bireyler üzerinde yapılmıştır. A raştırm a bölgesi olarak, yüksek sosyo-ekonom ik düzeyi tem- silen Gaziosmanpaşa, orta sosyo-ekonom ik düzeyi temsılen Cebeci ve düşük sosyo-ekonom ik düzeyi temsilen Güçlükaya ve Ş enyuva semtleri alınmıştır.
Araştırma kapsam ına alınan yaşlı bireyler anılan semtlere ilişkin Y üksek Seçim Kurulu seçm en liste lerinden tesadüfi örnekleme yöntemi ile belirlenmiş olup, araştırma düşük ve yüksek sosyo-ekonom ik d ü zeylerin herbirinde 107, orta sosyo-ekonom ik d ü z e y de 100 olm ak üzere toplam 314 birey üzerinde y ü rü tülmüştür.
Besin tüketimi verileri 24 saati hatırlatma yöntemi ile birbirini izleyen 3 gün için toplanmıştır. "Besinlerin Bileşimi" cetveli kullanılarak yaşlıların günlük kalsi yum tüketim m iktarları hesaplanm ış, bu m iktarlar standardın ve % 33 alt ve üst sınırlarına göre değer lendirilerek yetersiz, yeterli ve yüksek tüketimler saptanm ıştır (7 ,8;
A ra ştırm a verilerinin istatistiksel analizi "oranlar arası farka ait Z testi" k u llan ılarak yapılm ıştır (9).
BULGULAR VE TARTIŞMA
Y’cişh bireylerin günlük o rtala m a k a ls iy u m tüketim
miktarı 107.7 m g ile 1560.2 m g g ib i o l d u k ç a b ü y ü k bir farklılık g ö s te r m e k te d ir. G ü n l ü k o r t a l a m a k a ls i y u m tü k e tim m ik tarı 4 9 1 . 0 0 ± 2 4 . 1 9 m g 'd ı r . G ü n l ü k o rta la m a k a ls iy u m tü k e tim m ik ta r ı y ü k s e k s o s y o e k o n o m ik d ü z e y d e g e n e l o r t a l a m a n ı n ü s t ü n d e olu p 5 7 0 .0 7 ± 2 8 .7 5 m g 'd ır. D ü ş ü k ve o r ta s o s y o - e k o n o m i k d ü z e y le rd e ise genel o r ta la m a n ı n d a h a a ltın d a o lu p , sırasıyla 4 6 1 .1 6 ± 2 2 .15 m g ve 441 .9 1 ± 2 1 .6 6 m g dır. A n k a r a ilinde 115 yaşlı b ire y ü z e r i n d e y a p ıla n bir başk a ç a lış m a d a g ü n lü k o r t a l a m a k a l s i y u m tü k e tim m iktarı 5 4 2 ± 18.73 m g o l a r a k s a p t a n m ı ş t ı r ( 10). A m e r ik a B irle şik D e v le tle r i'n d e y a p ı la n b ir a ra ş tır m a d a ise g ü n lü k o r ta la m a k a l s i y u m tü k e t i m i e r k e k lerde 5 5 6 ± 9 7 m g , k a d ı n l a r d a 6 6 1 ± 4 0 m g o la r a k b u lu n m u ş tu r (11). Y e n i Z e l a n d a 'd a y a p ı la n bir a ra ş tır m anın s o n u ç la rın a g ö re g ü n l ü k o r t a l a m a k a l s iy u m tü k e tim m iktarı k a d ı n la r d a 8 1 2 ± 3 16 m g , e r k e k le r d e 8 4 7 ± 2 8 8 m g 'd ır (12). Y aşlı K o re li A m e r i k a l ı l a r ü z e rinde y ap ılan bir a r a ş tırm a n ın s o n u ç l a r ı n a g ö r e ise o rta la m a g ü n lü k k a l s iy u m tü k e tim m ik ta r ı e r k e k l e r de 7 3 8 ± 3 6 0 m g , k a d ı n la r d a 4 7 7 ± 2 9 2 m g 'd ı r (13). B u ç a lış m a d a b u lu n a n d e ğ e rin d ü ş ü k o lm a s ı d ü ş ü k s o s y o - e k o n o m ik g ru b u n d a a r a ş t ı r m a y a a l ın m ış o l m a s ı na b ağ lan ab ilir. A y rıc a son y ılla r d a artan e n f la s y o n y ü z ü n d e n aileler d a h a d a y o k s u l l a ş ı y o r o la b ilir.
