Y Ve Z Kuşağının Teknolojiyle Olan İlişkisinin Turizme Etkisi
Duygu MAHMUTOĞULLARI*1, Burak BORA2
1Fırat Üniversitesi, Sivrice Meslek Yüksek Okulu, Lokanta ve İkram Hizmetleri Bölümü, Türkiye, dmahmutogullari@firat.edu.tr
2Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Türkiye, burakbora@nevsehir.edu.tr
Özet
Farklı yaş gruplarına ihtiyaçları doğrultusunda farklı ve özgün turistik ürünler sunmak gerek konukları memnun etmek gerekse ülke ekonomisini kalkındırmak açısından önemlidir. Bu doğrultuda çalışmamızda, Y ve Z kuşakları ve bunların internet ve teknoloji kullanım alışkanlıkları ile ilgili kapsamlı bir literatür taraması yapıldıktan sonra, her iki kuşak birlikte ele alınmış, tanım ve özellikleri, aralarındaki farklılıklar vurgulanmış, Y ve Z kuşaklarının sosyal medya ve internet alışkanlıklarının üzerinde durulmuş, yüksek teknoloji ile olan ilişkilerinin turizme olan etkileri belirtilmiştir. Çalışmamız sonucunda, Y ve Z kuşağı gençlerinin günümüz turizm endüstrisi ve gelecek için büyük potansiyeli olduğunu bilmek, bu kuşakların kendine özgü karakteristik özelliklerini sentezlemek, her kuşağın ihtiyaçlarının birbirinden farklı olduğunu kabul edip özgün, etkileyici alternatif turizm ürünleri sunmak, gerekli altyapı ve üstyapı sorunlarını, bürokratik engelleri ortadan kaldırmak, kamu ve özel sektör temsilcilerinin bu konuda ortak projeler yürütmesi ve teknolojik alt yapısı güçlü tesislerin kurulması gerekmektedir gibi öneriler sunulmuştur. Çalışmamız zaman ve maddi kısıtlardan ötürü saha çalışması içermemekte ve bir literatür taraması niteliğindedir. Her iki kuşak ve belki daha eski kuşaklar üzerinde yapılacak anket gibi çalışmalarla daha doğru ve güncel bilgiler elde edilebilecektir. Bununla birlikte Y ve Z kuşaklarının internet ve teknoloji kullanım alışkanlıklarının turizm ile olan ilişkisi literatürde nadiren işlenmiş bir konu olduğundan çalışmamız özgün niteliktedir.
Anahtar Kelimeler: Y Kuşağı, Z Kuşağı, Teknoloji, Turizm
1. Giriş
Günümüzde bilgi teknolojilerinin gelişimi ve globalleşmenin etkisiyle seyahat ve turizm endüstrisi dönemin fırsat ve zorlukları ile karşı karşıya kalmıştır. Özellikle post modern
turizm paradigmasının bu dönemdeki varlığının yüksek olması, yeni turist profillerinin ortaya çıkması geleneksel yaklaşımların terk edilmesini, özgün ve alternatif ürünlerin sunulması gerçeğini yeniden ortaya koymuştur (Xiang vd., 2015; Kozak vd. 2012). Rakiplerle yoğun mücadelelerin yaşandığı günümüz koşullarında güncel bilgilere sürekli erişimin sağlanması, yeni turist profillerinin sentezlenmesi, ihtiyaçları ve beklentileri doğrultusunda, satın alma davranışları incelenerek destinasyon pazarlamasına ilişkin tutundurma faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Turizm endüstrisinde turistlere yönelik pazar bölümlendirmelerinin oluşturulmasında kullanılan yöntemlerden biri de pazarı kuşaklara göre ayırmaktır. Benzer yaş gruplarındaki tüketicilerin benzer satın alma eğilimi göstereceği düşüncesiyle, kuşakların istek ve beklentileri, ihtiyaçları, ürün ve hizmete yönelik algılamaları, karar verme tarzlarından yola çıkarak bu kuşaklara uygun mal ve hizmet üretilmesi mümkündür (Serçek ve Serçek, 2017; Can, 2017). Her kuşağın kendine özgü karakteristik özelliklerinin ve hayat deneyimlerinin olduğu, bu özelliklerin ve deneyimlerin yeni kuşaklara temel oluşturduğu düşüncesinden hareketle (Comte, 1974), çalışmamız kapsamında Y ve Z kuşağı birlikte ele alınmış, tanım ve özellikleri, aralarındaki farklılıklar vurgulanmış, Y ve Z kuşaklarının sosyal medya ve internet alışkanlıklarının üzerinde durulmuş, yüksek teknoloji ile olan ilişkilerinin turizme olan etkileri belirtilmiştir.
2. Y Kuşağının Tanımı ve Özellikleri
Kuşak, belirli bir zaman diliminde varlık gösteren, benzer yaşlardaki, o dönemin imkanları, yaşam koşulları ile şekillenmiş; kendine özgü karakteristik özellikleri, inançları, değer yargıları, olan insan topluluğunu ifade etmektedir (Lower, 2008: 81; Li vd., 2013: 148). Echo-boomers (Eko Patlaması), millenial (Milenyum) ve generation next (Gelecek Kuşak), nexters (Bir Sonrakiler) olarak da adlandırılan Y kuşağı 1980-2000 yılları arası doğanları kapsamaktadır (Erickson, 2008; Miller ve Washington, 2011: 174; Bolton, vd., 2013: 247; Adıgüzel vd., 2014: 170; Vukic vd., 2015: 483; Bulgan ve Göktaş, 2016: 84; Choudhary ve Gangotia, 2017).
