_____________________________________________________
Okul Kültürünün Etkilendiği ve Etkilediği
Fak-törler
HALİS ERDOĞANa
Geliş Tarihi: 09.07.2016 Kabul Tarihi: 19.04.2017
Öz: Bu araştırma, okul yöneticileri ve öğretmen görüşlerine gö-re okul kültürünün oluşmasına nelerin etki ettiği ve okul kültü-rünün neleri etkilediğini tespit etmeyi amaçlanmaktadır. Araş-tırma nitel bir araşAraş-tırmadır. AraşAraş-tırmada görüşme yöntemle-rinden yapılandırılmış görüşme yöntemi kullanılmış olup, ge-nel tarama modelinden yaralanılmıştır. Araştırma, 2014-2015 eğitim-öğretim yılında Iğdır İl Milli Eğitim Müdürlüğü Merkez ilçede hizmet veren toplam 61 okul içerisinde belirlenen okul-larda çalışan yönetici ve öğretmenler üzerinde yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 12 okuldan 75 kişi oluşturmuş-tur. Veri toplama aracı olarak görüşme formu kullanılmıştır. Öğretmen ve yöneticilere 5 soruluk yapılandırılmış görüşme formu verilerek doldurmaları istenmiştir. Soruların her biri farklı verileri elde etmek üzere hazırlanmıştır. Veriler, araştır-macı tarafından önce bilgisayar ortamında yazılı hale getirilmiş, daha sonra nitel araştırma tekniklerden betimsel analiz ve içerik analizi kullanılarak çözümlenmiştir. Araştırmanın sonucunda okul yöneticisi ve öğretmenler;sağlıklı bir okul kültürünü oluş-turmanın çok kolay bir iş olmadığını, bunun ancak okulun tüm paydaşlarının katkılarıyla ve belli bir sürece bağlı olarak oluştu-rulabileceğini dile getirdiler.
Anahtar Kelimeler: Okul, Okul kültürü, Okul yöneticisi, Öğ-retmen.
a Bingöl Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürü haliserdogan76@gmail.com
Iğdır Üniversitesi
_____________________________________________________
Factors That Have Been Affected and the Impact
of School Culture
Abstract: This search aims to determine what is effective in forming school culture and what are the school culture affects by according to school managers’ and teachers’ views. The re-search is a qualitative rere-search. The structured interview among the interview methods has been used, general screening met-hod has been benefitted. The research has been made on mana-gers and teachers working at schools determined in 61 schools serving in the Directorate of National Education center district in the school year 2014-2015. The study group of the research has consisted of 12 schools and 75 people. As a data collection tool, interview form that has been used. The teachers and ma-nagers have been asked to fill in the structured interview form of 5 questions. Each of the questions has been prepared to get different data. Data have been written down in computer envi-ronment and have been analyzed by using descriptive analysis and content analysis of the qualitative research techniques. As a result of the research school manager and teachers have said that is not very easy to form a healthy school culture, it can be formed with contributions of all the stakeholders and depen-ding on a specific process.
Keywords: School, School culture, School manager, Teacher. © Erdoğan, Halis, “Okul Kültürünün Etkilendiği ve Etkilediği Faktör-ler”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 2017, ss. 51-68.
Giriş
Günümüzde okullar genel olarak sadece bir öğretim ku-rumu olarak görülmektedir. Okullar, öğretimle birlikte toplum-sal kazanımların verildiği bir eğitim ortamı olmakla beraber, geçmişten geleceğe toplumun kültürel değerlerini taşıyan en etkin yapılardır. Toplumdaki tüm yapılar bir kültüre sahip oldukları gibi, okulların da kendilerine has kültürleri vardır. Okulun temel görevlerinden biri, kendi içindeki ve dışındaki sosyal, kültürel ve ekonomik dengeleri sağlam tutmaktır. Okul, aynı zamanda bireyleri topluma hazırlayan bir yapı olduğu için toplumun tüm değerlerini bireye aktaran bir merkez konu-mundadır. Okuldaki tüm paydaşların sahip oldukları yetenek, davranış, alışkanlık, değer, inanç ve anlayış belli bir süre sonra okulun sahip olduğu kültürel yapıyla birleşerek yeni bir okul kültürünün ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Okulun bulunduğu çevre ile birlikte tüm paydaşlar tara-fından oluşturulan okul kültürü, zamanla kendi bünyesindeki tüm bireylerin benimsediği bir kültür olmakla beraber içinde bulunduğu sosyal çevrenin de benimsediği toplumsal kültür özelliğini kazanabilmektedir. Okulda görev yapan tüm çalışan-larla birlikte öğrenci, veli ve okulun bulunduğu sosyo-kültürel çevre, okul kültürünün oluşmasında büyük role sahiptir. Bu etkenlerin okula ve okulun işleyişine olan ilgi ve bağlılık dere-celeri okul kültürünün güçlü veya zayıf olmasına neden olmak-tadır. Okulun tüm paydaşlarının (yönetici, öğretmen, veli, sos-yal çevre vs…) kültürel kimlik duygusunu kazanabilmeleri için güçlü bir okul kültürü gerekmektedir. Aynı zamanda güçlü bir okul kültürü, okul çalışanlarının ve öğrencilerin moral ve moti-vasyonunu arttırmakla beraber, toplumun kültürel yapısına da ciddi anlamda olumlu katkı sağlamaktadır. Bu açıklamalardan sonra kültür ve okul kültürü terimleri ile ilgili tanımlamalara değinmekte yarar vardır.
