Yabancı Tezler ve Makaleler

‘Bulgar Halk Müziğinin Petar Christoskov'un Solo Keman İçin Suit ve Rapsodi’lerindeki Etkisi’ adlı doktora tezinde; 1396-1878 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu, Bulgar halk geleneğinin korunması ve hatta gelişmesine izin verdiği, Bulgaristanın özgürlüğüne kavuşması sonrasında Bulgar klasik müzikçiler Rus ve Batı Avrupa stili etkileri altında kaldıkları, Soğuk Savaş sonrası Balkanlar'daki Sovyet etkisinin Bulgar müziğini de etkilemeye başlaması, Bulgar hükümetinin komünist ideolojisinin Batılı etkileri zayıflatması ve halk kültürünü destekleyici bir tavır içerisinde olması, Christoskov da bu anlayış çerçevesinde bestelerini yapması sonucu halk müziğinin karakteristik özellikleri onun yapıtlarında kendini göstermekte olduğu, bu durumun devamında Bulgar kemancılarının yeni bir anlayışla özgünlük ve ifade gücünde cesaret bulmaları, onun eserlerindeki Bulgar halk tekniği ile Batı ve Rus müzik stillerinin birleşiminin orijinal bir Bulgar keman edebiyatının kapılarını açması ve Bulgar profesyonel müziklerinin tarihsel gelişimini içeren yapıtlarının, Bulgar keman repertuarının en önemli ve özgün kısmını oluşturduğu sonuçlarına varılmıştır. (Lipari, Blagomira Paskaleva, "The influence of Bulgarian folk music on Petar Christoskov's Suites and Rhapsodies for solo violin" (2004).

LSU Major Papers. 47.)

‘Çin Müzik Eğitimindeki Batılılaşma ve Sosyal Dönüşümler, 1895-1949.’ adlı bu makalenin ana araştırma sorusu; bir taraftan batılılaşmanın ve diğer taraftan milli güç ve kimliğin, modern Çin toplumunda müzik eğitimini ve işlevini nasıl etkilediğidir. Müzik, geleneksel Çin toplumunda ahlak, hukuk ve siyasetle birlikte sosyal birliğin dört temel aracından biri olarak görülmektedir ve Çin müzik eğitiminde Doğu-Batı kültürel etkileşimler 1920'lerde doruk noktasına ulaşmış ancak Batı tarzında müzik eğitimi Çinli bilim adamları ve müzisyenler tarafından işlenirken, yerel kültüre ait müziğin sosyal bir entegrasyon aracı olarak işlev görmeye devam ettiği sonucuna varılmıştır. (Wai-Chung Ho (2003)

47

Westernization and social transformations in Chinese music education, 1895-1949, History of Education: Journal of the History of Education Society, 32:3, 289-301)

‘İki Doğu Müzik Kültüründe Modernleşme Süreci: Türkiye ve Japonya’ adlı makalenin araştırma konusu; Türkiye ve Japonyadaki tarihsel değişiklikleri ayrıntılı olarak inceleyerek iki ülkedeki müzikle ilgili batılılaşma eksenindeki gelişmeleri ve müziğin değişim sürecini netleştirmektir. İncelenen iki ülke için de modernleşmenin, yerli ve yabancı kökenli müzikler üzerinde etkilerinin paralel çizgide olması beklenmekle beraber, Türk ve Japon müziğinin gelecekteki süreçlerinde her ülkenin kendine özgü farklı yolları izleyeceği sonucuna varılmıştır. (‘The Modernization Process in Two Oriental Music Cultures: Turkish and Japanese’ Author: Karl Signell Source: Asian Music, Vol. 7, No. 2, Symposium on the Ethnomusicology of Culture Change in Asia (1976), pp. 72-102)

‘Tayvan'da Müzik Eğitimi: Küreselleşmenin Dinamikleri ve İkilemleri, Yerelleştirme ve Sinofili’ adlı bu makalede; 2596 ilkokul ve orta öğretim öğrencileri arasında yapılan anketlerden elde edilen sonuçlar ile küreselleşme, lokalizasyon ve sinofilinin, Tayvan müzik eğitiminin dönüşüm sürecinde eşit olmayan belirleyiciler olduğu ve okulların yerel müziklerini tanıtmak için Tayvan hükümetinden daha az eğimli olduğunu göstermektedir.