Ekonomik refah içinde büyüyen Y kuşağı üyeleri özgürlüğüne düşkün, aşırı talepkar, hızlı tüketen, bir topluluğu ifade etmektedir. Televizyon, bilgisayar, telefon, internet ile büyüyen Y kuşağı üyeleri; şüpheci, açık sözlü, sabırsız özellikler sergilemektedir. Bu kuşak ailesi ve öğretmenleri tarafından öz güveni yüksek bireyler olarak büyütülmüş, bu durum kuşağın
kendinden emin, beklentisi yüksek, girişimci, aynı anda birkaç işi birden yapabilen, zor işlerden hoşlanan dünyayı daha anlamlı bir yer haline getirmeye çalışan bireyler olmasını sağlamıştır. Grup ve takım çalışmasının gücüne, işbirliğine inanan Y kuşağı iyi yönetildiği takdirde günümüzün önemli yetenek kaynakları arasında sayılmaktadır. Ayrıca Y kuşağı üyeleri, yüksek ahlak bilincine sahip, etnik ve cinsel farklılıkları önemsemeyen, aile ve yuva kavramlarına önem veren, sosyal, ilişki odaklı, özgürlük için savaşmaya hazır, yaşam boyu eğitim ve gelişime inanan bir kuşaktır (Bolton vd., 2010; Albayrak ve Özkul, 2013; Topgül, 2015).
Tuik verilerine göre (2017), bugün itibariyle 17-37 yaş aralığında olduğu varsayılan Y kuşağı üyelerinin toplam nüfusu yaklaşık 28 milyondur. Türkiye’nin toplam nüfusunun (79.814.871) yaklaşık %35’ini oluşturan bu oran; önceki nesillerden farklı, genç, aktif bir neslin varlığına işaret eder niteliktedir. Bu neslin genel özelliklerinin incelenmesi, istek ve beklentilerinin anlaşılması, bu doğrultuda plan ve programların uygulanması ve toplumun her alanında gerekli uyumlaştırılmaların yapılması ile gerek ülke ekonomisine gerekse toplumsal hayata olumlu etkiler sağlayabileceği düşünülmektedir (www.tuik.gov.tr, www.htlconsultants.com, Seymen, 2017: 3).
2.1. Y Kuşağının İnternet ve Sosyal Medya Kullanım Alışkanlıkları
Y kuşağının teknoloji farkındalığı ile büyümesi, teknolojiyi anlayarak, bilerek ilgili biçimde kullanmaya çalışması nedeniyle teknoloji, internet, sosyal medya Y kuşağı üyeleri için bir yaşam tarzı haline gelmiştir. Y kuşağı üyeleri, evde, okulda işte, hayatlarının pek çok alanında teknoloji becerilerini yaratıcı biçimde kullanarak günlük işlerini rahatlıkla yapabilmektedir. Yaşadıkları olayları, işlerini ve çevrelerini derinden etkileme gücüne sahip olan teknolojiyi cep bilgisayarlar, akıllı telefonlar sayesinde çevrim içi ve çevrim dışı olarak her zaman kullanabilmektedirler (Mengi, 2009; Twenge, 2009: 18; Behrstock-Sherratt, Coggshall, 2010: 31; Bolton vd., 2010; Miller ve Washington, 2011: 174). Global Web İndex ve IAB İnternet Ölçümleme Araştırması Gemius verilerine göre (2015), Y kuşağının internet popülasyonu içindeki oranı %58 iken, Y kuşağının turizm sitelerinde ayda ortalama geçirdiği süre 40
dakikadır. Ayrıca Y kuşağı üyeleri yeni yerleri keşfetmek amacıyla seyahat odaklı online davranışta bulunmakta, %22 oranında online seyahat uygulamalarını indirip kullanmayı tercih etmektedir (www.connectedvivaki.com).
Sosyal iletişim ağlarıyla (Facebook, Twitter, Youtube, Google, Msn vb.) her an bağlantıda olmayı, çift yönlü iletişimi, hızı, interaktiviteyi önemseyen Y kuşağı için popüler olmak, paylaşımlarda bulunmak, sosyalleşmek, grubun bir parçasıymış gibi hissetmek hayatın normal akışının bir parçasıdır. Ayrıca Y kuşağı üyeleri sosyal medyayı, gündelik hayatlarındaki en basit olaydan en karmaşık olanına değin fikirlerini danışıp tartışabilecekleri bilgi alışverişinde bulunup seçenekler arasından en doğru olanı seçebilecekleri bir mecra olarak kullanmaktadır. Yüksek düzeyde bilgiye maruz kalsa da Y kuşağı üyeleri sosyal iletişim ağları sayesinde en çok tercih edilen, en çok beğenilenler arasından seçim yapıp internet alışverişlerini gerçekleştirmekte; tüketim yapmak, oyun oynamak, boş vakitlerini değerlendirerek duygu durumunu düzenlemek adına gelişmiş teknolojiden ve internet olanaklarından yararlanmaktadır. Ancak bazı araştırmacılar, aşırı internet bağımlılığının olumsuz yanlarına değinerek, depresyon, anksiyete, yalnızlık, asosyallik gibi olumsuz durumları beraberinde getirebileceğine işaret etmektedirler (Benckendorff, 2010; Bolton, 2010; Yüksekbilgili, 2013).