Kültür, en geniş anlamıyla bir toplumun yaşam biçiminin tamamıdır. Taylor'a göre kültür; bilgi, inanç, sanat, ahlâk,
hu-Iğdır Üniversitesi
kuk, örf ve adetlerden ve insanın toplumun bir üyesi olarak elde ettiği bütün yeteneklerden oluşmuş bir bütündür (akt. Köse, 2001, 219). Kültür, daha geniş bir ifadeyle, bir toplumu oluşturan insanların kendi aralarındaki ilişki ve etkileşim sonu-cunda oluşan bütün insan yapısı nesneleri, ekonomik, dinsel, siyasal, toplumsal kurumları; sanat, dil, felsefe, töre, tutum ve işlevleri; bütün inanç ve ülküleri kapsamaktadır (Başaran, 1994, 64).
Şişman (2011), okul kültürünü, okul toplumunu oluşturan
insanlar tarafından ortaklaşa paylaşılan inançlar, değerler, normlar ve sembollerden oluşan yapı olarak tanımlarken; But-ler ve Dickson (2001), okul kültürünü, genel olarak başarılı eği-tim ve öğreeği-tim yolunda personel ve örgencileri yönlendiren değer ve normlar olarak da ifade etmektedir (akt. Eyüboğlu, 2006, 29). Çelikten’e (2006) göre okul kültürü, okul üyelerince ortaklaşa paylaşılan temel inançlar, değerler, normlar, sembol-ler ve uygulamalar bütünüdür. Balcı (2011) ise; okulun tarih ve gelenekleri, okul personelinin birikimleri ve karşılıklı etkileşim-leri zamanla okula özgü bir kültürün oluşturduğunu söylemek-tedir. En genel tanımıyla okul kültürü, okulun kimliğini oluştu-ran ve okuldaki tüm bireylerin davoluştu-ranış ve eylemlerini etkile-yen maddi, manevi öğeler bütünüdür (Gümüşeli, 2006, 8).
Eğitim kurumu olarak değerlendirdiğimiz okullar aynı zamanda birer örgüt niteliğini taşımaktadır. Örgüt kültürü çeşitleri bakımından; örgüt üyelerinin çoğu tarafından paylaşı-lan öz değerleri ifade eden baskın kültür, bir örgütte tipik olarak bölüm isimleri ve coğrafik ayrışma ile tanımlanan alt kültür, öz değerlerin (tüm örgüt üyeleri tarafından benimsenen esas de-ğerler) yoğun bir şekilde sahiplenildiği ve yaygın bir şeklide paylaşıldığı güçlü kültür ve örgüt üyeleri tarafından fikirlerde çeşitlilik gösteren zayıf kültür gibi sınıflandırmalara tabi tutul-muştur (Robbins ve Judge, 2012, 522). Eğitim kurumlarında güçlü okul kültürünün olması, okulun belirlediği hedef ve mis-yona daha hızlı ve sorunsuz ulaşması anlamını taşımaktadır.
üye-lerin örgüte bağlılıklarını arttırmak, sosyal sistemin dengesini güçlendirmek, örgüt üyelerine kimlik duygusu vermek, çalışan-ların davranışları için uygun standartlar sağlayarak örgütü bir arada tutmaya yardımcı olmak, çalışanların davranışlarını şe-killendiren ve yönlendiren bir denetim mekanizması hizmeti görmek gibi fonksiyonlara sahiptir. Bu fonksiyonların tamamı-nın bir arada yaşandığı eğitim kurumlarında sağlıklı bir okul kültürünün oluşması kaçınılmazdır (Robbins ve Judge, 2012, 523).
Bir eğitim örgütü olan okul kültürünün temel öğeleri de-ğerler, normlar ve varsayımlardır. Diğer yandan, okul kültürü-nün öğeleri arasında; seremoniler ve törenler, adetler (ritüeller), hikâyeler, mitler, semboller, dil ve kahramanlar sayılabilir (Güçlü, 2003, 147). Bu öğeler, okulun içindeki iklimin, iletişimin ve diğer sosyal ilişkilerin gelişmesi için önemlidir. Ayrıca bu öğeler okulun kültür yapısını ve kimliğini, diğer okulların kül-tür yapısından ve kimliğinden ayıran etmenlerdir. Okul kültü-rünün güçlü veya zayıf olmasını sağlayan, diğer okullar ve çevre ile sosyal iletişimin boyutlarını belirleyen, okulun amaçla-rına hizmet etme derecesini ölçen temel dinamikler yine bu etmenlerdir.
