118 BEġĠNCĠ BÖLÜM
VERĠ ve MODEL TAHMĠNLERĠ
Bu bölümde, öncelikle modelde kullanılacak olan veri seti takdim edilmiştir.
Akabinde şirketlerin işgücü, sermaye ve işletme giderleri performansını ölçmek amacıyla kısmi verimlilik göstergeleri hesaplanmıştır. Ayrıca dağıtım şirketlerinin etkinliğini ölçmek için oluşturulan her bir modeldeki değişkenlerin seçiminin altında yatan gerekçeler de ele alınmıştır. Öte yandan, farklı model spesifikasyonlarının skorlar üzerindeki etkileri girdi-çıktı seçimi, değişken sayısı ve çevresel faktörlerin varlığı açısından incelenmiş ve optimum model bulunmaya çalışılmıştır. Buna ilave olarak, etkinlik skorlarına göre firmalar çeşitli açılardan kıyaslanmıştır. Akabinde, en düşük performansa sahip firmalar analiz edilerek şirketleri verimsizliğe iten ortak sebepler irdelenmiştir. Son olarak da, şirketlerin 2007-2009 dönemi toplam faktör verimlilikleri analiz edilmiştir.
119 Kullanılan değişken sayısının model skorları üzerindeki etkisi göz önüne alındığında, çalışmada değişken sayısı kısıtlanarak sadece literatürde yaygın olarak kullanılan ve genel kabul görmüş girdi-çıktılar tercih edilmiştir. Bu nedenle çalışmadaki görece düşük olan örneklem sayısı nedeniyle, en az 3 ve en fazla 5 değişkenli modeller oluşturularak şirketlerin göreli performansları ölçülmüştür. Çalışmada performansları ölçülen elektrik dağıtım şirketleri EPDK tarafından düzenlemeye tabi şirketlerdir. Bu nedenle, hem analizlerde kullanılan verilerin hem de elde edilen sonuçların güvenilir olduğu düşünülmektedir.
Bu alt bölümde; modellerde kullanılan girdiler, çıktılar ve çevresel faktörler hakkında detaylı bilgiler verilmiştir.
5.1.1 Girdiler
Ekonomik aktivitelerde birisi sermaye harcamaları diğeri ise işletme giderleri olmak üzere iki tür yaygın girdi vardır. Ancak, bu maliyetler etkinlik analizinde nadiren kullanılmaktadır. Bunların yerine hat uzunluğu, personel sayısı, trafo gücü gibi bazı fiziksel ölçümler kullanılmaktadır. Bunun sebebi sermaye ve işletme harcamalarının doğru olarak elde edilebilme sorunudur (Jamasb ve Pollitt, 2001).
Çalışmada girdi olarak kullanılan değişkenler işletme giderleri, hat uzunluğu ve personel sayısıdır. Üçüncü ve dördüncü modelde direkt olarak işletme giderleri girdi olarak kullanılırken ilk iki modelde işletme giderlerinin yerine personel sayısı, sermaye harcamalarının yerine ise hat uzunluğu girdi olarak kullanılmıştır. Burada kullanılan personel sayısı, dağıtım şirketi bünyesinde çalışan personel ile dışarıdan hizmet alımı yoluyla kullanılan personelin toplamını ifade etmektedir. Hat uzunluğu
120 ise, dağıtım şirketlerinin mülkiyetinde olan orta gerilim (OG), alçak gerilim (AG), yer altı ve havai hatların toplamını ifade etmektedir.
5.1.2 Çıktılar
Çalışmada çıktı olarak kullanılan değişkenler dağıtılan enerji ve müşteri sayısıdır.
Dağıtılan enerji ve müşteri sayısı literatürde hemen hemen tüm çalışmalarda kullanılan çıktılar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Dağıtım şebekesinin esas kurulma amacının tüketim olduğu düşünüldüğünde dağıtım şirketi tarafından dağıtılan enerji miktarı elektrik dağıtım faaliyetinin ana çıktısı olmaktadır. Bu kapsamda, toplam dağıtılan enerji miktarı çıktı olarak kullanılmıştır.
Müşteri sayısı da benzer şekilde toplam olarak ele alınmıştır.
5.1.3 Çevresel Faktörler
Çevresel faktörler şirketin kontrolü altında olmayan fakat şirket performansını etkileyen önemli değişkenlerdir. Growitsch ve Pollitt (2010) Norveç elektrik dağıtım şirketlerinin performanslarını analiz ettikleri çalışmalarında şirketlerin performansını etkilediğini düşündükleri 95 değişkeni faktör analizi yöntemiyle 7 değişkene düşürmüş ve analize bu 7 değişken üzerinden devam etmişlerdir. Dolayısıyla, elektrik dağıtım şirketlerinin faaliyette bulundukları coğrafik ve demografik şartlar itibarıyla performanslarını etkileyen kendilerine özgü birçok çevresel faktör olabilmektedir. Ancak, bu etkenlerin tamamı etkinlik skorları üzerinde aynı etkiye sahip olmamaktadır. Bu nedenle iyi analiz edilerek şirket performansını etkilediği düşünülen faktörler modele dahil edilmelidir. Çalışmadaki şirket sayısı az olduğu için birçok çevresel faktör arasından şirket performansını etkileme açısından en
121 önemlisi olduğu düşünülen müşteri yoğunluğunun etkisini yansıtacak faktör modellere eklenerek bu hususta dezavantajlı konumda olan şirketlerin dezavantajı minimuma indirilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda, ikinci modelde “ters yoğunluk endeksi” ve dördüncü modelde ise “hat uzunluğu” çevresel faktör olarak modellerde kullanılmıştır. Bu değişkenlerin seçilmesindeki ana sebep, özellikle seyrek yapılanmış kesimlerde faaliyette bulunan şirketlerin elinde olmadığı halde bunun dezavantajına katlanmak zorunda olmalarıdır. Daha önce de belirtildiği gibi modelde kullanılan değişken sayısı artıkça model sonuçları kullanışsız bir hale gelecek ve anlamını yitirecektir. Bu nedenle tek ve en önemlisi olduğu düşünülen değişken modellere çevresel faktör olarak eklenmiştir. Eğer firma sayısı daha fazla olsaydı daha fazla çevresel faktör modellere eklenebilirdi.