2.2. Y Kuşağı ve Turizm
1980’lerde ilk üyelerini vermiş olan Y kuşağı günümüzde aktif bir şekilde turizm hareketlerine katılım göstermekte geleceğin de önemli bir turist potansiyelini oluşturmaktadır. Beklentileri, istekleri, alışkanlıkları, teknolojiyi yoğun biçimde kullanıp trendleri takip etmeleri sebebiyle diğer kuşaklardan farklı tüketim ve satın alma davranışları sergileyen Y kuşağı üyeleri, pazarlama teorisyenleri tarafından önemli bir pazar bölümü olarak görülmüş, bu kuşağın karar verme tarzlarından veya ürüne yönelik algılamalarından yola çıkarak onlara yönelik mal ve hizmetler üretmenin, pazarlama karması oluşturmanın önemi vurgulanmıştır (Albayrak ve Özkul, 2013; Can, 2017). Raj (2014)’ın “Yeni Turizm” konseptinin önemli parçası olan Y kuşağı üyeleri, değişen turist profilinin önemli bir göstergesi sayılmaktadır. Bu konsepte göre yeni turistler otantik ve özgün deneyimlerden hoşlanan ekolojik ve sürdürülebilir gelişmelere önem veren kişilerden oluşmaktadır. Bu neslin üyeleri, sürekli yeni yerler keşfetmekten, kültürel öğeleri deneyimlemekten zevk almaktadır. Aşırı harcamalar yapmak, uygun fiyata en kaliteli ürün ve hizmete sahip olmak, gündelik hayattan farklılık gösteren olaylara tanıklık etmek, yerel kültürlerle iç içe zaman geçirmek çokça öğrenmek ve kendini geliştirmek Y kuşağının seyahat davranışları arasında yer almaktadır (Seçilmiş ve
Köz, 2015; Benckendorf, vd., 2010). Seyahat bölgelerinin seçimini yaparken %70’lik oranda internetten faydalanan Y kuşağı üyelerinin cesur yapıları ve istedikleri her şeye hızla ulaşma arzusu nedeniyle gidilecek bölgenin siyasi istikrarsızlığı veya doğal afet tehlikelerinin varlığı önem arz etmemektedir (Vukic, vd., 2015; www.cf.cdn.unwto.org)
Ehotelier.com’un Y kuşağının seyahat alışkanlıklarına yönelik araştırmasında, Y kuşağı üyeleri otel seçimi yaparken %21 oranında tabletinden, %55 oranında mobil telefonundan yararlanmaktadır. Erken rezervasyona önem verdiğini belirten bu kuşak %31 oranında 1 ila 3 ay öncesinden rezervasyonunu gerçekleştirmekte, %83’ü otel seçiminde tavsiyeleri iş arkadaşları, aileleri ve yakın dostlarından alırken en çok güvenilen online yorum kaynağı %81’lik oranla TripAdvisor olmaktadır (www.protel.com). Ayrıca Y kuşağı üyeleri, sosyal medya reklamlarından, bloglardan, bloggerlardan, ağızdan ağza yayılan haberlerden etkilenmekte alışveriş yaparken bunları dikkate almaktadır. Uzak ülkelere seyahat etmek Y kuşağı üyeleri için sorun teşkil etmezken, bürokrasinin yoğunluğu (pasaport-vize işlemleri) bu kuşağı düşündürmektedir. Aktarmalı uçuşlardan hoşlanmayan bu kuşak direkt uçuşları desteklemekte, son yıllarda ise gemi yolculuklarına olan rağbetleri artmaktadır. Her gün yeni bir limanda uyanarak o bölgenin yerel kültürü, halkı ve yemekleri ile yaşamak Y kuşağı için eğlenceli bir deneyim sayılmaktadır (www.travelagentmagazinedigital.com).
Tursab (2017)’a göre gençlik turizmi küresel büyüklüğünün 2020 yılında 320 milyar dolara ulaşması beklenirken, gençlerin bir yılda gerçekleştirdiği seyahat sayısının 190 milyondan 300 milyona yükseleceği varsayılmaktadır (www.tursab.org.tr). Seyahatlerinde ortalama 2600 dolar harcama yaptıkları ortaya konulan genç turistlerin şu an aktif seyahat edenlerin üçte birini oluşturmasına rağmen 2025’ten önce %50’lere ulaşması beklenmektedir (UNWTO, WYSE-2011; Tutek vd., 2015; www.protel.com). Dolayısıyla turizm pazarının büyük bir parçası olmaya aday bu kuşak için gerek kamu gerekse özel sektör öncülerinin gerekli analiz ve incelemeleri yapması, istek ve beklentileri doğrultusunda gerekli önlemlerin alınması, kişiselleştirilmiş özgün ürün ve hizmetlerin ortaya çıkarılarak bu kuşağın ihtiyaçlarının karşılanması gerekmektedir. Y kuşağı konusunda farkındalığa ulaşan bazı turizm işletmeleri bu kuşağın istek ve beklentileri doğrultusunda ürün ve hizmetler sunmaya başlamış bulunmaktadır. Örn, Carnaval, Princess, Sandal otelleri bloggerları işletmelerinde ağırlayarak gençlerin dikkatini çekmeye çalışırken, Shangri-La Hoteli “Jen” isimli otel markası geliştirerek eğlenceli hizmet anlayışı ile gençlere hitap ettiğini belirtmiştir (www.travelagentmagazinedigital.com; www.shangri-la.com ). Ayrıca, Dedeman, Best
Western, Marriot-Moxy, Tommie, AC, Hilton Canopy, Accor gibi oteller Y kuşağına yönelik daha küçük metrekareli, yüksek teknolojik altyapıya sahip, esnek ve kaliteli hizmet anlayışının benimsendiği markalar oluşturmuştur (www.blog.hotech.com;
www.turizmglobal.com; www.turizmgazetesi.com ).
3. Z Kuşağının Tanımı ve Özellikleri
Z kuşağı veya diğer bilinen isimleriyle internet-kuşağı, dijital yerliler veya kristal nesil (Turner, 2015), bazı araştırmacılar tarafından 1995 ve 2009 yılları arasında doğan insanları kapsayacak şekilde tanımlanırken (Loveland, 2017; Priporas vd., 2017; Randstad, 2017; Goh ve Lee, 2018), bazı araştırmacılara göre de 2000 yılından sonra doğan insanları kapsamaktadır (Altuntuğ, 2012; Adıgüzel vd., 2014; Özkan ve Solmaz, 2015; Puiu, S., 2016; Sarıbaş vd., 2016). Prensky'ye (2001) göre bu kuşağın, dijital yerliler olarak adlandırılmasının sebebi, internetten önce hiç yaşamamış olmalarıdır. Başka hiçbir kuşak, bu kadar genç yaşta teknolojinin bu kadar kolay erişilebileceği bir çağda yaşamamıştır (Prensky, 2001). Seemiller (2016)’ın Z kuşağına yönelik çalışmasında, Z kuşağı öğrencileri kendilerini sadık, merhametli, düşünceli, açık fikirli, sorumlu ve kararlı, sonuç odaklı olarak tanımlamaktadırlar. Dünya çapında 2 milyardan fazla oldukları tahmin edilen Z kuşağı üyeleri, gerçekçi, özel hayata önem veren, sebep ve değer odaklı, aşırı bilinçli, girişimci, sınırsız merak sahibi, teknoloji kullanımının herkes için bir hak olduğunu düşünen, keşif yapmaktan, farklı ve özgün olana erişmekten mutluluk duyan bireylerdir. Z kuşağı, bazı faaliyetlerde önceki kuşaklara göre genellikle riskten daha çok kaçınmaktadır (Williams, 2015). 2016 yılında Annie E. Casey Vakfı tarafından yapılan araştırmalara göre, Z kuşağı gençliğinin Y kuşağı ile karşılaştırıldığında daha düşük genç gebelik oranları, daha az madde bağımlılığı ve daha yüksek zamanlı lise mezuniyet oranlarına sahip olduğu görülmektedir (Blad, 2016).