Yöntem
Evren ve Örneklem
Araştırma, 2014-2015 eğitim-öğretim yılında Iğdır İl Milli Eğitim Müdürlüğü Merkez ilçede hizmet veren toplam 61 okul içerisinde belirlenen okullarda çalışan yönetici ve öğretmenler üzerinde yapılmıştır. Basit seçkisiz örneklem yönteminin kulla-nıldığı araştırmanın çalışma grubunu; okulun bulunduğu yer-leşim yeri, sosyal çevresi, öğretmen-öğrenci sayısı, başarı düze-yi gibi kriterler dikkate alınarak birbirinden farklı 3 anaokulun-dan 10 kişi, 3 ilkokulanaokulun-dan 22 kişi, 3 ortaokulanaokulun-dan 21 kişi ve 3 lise-den 22 kişi olmak üzere toplam 12 okuldan 75 kişi oluşturmuş-tur. Bunların 25’ i okul yöneticisi ve 50’ si öğretmen kadrosunda görev yapmaktadır. Çalışmada yer alanların 30’u bayan, 45’i
Iğdır Üniversitesi
erkektir. Ayrıca görüşmeye katılanların 2’si önlisans, 70’i lisans, 3’ü yüksek lisans mezunu oldukları, 41 kişinin 10 yıl ve altı, 34 kişinin ise 10 yıl üzeri hizmet sürelerinin oldukları tespit edil-miştir.
Veri Toplama Aracı
Veri toplama aracı olarak görüşme formu kullanılmıştır. Öğretmen ve yöneticilere 5 soruluk yapılandırılmış görüşme formu verilerek kendi el yazıları ile doldurmaları istenmiştir. Soruların her biri farklı verileri elde etmek üzere hazırlanmıştır. Literatür taramasından sonra öğretmen ve yönetici görüşleri doğrultusunda oluşturulan soru bankasındaki görüşme sorula-rı, uzman görüşleri doğrultusunda düzenlenmiştir.
Araştırma hakkında bilgilerin verildiği bir yönerge ile baş-layan soru formu, iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, örneklemdeki bireylere ait demografik bilgilere; ikinci bölümde de katılımcıların, okul kültürüne dair değerlendirmelerine iliş-kin bilgi edinmeye yönelik 5 sorudan oluşan okul kültürünün oluşması ve etkileri konulu araştırma ile ilgili soru ve değerlen-dirme tabloları aşağıda yer almaktadır. Uzman görüşleri doğ-rultusunda hazırlanan yapı ve kapsam geçerliliği sağlanan gö-rüşme soruları, çalışma grubuna uygulanmıştır.
Bulgular
Yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen bulgular analiz edilmiştir. Analiz soncunda okul kültürünün oluşmasında etkili olan faktörlerin neler olduğu, okul kültürünün nasıl olduğu veya nasıl olması gerektiği, kültürün okulda neler üzerinde etkili olduğu, çalışanların ve paydaşların okul kültürüne katkı-larının neler olduğu gibi konularda öğretmenlerin ve okul yö-neticilerinin görüşlerine başvurulmuş ve ortaya çıkan sonuçlar tespit edilerek aşağıda belirtilmiştir.
Soru-1 Okulunuzun kültürünü genel olarak değerlendirir
misiniz? Bu kültürün nasıl olmasını isterdiniz?
Tablo 1: Okul Kültürünün Genel Olarak Değerlendirilmesine Ve Arzu Edilen Okul Kültürüne İlişkin Okul Yöneticileri İle Öğretmenlerin Görüşleri
İfade % f Çalışanlar ve diğer paydaşlar (okul kültürünü oluşturan
faktör-ler) arasında sağlıklı bir iletişim ve işbirliği okul kültürünü geliştirir.
36 27
Fiziki altyapı sorunu olmayan, belli kurallara tabi, işbirliği teme-line dayanan, iletişime açık, adil bir yönetim kadrosuna sahip, çalışanların kendilerini mutlu ve huzurlu hissettiği bir okul kültürünü arzuluyorum.
32 24
Çevrenin sosyo-kültürel ve ekonomik durumu okul kültürünü etkiliyor.
24 18
Okulun fiziki yapısı, teknolojik altyapısı ve donanımı okul kül-türünü olumlu ya da olumsuz etkiliyor.
15 11
Okuldaki tüm paydaşların davranış ve eylemleri okul kültürünü oluşturuyor.
9 7
Yeniliğe açık, farklılıkları kabul eden, eğitimcilerin değer gördü-ğü bir okul kültürünü istiyorum.
8 6
Başarılı ve etkili bir yönetim okul kültürünü olumlu etkiliyor. 8 6 Sağlıklı bir okul kültürü akademik başarıyı getirir. 4 3 Ülkenin ve toplumun genel kültürünü yansıtan bir okul
kültü-rünü arzuluyorum.
4 3
Farklı kültürlerden gelen ve birden fazla personelin çalıştığı okullardaki kültürel zenginlik okul kültürüne olumlu yansıyor.
