Yaşlı Çalışan Yoksulların ve Hanenin Mülkiyet, Ev ve Kira Durumu

Düşük gelire sahip aileler giderlerini azaltmak amacıyla ısınma gibi temel ihtiyaçlarını geri plana itmekte, elektrikli eşyaları gerekli olmadıkça kullanmamaktadır (Yusufoğlu ve Kızmaz, 2015: 12-13). Görüşmeciler kötü yaşam koşullarına sahip konutlarda ikamet etmek zorunda kalmakta, bu da yoksulluğun mekânsal görünümünü oluşturmaktadır. Keza yaşlı çalışan yoksulların istihdamda olmadıkları süre zarfında evde daha fazla zaman geçirebileceği gerçeği ve yakacak gibi temel ısınma kaynaklarına daha çok gereklilik duyacakları göz ardı edilmemelidir. Ocak’ın (2007: 153) da üzerinde durduğu gibi yoksulların evlerinde pencere azdır, güneş ışığını fazla alamazlar, ev rutubetlidir, dışarıdan su alır ve böylece hasta olmaları kaçınılmazdır. Nitekim katılımcıların anlatılarında da benzer bulgulara rastlanmaktadır:

…Evde su damlatması var mutfakta, rutubet pek yok, 1+1 evim. Koltuklarım yok, yatacağım yer de yok.

Yere seriyorum yatıyorum… (K21, erkek, 71, bekâr, ilkokul, emekli değil).

…Evde rutubet su sızması var ama tadilat yapamıyoruz paramız yok mecbur idare ediyoruz çünkü bizim ev sahibi de yapmak istemiyor… (K44, erkek, 60, evli, ortaokul, emekli).

…Evim de karanlık, ufak bir yer. Tek oda. Ama rutubet alıyor ev, yok binadır gecekondu değil, ben girişte oturuyorum. Isınmak için bir şey kullanmıyorum. Bir şey yok ki ısıtayım. Soba kullansam ben elektriği nasıl ödeyeceğim. Odun sobası için yer yok bir çekyat var başka yok. Amcam hasta oluyorum ama yapacak bir şey yok. Eşya eksikliğim çok. 1 tane buzdolabı var başka yok. Çamaşır makinem yok.

Çamaşırımı kuru temizlemeye veriyorum parayla…bir mataram var ihtiyaç duyduğum zaman küçük tüp var onun üstüne koyuyorum ısıtıyorum öyle banyo yapıyorum… (K31, erkek, 61, eşi vefat etmiş, ilkokul, emekli değil).

…Katta oturuyorum ama yukarıdan su sızması var çatı katı boş, nem alıyor oradan bu durum benim hastalığımı tetikliyor yani, dışarı atmak istiyorum kendimi havasızlıktan… (K41, kadın, 60, ilkokul, emekli).

Katılımcıların genel ifadelerinden anlaşılacağı üzere genellikle yaşlı çalışan yoksulların barınma koşulları fiziksel açıdan sağlıklı değildir. Temel ihtiyaçlardan biri olan konutun ısınma durumu ise ekonomik açıdan bir bedeli olduğu için yaşlı yoksullar açısından tedirginlik oluşturmaktadır. Yoksul aileler barınma ihtiyaçlarını karşılarken kira ücreti düşük olan kötü yaşam koşullarına sahip konutları veya ebeveynlerin ya da akrabaların yanında yaşamak gibi enformel yolları tercih etmektedirler (Güneş, 2014: 106). Katılımcıların mülkiyet durumları incelendiğinde; bazı katılımcıların ev sahibi (K8, K12) olduğu anlaşılmaktadır:

…Şu an kiracıyım. Aylık 100 TL., Toki konutlarındayım. Daha öncesinde otel köşelerinde yaşıyordum, belli bir yerim yoktu, otogarda çok yattım taksicilerin kaldığı yerde… (K3, erkek, 61, ilkokul, emekli değil).

…Evim zaten gecekondu, kendim yaptım, tapusunu alamadık. Evin fiziksel sıkıntısı var. Rutubet oluyor.