Z kuşağı üyeleri, otorite altına girmektense kendi işini kurup kendi kuralları doğrultusunda hareket etmek istemektedir. Ayrıca, dünyayı güzel ve anlamlı bir yer haline getirmeyi kendine amaç edinen bu kuşak gönüllü olarak birçok toplumsal sorumluluk projelerinde yer almaktadır. Z kuşağı için teknoloji hava ve su kadar elzem bir varlık gösterirken, bu kuşağın üyelerinin en az %25’i haftada bir kere orijinal videolar yayınlamaktadır. Z kuşağının sosyal medya kullanımı, kendisi ve çevresi ile ilgili görsel paylaşımları, istek ve beklentilerinin, temel tercihlerinin anlaşılması konusunda ipuçları sağlamakta, bu doğrultuda farklı pazarların ortaya çıkmasını sağlayabilmektedir (Jennings, 2017).
Farklılaşmaktan çok benzeşmeye önem veren bu kuşak, eğitim, istihdam ve ırk eşitliğini savunmakta; göç, iklim değişikliği gibi konuların önemine dikkat çekmektedir. Siyasete karşı pek ilgili olmayan bu kuşak, adaleti ve barış iklimini ön planda tutmakta inandığı değerlere yüksek sadakat duymaktadır. Z kuşağı üyeleri ile iletişim kurabilmenin yolu inandıkları ve savundukları değerlerine saygı duymak, o değerler üzerinden ortak noktalar bulmaya çalışmaktan geçmektedir. Z kuşağı üyeleri Y kuşağının grup ve takım odaklı davranışlarının aksine, bireyselliğe önem vermektedir. Yüz yüze veya telefonla konuşarak iletişim kurmaktansa kısa mesajlarla iletişim kurmayı, sosyal medya üzerinden takipleşmeyi önemserken yalnız yaşamayı tercih etmektedir. Mobil telefon-aplikasyon yerlisi veya anlık kuşak olarak da adlandırılan Z kuşağı hıza önem veren, sabırsız, aynı anda birden çok uyarıcıdan gelen mesajla ilgilenebilen motor becerileri senkronizasyonu en yüksek kuşaktır (Brotheim, 2014; Loveland, 2017; www.humanica.com).
2014 yılında NorthEastern Üniversitesi’nde Z kuşağına yönelik yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre; araştırmaya katılanların %67’si üniversite masrafları konusunda tedirgin olduklarını belirtmiştir. Çevrelerindeki insanların büyük çoğunluğunun işsizlikle mücadele ediyor olması kariyer planlarını lise dönemlerinden itibaren gerçekleştirmeye başlamalarına sebep olmaktadır. Katılımcıların %80’i kariyerin üniversitenin ilk yılından itibaren başladığını vurgularken, üniversitelerde girişimcilik üzerinde eğitimlerin yoğunlaştırılması gerektiğini belirten yüzdelik oran 63’tür. Araştırmaya katılan öğrencilerin %42’si kendi işini kurup kariyerini o yönde ilerletmek isterken, %72’si özelleştirilmiş eğitim istediklerini belirtmişlerdir. Teorik eğitimlerdense sahada uygulamalara katılmak isteyen Z kuşağı öğrencileri, kendi ders tasarımlarını yetenekleri doğrultusunda yapabileceklerine inanmaktadır (Loveland, 2017). Gözlerini dijitalleşmiş bir dünyada açan ve çevresindeki her şeyi veri olarak kabul eden Z kuşağı, teknolojik yaşamdan öncesini bilmediği için bu döneme uygun bir yaşam tarzı sergilemektedir. Dijitalleşmenin tüm üretim alanlarına hâkim olması, yapay zeka, Endüstri 4.0 gibi gelişmelerin insan emeğine olan ihtiyacı azaltma ihtimali, Z kuşağının önündeki önemli risklerdendir. Bu nedenle bugün yetişen kuşakların var olan mesleklerden birini seçmek üzerine değil, kendilerine yeni iş alanları yaratmak üzere yetiştirilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Var olan bilgiyi edinme çabasından çok; daha bağımsız, daha yenilikçi düşünme biçimleri edinmek, var olan bilgiyi daha değişik biçimlerde yorumlayabilmek yeni iş alanlarını kapısını Z kuşağı üyelerine açacak niteliktedir (www.dunya.com). Türkiye’deki Z kuşağının toplam nüfusu TÜİK’in 2017 verilerine göre yaklaşık 22 milyondur (www.tuik.gov.tr). Y kuşağı nüfus toplamı ile de birleştirildiğinde
ülkenin yaklaşık üçte ikisini oluşturan genç, dinamik bir kuşağın varlığı ortaya çıkmaktadır. Ülkemizin kuşaklararası farklılıklardan dolayı ortaya çıkabilecek çatışmaları, ön planda bulundurarak, her kuşağın kendine özgü karakteristik özelliklerinin ve beklentilerinin olduğunun farkındalığına erişmesi ve yaşı baz alarak toplumun her alanında gerekli plan ve programlamaları yapması, olumlu, yüksek potansiyeli olan bu neslin gücünden yararlanarak toplumsal hayatı canlandırmaya ve ülke ekonomisine katkısı sağlanması gerekmektedir.
3.1. Z kuşağının sosyal medya ve internet kullanım alışkanlıkları
Z kuşağının diğer kuşaklardan ayrılan en önemli yanı, gelişmiş bir teknolojik dünyada doğması ve daha önceki dönemleri bilmeyişinden kendini teknolojik dünyanın bir parçası olarak görmesi ve hızlıca bu döneme adapte olmasıdır (Brotheim, 2014). Z kuşağı gençleri tabletler, akıllı telefon (cep telefonu, medya oynatıcısı, fotoğraf makinesi ve internet özelliklerini tek bir cihazda birleştiren), sosyal medya ve düz ekran televizyonlar gibi multimedya alanındaki teknolojik gelişmelerle birlikte küresel düzeyde etkileşime girip iletişimi hep ön planda tutmaktadır (Goh ve Lee, 2018). TÜİK'in 2017 yılı raporuna göre, cep telefonlarının kullanım ölçeği ilk kez 1994 yılında oluşturulmuş olup yaklaşık 82.000 kişilik bir nüfustan oluşmaktadır. Ayrıca cep telefonu kullanım oranı 2017 yılına gelince 78.000.000’a yükselmiştir. Rapora göre, son üç ay içerisinde internet kullananların sayısı yaklaşık 51.000.000 kişi olup bilgisayar ve internet kullanımı yüzdesi 16-24 yaş grubunda %87, 25-34 yaş grubunda ise %85'tir.