3 2
Okul kültürünün bireyin davranışları üzerinde etkisi vardır. 3 2 Okulumuzda, tüm çalışanlar tarafından benimsenen bir okul
kültür yok.
3 2
Kurumsallaşma okul kültürüne olumlu katkı sağlar. 3 2 Öğretmenlerden uzak bir okul kültürümüz var. 3 2 Formel ilişkilerin olduğu bir ortamdan çok informal ilişkilerin ön
planda olduğu bir okul kültürünü istiyorum.
3 2
Iğdır Üniversitesi
rinde rehberlik ederler.
Okul kültürünü oluşturan çalışanlar, çalıştıkları okulun kültürü ile sosyal hayatta içinde bulundukları kültür arasında bazen ikilem yaşıyorlar.
1 1
Okul kültürü aşırı disiplin üzerinde kurulmuştur. 1 1
Tablo 1’de öğretmen ve yöneticilerin “Okul kültürünün genel olarak değerlendirilmesine ve arzu edilen okul kültürü-ne” ilişkin soruya vermiş oldukları cevapların betimsel ve içerik analizi sonuçları verilmiştir. Bu soruya yirmi yedi kişi (n=27), “çalışanlar ve diğer paydaşlar arasında sağlıklı bir iletişim ve işbirliği okul kültürünü geliştirir.” derken; yirmi dört kişi (n=24), fiziki altyapı sorunu olmayan, belli kurallara tabi, işbir-liği temeline dayanan, iletişime açık, adil bir yönetim kadrosu-na sahip, çalışanların kendilerini mutlu ve huzurlu hissettiği bir okul kültürünü arzuladıklarını; on sekiz kişi (n=18), çevrenin sosyo kültürel ve ekonomik durumu okul kültürünü etkilediği-ni; on bir kişinin (n=11) ise, okulun fiziki yapısı, teknolojik alt-yapısı ve donanımı okul kültürünü olumlu ya da olumsuz etki-lediğini dile getirmişlerdir. Görüşmeye katılan öğretmen ve yöneticilerin “Okul kültürünün genel olarak değerlendirilmesi-ne ve arzu edilen okul kültürüdeğerlendirilmesi-ne” ilişkin soruya verdikleri di-ğer cevaplar şu şekilde sıralanmıştır: “Okuldaki tüm paydaşla-rın davranış ve eylemleri okul kültürünü oluşturuyor.” (n=7), “Yeniliğe açık, farklılıkları kabul eden, eğitimcilerin değer gör-düğü bir okul kültürünü istiyorum.” (n=6), “Başarılı ve etkili bir yönetim okul kültürünü etkiliyor.” (n=6), “Sağlıklı bir okul kültürü akademik başarıyı getirir.” (n=3), “Ülkenin ve toplu-mun genel kültürünü yansıtan bir okul kültürünü arzuluyo-rum.” (n=3), “Farklı kültürlerden gelen ve birden fazla persone-lin çalıştığı okullardaki kültürel zenginlik okul kültürüne olum-lu yansıyor.” (n=2), “Okul kültürünün bireyin davranışları üze-rinde etkisi vardır.” (n=2), “Okulumuzda, tüm çalışanlar tara-fından benimsenen bir okul kültür yok.” (n=2), “Kurumsallaş-ma okul kültürüne olumlu katkı sağlar.” (n=2), “Öğretmenler-den uzak bir okul kültürümüz var.” (n=2), “Formel ilişkilerin
olduğu bir ortamdan çok informal ilişkilerin ön planda olduğu bir okul kültürünü istiyorum.”
(n=2), “Önceki çalışanlar yeni çalışanların mevcut kültürü benimsemelerinde rehberlik ederler.” (n=2).
Ayrıca bir yönetici “Okul kültürünü oluşturan çalışanlar,
ça-lıştıkları okulun kültürü ile sosyal hayatta içinde bulundukları kültür arasında bazen ikilem yaşıyorlar.” Derken; bir öğretmen ise, “Okul kültürü aşırı disiplin üzerinde kurulmuştur.” Diyerek okuldaki
disiplinin okul kültürünün gelişmesini olumsuz etkilediğini savunmuştur.
Sonuçlar incelendiğinde, okulun tüm paydaşlarının az da olsa bir hissesinin yer aldığı ve çeşitli etmenlerin birlikte etkile-diği okul kültürünün oluşması için uzun bir sürecin gerektiği anlaşılmaktadır. Zamanla okulun tüm paydaşları tarafından benimsenen ve çalışanların motivasyonunu arttıran bir okul kültürünü tesis etmek için ise, ideal bir yönetim anlayışının, sağlıklı bir iletişim ağının, sosyo- kültürel ve ekonomik açıdan ileri düzeyde olan bir çevrenin, herkesin kendisini bir parçası olarak gördüğü, rahat çalıştığı, fiziki ve teknolojik altyapı soru-nu olmayan okul yapısının tesis edilmesi gerekmektedir.
Soru-2 Okulunuzun kültürünü belirleyen faktörler sizce
nelerdir? Öncelik sırasına göre değerlendirir misiniz?