Anketteki öğrenciler batı klasik ve popüler müziğini yerel Tayvanlı ve geleneksel Çin stillerine tercih etmekte olduğu ve Çin kültürünün geliştirilmesine ya da Tayvan'ın milli marşını söylemeye çok az ilgi duydukları ortaya çıkmaktadır. Müzik eğitiminin temel endişelerini küreselleşmenin karmaşık dinamikleri perspektifinden incemiş ve bugün Tayvan müzik müfredatının karşılaştığı zorluklar ve ikilemleri aydınlatan sonuçlara varılmıştır.

(Wai-Chung Ho & Wing-Wah Law (2002) Music education in Taiwan: the dynamics and dilemmas of globalization, localization and Sinophilia, Curriculum Journal, 13:3, 339-360)

48

İKİNCİ BÖLÜM

Bu bölümde, araştırmanın modeli, evren ve örneklemi, araştırmada kullanılan veri toplama araçları, verilerin toplanması, verilerin çözümlenmesi ve çözümlemede kullanılan yöntemler açıklanmıştır.

2.1. TMEYDKEM’in oluşturulması

Türk müziği ezgi yapılarına dayalı keman eğitimi modelinin (TMEYDKEM) oluşması süreci dört aşamadan oluşmaktadır. Birinci aşamada ilk olarak arşiv taraması yapılmıştır.

TRT kurumunun Türk halk müziği ve Türk sanat müziği arşivleri taranmış, modelin içeriğini oluşturacak etütlerin, hüseyni dizisi kullanılarak oluşturulmaları tercih edilmiştir. Bu tercihin dayanağı ise Hüseyni makamı ve dolayısıyla dizisinin Türk müzik kültüründe tarihsel derinliğine ek olarak THM’deki kullanım oranının yüksekliğidir. Kınık’ın (2011) araştırmasındaki bilgilere göre 17.yy’da yaşamış müzisyen ve besteci Ali Ufki’ye ait

‘Mecmua-i Saz ü Söz’ adlı çalışmadaki 22 makamdaki 544 eser içerisinde toplam 83 eser sayısı ile hüseyni makamı kullanım oranında ilk sırada yer almaktadır. Bununla birlikte;

Demir’in (1999) Denizli yöresi türkülerini incelediği araştırmasında 81 türkünün 38’i, Şenel’in (2009) Nevşehir türkülerini incelediği çalışmasındaki 43 türkünün 16’sı, Ateş’in (2008) Şarkışla türkülerini incelediği araştırmasında 70 türkünün 44’ü, Ekici’nin (2009) Elazığ, Harput müziği üzerine oluşturduğu kitabındaki 130 türkünün 31’i hüseyni makamındadırlar ve bu çalışmalarda oransal üstünlüğe sahiptirler. Bazı yörelere ait bu araştırmalardan da anlaşılabileceği üzere hüseyni dizisi birçok yörede en çok tercih edilen müzikal yapıtaşıdır.

“Hüseyni dizisi ve bu dizideki eserler Türk kültürü, dolayısıyla Türk toplumu için ayrıcalıklı yere sahiptir. Bu ayrıcalığı sağlayan ise dizinin Türk müzik kültüründe kullanılış sıklığı ile toplumun bu dizi çerçevesinde yapılanan eserleri daha çok benimsemiş olmasıdır. Bunun yanında toplum olarak kültür içerisinde yer alan ortak değerler etrafında birleşme açısında hüseyni makamı dizisinin bu farklı yönünü ortaya koymaktadır.”