Ağ gençliği olarak da adlandırılan Z kuşağı, önceki kuşaklardan farklı olarak çok çeşitli internet ağlarına üye olmakta; uzaktan iletişimi benimsedikleri için yalnız yaşayabilecekleri, tek başlarına kalmaktan sıkıntı hissetmeyecekleri düşünülmektedir. Çoklu görev becerileri yüksek olan bu kuşak için, küçük yaşta bir telefon sahibi olmak sosyal bir norm niteliği taşımaktadır. Günümüz gençlerinin yaklaşık dörtte üçü bir akıllı telefona sahip durumdadır. Vakitlerinin büyük çoğunluğunu internette çevrimiçi olarak geçiren Z kuşağının teknolojiye yönelik bu aşırı düşkünlüğünün günümüz ve gelecek için belirleyici etkilerinin olacağı düşünülmektedir (Lenhart, 2015).
Z kuşağı gençleri sosyal medyada bir şeyler paylaşmaktansa, başkalarını takip etmeyi daha çok tercih etmekte ve farklı amaçlar için (boş zamanını değerlendirmek, popülerlik, tüketim yapmak, duygu durumunu düzenlenmek, oyun oynamak, eğlenmek, bilgi danışmak gibi.) çeşitli sosyal medya türlerini (Facebook, Twitter, Instagram, Linkedin, Youtube vb.) kullanmaktadırlar (Seemiller, 2016). Sosyal medya kullanımı konusunda yapılan bir
araştırmada, Z kuşağı gençlerinin Facebook’tan birçok konuda rahatsız oldukları halde, arkadaşları ve yakın çevreleri ile sosyalleşmek açısından katılımın önemine inandıkları için uygulamayı kullanmaya devam ettikleri belirtilmiştir. Twitter ve Instagram ise her geçen gün Z kuşağı üyeleri arasında popülerlik kazanmaktadır. İnternete erişimi olan gençlerin %24’ü Twitter hesabına sahiptir. Bu durum, kısmen bu sosyal ağ sitelerini genellikle ebeveynlerin kullanmamasından kaynaklanmaktadır (Madden, 2013). Z kuşağı için hız ve güvenilirlik sosyal paylaşım platformu seçiminde önemli faktörler olarak sayıldığı için, Snapchat uygulamasının gençler arasında popülerlik kazandığı görülmektedir. Ayrıca, hızlı ve eğlenceli iletişim gereksinimi, Vine gibi popüler Z kuşağı uygulamalarında ve emojilerin yaygın kullanımı ile sunulmaktadır. (Williams, 2015).
Z kuşağı üyelerinin büyük çoğunluğu aktif sosyal medya kullanıcısı olduklarından alışveriş kararlarında e-ticaret sitelerinin sosyal medyadaki reklamlarının etkili olduğunu söylemektedir. Aşırı tüketim yanlısı bir profil çizmelerine rağmen kampanyaları takip ederek fırsat sitelerinin aktif kullanıcısı olmayı tercih etmektedirler. Araştırmacı, meraklı ve kaşif yönlerinden dolayı Z kuşağının yüzde 80’i alışveriş yapmadan önce araştırmalar yaparak, yakın çevresine danışarak ve fiyat karşılaştırması ile en iyi olana karar vermeye çalışmaktadır. Z Kuşağı üyeleri, markadan çok ürünün veya hizmetin kullanılabilir olmasını ve kalitesini önemsemektedir. (Taş vd., 2017). İnternetten edindikleri bilgileri gerçek yaşamlarına uygulayarak toplumsal beceriler kazanmak, sürekli yeni ve güncel bilgilere erişmek, çevrim içi ve çevrim dışı olarak sürekli etkileşimde bulunmak, küresel haberleri ve bağlantıları takip etmek, “yaşam boyu eğitimi” önemseyen Z kuşağı üyeleri için önemli faktörlerdir. Sosyal medyanın kullanımının, mobil teknolojiye erişimi olan Z kuşağı gençlerinin yaşamına entegre olması ebeveynleri tedirgin etmektedir. Ebeveynler, çocukların uygunsuz bilgi ve görüntülere kolay erişim imkânından ve çocukların dünya çapında insanlara erişebilecekleri sosyal ağ sitelerinden hoşnut olmamaktadır. Çocuklar buna tepki olarak ebeveynlerine sinirlenmekte ve ebeveynlerin internet kullanımı konusunda aşırı kontrolcü olduklarından şikâyet etmektedirler (Borca vd., 2015). Psikologlar, teknoloji bağımlılığı yüksek olan Z kuşağı üyelerinin “dikkat eksikliği bozukluğu” tehlikesi ile karşı karşıya olduklarını ileri sürmektedir. Aynı anda birden fazla uyarıcıya maruz kalan gençlerin dikkatleri çok çabuk dağılmakta, ilgi düzeyleri düşük oranda kalmaktadır. Günde cep telefonlarından ortalama 80 ile 120 kısa metin alışverişinde bulunan ve sürekli teknolojinin ve arkadaşlarının etkisi altında kalan Z kuşağı gençlerinin çoğunluğu “hayalet cep titreşim sendromu” yaşamaktadır. Gençler, anksiyete belirtisi olan bu
davranışlarını azaltmak için telefonlarını daha sık kontrol etme ihtiyacı hissetmektedirler (Brotheim, 2014).