Tablo 2: Okul Kültürünü Belirleyen Faktörlere İlişkin Okul Yöneticileri İle Öğretmenlerin Görüşleri
İfade % f Sosyo-kültürel ve ekonomik faktörler 60 48
Öğretmenler 50 34
Aile-veli profili 42 32
Yöneticiler 38 29 İletişim 33 25 Okulun bulunduğu çevre 30 23 Öğrenciler 29 22
Iğdır Üniversitesi
Okulun fiziki ve teknolojik yapısı 25 19 25 Diğer çalışanlar 16 12
İşbirliği 13 13 10
Mevzuat, eğitim sistemi 13 10 13 Okulun hedefleri, misyon ve vizyonu 10 8 10 Samimiyet, göreve bağlılık derecesi 10 8 10 Kişisel beklentiler 8 6
Okulun Yaşı 6 5 Sosyal aktiviteler 4 4 3
Tablo 2’ye göre öğretmenler ve yöneticiler “Okul kültürü-nü belirleyen faktörler nelerdir? " sorusuna, kırk sekiz kişi (n=48), sosyo-kültürel ve ekonomik faktörler; otuz dört kişi (n=34), öğretmenler; otuz iki kişi (n=32), aile-veli profili; yirmi dokuz kişi (n=29), yöneticiler; yirmi beş kişi (n=25), iletişim; yirmi üç kişi (n=23), okulun bulunduğu çevre; yirmi iki kişi (n=22) öğrenciler; on dokuz kişi (n=19), okulun fiziki ve tekno-lojik yapısı; on iki kişi (n=12), diğer çalışanlar, on kişi (n=10) işbirliği, on kişi (n=10), mevzuat ve eğitim sisteminin okul kül-türünü öncelikle belirlediği yönünde görüş bildirmişlerdir. Geriye kalan katılımcılar; okulun hedefleri, misyon ve vizyonu (n=8); samimiyet, göreve bağlılık derecesi (n=8); kişisel beklen-tiler (n=6); okulun yaşı (n=5); sosyal aktiviteler (n=3) gibi fak-törlerin de okul kültürünü etkilediğini ifade etmişlerdir. Tablo-daki göstergeler incelendiğinde, okul kültürünü etkileyen fak-törlerin çok çeşitlilik arz ettiği; ancak, sosyo-kültürel ve ekono-mik faktörler, öğretmenler, aile-veli profili, yöneticiler, iletişim, okulun bulunduğu çevre, öğrenciler, okulun fiziki ve teknolojik yapısı, diğer çalışanlar, işbirliği, mevzuat ve eğitim sistemi gibi faktörlerin okul kültürünü belirlemede daha çok ön planda olduğu söylenebilir.
Soru-3 Okul kültürünün moralinize ve iş doyumunuza
Tablo 3: Okul Kültürünün Çalışanın Moraline Ve İş Doyumuna Etkisine İlişkin Okul Yöneticileri İle Öğretmenlerin Görüşleri
İfade % f Sağlıklı bir okul kültürü çalışanın iş doyumunu olumlu etkiler. 33 25 Okulumuzun kültürü, moralimi ve iş doyumumu arttırıyor. 28 21 Okulumuzun kültürü, moralimi ve iş doyumumu azaltıyor. 17 13 Okulumuzun kültürü, moralimi ve iş doyumumu istenilen
düzeyde arttırmıyor.
10 8
Okul kültürünün moralime ve iş doyumuma olumlu etkisi var. Fakat moral, motivasyon ve iş doyumum sadece okul kültürüne bağlı değişmiyor.
8 6
İşimi severek yaptığım için okul kültürü, moralimi ve iş doyu-mumu etkilemiyor.
3 2
Sağlıklı bir okul kültürü öğretmenin mesleki ve kariyer gelişi-mini olumlu etkiler.
3 2
Okul kültürü öğretmenin hayata bakış açısı ile doğru orantılı olması halinde moral ve iş doyumu artar.