Yatak odasında, mutfakta falan oluyor. Temeli yapamadık. Gücümüz yoktu… (K5, erkek, 57, okuma yazma bilmiyor, emekli değil).

…Evim kira değil. Kendim aldım. 1997 de emekli olmadan önce aldım. Eşya eksikliğim çok. Koltuk kanepe ıvır zıvır... Onları alırsam ben aç kalacağım… (K8, erkek, 61, ilkokul, emekli).

…Yaşlılıktan önce arsa almıştım orası daire oldu daireye verdik. 2 daire verdiler bana, birini oğlana verdim, birinde de ben oturuyorum işte. 10 seneyi geçti kentsel dönüşüm olalı. Öncesinde gecekonduydu… (K9, erkek, 64, ilkokul, emekli değil).

… Bu devletin vermiş olduğu 600 TL maaş ile TOKİ’den ev aldım, 350 kâğıt taksit ödüyorum, 15- 20 sene var bitmesine. Şu anda o evde oturuyorum. Isınmak için şimdi döşeğin üzerinde 6-7 tane battaniye var. Battaniyeyi üzerime örtüyorum, yün yorganı da üzerime örtüyorum. Elektrik sobası var, elektrik parası yüksek gelir diye kullanmıyorum… (K12, erkek, 67, bekâr, ilkokul, emekli değil).

…Ben yaptım gecekonduyu, hijyenik değil sağlıklı değil su sızar imkansızlıklar içerisinde, 1 odası var odun sobası kullanıyorum, hepsi lazım eşyalar yok… (K36, erkek, 56, evli, lise, emekli değil).

Çalışma kapsamında görüştüğümüz katılımcılar barınma ihtiyaçlarını kira veya geçmişte kendi inşa ettikleri gecekondular gibi farklı yollarla karşıladıklarını belirtmişlerdir.

Örneğin K12 gibi emekli aylığı bulunmayan fakat ev sahibi olan katılımcılar ise bu mülkiyeti görece küçük taksit imkanlarıyla edinebilmiştir. Gecekonduda ikamet eden katılımcılar, K36 gibi gecekonduda kiracıdır veya K5 gibi geçmişte gecekonduyu kendisi inşa etmiştir:

…Evde eşya eksikliği var tabi canım. Televizyon desen çok eski bir şey. Benim gibi o da eskimiş.

Buzdolabı desen yine öyle… (K14, erkek, 60, evli, ilkokul, emekli).

…Evde su damlatması var mutfakta, rutubet pek yok, 1+1 ev. Koltuklarım yok, yatacağım yer de yok.

Yere seriyorum yatıyorum… (K21, erkek, 71, bekâr, ilkokul, emekli değil).

…Her türlü eksiklik var eve 1 kanepe yatma kanepelerimiz var ya biz orayı pansiyon gibi kullanıp çıkıyoruz işte. Tüp, buzdolabı, çamaşır makinesi yok. Elde yıkıyoruz veyahut kuru temizlemeye veriyoruz… (K29, erkek, 53, bekâr, ortaokul, emekli değil).

Yaşlı yoksulluğu gelecek beklentisinin olmadığı, temel ihtiyaçların karşılanamadığı ve hayatta kalmanın bedene daha büyük yük getirdiği boyutlara ulaşmaktadır. Aynı zamanda görüşmecilerin bir kısmı yatacak yer için yatak kullanmadıklarını belirtmekte, bu ihtiyaçlarını farklı yollarla çözmektedir. Ayrıca evlerindeki elektronik eşyaların da eski olduğunu ifade etmişlerdir. Ek olarak görüşmecilerin bazıları üzerinde hiçbir mülk bulunmadığını, bulunanlar ise bunları borç yoluyla edindiğini belirtmiştir:

…bir şeyim yok Allah’ın vermiş olduğu bir canım var… (K12, erkek, 67, bekâr, ilkokul, emekli değil).

…Var iyi kötü bir arabam. Ya ben zorla borçla yaşayan bir insanım, hiçbir malım olmaz zaten… (K14, erkek, 60, evli, ilkokul, emekli).