3.2. Z Kuşağı ve Turizm
Turizm, insan kaynağının yörüngesinde sürekli şekillenen, gücünü değişen çağa uyum sağlayabilme olanağından alan dinamik bir sektördür. Rekabetin yoğun yaşandığı günümüz koşullarında kuşakları baz alarak gerekli pazar bölümlendirmelerini yapmak, kuşaklara özgü özelleştirilmiş ürünler sunmak önemlidir. Bugün itibariyle en büyüğü 18 yaşında olan Z kuşağı üyeleri (2000’den sonra doğanlar), gelecek için önemli bir turist potansiyeli oluştursalar da henüz maddi imkanlarının yetersizliği ve ailelerine olan bağımlılıklarından dolayı kendi başlarına diledikleri oranda turistik davranışta bulunamamaktadırlar. Ancak genç yaştaki bu tüketiciler geleceğin tüketici kitlesini oluşturduğu için onlarla ilişki kurmak, markaları bilinç altına yerleştirmeye çalışmak ve onları istenilen şekilde değişime maruz bırakmak önemlidir. Çünkü, Z kuşağı üyeleri ebeveynlerinin harcama kararlarını %93 oranında etkilemektedir. (Altuntuğ, 2012; Hughes, 2015). Aymankuy ve Ceylan (2013)’ın çocukların turistik ürün satın alma karar sürecine etkileri üzerine olan araştırmasında, 13 ve üzeri yaş grubuna dahil çocukların tatil satın alma karar sürecinde aktif katılımlarının bulunduğu, diğer yaş gruplarına (0-5 ve 6-12) dahil çocukların ise bu süreç üzerinde etkilerinin daha sınırlı olduğu bulgularına ulaşılmıştır. Bununla birlikte çocuklu ailelerde otel seçimi yapılırken otelde çocuklara yönelik aktivitelerin bulunmasının önemli bir değerlendirme kriteri olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Dolayısıyla sosyal medya ve interneti yoğun bir şekilde kullanan Z kuşağı üyeleri mal ve hizmet üreten işletmelerin reklam ve bilgilendirmelerine maruz kaldığından bu durum ebeveynlerin kararlarının bu doğrultuda şekillenmesinde etkili olabilmektedir. Günümüzde bu durumun farkına varan turistik konaklama işletmeleri çocuk dostu otel konseptleri ile gerek çocukları gerekse ebeveynlerini memnun etmeye çalışmaktadır. Rixos grubu tarafından Antalya-Belek’te inşa edilen, Türkiye’nin Disneyland’ı olarak da isimlendirilen The Land of Legends Theme Park, çocukların hayallerini karşılayabilecek nitelikteki mimarisi ve etkinlikleri ile ebeveynler tarından çokça tercih edilen popüleritesi gittikçe artan oteller arasında yer almaktadır (www.thelandoflegendsthemepark.com).
Wood (2013), Z kuşağının tüketici olarak eğiliminin dört trendle nitelendirmesinin mümkün olduğunu belirtmiştir: Yeni teknolojilere ilgi, kolay kullanım konusunda ısrarcı olmak, güvenli hissetme isteği, karşı karşıya kaldığı gerçeklerden geçici bir kaçma arzusudur.
Priporas vd. (2017), akıllı teknolojilerin Z kuşağının tüketim deneyimleri üzerinde önemli etkilerinin olduğunu ve genç tüketicilere daha hızlı hareket etme ve özerklik imkânı sağladığını daha bilinçli alışveriş kararları vermelerinde etkili olduğunu vurgulamıştır. Serçek ve Serçek (2017), X, Y ve Z kuşaklarındaki turistlerin destinasyon imaj algılarını karşılaştırmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre, destinasyon imajı katılımcıların bulundukları kuşak gruplarına göre farklılık göstermiştir. Araştırmada, Z kuşağı turistlerinin yılda bir kez tatile çıktıkları, tatil yeri seçiminde eğlence, spor olanakları ve tarihi-kültürel çekiciliklerin etkili olduğu belirtilirken, tatil yerine karar verirken en çok internetten yararlandıkları sonucuna varılmıştır. Tursab’ın 2015 Gençlik Turizmi Raporu’na göre; 2013 yılında Türkiye’ye gelen toplam 33.8 milyon yabancı ziyaretçi sayısı içerisinde, yaşları 7 ile 27 arasında bulunan genç turistin sayısı 8.5 milyona ulaşmış bulunmaktadır. Bununla birlikte Türkiye’de yurtiçi seyahatlerinin de %25’ini gençler gerçekleştirmiştir. Gerek yerli gerekse yabancı turistlerde ‘gençlerin’ %75’lik kısmının 500 Euro ve üzerinde harcama yapması pazarın ne kadar büyük ve değerli olduğunu ortaya koymaktadır.
Tablo: 2. Yaş Gruplarına Göre Türkiye’ye Gelen Yabancı Turist Sayısı
Yıl 0-14 15-24 25-44 45-64 65+ Toplam 2008 4.700 2.989 10.743 6.616 1.381 26.431 2009 4.222 3.027 10.973 7.376 1.714 27.314 2010 4.292 3.285 11.432 7.782 1.715 28.510 2011 4.713 3.656 12.399 8.360 2.195 31.324 2012 5.198 3.581 12.551 8.259 2.063 31.655 2013 5.651 3.802 13.746 8.571 2.056 33.827 Kaynak: www.tursab.gov.tr
2023 yılında 50 milyon turist ve 50 milyar dolarlık turizm gelirine ulaşmayı hedefleyen Türkiye, dünyada sayıları 300 milyonu bulan ve 320 milyar dolarlık gelir yaratan 7 ile 27 yaş grubu arasındaki ‘genç turisti’ çekmek için çalışmalara başlamış bulunmaktadır. Rapora göre; Türkiye’nin yüksek potansiyele sahip olmasına karşın gençlik trendi doğrultusunda tesisleşemediği sonucuna ulaşılmış, gençlerin turizm potansiyelinin öneminin bir an önce kavranması ve turizm yatırımcılarının bu doğrultuda yatırımlar yapmasının önemi vurgulanmıştır (www.tursab.gov.tr). Markalaşmanın ve marka yönetiminin ciddi önem kazandığı günümüz koşullarında sosyal medya ve popüler kültürün lideri konumunda olan, influencer kimliği ile markaları etkileyen, değişime ve dönüşüme sebep olan hedef konumdaki Z kuşağı gençlerini etkilemenin ve dikkatlerini canlı tutmanın, onlarla pazarlama iletişimi kurabilmenin yollarını bulmak önemlidir. Öncelikle Z kuşağı gençleri ile çift taraflı iletişimin benimsenmesi, gerçek veya sanal hayatta onları yakından takip etmek, deneyimlerine ve inandıkları değerlere saygı göstermek, kolay erişilebilir olmak, çok kanallı
pazarlama stratejileri uygulamak (internet, tv, sosyal medya gibi.), kullandıkları ortak dili, jargonu öğrenmek, geleneksel yaklaşımları bir kenara bırakıp yenilikleri takip etmek ve sürekli güncellenmek, kaliteyi ve fonksiyonelliği ön plana çıkarmak gerekmektedir (www.b4mind.com).
