VERGİ İHTİLAFLARININ ÇÖZÜMÜ SIRASINDA HAKLAR

Vergi ihtilaflarının çözümü amacıyla idari yargı yoluna başvurulduğunda veya işlenen vergi suçları nedeniyle mükellefler adli yargıya sevk edildiğinde, yürütülen soruşturma ve yargılama sırasında da bazı haklar tanınmıştır. Bu haklar aslında vergi yargılaması usulünde hâkim olan ilkelerden kaynaklanmaktadır. Örneğin delil serbestisi ilkesi, mükellefe kendi iddialarını, yemin ve vergiyi doğuran olayla ilgisi olmayan tanık ifadesi hariç, her türlü delille ispat etme hakkı vermektedir. Re’sen araştırma ilkesi, hakimin kendiliğinden araştırma yapmasını ve delil toplamasını gerekli kılarak (İYUK, md. 20/1), mükellefin bilmediği veya ulaşamadığı hususların da dikkate alınmasına imkan sağlamaktadır. Ayrıca, vergi davalarında belirli koşullarda mükelleflerin duruşma talebinde (İYUK md. 17) ve yürütmeyi durdurma talebinde (İYUK md. 27) bulunma hakları vardır. Diğer taraftan, adli yargıya sevk amacıyla mükelleflere karşı soruşturma yürütülmesi sırasında, mükellefler avukat bulundurma ve ondan yararlanma hakkına sahiptir (CMUK, md. 136). Eğer mükellef avukat tutacak durumda olmadığını beyan ederse, adli yardım talebinde bulunabilir ve baro tarafından kendisine bir avukat tayin edilmesini isteyebilir (CMUK, md. 138) (Gerçek,A, 2006).

3.5.1. Yargı Organları Çözümleri

Vergi Mahkemeleri: Vergi anlaşmazlıkların Danıştay öncesinde karara bağlandığı merci vergi mahkemeleridir. Vergi mahkemeleri, bölgenin coğrafi durumları ve iş hacmi göz önünde tutularak Adalet Bakanlığınca kurulur.

Bölge İdare Mahkemeleri: Bölge idare mahkemeleri, vergi mahkemelerinin tek hâkimle verdiği nihai kararlara karşı, itiraz edildiğinde bunların çözümü ile yetkili yargı organlarıdır.

Danıştay: Danıştay dava daireleri ile idare ve vergi mahkemelerinin nihai kararları, başka kanunlarda aksine hüküm bulunsa dahi Danıştay da temyiz edilebilir. Özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde, Danıştay dava daireleri ile idare ve vergi mahkemelerinin nihai kararlarına karşı tebliğ tarihini izleyen otuz gün içinde Danıştay da temyiz yoluna başvurulabilir.

57

Dinlenme Talebi: Danıştay ve Vergi Mahkemelerinde yapılacak duruşmalarda, iddia ve savunmanın gerekli kıldığı hallerde, mahkeme vergi davasına konu olan tarhiyatın dayanağı incelemeyi yapmış bulunan inceleme elemanları ile, mükellefin duruşmada hazır bulundurduğu mali müşaviri veya muhasebecisini de dinler. Bu işlem için dava sürecinde mükellefler dinlenme talep ederler.

3.5.2. Dava Açma Hakkı

Vergi incelemesi sonucu kendisine yapılan ikmalen, re’sen vergi tarh edilen yükümlünün sahip olduğu haklardan bir tanesi de VUK’ un 377/1. maddesi gereğince “dava hakkıdır. Mükellef tarh edilen vergi, kesilen cezayı tamamen veya kısmen yanlış yahut yersiz bulduğunda söz konusu tarhiyatı dava konusu yapma hakları vardır.

İdari işlemin dava konusunu oluşturabilmesi için icrai niteliğe sahip olması gerekir.

