Zorbalık Türleri

Mynard ve Joseph (1997) zorbalık türlerini; fiziksel, sözel, sosyal ve kiĢisel eĢyalarına zarar verme olarak dört grupta sınıflamıĢlardır. PiĢkin (2002) ise, zorbalık türlerini beĢ kategoride ele almaktadır. Bunlar; fiziksel zorbalık, sözel zorbalık, dıĢlama-yalnızlaĢtırma, söylenti çıkarıp yayma ve bireyin mal ve eĢyalarına zarar verme Ģeklindedir.

Fiziksel zorbalık; daha güçsüz konumdaki biri üzerinde kontrol oluĢturmak amaçlı tekmeleme, itekleme, vurma, yumruk atma, tokat atma, sıkıĢtırma, kollarını bükme, tükürme, elbiselerine veya malına zarar verme gibi kiĢinin bedenine ya da

eĢyalarına yönelik saldırgan davranıĢları içerir (Anderson ve Swiatowy, 2008; AteĢ ve Yağmurlu, 2010; Coloroso, 2003; Ġrfaner, 2009; Kapcı, 2004; Kartal ve Bilgin, 2009; Özkan ve Çifçi, 2010 ve Yodprang ve ark., 2009). En sık rastlanan ve en kolay tanımlanan zorbalık çeĢitlerinden biridir. Fiziksel zorbalıkta, zorbanın yaĢı ve gücü arttıkça kurbana daha fazla zarar vermektedir (Ġrfaner, 2009).

Sözel zorbalık; küçük düĢürücü isimler takma, açıkça hakaret etme, alay etme, iğneleme, küçümseme, sert eleĢtiriler yapma, sataĢma, kızdırma, ima etme gibi davranıĢları içermektedir (AteĢ ve Yağmurlu, 2010; Coloroso, 2003; Kaiser ve Rasminsky, 2003, s.: 232; Kapcı, 2004; Karaman Kepenekçi ve Çınkır, 2006; Kartal ve Bilgin, 2009; Özkan ve Çifçi, 2010 ve Rigby, 2003). Pek çok kiĢi tarafından da normal bir davranıĢ veya ĢakalaĢma olarak değerlendirilebilmektedir (Coloroso, 2003). Hem kızlar hem erkekler tarafından en fazla kullanılan zorbalık türüdür. YetiĢkinlerin gözü önünde yapılabilen ve farkına varılması en zor zorbalık türü sözel zorbalıktır. Sözel zorbalık, zorba için kullanılması en kolay ancak mağdur için katlanılması en zor ve en aĢağılayıcı zorbalık türü olabilmektedir. Tam olarak benlik bilinci oluĢmamıĢ kiĢileri daha fazla etkilese de her yaĢtan kiĢi üzerinde olumsuz etkileri vardır (Coloroso, 2003).

Duygusal zorbalık, bir kiĢinin hedef seçilerek sürekli rahatsız edici söz, laf taĢıma, bakıĢ, alaylı konuĢma, dıĢlama, oyuna almama, grup içinde isteyerek pasif bırakılma gibi davranıĢlara maruz kalması olarak tanımlanmaktadır (Kapcı, 2004; Kartal ve Bilgin, 2009; Özkan ve Çifçi, 2010). Fiziksel zorbalıkta olduğu gibi zorba her zaman güçlü kiĢi olmayabilir. Çoğu zaman zorba fiziksel olarak daha güçsüz, sosyal yönden daha güçlüdür. Grup çalıĢmalarında yeterince çaba göstermediği için suçlamak, dıĢlamak, küçük düĢürmek, istemediği bir Ģeyi yapmaya zorlamak, ayrımcılık, grup içinde aĢırı görev yüklemek, yanlıĢ bilgi vermek, yapılması gerekenleri veya istenenleri saklamak, gizleyerek karĢısındakini zor durumda kalmasını sağlamak gibi davranıĢlarla ortaya çıkabilmektedir (Kapcı, 2004; Kartal ve Bilgin, 2009; Özkan ve Çifçi, 2010; Uçanok, 2005).