SONUÇ
Globalleşmenin ve yüksek bilgi teknolojilerinin etkisi altında sürekli yenilenmek ve çağa uyum sağlamak zorunda olan turizm endüstrisinin rakipleri ile mücadelesinde insan kaynağına verdiği değer büyük önem arz etmektedir. İnsan kaynağının ihtiyaçları doğrultusunda gerekli özelleştirmelerin yapılması, kitlesellikten çok bireyselliğe önem veren günümüz tüketicilerini özel ve önemli olduklarını düşündürmek adına zorunlu hale gelmektedir. Büyük ve karmaşık ilişkiler sisteminden meydana gelen turizm endüstrisinde tüketici istek ve beklentilerini belirlemenin zorunluluğu, yaşın baz alınarak gerekli pazar bölümlendirmelerinin yapılması ile sonuçlanmıştır. Farklı yaş gruplarına ihtiyaçları doğrultusunda dönemin de imkanları dahilinde farklı ve özgün turistik ürünler sunmak gerek turistleri memnun etmek gerekse ülke ekonomisini kalkındırmak açısından önemlidir. Y ve Z kuşağı gençlerinin günümüz turizm endüstrisi ve gelecek için büyük potansiyeli olduğunu bilmek, bu kuşakların kendine özgü karakteristik özelliklerini sentezlemek, her kuşağın ihtiyaçlarının birbirinden farklı olduğunu kabul edip özgün, etkileyici alternatif turizm ürünleri sunmak, gerekli altyapı ve üstyapı sorunlarını, bürokratik engelleri ortadan kaldırmak, kamu ve özel sektör temsilcilerinin bu konuda ortak projeler yürütmesi ve teknolojik alt yapısı güçlü tesislerin kurulması gerekmektedir.
Kaynakça
Adıgüzel, O., Batur, H. Z., Ekşili, N. (2014). Kuşakların Değişen Yüzü ve Y Kuşağı ile Ortaya Çıkan Yeni Çalışma Tarzı: Mobil Yakalılar, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (19), 165-182.
Albayrak, A., Özkul, E. (2013). Y Kuşağı Turistlerin Destinasyon İmaj Algıları Üzerine Bir Araştırma, İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8 (6), 16-31.
Altuntuğ, N. (2012). Kuşaktan Kuşağa Tüketim Olgusu ve Geleceğin Tüketici Pofili, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 4 (1), 203-212.
Aymankuy, Y., Ceylan, U. (2013). Ailelerin Turistik Ürün Satın Alma Karar Sürecinde Çocukların Rolü, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (45), 105-122.
Behrstocks, E., Coggshall, J. (2010). Realizing The Promise of Generation Y, Educational Leasdership, 67 (8), 28-34.
Benckendorff, P., Moscardo, G., Pendergast, D. (2010). Tourism and Generation Y, MPG, UK.
Blad, E. (2016). Teenagers' Health, Educational Outcomes Improving, Report Finds. Education Week.
Bolton, R. N., Parasuraman, A., Hoefnagels, A., Migchels, N., Kabadayı, S., Gruber, T., Komarova, Y., Solnet, D. (2013). Understanding Generation Y and Their Use of Social Media: A Review and Research Agenda, Journal of Service Management, 24 (3), 245-267. Borca, G., Bina, M., Keller, P. S., Gilbert, L. R., Begotti, T. (2015). Internet use and developmental tasks: Adolescents' point of view. Computers in Human Behavior. 52: 49–58. Brotheim, Hal (2014). Introducing Generation Z, American Jails, 15-20.
Bulgan, G., Göktaş, P. (2016). Y Kuşağının Engelli Turistlere Bakış Açılarının Değerlendirilmesi: Süleyman Demirel Üniversitesi Isparta Meslek Yüksekokulu Örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 7 (15), 83-95.
Can, B. (2017). Gelişen Yeni Nesil İnsan Kaynakları Yönetimini Değiştirecek Mi?
http://www.progroup.com.tr/makale_detay.asp.?id=59. (Erişim Tarihi: 22.01.2017).
Choudhary, P., Gangoita, A. (2017). Do Travel Decision Making Styles and Gender of Generation Y Have Any Association With Travel Information Share On Social Networking Sites? Journal of Hospitality and Torism Technology, 8 (2), 152-167.
Erickson, T. (2008). Plugged In: The Generation Y Guide to Thriving at Work, Boston, Harward Business Press.
Goh, E., & Lee, C. (2018). A workforce to be reckoned with: The emerging pivotal Generation Z hospitality workforce. International Journal of Hospitality Management, 73, 20-28.
Hughes, P. (2015). Next Big Tourism Thing: Millenials’ Little Siblings? Orange County Business Journal, 27, 18-20.
Jennings, J. (2017). Generation Z: Two Billion People Coming of Age, (www.businesstoday.com).
Kozak, M. A., Evren, S., Çakır, O. (2012). Tarihsel Süreç İçinde Turizm Paradigması, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 24 (1), 7-22.
Lenhart, A. (2015). Teens, Social Media & Technology Overview 2015. Pew Research Center. Pew Research Center Internet Science Tech RSS.
Li, X., Li, X. R., Hudson, S. (2013). The Application of Generational Theory to Tourism Consumer Behavior: An American Perspective, Tourism Management, 37, 147-164.
Loveland, E. (2017). Instant Generation, The Journal of College Admission, 36-38.
Lower, J. (2008). Brace Yourself Here Comes Generation Y. Critical Care Nurse, 28 (5), 80-84.
