2.1. Araştırmanın Modeli
Araştırma, Hatay’ın İskenderun İlçesinde diyaliz merkezlerinde KBY nedeniyle hemodiyaliz tedavisi gören bireylerin psikolojik dayanıklılık düzeylerinin, bireylerin yaşam kaliteleri üzerindeki etkisinin ortaya konması amacıyla yapılan ilişkisel tarama modelinde bir çalışmadır. İlişkisel tarama modelleri, İki veya daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişimin varlığını ve/veya derecesini belirlemeyi amaçlayan araştırma modelleridir. Korelasyon modelinde değişkenlerin birbiri ile olan ilişki derecesi ve yönüne bakılırken, karşılaştırma modelinde oluşturulan grupların değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığı tespit edilmektedir (Karasar, 2015).
2.2. Evren ve Örneklem
Araştırma evreni, Hatay’ın İskenderun ilçesindeki Devlet hastanesinde ve bir farklı özel diyaliz merkezinde tedavi gören, 18 yaş üstükronik böbrek yetmezliği olan 101 hastadan oluşmaktadır. Bu hastalara tam sayım yolu ile ulaşılmıştır.
2.3. Kullanılan Ölçme Araçları
Araştırmada KBY olan hastaların sosyo-demografik özelliklerini belirlemek için araştırmacı tarafından geliştirilen bir Anket Formu kullanılmıştır. Anket Formu dört bölümden oluşmuştur. İlk bölümde KBY olan hastaların “Sosyo Demografik Özelliklere İlişkin Bilgiler” ikinci bölümde “Hemodiyaliz Sürecine İlişkin Bilgiler”, üçüncü bölümde KBY olan hastaların yaşam kalitesinin belirlenmesine ilişkin ölçek ve dördüncü bölümde de KBY olan hastaların psikolojik dayanıklılığının belirlenmesine ilişkin ölçek yer almıştır.
KBY olan hastaların yaşam kalitesi “SF-36 Kısa Form” aracılığı ile ölçülmüştür. SF 36, yaşam kalitesini ölçmede kullanılan en yaygın ölçeklerden biridir. Ware ve arkadaşları tarafından 1992 yılında geliştirilmiş, Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması Koçyiğit ve arkadaşları (1999) tarafından yapılmıştır. Ölçek geliştirilirken kısa ve kolay uygulanabilir
24
olmasının yanı sıra çok geniş bir kullanım yelpazesine sahip olması da amaçlanmıştır. Ölçek 36 maddeden oluşmaktadır ve bunlar 8 boyutun ölçümünü sağlamaktadır; fiziksel fonksiyon (10 madde), sosyal fonksiyon (2 madde), fiziksel fonksiyonlara bağlı rol kısıtlılıkları (4 madde), emosyonel sorunlara bağlı rol kısıtlılıkları (3 madde), mental sağlık (5 madde), enerji/ vitalite (4 madde), ağrı (2 madde) ve sağlığın genel algılanması (5 madde). Ölçeğin ikinci sorusu son 12 ayda sağlıktaki değişim algısını içermekte, diğer sorular son dört hafta göz önüne alınarak değerlendirilmektedir. Ölçeğin dördüncü ve beşinci sorusu evet/hayır, diğer sorular likert tipi (3, 5 ve 6’lı) derecelendirme ile değerlendirilmektedir. Ölçeğin 1, 6, 7, 8, 9a, 9d, 9e, 9h, 11b, 11d maddeleri ters çevrilerek puanı hesaplanmaktadır. Alt ölçekler sağlığı 0 ile 100 arasında değerlendirmektedir ve 0 kötü sağlık durumunu içerirken, 100 iyi sağlık durumuna işaret etmektedir. Türkçe geçerlilik ve güvenirlik çalışmasında alt ölçeklerin Cronbach alfa değerleri 0.73-0.76 arasında bulunmuştur (Koçyiğit ve diğ., 1999).