1 1
Tablo 3’e göre öğretmen ve yöneticilerin “Okul kültürü-nün, çalışanların moral ve iş doyumuna etkisi nelerdir? ” Şek-lindeki açık uçlu soruya yirmi beş kişi (n=25), sağlıklı bir okul kültürü çalışanın iş doyumunu olumlu etkilediği yönünde gö-rüş belirtmiştir. Yirmi bir kişi (n=21), okul kültürünün, moral ve iş doyumlarını arttırdığını savunurken; on üç kişi (n=13), okul kültürünün, moral ve iş doyumlarını azalttıklarını savun-muştur. Sekiz kişi (n=8) ise, okul kültürünün, moral ve iş do-yumlarını istenilen düzeyde arttırmadığını ifade etmişlerdir. Geriye kalan katılımcılardan altı kişi (n=6), okul kültürünün moraline ve iş doyumuna olumlu etkileri olduğunu, fakat mo-ral, motivasyon ve iş doyumunun sadece okul kültürüne bağlı değişmediğini dile getirirken; iki kişi (n=2), işini severek yaptığı için okul kültürü, moral ve iş doyumunu etkilemediğini; diğer iki kişi (n=2), sağlıklı bir okul kültürünün öğretmenin mesleki
Iğdır Üniversitesi
ve kariyer gelişimini olumlu etkilediği şeklinde görüş bildirdiği anlaşılmıştır. Bir öğretmen ise; “Okul kültürü, öğretmenin hayata
bakış açısı ile doğru orantılı olması halinde moral ve iş doyumu ar-tar.” dedi. Burada çalışanın yaşadığı çevreden aldığı kültür ile
okul kültürünün birbirine yakın olması çalışanın moral ve mo-tivasyonunu olumlu yönde etkileyeceği anlaşılmaktadır. Bu sonuçlara göre okul kültürünün, çalışanların moral ve iş do-yumlarına etkisinin fazla olduğu, bu etkinin daha çok olumlu yönde olduğu anlaşılmaktadır. Sonuçta tüm çalışanlar tarafın-dan katkı sağlanarak oluşturulan okul kültürünün çalışanlar tarafından daha kolay benimsendiği, bunun neticesinde ise sağlıklı bir okul ikliminin oluştuğu ve böylece sağlıklı iklimin de çalışanların moral ve motivasyonunu olumlu etkilediği anla-şılmaktadır.
Soru-4 Okulunuzun kültürü üzerinde katkınızın olduğunu
düşünüyor musunuz? Varsa bu katkıları açıklar mısınız?
Tablo 4: Okulun Kültürü Üzerindeki Katkılarına İlişkin Okul Yöneticileri İle Öğretmenlerin Görüşleri
İfade % f Okul kültürü üzerinde katkım oluyor. 27 20 Okulun hedef ve amaçları doğrultusunda görevimi yaptığım
sürece katkı sağlıyorum.
25 19
Okulun tüm paydaşları arasında iyi bir iletişim sağlayarak katkı sağlıyorum.
17 13
Okulda görülen eksiklikleri işbirliği içerisinde gidererek katkı sağlamaya çalışıyorum.
13 10
Projeler üreterek, sosyal ve kültürel etkinliklere önem vererek katkı sağlıyorum.
10 8
Okul kültürü üzerinde katkım kısmen oluyor. 10 8 Söylem, tutum ve davranışlarımız okul kültürünü
etkilemek-tedir.
9 7
Sağlıklı bir okul iklimini oluşturarak, okulun genel kurallarına uyarak katkı sağlıyorum.
Topluma yön veren ve farklı kültürlerden gelen bireyler olarak kültürel özelliklerimiz okul kültürüne yansıyor.
7 5
Okuldaki kültürel zenginliklere (dil, örf ve adetler, sosyal yapı, inançlar vb.) sahip çıkarak katkı sağlıyorum.
7 5
Okul kültürü üzerinde katkım olmuyor. 5 4 Demokratik ve adil bir yönetim anlayışı sergileyerek katkı
sağlıyorum.
5 4
Bildiklerimi deneyimlerimi paylaşarak katkı sağlıyorum. 4 3 Milli ve manevi değerler ile geleneksel kültürümüzü
öğrenci-lere yansıtarak katkı sağlıyorum.
3 2
Her çalışan zincirin halkaları gibidir. Mutlaka olumlu ya da olumsuz katkı sağlar.
1 1
Tablo 4’ e göre "Öğretmen ve yöneticilerin okul kültürü üzerindeki katkılarına” ilişkin soruya; yirmi kişi (n=20) okul kültürü üzerinde katkılarının olduğunu söylerken; on dokuz kişi (n=19), okulun hedef ve amaçları doğrultusunda görevleri-ni yaptıkları sürece katkı sağladıkları yönünde cevap vermiştir. On üç kişi (n=13), okulun tüm paydaşları arasında iyi bir ileti-şim kurarak katkı sağladıkları şeklinde görüş bildirmiştir. On kişi (n=10), okulda görülen eksiklikleri işbirliği içerisinde gide-rerek katkı sağlamaya çalıştıkları görüşünü dile getirirken; se-kiz kişi (n=8), projeler üreterek, sosyal ve kültürel etkinliklere önem vererek katkı sağladıklarını söylediler. Sekiz kişi (n=8), okul kültürü üzerinde katkılarının kısmen olduğunu; yedi kişi (n=7), söylem, tutum ve davranışlarının okul kültürünü etkile-diğini; beş kişi (n=5), sağlıklı bir okul iklimini oluşturarak, oku-lun genel kurallarına uyarak katkı sağladığını; beş kişi (n=5), topluma yön veren ve farklı kültürlerden gelen bireyler olarak kültürel özelliklerinin okul kültürüne yansıdığını; beş kişi (n=5), okuldaki kültürel zenginliklere (dil, örf ve adetler, sosyal yapı, inançlar vb..) sahip çıkarak katkı sağladığını; dört kişi (n=4), okul kültürü üzerinde katkısının olmadığını; dört kişi (n=4), demokratik ve adil bir yönetim anlayışı sergileyerek
kat-Iğdır Üniversitesi
kı sağladığını; üç kişi (n=3), bildiklerini deneyimlerini paylaşa-rak katkı sağladığını; iki kişi ((n=2), milli ve manevi değerler ile geleneksel kültürümüzü öğrencilere yansıtarak katkı sağladık-larını ifade ettikleri anlaşılmıştır. Ayrıca bir öğretmen “Her
çalı-şan zincirin halkaları gibidir. Mutlaka olumlu ya da olumsuz katkı sağlar.” Diyerek tüm çalışanların az ya da çok, okul kültürüne
katkı sağladıklarını ifade etmiştir. Bu durumda okul kültürü-nün oluşmasında katkısının hiç olmadığını söyleyen kişiler olmakla beraber yönetici ve öğretmenlerin büyük bir kısmının okul kültürüne anlamlı manada katkılarının olduğu sonucu öne çıkmaktadır. Bu katkıların; işlerindeki samimiyet ve ciddiyet, kurum içi iletişimi sağlama, sosyal ve kültürel aktivitelere ka-tılma, okulun vizyon ve misyonu çerçevesinde görev ve sorum-luluklarını yerine getirme, ahlaki ve etik değerleri öğrencilere ve çalışanlara yansıtma şeklinde olduğu söylenebilir.
