Verilerin Toplanması

Araştırmanın verileri 2010 yılı haziran ayı ile 2011 yılı şubat ayı arasında toplandı. Adresleri ve isimleri tek tek belirlenen kişiler araştırmacı tarafından evlerinde ziyaret edildi. Soru formu (EK-2), araştırmacı tarafından haftanın 3 günü çalışma saatleri içinde kadınların evlerine yapılan ziyaretler ile yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak 20-30 dakikada kişilerin sorulara verdiği cevaplar doğrultusunda doldurulmuştur.

Her görüşmenin başında, öncelikle bireysel olarak anketi yapan kişi kendini tanıttı. Daha sonra, görüşülen kişilere çalışmanın premenopoz ve postmenopozal kadınların sağlık durumlarıyla cinsel aktivite durumu arasındaki bağlantıyı saptamak amacıyla yapıldığı, anket ile elde edilecek verilerin sadece bilimsel amaçla kullanılacağı ve kişisel bilgilerin gizliliğinin korunacağı konusunda bilgi verilerek yazılı onayları alındı (EK-1).

Cinsel fonksiyon, menopoz ve depresyon verileri için çalışmaya katılan bütün kadınlara araştırmacı tarafından literatüre göre oluşturulan Soru Formu (Anket) (EK-2), Kadın Cinsel Fonksiyon Ölçeği- KCFÖ (Female Sexual Function Index-FSFI anketi)(EK-3), Beck Depresyon Envanteri (Beck ölçeği) (EK-4), menopozda olan ve düzensiz adet gören kadınlara Menopoz Semptomlarını Değerlendirme Ölçeği (MSDÖ, Menopause Rating Scale: MRS) (EK-5) uygulanmıştır. MSDÖ, KCFÖ ve Beck ölçeğini kadınların kendi başlarına yanıtlamaları istenmiştir. Ancak okur-yazar olmayan kadınlara sorular tek tek okunarak cevaplar alınmıştır. Kadınların cevap vermek istemediği sorular geçilmiştir.

3.8.1. Kadın Cinsel Fonksiyon Ölçeği (KCFÖ)

Rosen ve ark. tarafından ABD’de 2000 yılında, kadın cinsel işlevinin değerlendirilmesi amacıyla, altı bölümden 19 maddeden oluşan çok boyutlu bir ölçek olarak geliştirilmiştir. Ölçeğin yapısında; istek, uyarılma, kayganlaşma (lubrikasyon, yağlanma, ıslanma), orgazm, doyum ve ağrı olmak üzere altı alt boyut bulunmaktadır.⁹⁹

Öksüz ve Malhan 2005 yılında yaptıkları KCFÖ’nin geçerlilik ve güvenilirlik çalışmaları sonucunda KCFÖ’nin Türk kadını için güvenle kullanılabilecek bir ölçüm aracı olduğunu göstermiştir.¹²³ Çayan ve ark. Türk kadınlarında cinsel işlev bozukluğu görülme sıklığı ile cinsel işlevleri bozabilecek potansiyel risk faktörlerini araştırdıkları çalışmalarında da KCFÖ’ni kullanmışlar.⁵

Bu araştırmacılar; cinsel işlev bozukluğu olduğunu söyleyebilmek için, toplam ölçek puanı ve alt boyutların toplam puanı için kesme değerlerini (cut-off ) hesaplamışlardır. Ölçekteki 1. ve 2. sorular istek alt boyutunu, 3. 4. 5. ve 6. sorular uyarılma alt boyutunu, 7. 8. 9. ve 10. sorular lubrikasyon alt boyutunu, 11. 12. ve 13.

sorular orgazm alt boyutunu, 14. 15. ve 16. sorular doyum alt boyutunu, 17. 18. ve 19.

sorular ağrı alt boyutunu oluşturmaktadır. Toplam puan bu altı alt boyutun puanlarının

toplanmasıyla elde edilmekte ve her bir alt boyut toplam puanı kendine ait faktör katsayı ile çarpılarak ölçeğin puanı hesaplanmaktadır. İstek alt ölçek puanı 0,6 ile, uyarılma ve kayganlaşma alt ölçek puanları 0,3 ile, orgazm, doyum ve ağrı alt ölçek puanları 0,4 ile çarpılarak toplam puan hesaplanmaktadır. ^5,123

Bu araştırmacılar; toplam ölçek puanı >22.7 ise normal cinsel işlev, ≤22.7 ise cinsel işlev bozukluğu olduğunu ve İstek alt ölçek puanı ≤3.6 (puan aralığı 1.2-6), Uyarılma alt ölçek puanı ≤3.9 (puan aralığı 0- 6), Kayganlaşma alt ölçek puanı ≤3.6 (puan aralığı 0-6), Orgazm alt ölçek puanı ≤3.6 (puan aralığı 0-6), Doyum alt ölçek puanı ≤3.6 (puan aralığı 0-6) ve Ağrı alt ölçek puanı ≤4.4 (puan aralığı 0-6) olduğunda ise alt boyutlara ilişkin cinsel işlev bozuklukları olduğunu kabul etmişlerdir. ^5,123

3.8.2. Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ)

Depresyon açısından riskli grubu belirlemek için Beck tarafından 1961 yılında geliştirilen, 1978 yılında tekrar düzenlemesi yapılan Beck Depresyon Ölçeği kullanıldı.