KBY olan hastaların psikolojik dayanıklılığı ise “Yetişkinler için Psikolojik Dayanıklılık (Yılmazlık) Ölçeği (ResilienceScalefor Adults-RSA)” ile ölçülmüştür. Yetişkinler İçin Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği Friborg ve diğerleri (2003) tarafından geliştirilmiş, Basım ve Çetin(2011) tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir. Ölçeğin faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği sınanmış, Cronbach Alfa değeri 0,75-0,84 olarak bulunmuştur (Basım ve Çetin, 2011).
Yetişkinler İçin Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği kişisel güç, yapısal stil, sosyal yeterlilik, aile uyumu ve sosyal kaynaklar olmak üzere beş alt boyuttan oluşmaktadır. Ölçeğin 3, 9, 15 ve 21. maddeleri yapısal stil, 2, 8, 14, 20, maddeleri gelecek algısı, 5, 11, 17, 23, 26 ve 32. mmaddeleri aile uyumu, 1, 7, 13, 19, 28 ve 31. maddeler kendilik algısı, 4, 10, 16, 22, 25 ve 29. maddeler sosyal yeterlilik, 6, 12, 18, 24, 27, 30 ve 33. maddeleri sosyal kaynaklar alt boyutlarına ilişkineir (Basım ve Çetin, 2011).
Ölçeğin puanlanmasında puanlar arttıkça psikolojik dayanıklılığın artması isteniyorsa, cevap kutucuklarının soldan sağa doğru 1,2,3,4,5 olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu durumda ölçekteki; 1-3-4-8-11-13-14-15-16-23-24-25-27-31-33 numaralı sorular ters sorular olacaktır. Bu araştırmada bu anılan model kullanılmıştır.
25
2.4. Verilerin Toplanması
Veriler, araştırmacı tarafından KBY’li hastalarla birebir görüşme yapılarak toplanmıştır. Araştırma verilerinin toplanabilmesi için Başkent Üniversitesi Etik Kurulu’ndan ve Hatay İl Sağlık Müdürlüğü’nden resmi izin alınmıştır.
2.5. Verilerin Analizi
Çalışma verileri 101 kişiden oluşmaktadır. Analizler IBM SPSS Statistics 23 paket programı üzerinden yapılmıştır. Çalışma verileri değerlendirilirken kategorik değişkenler (örneğin cinsiyet) için sıklıklar (sayı, yüzde), sayısal değişkenler (örneğin psikolojik dayanıklılık ölçek puanları) için ise tanımlayıcı istatistikler (ortalama, standart sapma, minimum, maksimum) verilmiştir.
Sayısal değişkenlerin normallik varsayımları çarpıklık, basıklık katsayıları ile incelenmiş ve bu katsayıların ±2 aralığında oldukları görülmüştür. Bu nedenle çalışmada parametrik olan istatistiksel yöntemlerden yararlanılmıştır.
İki bağımsız sayısal değişken (örneğin psikolojik dayanıklılık ölçeği puanları ile genel sağlık puanları) arasındaki ilişki Pearsonkorelasyon katsayısı ile yorumlanmıştır. İki bağımsız grup (örneğin medeni durum ) arasındaki farklılıklar Bağımsız Örneklem T Testi ile incelenmiştir. İkiden fazla bağımsız grup (örneğin eğitim durumu) arasındaki farklılıklara ise Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) ile bakılmıştır. Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) sonucunda farklılık çıkması durumunda ise farklılığın hangi gruptan kaynaklandığını tespit etmek için Tukey çoklu karşılaştırma testinden yararlanılmıştır. İki bağımsız kategorik değişken (örneğin cinsiyet ile tedavi ekibince önerilere uyma durumu) arasındaki ilişkiler ise Ki Kare analizi ile incelenmiştir. Ki Kare analizinde beklenen değer varsayımı sağlanamadığı durumlarda Fisher’sExact test sonuçları kullanılmıştır.
İstatistiksel anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak kabul edilmiş ve analizler %95 güven düzeyinde tamamlanmıştır.
26
2.6. Süre ve Olanaklar
Bu araştırma, 2017 tarihinde başlayıp 2018 tarihinde sonlandırılmak üzere bir yıl süre içinde gerçekleştirilmiştir. Araştırma için gerekli tüm giderler araştırmacı tarafından karşılanmıştır.
27