Soru-5 Okul kültürünün eğitim ve öğretimin kalitesi
üze-rindeki etkileri konusunda ne düşünüyorsunuz?
Tablo 5: Okul Kültürünün Eğitim-Öğretimin Kalitesi Üzerindeki Etkisine İlişkin Okul Yöneticileri İle Öğretmenlerin Görüşleri
İfade % f Sağlam ve tüm paydaşlar tarafından benimsenmiş okul
kültü-rü=herkesin huzur içinde çalıştığı okul iklimi= kaliteli eğitim-öğretim= kaliteli ve mutlu insan
57 43
Okul kültürü okulumuzun eğitim öğretim kalitesine yansıması olumlu düzeydedir.
17 13
Okul kültürü ve verilen eğitim-öğretimin kalitesi birbiriyle paraleldir.
13 10
Öğrenmeyi esas alan bir okul kültürü eğitim-öğretimin kalite-sini arttırır.
10 8
Okul kültürü okulumuzun eğitim-öğretim düzeyine yansıması olumsuz düzeydedir.
4 3
Okul kültürü okulumuzun eğitim-öğretim düzeyine yansıması kısmen olumlu düzeydedir.
Tablo 5’teki bilgilere göre, yönetici ve öğretmenlere yönel-tilen “Okul kültürünün eğitim-öğretimin kalitesi üzerindeki etkileri konusunda ne düşünüyorsunuz?” şeklindeki soruya kırk üç kişi (n=43), okul kültürünü “Sağlam ve tüm paydaşlar
tarafından benimsenmiş okul kültürü=herkesin huzur içinde çalıştığı okul iklimi= kaliteli eğitim-öğretim= kaliteli ve mutlu insan”
şeklin-de formüle eşeklin-derken; on üç (n=13) kişinin ise okul kültürünün okulun eğitim öğretim düzeyine yansımasının olumlu düzeyde olduğunu dile getirdiler. On kişi (n=10) okul kültürü ve verilen eğitim-öğretimin kalitesinin birbiriyle paralel olduğunu söyler-ken; sekiz kişi (n=8), öğrenmeyi esas alan bir okul kültürünün eğitim-öğretimin kalitesini arttırdığını söylediler. Ayrıca gö-rüşmeye katılan üç kişinin (n=3) okul kültürünün okulun eği-tim-öğretim düzeyine yansımasının olumsuz düzeyde olduğu-nu söylerken, iki kişinin (n=2) ise okul kültürünün okulun eği-tim öğreeği-tim düzeyine yansımasının kısmen olumlu düzeyde olduğunu dile getirmiştir.
Bu sonuçlara göre, herkes tarafından benimsenmiş bir okul kültürüne sahip eğitim kurumlarında, sağlıklı bir okul iklimi-nin hâkim olduğu, sağlıklı bir okul iklimine sahip eğitim ku-rumlarında ise başarılı bir eğitim-öğretim ortamının olduğu anlaşılmaktadır. Başka bir ifade ile okul kültürü, okul iklimi ve okulun eğitim-öğretimdeki kalitesi birbiriyle paralel hareket etmektedir. Biri diğerini olumlu ya da olumsuz etkileyebilmek-tedir.