K a ls iy u m tü k e tim i y e te rs iz d ü z e y d e o la n y aşlı b i r e y lerin oranları T a b lo 2'de g ö r ü l d ü ğ ü gibi h e r üç s o s y o e k o n o m ik d ü z e y d e de o l d u k ç a y ü k s e k o l m a k l a b ir likte d ü şü k ve orta s o s y o - e k o n o m i k d ü z e y d e b u lu n a n
bireylerde y ü k s e k s o s y o - e k o n o m i k d ü z e y d e b u l u nanlara kıy a sla d a h a da y ü k s e k tir . N i t e k i m bu o r a n lar orta ve dü şü k s o s y o - e k o n o m i k d ü z e y l e r d e b u l u nanlarda sırasıyla % 55.00 ve % 5 2 .3 4 ik e n y ü k s e k s o sy o -e k o n o m ik d ü z e y d e b u l u n a n l a r d a % 35.51 dir. Yeterli d ü ze y d e k a ls iy u m tü k e te n le r in o r a n la rı d ü ş ü k ve orta s o s y o - e k o n o m i k d ü z e y l e r d e s ı r a s ı y l a % 42.99 ve % 41.00 iken, bu o ran ın y ü k s e k s o s y o - e k o n om ik d ü z e y d e % 4 8 .6 0 'a y ü k s e ld iğ i g ö r ü lm e k t e d ir . K a ls iy u m u y ü k se k d ü z e y d e tü k e te n le r in o r a n la r ı
dü-F A R K L I S O S Y O - E K O N O M İ K D Ü Z E Y L E R D E Y A Ş A Y A N Y A Ş L I L A R I N K A L S İ Y U M T Ü K E T İ M D U R U M U 2 7
Tablo 2: Farklı Sosyo-Ekonomik Düzeydeki Yaşlıların Kalsiyum Tüketimlerine Göre Dağılımı
Kalsiyum Tüketimi Düşük S.E.D.* OrtaS.E.D.* Yüksek S.E.D.* Toplam
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
Yetersiz 56 52.34 55 55.00 38 35.51 149 44.45'
Yeterli 46 42.99 41 41.00 52 48.60 139 AA 21
Yüksek 5 4.67 4 4.00 17 15.89 26 8.28
Toplam 107 100.00 100 100.00 107 100.00 314 100.00
*S.E.D.= Sosyo-Ekonomik Düzey
şük ve orta s o s y o - e k o n o m ik düzeylerde oldukça dü şük olup sırasıyla % 4.67 ve % 4.00'tür. Bu oran y üksek s o s y o - e k o n o m ik d ü z e y d e % 15.89'a ulaşm ış tır.
T ablo 2'de yetersiz d ü z e y d e tüketim de düşük ve y ü k sek s o s y o - e k o n o m i k d ü z e y l e r arası fark lılık lar (p<0.05) ö n em lid ir. A y rıc a orta ve yüksek sosyo e k o n o m ik d ü z e y le r arası farklılık da önemli bulun m uştur (p< 0.01). Y ü k s e k d ü zeyde tüketimde düşük ve y üksek s o s y o - e k o n o m ik düzeyler arası farklılık ön em lid ir (pcO.Ol). D ü ş ü k so sy o -ek o n o m ik düzeyde yetersiz ve y ü k s e k tü k e tim ler arası farklılık ile yeter li ve y ü k s e k tü k e tim le r arası farklılık önemlidir (p<0.01). O rta s o s y o - e k o n o m ik düzeyde yetersiz ve y üksek tü k e tim le r arası farklılık önem lidir (pcO.Ol.). Y ü k sek s o s y o - e k o n o m ik düzeyde ise yetersiz ve yüksek tü k e tim le r arası farklılıkda olduğu gibi yeter li ve y ü k se k tü k e tim le r arası farklılık da önemlidir (pcO.Ol).
S O N U Ç V E Ö N E R İ L E R
Bu ç a lışm a d a k a ls iy u m u yetersiz düzeyde tüketen yaşlı bireylerin ç o ğ u n lu k ta olduğu belirlenmiştir. Bu yetersiz tü k e tim in nedenleri yaşlılık dönem inde özel likle m e n o p o z d a n sonra kalsiyum gereksiniminin artm ası, a n c ak y aşlılarda süt ve türevlerini tüketme alışkanlığının iyi o lm a m asıd ır. Bu nedenle yaşlıların diyetinde süt ve türevlerine yer verilmesi ve kalsiyu m un özellikle besinsel kaynaklardan alınması öneri lebilir.
4. Hamilton EMN, Whitney EN. Sizer FS. Nutrition. West Publishing Company, USA. 1991.
5. Kroger H, Tuppurainen M, Honkanen R, et al. Bone mineral density and risk factors for osteoporosis-a po- pulation-based study of 1600 perimenopausal women. Calcified Tissue. International 55: 1-7, 1994.
6 . Shah BB, Belonje B. Calcium and bone health of wo- men. Nutrition Research 8: 431-442, 1988.
7. Baysal A, Keçecioğlu S, Arslan P ve ark. Besinlerin Bileşimleri. Türkiye Diyetisyenler Demeği Yayını: 1,
1991, Ankara.
8. Gibson R.S, Antropometric Assessment of Body Com- position, Principles of Nutritional Assessment. Oxford University Press Washington D.C. 7. 1990.
9 Düzgüneş O, Kesici T, Gürbüz F. İstatistik Metodları I. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 861. Ders Kitabı: 229. 1983. Ankara.
10. Atilla S. Yaşlıların ev koşullarında beslenme koşulları. Doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beslenme ve Gıda Bilimleri Programı, • Ankara.
11. Walker D. Beauchene RE. The relationship of loneli- ness, social isolation and physical health to dıetary adequacy of independently living elderly. J Am Diet Assoc. 91: 300-307, 1991.
12 Horvvatlı CC, Campbell AJ, Busby W. Dietary survey ~ of an elderly New Zeland population. Nutrition Rese
arch 12:441-453,1992.
13. Kim KK.Tvvork R.Grier MR. Dietary calcium intakes of elderly Korean Americans. J Am Diet Assoc 84(2):
164-168, 1984.
K A Y N A K L A R
1. Ergen E, Açıkada C. Yaşlılık ve bedensel etkinlikler. Bilim ve Teknik. 18(215): 28-29, 1985. '
2. Yılmazer İ. Gürdağ M. Yaşlılık ve yaşlılıkta beslenme. Beslenme ve Diyet. Dergisi 11: 17-29, 1982.
3. Anonymous. Pıotecting the health of the elderly peop-le. WHO Public Health in Europe 18, 1983, Copenha-gen.