(Kınık, 2011; 463-468)

49

Türk müziğinin çağdaş müzik ile kaynaşabilmesi ve bu platformda varolabilmesi amacındaki önemli çalışmalarıyla bilinen 20. yy. çağdaş Türk müziği bestecisi Kemal İlerici;

anadizi olarak saptadığı Hüseyni makamının özellikleri hakkındaki görüşlerini ‘Türk Müziği ve Armonisi’ adlı başyapıtında aşağıdaki gibi ifade eder:

“1- Bütün Türk dizilerini kendisinden üretebiliriz; 2- Bütün aralıklarımız, kendisinde ve değişik biçimde vardır; 3- Müziğimizle ilgili ezgisel ve uygusal (melodik ve armonik) bütün sorunlarımızı kendisi ile çözebiliriz; 4- Ulusumuz karakterinin bir aynası olup, ulusça beğenilmiş, sevilmiş uzun ve kırık havaların çoğunluğu, onunla seslendirilmiştir”

(İlerici, 1981: 1) Öte yandan araştırma, uluslararası keman eğitimi kriterleri ile de örtüşük olduğundan, modelin içeriğini oluşturacak etütlerin oluşturulmasında; Hüseyni makamı koma ve seyir özelliklerinin değil, dizisinin temel alınmasına karar verilmiştir. Aynı yaklaşım; çağımızın önemli besteci ve müzik eğitimcisi Muammer Sun tarafından, “Çağdaş Türk müziği alanında atılan adımlara, Kemal İlerici’nin açtığı yolda bir katkı olacağına” da inandığı, piyano için hazırlanan ‘Türk Müziği Makam Dizileri’ adlı çalışmasında da uygulanmıştır. (Sun, 2007; 5) Bu sebeplerden; hüseyni makamında ²₄’lük, ³₄’lük ve ³₈’lik ölçü kalıplarına sahip eserler saptanarak TRT THM Sözlü arşivinden 302 adet, TRT THM Sözsüz arşivinden 26 adet ve TRT TSM arşivinden 49 adet eser bulgulanmıştır. (Ek 1).

Araştırmanın 2. aşamasında saptanmış olan hüseyni dizisi kullanan eserler kemanın temel teknik konularında kullanılabilecek yapılar, öğeler (motif, ölçü, müzik cümleciği ya da cümlesi) elde edilmesi amacıyla incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda keman eğitiminde kullanabilecek detache, legato, staccato arşe tekniklerini ve birinci, ikinci ve üçüncü pozisyonda sabit ve geçişli etütleri, agilite ve trill temel teknik konularına ait yapılar belirlenmiştir. (Ek 2)

Araştırmanın 3. aşaması modelde kullanılacak etütlerin hazırlanmasıdır. Belirlenen bu ezgi yapıları (öğeleri); ilgili teknik konularda zorluklarına göre de seviyelendirilerek

50

gruplanmıştır. Bu şekilde ilgili her teknik konunun havuzu oluşturulmuş ve her havuz da kendi içinde, keman eğitimsel açıdan ilgili teknik konuya ‘1’ (giriş seviyesi) ve ‘2’ ya da ‘3’

(gelişimi seviyesi) olarak seviyelendirilmiştir. Ardından her bir teknik konu havuzunun kendi içindeki ezgi yapıları, melodik bir bütünlük sağlaması gözetilerek birbirlerine eklenmiş ve araştırmacı tarafından etütleştirilmiştir. Bu etütleştirme sürecinde alıntılanan ezgi yapılarının birbirleri ile melodik bütünlük ve akışının sağlanamadığı durumlarda araştırmacı tarafından kurgulanan bağdaştırıcı ezgi öğeleri eklenmiştir. Ek olaraksa alıntılanan ezgi yapıları orijinalliklerinden uzaklaşılmadan, ilgili teknik konunun daha verimli işlenebilmesine olanak sağlar yapıdaysa uyarlanmıştır. Sonuç olarak 10 teknik konuyu kapsayan toplam 22 adet etüt oluşturulmuştur. Bunun yanında ölçüm parçası (Hüseyni Gezgini), araştırmacının kendisi tarafından bestelenerek hazırlanmıştır. Hazırlanan etütler oluşturuldukları eserler bakımından içerik dökümü ile beraber, ölçüm parçasıyla birlikte Ek 3’te verilmiştir.

Araştırmanın 4. aşaması hazırlanan modelinin etkililiğini ölçmeye yönelik, keman performansı gözlem formu ve çalışma grubunun TMEYDKEM’e ilişkin görüşlerini toplamakta kullanılan görüşme sorularının hazırlanması olmuştur. (Ek 4)