5.1.4 Betimleyici Ġstatistikler
Bu alt bölümde elektrik dağıtım sektöründe faaliyette bulunan şirketler arasındaki farklılıklar, sektörün enerji ve müşteri hacmi ile istihdama katkısı hakkında genel hatlarıyla fikir sahibi olabilmek amacıyla bazı betimleyici istatistikler kullanılarak modelde kullanılan değişkenlerin özellikleri analiz edilmiştir. Bu bağlamda; toplam, ortalama, maksimum, minimum ve standart sapma değerleri hesaplanarak aşağıdaki Tablo 5-1‟de verilmiştir.
Tablo 5-1 incelendiğinde, müşteri sayısı, hat uzunluğu ve işletme giderlerinin yıllar itibarıyla artış gösterdiği göze çarparken personel sayısı ve dağıtılan enerji miktarının ise 2007 ve 2008 yıllarında arttığı, 2009 yılında ise azaldığı görülmektedir. Çevresel faktör olarak ele alınan ters yoğunluk endeksi istatistiklerine bakıldığında ise minimum ve maksimum değerler arasında büyük farklılıklar göze çarpmaktadır. Bu
122 değişkenin şirketten şirkete büyük farklılık göstermesi mutlaka modele dahil edilmesi gerektiğini göstermektedir.
Tablo 5-1: Yıllara Göre Elektrik Dağıtım Şirketlerinin Betimleyici İstatistikleri
MüĢteri Sayısı
(Adet)
Dağıtılan Enerji (MWh)
Personel (Adet)
Hat Uzunluğu
(Km)
Ters Yoğunluk
Endeksi (Hat/MüĢteri) OPEX (TL) 2007 Toplam 29.553.425 144.479.824 44.801 856.009 0,723 1.368.656.134
Ortalama 1.407.306 6.879.992 2.133 40.762 0,034 65.174.102
Max 3.719.505 20.973.503 4.972 86.574 0,062 146.738.210
Min 397.453 1.727.025 672 14.298 0,008 27.272.536
Std. Sapma 872.560 4.933.413 1.116 20.070 0,015 30.010.281
2008 Toplam 30.591.362 151.581.865 48.336 875.461 0,715 1.560.542.833
Ortalama 1.456.732 7.218.184 2.302 41.689 0,034 74.311.563
Max 3.833.130 21.539.352 5.224 89.658 0,062 169.814.147
Min 406.368 1.729.497 593 14.332 0,008 30.547.169
Std. Sapma 900.848 5.205.996 1.228 20.606 0,015 34.684.423
2009 Toplam 32.170.135 148.054.874 47.504 896.015 0,709 1.587.657.699
Ortalama 1.531.911 7.050.232 2.262 42.667 0,034 75.602.748
Max 3.955.430 20.660.973 4.831 95.271 0,063 175.752.832
Min 424.395 1.652.811 695 15.152 0,008 31.473.864
Std. Sapma 953.223 5.063.285 1.128 21.023 0,015 36.665.621
Temel betimleyici istatistiklere ilave olarak Tablo 5-2‟de değişkenler arasındaki korelasyon katsayıları da hesaplanmıştır. Buradaki amaç, modellerde kullanılan girdi çıktılar arasındaki ilişkinin yönü ve boyutu hakkında fikir sahibi olmaktır.
Tablo 5-2: Modellerde Kullanılan Değişkenler Arasındaki Korelasyon
MüĢteri Enerji Personel Hat OPEX
MüĢteri 1
Enerji 0,85 1
Personel 0,85 0,79 1
Hat 0,47 0,21 0,60 1
OPEX 0,72 0,64 0,90 0,72 1
123 Tablo 5-2‟deki korelasyon katsayıları 2007-2009 yıllarına ait verilerin ortalamaları kullanılarak elde edilmiştir. Müşteri sayısı genel olarak hat uzunluğu haricindeki değişkenlerle yüksek bir ilişkiye sahiptir. İşletme giderleri (OPEX) en yüksek korelasyona personel sayısıyla sahipken (% 90) en düşük korelasyona ise dağıtılan enerji ile sahiptir (% 64). Hat uzunluğu ise genel olarak diğer değişkenlerle düşük korelasyona sahip olup en yüksek korelasyona işletme giderleri ile sahiptir (% 72).
Ayrıca, tüm değişkenlerin birbiriyle pozitif korelasyona sahip olduğu da görülmektedir. Şirketlerin en önemli maliyet kalemi işletme giderleridir. İşletme giderleri de personel sayısıyla % 90 bir korelasyona sahip olduğu için personel sayısında sağlanacak bir verim artışının şirketlerin işletme giderlerinde önemli iyileşmeler sağlayacağı değerlendirilebilir.