…Benim şahsıma ait hiçbir mülkiyet yok, hatunun da yok, çocuğun da yok. Arabam yok, evde kimsenin yok… (K16, erkek, 55, evli, ilkokul, emekli değil).

…Ee şu anda benim arabam var çoğu yere ben otobüsle gidiyorum niye araba benzin yakıyor şey yapamıyorum diye. Başka bir malım yok. Eşimin babasından kalan arsaları var memlekette ama ne zaman satılır bilmem… (K20, erkek, 63, evli, ilkokul, emekli).

…Küçük bir tane bir araba var ben aldım ama kız kullanıyor benim. Tarla var da babanın annenin üstündeler daha… (K25, kadın, 54, evli, ilkokul, emekli değil).

…Toplam 35.000 lira çektim ev aldım. Çünkü benim biraz da param vardı. 10 senelik çektim.

Denkleştireceğim mecbur fazla israf yapmadan mecbur ne yapacağız… (K26, erkek, 59, evli, ilkokul, emekli).

Ailelerin birçoğu barınma ihtiyacını kira yoluyla karşılamaktadır. Bu durum, içinde bulunulan yoksulluğu derinleştirmektedir. “Kira yoksulları oradan oraya savuran incelmiş bir şiddettir” (Yaşar, 2013: 334). Katılımcıların kirayı ödeyemedikleri durumlarda bazı katılımcılar (K14, K18) erteleme yoluna gitmekte iken bazı katılımcılar (K13, K20) ise ev sahipleri tarafından evlerinden çıkartılmıştır:

…Kirayı ödemediğim zaman adam bana diyor evden çık git, diyoruz ki idare et bizi. İşte o çocuğum trafik kazası geçirdiğinde 1,5 sene yoğun bakımda kaldı, 1.5 senenin kirasını nasıl ödeyeceğimi sen söyle bana bakayım. Adam diyor ki bu beni ilgilendirmez. Adam diyor ki nerden getirirsen getir kiramı ver, sen benim evde oturacaksan… (K13, erkek, 62, evli, okuma yazma bilmiyor, emekli).

…Tabi canım kirayı ödeyemediğim oldu. Rica ediyorsun bekletiyorsun. 1 ay 2 ay. Zaten sürekli böyle bir kirayı ödeyememe döngüsünün işine düştüğüm için bazı arkadaşlara söylüyorsun böyle böyle diye, onlar bana yardımcı oluyor… (K14, erkek, 60, evli, ilkokul, emekli).

…Aşçıyım. 1 senedir pansiyonda kalıyorum. Ee aldığın maaş 1.500, 2.000 TL maaş veriyorlar ee aldığın maaş asgari ücret yetmiyordu, ev tutması için bekârlara ev vermiyorlar burada, ev tutması için eşya alman lazım… Şimdi bizim çalıştığımız yerlerde bir örnek Belek’te otelin lojmanı vardır çalışırken orada kalırsın sezonda, o koşullar daha iyi pansiyon parası cebinde kalıyor. Pansiyona ödeme yapamadığım zamanlar oldu 5- 6 gün bir yerde benim param kalmıştı çalıştığım yerde o gelince verecektim hani pansiyonda ben sürekli kalınca sorun olmuyor orda, bir şey demiyorlar… (K18, erkek, 55, bekâr, ortaokul, emekli değil).

…Kirayı ödemekte zorlanıyorum tabi. Önceden kirada 2 ay geriden gidiyordum ev sahibiyle konuştuk çıkarttı beni evden şu anda oturduğum evi de emekli maaşıma bağladım ben de arada bir şeyle geçiniyorum bana işte emekli maaşımdan 500 lira kalıyor ancak… (K20, erkek, 63, evli, ilkokul, emekli).

Katılımcılar kiralarını ödemekte zorlandıklarını ve erteleme yoluna gittiklerini ifade etmişlerdir. Aynı zamanda bazı katılımcıların bu durumu ev sahipleri tarafından göz ardı edilmiştir.