Zorbalık cinsel yönden rahatsız edici davranıĢlarla da ortaya çıkabilir. Cinsel zorbalık dokunma gibi doğrudan ve fiziksel yolla, rahatsız edici sözlerle doğrudan ve sözel yolla ya da el hareketleri, öpücük atma, cinsel içerikli dedikodular yayma gibi dolaylı yollarla meydana gelebilir (AteĢ ve Yağmurlu, 2010; Kapcı, 2004; Özkan ve Çifci, 2010 ve Rigby, 2003). Cinsel içerikli sözler söyleme, hareket etme, dedikodu yayma gibi davranıĢlarla kiĢinin kurduğu iliĢkilerden uzaklaĢtırılmaya çalıĢması da kiĢilerin cinsel geliĢimini ve ilerdeki yaĢamını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu noktada cinsel zorbalık ile flört etme arasındaki farkın tanımlanması oldukça önemlidir. Flört etmede, her iki taraf da eĢit rol oynayıp, her iki tarafın da kiĢisel saygınlığı korunmaktadır. Cinsel zorbalıkta ise taraflar arasında güç dengesizliği söz konusudur ve taraflardan biri zarar görmektedir. Zorba karĢındaki kiĢiyi küçük düĢürmekte ve ondan faydalanmaktadır. Aynı zamanda kurbanın saygınlığı zarar görmekte ve sınırlar aĢılmaktadır (Coloroso, 2003).

Olweus (1995) zorbalığı doğrudan ve dolaylı zorbalık olmak üzere ikiye ayırmıĢtır. Doğrudan zorbalık kurbana fiziksel olarak açıkça zarar vermeyi kapsarken, dolaylı zorbalığa maruz kalan kiĢiler kurban olduklarının farkında olmayabilirler. Dolaylı zorbalık davranıĢları açıkça zarar verici tutum ve davranıĢlar yerine, gizli ve örtük olarak meydana gelmektedir (Espelage ve Swearer, 2003). Alay etme, sataĢma, isim takma, haksızlık etme, vurma, tekmeleme, haksızca eleĢtirme, tehdit etme, müstehcen el hareketleri, tehdit edici bakıĢlar, yaralayıcı bir aletle zarar verme, birine ait eĢyaları çalma veya saklama, zarar verecek bir harekette bulunma, küfür etme, dalga geçme, ısırma, çimdikleme gibi davranıĢlar doğrudan zorbalık kavramı içerisindedir ve kurban ile zorba birbirlerinin kim olduğunu bilmektedir (Olweus, 2005; Rigby, 2003; Woods ve ark., 2000 ve Woods ve Wolke, 2003). Dalga geçmek için baĢkalarını etkileme, söylenti çıkarma ve yayma, amaçlı Ģekilde gruptan dıĢlama, birini dövmesi için baĢkalarını kıĢkırtma, birinin sırlarını ortaya koyma, birisine bir baĢkasını dövdürme, söylenti çıkarma, küçük düĢürme, iğneleme, göz hapsine alma ise dolaylı zorbalıktır. Dolaylı zorbalık, kurbanın sosyal olarak yalnızlaĢtırılması için yapılan davranıĢları kapsar ve kurban zorbanın kimliğinden habersiz olabilir (Espelage ve Swearer, 2003; Olweus, 2005).

Siber zorbalık, son yıllarda geliĢen teknoloji nedeniyle ortaya çıkan yeni bir zorbalık türüdür. Tehdit veya rahatsız edici elektronik postalar, telefon mesajları, web sitelerinde mağdur hakkında aĢağılayıcı küçük düĢürücü yorumlar yazmak gibi davranıĢ örüntüleriyle tanımlanmıĢtır. Geleneksel zorbalıktan farklı olarak siber zorbalıkta fiziksel yönden güçlü olan kiĢi kurban, zayıf olan ise zorba olabilmektedir (Arıcak, 2009; Belsey, 2006; Erdur Baker ve KavĢut, 2007 ve Hinduja ve Patchin, 2007).

ĠliĢkisel zorbalıkta ise kiĢiyi gruptan dıĢlamak, arkadaĢ grubu içinde yalnız bırakmak, kurban hakkında dedikodu yaymak, karĢıdaki kiĢiyi dikkate almamak, önemsememek, sosyal ortamından soyutlamak, ondan uzaklaĢmak gibi davranıĢlarla kurbanın kiĢisel benliğini olumsuz etkilemek amaçlanmaktadır. ĠliĢkisel zorbalık dıĢarıdan anlaĢılması en zor zorbalık türüdür. Mağdur, kendisi hakkında çıkarılan ya da yapılan dedikoduları duymasa da dolaylı yoldan bunlardan etkilenebilmekte ve zorbalık devam etmektedir (Coloroso, 2003;Kaiser ve Rasminsky, 2003, s.: 232).