Ölçekte yer alan her bir ifade için puanlaması 0 ile 3 arasında değişen dört farklı yanıt seçeneği bulunmaktadır. 21 maddeden oluşan, toplam puanı 0-63 arasında değişen ölçeğin amacı depresyonun derecesini objektif olarak sayılarla ifade etmektir.

Depresyon tanısı koymak için kullanılmamaktadır. Ölçeğin kesme puanı, Beck ve Beamesderfer (1974) tarafından toplum tabanlı çalışmalarda 13, klinik araştırmalarda 21 olarak belirlenmiştir. Bu çalışmada sağlıklı (normal) olmayı ayırt etmek amacıyla kesme puanı 11 olarak alındı. Ölçeğin Türkçe çevirisinin geçerlilik güvenirlik çalışmasını Teğin ve Hisli yapmıştır.100, 101, 102

Ölçeğin değerlendirilmesi:¹⁰¹ 1-10 arası puan: normal 11-16 puan: hafif ruhsal sıkıntı 17-20 puan: sınırda klinik depresyon 21-30 puan: orta depresyon

31-40 puan: ciddi depresyon 40 üzeri puan: çok ciddi depresyon

17 ve üzeri uzun süreli puanlama tıbbi destek almayı gerektirir.

3.8.3. Menopoz Semptomlarını Değerlendirme Ölçeği (MSDÖ) (Menopause Rating Scale: MRS)

Orijinal adı Menopause Rating Scale olan menopoz semptomlarını değerlendirme ölçeği (MSDÖ) ilk olarak 1992 yılında Schneider ve arkadaşları tarafından menopozal semptomların şiddetini ve yaşam kalitesine etkisini ölçmek amacıyla Almanca olarak geliştirilmiştir.^103,104 Scheneider ve arkadaşları 1996 yılında ölçeği İngilizce'ye uyarlayarak geçerlik ve güvenirliğini yapmışlardır.¹⁰⁴

MSDÖ, Gürkan tarafından 2005 yılında Türkçe’ye uyarlanarak geçerlilik ve güvenirliği yapılmıştır ⁷⁶

Menopozal yakınmaları içeren toplam 11 maddeden oluşan Likert tipi ölçekte her bir madde için “0= Hiç yok”, “1= Hafif”, “2= Orta”, “3= Şiddetli” ve “4= Çok şiddetli”

seçenekleri bulunmaktadır. Her bir madde için verilen puanlar esas alınarak ölçeğin toplam puanı hesaplanmaktadır. Ölçekten alınabilecek en az puan 0, en yüksek puan 44’dür. Ölçekten alınan toplam puanın artması bir yandan yaşanan şikayetlerin şiddetindeki artışı ifade ederken, diğer yandan yaşam kalitesinin olumsuz etkilendiğini göstermektedir.⁷⁶

Menopozal yakınmaları içeren ölçek üç alt boyuttan oluşmaktadır.

1- Somatik şikayetler alt ölçeği: Ölçekteki 1., 2., 3. ve 11. maddelerden oluşmaktadır. Somatik şikayetler alt ölçeği, sıcak basması, terleme nöbetleri, kalpte sıkışma, tekleme, çarpıntı hissi, uykuya dalmada güçlük, uzun süre uyuyamama, erken uyanma, eklemlerde ağrı ve romatizma şikayetlerini sorgulamaktadır.

2- Psikolojik şikayetler alt ölçeği: Ölçekte yer alan 4., 5., 6. ve 7. maddeleri içerir. Kendini kötü, üzgün ve ağlamaklı hissetme, isteksizlik, ruh halinde değişiklik, fiziksel ve zihinsel olarak genel performansta azalma, hafızada zayıflama, konsantrasyon zorluğu, unutkanlık, endişe, kaygı, huzursuzluk, panik hissi, sinirlilik, gerginlik ve çabuk öfkelenme şikayetlerini içerir.

3- Ürogenital şikayetler alt ölçeği: Ölçeğin 8., 9. ve 10. maddelerinin değerlendirilmesi ile ölçülür. Cinsel istekte, cinsel ilişkide ve doyum almada azalma, idrar yaparken güçlük, sık idrara çıkma, idrar kaçırma, vajinada kuruluk ve yanma hissi ile cinsel birleşmede zorlanma gibi menopozal semptomları sorgular.

MSDÖ, Polonya, Yunanistan ve Belarus’taki menopoz dönemindeki kadınların klimakterik semptomlarını, aktivite ve hayat kalitelerini değerlendirmek, menopoz

döneminde yaşam kalitesini belirlemek, evli kadınların eş uyumları ve menopoza ilişkin tutumlarının menopozal yakınmalar üzerine etkisini belirlemek, yaşanılan menopozal semptomlar ve başa çıkma yollarını belirlemek amacıyla yapılmış çeşitli çalışmalarda kullanılmıştır. 68, 70, 105, 106, 107