Bu sebeple inceleme raporları dava konusu edilemezler. Vergi inceleme raporuna dayanılarak yapılacak vergi/ceza tarhının ihbarname aracılığı ile yükümlü veya ceza sorumlusuna tebliği gerekmektedir. Tebliğ tarihinden itibaren belirli bir zaman sınırı içinde yasal bazı hakların kullanılması söz konusu olduğundan tebliğ, ikmalen ve re’sen tarh edilen vergiler hakkında yükümlünün bilgilendirilmesi bakımından zorunludur. Vergi yasalarında zaman sınırı belirlenen sürelerin dolması- bitmesi bazı hakların kullanım imkânını ortadan kaldırmaktadır (Şin,S, 2005). Bu bakımdan tebliğin yasada öngörülen şekilde yapılması zorunludur. Çünkü tebliğ kanuna uygun olmadığında idari işlem geçerlik kazanmaz (Özbalcı,Y, 2003).

Mükellef uzlaşma hakkını kullanmak istemezse kendisine ihbarnamenin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde dava açma hakkını kullanabilir. Bu süre hak düşürücü süredir. Bu süre herhangi bir hakkı kullanmadan geçirilir ise vergi/ceza ihbarnamesinde belirtilen miktarın tamamı ödenmek zorundadır.

Vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezalarından doğan uyuşmazlıklarda:

 Tahakkuku tahsile bağlı olan vergilerde tahsilâtın

 Tebliğ yapılan hallerde veya tebliğ yerine geçen işlemlerde tebliğin

58

 Tevkif yoluyla alınan vergilerde istihkak sahiplerine ödemenin

 Tescile bağlı vergilerde tescilin yapıldığı

 İdarenin dava açması gereken konularda ise ilgili merci veya komisyon kararının idareye geldiği; tarihi izleyen günden başlamaktadır.

Dava açma süresi geçtikten sonra dava hakkı düşer. Sürenin hesaplanmasında, dava açıldığı günü izleyen günden itibaren tatil günleri de dâhil otuzuncu günün çalışma saati sonunda biter. Ancak sürenin sonu tatil gününe rastladığında, süre tatil gününü izleyen günün çalışma saatinin bitiminde sona erer. Mükellefler beyan ettikleri matrahlara ve bu matrahlar üzerinden tarh edilen vergilere karşı dava açamazlar.

Ancak VUK vergi hatalarına ait hükümleri saklıdır.

Vergi davasında konu, vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezalarından doğan işlemin iptali, tarhiyatın terkini, tahsil edilmiş vergilerde iade, haciz, ihtiyati haciz ve ihtiyati tahakkuk işlemlerinin kaldırılması ile ilgilidir.

Mükellefler ve kendilerine vergi cezası kesilenler, tarh edilen vergilere ve kesilen cezalara karşı vergi mahkemesinde dava açabilirler. Gerçek kişi durumundaki mükellefler, davalarını bizzat veya vekil vasıtası ile açarlar. Vekilin avukat olması şarttır. Küçük ve kısıtlılar ile tüzel kişilerde, dava kanuni temsilcileri tarafından açılır.

Dava açılmasında dikkat edilecek hususlar (Öztürk,S, 2011):

1. Her idari işlem için ayrı dava açılması gerekir. Fakat aralarında maddi ve hukuki bağlılık bulunan ve aynı kişiyi ilgilendiren birden fazla işleme karşı bir dilekçe ile dava açılabilir.

2. Vergi inceleme raporuna göre, farklı dönemlere ve vergi türlerine ilişkin aynı maddi olay esas alınarak işlem yapılmaktadır. Bu durumda, aynı döneme ait farklı tür vergilere veya aynı tür olup, farklı dönemlere ilişkin vergilerle ilgili davaların ayrı açılması gereklidir.

3. Birden fazla kişinin müşterek dilekçe ile dava açabilmesi için, davacıların hak ve menfaatlerinde iştirak bulunması ve davaya yol açan

maddi ve hukuki sebeplerin aynı olması gerekir.

59

Tablo 3.4: Vergi Yargısında Dava Açma ve Süreleri

DAVA KONUSU DAVA AÇILACAK

GÜN İÇİNDE 6183 SAYILI KANUN 2577 SAYILI KANUN İŞLEM YÖNERGESİ

İTİBAREN 7 GÜN İÇİNDE 6183 SAYILI KANUN 2577 SAYILI KANUN İŞLEM YÖNERGESİ

60