Madden, M. (2013). Teens, Social Media, and Privacy. Pew Research Center.
Mengi, Z. (2009). İş Başarısında Kuşak Farkı, http://www.kigem.com/is-basarisinda-kusak-farki.html. (Erişim Tarihi: 06.02.2017).
Miller, K. R., Washington, K. (2011). Consumer Behaviour, Richard K. Miller & Associates. Özkan, M., Solmaz, B. (2015). The Changing Face Of The Employees- Generation Z And Their
Perceptions Of Work, Procedia Economics and Finance, 26, 476-483.
Prensky, M. (2001). Digital natives, digital immigrants. On the Horizon, 9 (5), 1–6. (http://www.marcprensky.com/writing/Prensky%20%20Digital%20Natives,%20Digital %20Immigrants%20-%20Part1.pdf).
Priporas, C. V., Stylos, N., Fotiadis, A. K. (2017). Generation Z consumers' expectations of interactions in smart retailing: A future agenda, Computers in Human Behaviours, 77, 374-381.
Puiu, S. (2016). Generation Z – A New Type of Consumers, The Young Economists Journal, 67-78.
Randstad, (2017). Generation Z and Millennials Collide at Work Report. (http://experts.randstadusa.com/hubfs/Randstad_GenZ_ Millennials_Collide_Report.pdf). Seçilmiş, C., Köz, E. N. (2015). Sürdürülebilir Kültür Turizmi Algısının Nesillere Göre Tekrar Gelme Niyetine Etkisi, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3 (3), 69-78. Serçek, G. Ö., Serçek, S. (2017). X, Y ve Z Kuşaklarındaki Turistlerin Destinasyon İmaj Algılarının Karşılaştırılması, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 14 (1), 6-19.
Sarıbaş, Ö., Kömürcü, S., Güler, M. E. (2016). Yavaş Şehirlerde Yaşayan Z Kuşağının Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Algıları: Seferihisar Örneği, Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi,1 (2), 107-119.
Seemiller, C. (2016). Generation Z Goes to College. Jossey-Bass.
Seymen, A. F. (2017). Y ve Z Kuşak İnsanı Özellikleri ile Kültür-Turizm ve Milli Eğitim Bakanlığı Stratejik Programlarının İlişkilendirilmesi, https://tr.linkedin.com/pulse/y-ve-z-ku %C5%9Fak-insan%C4%B1-%C3%B6zellikleri-ile-k%C3%BClt%C3%BCr-turizm-milli-seymen. (Erişim Tarihi: 30.12.2017).
Taş, H. Y., Demirdöğmez, M., Küçükoğlu, M. (2017). Geleceğimiz Olan Z Kuşağının Çalışma Hayatına Muhtemel Etkileri, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 7 (13), 1033-1048.
Topgül, T. Ç. (2015). Y Nesli Üzerine Sosyolojik Bir Analiz, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Ana Bilim Dalı, Ankara. Turner, A. (2015). Generation Z: Technology and social interest. The Journal of Individual Psychology, 71(2), 103-113.
Tutek, E., Gebbie, M., Chan, K. Y. G., Durand, S. (2015). Tourism Megatrends-10 Things You Need to Know About Future of Tourism, http://horwathhtl.com/files/2015/12/Tourism-Mega-Trends4.pdf, (Erişim Tarihi, 25.09.2017).
Twenge, J. M. (2009). Ben Nesli. Kaknüs, İstanbul.
Vukic, M., Kuzmanovic, M., Stankovic, M. K. (2015). Understanding the Heterogenity of Generation Y’s Preferences for Travelling: A Conjoint Analysis Approach, International Journal of Tourism Research, 17, 482-491.
Williams, A. (2015). Move Over, Millennials, Here Comes Generation Z. The New York Times.
Wood, S. (2013). Generation Z as consumers: Trends and innovation. Institute for Emerging Issues: NC State University.
Xiang, Z., Magnini, V. P., Fesenmaier, D. R. (2015). Information technology and consumer behavior in travel and tourism: Insights from travel planning using the internet, Journal of Retailing and Consumer Services, 22, 244-249.
Yüksekbilgili, Z. (2013). Türk Tipi Y Kuşağı, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (45), 342-353.
https://b4mind.com/marka-yonetimi/markalar-icin-z-kusagi-pazarlama-stratejileri/, (Erişim Tarihi, 02.02.2018).
http://blog.hotech.com.tr/turizmde-y-kusagi/ (Erişim Tarihi: 30.12.2017).
http://cf.cdn.unwto.org/sites/all/files/pdf/guilintsmforum_peterjordan_toposophy.pdf (Erişim tarihi, 02.02.2018).
http://www.connectedvivaki.com/turkiyede-y-kusaginin-dijital-tatil-davranislari-infografik/. (Erişim Tarihi: 30.12.2017).
https://www.dunya.com/kose-yazisi/ne-olacak-bu-z-kusaginin-hali/404444 (Erişim Tarihi, 20.01.2018).
http://www.htlconsultants.com/2017/07/02/y-kusagi-ve-turizm/ (Erişim Tarihi: 30.12.2017).
http://www.humanica.com.tr/kusaklari-anlamak-yonetmek/ (Erişim Tarihi, 20.01.2018).
https://www.protel.com.tr/blog/tag/y-kusagi/ (Erişim Tarihi, 10.01.2018).
https://www.thelandoflegendsthemepark.com/tr/kingdom/ (Erişim Tarihi, 15.12.2017).
http://www.travelagentmagazinedigital.com/article/Cover+Story/2336670/283154/article.html
(Erişim tarihi, 26.01.2018).
http://www.turizmgazetesi.com/news.aspx?id=81547 (Erişim Tarihi, 26.01.2018).
http://www.turizmglobal.com/dedemandan-y-kusagina-ozel-yeni-otel-konsepti/ (Erişim Tarihi, 26.01.2018).
www.tursab.org.tr (Erişim Tarihi, 22.12.2017).
https://www.tursab.org.tr/tr/tursabdan-haberler/genel-duyurular/tursab-genclik-turizmi-2015-raporu_11776.html, (Erişim Tarihi, 10.01.2018).
http://www.shangri-la.com/corporate/about-us/our-brands/hotel-jen/ (Erişim Tarihi, 26.01.2018).