Tartışma ve Yorum
Eğitim kurumları süreklilik arz ederek, belli ilişkiler ağı içerisinde sosyal varlığını devam ettiren örgütsel yapılardır. Sağlıklı bir okul kültürünü oluşturmak çok kolay bir iş değildir. Planlı, programlı bir çalışma gerektiren bir süreçtir. Çalışma ile bu yapıların sosyal ve kültürel özellikleri belli yönleri ile açık-lanmıştır. Ayrıca çalışma sonucunda, okul kültürünün neleri etkilediği veya nelerden etkilendiği, eğitim öğretim ortamına ve
Iğdır Üniversitesi
kalitesine yansıması gibi konulara da açıklık getirilmiştir. Sosyal yapının bir parçası olan okullar, toplumun en önem-li hizmet alanında rol aldıkları için insanların büyük bir kısmını ilgilendirmektedir. Bu yönüyle okullar kitleleri etkilemekte ve onlara yön vermektedir. Okulların bireyleri kendi içine çekmesi veya kendi kültürünü başkalarına benimsetmesi için; kişilerin amaç ve ihtiyaçlarına yönelik çalışmalar yapmasına, sosyal çevreye ve iletişime açık olmasına, üyelerinin motivasyonuna önem vermesine, kısacası iyi bir örgüt ikliminin oluşturulması-na bağlıdır. Ayrıca, okulun amaçları ile okulu oluşturan birey-lerin amaçları arasında bir bağ olmalıdır (Özdemir, 2000, 18). Bu bağın sağlanması okul kültürünün oluşmasının en önemli basamağıdır. Şişman (2011), güçlü okul kültürüne sahip olan okulların aynı zamanda etkili okul olduğunu söylemektedir. Tüm paydaşları tarafından benimsenen okul kültürüne sahip olan eğitim kurumlarının, belirledikleri hedef ve amaçlarına daha rahat ulaşmaları anlamına gelmektedir. Ayrıca okulun misyonunu yerine getirebilmesi için tüm çalışanların okulun kültür ve misyonunu benimsemeleri gerekmektedir. Çelik (2002), devletin eğitim politikasının başarısı, öğretmenlerin ve yöneticilerin okulun misyonunu ve kültürünü kabullenmeleri-ne bağlamaktadır. Okul, sadece kültür üreten değil, aynı za-manda kültürü aktaran bir örgüttür (Çelik, 2002, 43). Bu neden-le okul sahip olduğu kültürel değerneden-leri sağlıklı bir şekilde geneden-le- gele-cek nesillere aktarmak için okul içerisinde son derece iyi bir iletişim ağının tesis edilmesi gerekmektedir. Araştırmanın bul-gu ve sonuçlarından hareketle yapılabilecek öneriler aşağıda sıralanmıştır.
1. Hizmet yılı daha az olan okullarda öncelikli olmak üze-re tüm okullarda göüze-rev yapan personelleüze-re okul kültürünün nasıl olması gerektiği ve nasıl sürdürüleceği ile ilgili konularda hizmet içi eğitimler verilerek çalışanların bu konuda yetişmeleri sağlanabilir.
2. Güçlü bir okul kültürünün tesisi için eğitim kurumla-rındaki tüm çalışanlar; ortak inanç, değer ve normlar etrafında
birleşmeyi sağlayabilirler. Bu amaçla okullarında birlik ve be-raberliği oluşturacak sosyal ve kültürel etkinlikler düzenleyebi-lirler.
3. Aynı okulda uzun yıllar çalışan öğretmenlerin okul kültürünü oluşturmaya katkısı büyüktür. Bu nedenle öğret-menlerin bir okuldaki çalışma süreleri uzatılabilir.
4. Okul kültürünü daha güçlü ve herkes tarafından be-nimsenen kültür haline getirmek için okullar, yaşadıkları sosyal çevre ve aynı yerleşim yerinde bulunan diğer okullarla sürekli iletişim halinde olabilirler.
Kaynaklar
Balcı, A. (2011). Etkili okul geliştirme, kuram uygulama ve araştırma. An-kara:Pegem A Yayıncılık.
Başaran, İ.E. (1994). Eğitime giriş. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Çelik, V. (2002). Okul kültürü ve yönetimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Çelikten, M. (2006). Kültür ve öğretmen metaforları, Erciyes Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 21, 269-283.
Ekiz, D. (2003). Eğitimde araştırma yöntem ve metotlarına giriş. Ankara: Anı Yayınları.
Eyüboğlu, Ö. (2006).Okul Kültürünün Oluşturulmasında Öğretmenin
Rolü.(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Güçlü, N. (2003). Örgüt kültürü, Kırgızistan Manas Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi. 6,147-159.
Gümüşeli, A.İ. (2006).Okul kültürü ve liderlik, artı@eğitim Dergisi.14, 8. Karasar, N. (2003). Bilimsel araştırma yöntemler., Ankara: Nobel
Yayıncı-lık.
Köse, S. (2001).Örgüt kültürünü oluşturan faktörler. Celal Bayar
Üniver-sitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 7, 219.
Özdemir, S. (2000). Eğitimde örgütsel yenileşme. Ankara: Pegem A Ya-yınları.
Iğdır Üniversitesi
Robbins, S.P., ve Judge, T. A. (2012). Örgütsel davranış-organizational
behaivoral, (ed: inci erdem). Ankara: Nobel Yayınları.
Şişman, M. (2011). Öğretim liderliği. Ankara:Pegem Yayıncılık.
