• Sonuç bulunamadı

Vekâlet Verenin Borçları

1. BÖLÜM

1.4. VEKÂLET SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ

1.4.3. Tarafların Borçları

1.4.3.2. Vekâlet Verenin Borçları

Vekâlet sözleşmesinde kararlaştırıldığı veya teamül gereği ödenmesi gerektiği takdirde vekâlet verenin asıl borcu ücret ödemektir. Bu husus kanunda açıkça düzenlenmemiştir. Bu nedenle ücret konusu, bu bölümde değil vekâlet sözleşmesinin unsurları başlığı altında incelenmiştir168.

1.4.3.2.1. Vekilin Yaptığı Giderleri ve Verdiği Avansları Ödeme Borcu

Vekâlet sözleşmesinde vekâlet veren, TBK m. 510/1’e göre, işin görülmesi için vekil tarafından yapılan giderleri ve vekilin verdiği avansları faizi ile vekile ödeme borcu altındadır. Avans ifadesi ile belirtilmek istenen vekilin para olarak yaptığı harcamalardır169. Gider ifadesi ile de vekilin vekâletin ifası için vekâlet veren adına kendi iradesi ile ve kendi malvarlığından yaptığı, bir malın tüketilmesi veya bir malın eskitilmesi gibi harcamalar kastedilmektedir170. Vekâlet veren ile vekil arasında ayrıca düzenlenmiş bir sözleşme olmasa da bu, TBK kaynaklı olarak

166 Zevkliler/ Gökyayla, s.628.

167 Ürem Çetinel, s.99.

168 Bkz. Bölüm I., Kısım III.

169 Aral/ Ayrancı, s.458.

170 Sarı, s.277-278; Çelik, Nazlı Hilal, Vekâlet Sözleşmeleri Kısa Şerhi (Ed. Hakan Tokbaş), İstanbul 2017, s.124.

doğmaktadır171. Aynı hüküm uyarınca vekâlet verenin bu borcu, ödenmesi gereken gider ve avansların faizlerini de kapsamaktadır. Burada sözü edilen faiz temerrüt faizi değil, gider ve avansın bir parçasıdır172.

Vekil tarafından yapılan giderin ve verilen avansların vekâlet verenden istenilebilmesi için geçerli bir vekâlet sözleşmesinin varlığı gerekir173. Sözleşme, en baştan geçerli bir şekilde kurulmuş olabileceği gibi baştaki vekâletsiz iş görmenin sonradan iş sahibinin icazeti ile vekâlet sözleşmesine dönüşmesi de söz konusu olabilir174. Bunun yanında yapılan harcamaların edimin ifasına yönelik, vekâlet verenin talimatlarına uygun ve vekâletin ifası için zorunlu olması;

sadakat ve özen borcuna, sır saklama yükümlülüğüne uygun hareket edilmiş olması gerekmektedir175. Ancak vekil sonuç garantisi vermediğinden istenilen sonuç elde edilemese dahi işi gereği gibi ifa etmiş ise gider ve avansları talep edebilir176. Birden fazla işin görülmesini kapsayan vekâlet sözleşmelerinde ise vekil gereği gibi ifa ettiği işin gider ve avanslarını talep edebilir177.

Vekâlet sözleşmesinde ücret kararlaştırılmamış ve teamül gereği ücret ödenmesi gerekmeyen durumlarda da vekil yaptığı gider ve verdiği avansları isteyebilmektedir178. Ancak söz konusu hüküm emredici olmadığından, taraflar sözleşme ile aksini kararlaştırabilirler179. Uygulamadan örnek vermek gerekirse bir avukatın davayı açabilmek için ihtiyacı olan harç ve pul gibi giderlerin, vekâlet ücretsiz olsa dahi, vekâlet veren tarafından karşılanması gerekmektedir. Yapılan harcama rüşvet verilmesi gibi hukuka aykırı bir harcama ise vekâlet veren, bunu

171 Bilge, Necip, Borçlar Hukuku Özel Borç Münasebetleri, Ankara 1971, s.258.

172 Gümüş, Borçlar Özel, s.410; Sarı, s.282.

173 Yavuz/ Acar/ Özen, s.667; Karahasan, Mustafa Reşit, Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler-Notlandırılmış Yasa Maddeleri ve Yargıtay Kararları, C: V, Ankara 2004, s.1083.

174 Çelik, Kısa Şerh, s.123; Karahasan, s.1083; Tandoğan, s.577.

175 Aral/ Ayrancı, s.438; Çelik, Kısa Şerh, s.125; Zevkliler/ Gökyayla, s.622.

Vekilin, işi gördükten sonra sır saklama yükümlülüğüne aykırı hareket etmesi hâlinde dahi gider ve avansları talep edebileceğine ilişkin bkz. Tandoğan, s.583; Zevkliler/ Gökyayla, s.623.

176 Gümüş, Borçlar Özel, s.410; Çelik, Kısa Şerh, s.125.

177 Tandoğan, C: II, s.587; Zevkliler/ Gökyayla, s.623.

178 Eren, s.752.

179 Eren, s.752; Gümüş, Borçlar Özel, s.408.

ödemek zorunda olmadığı gibi aşırı taleplerin de bir kısmını ödemeyi reddedebilir180.

1.4.3.2.2. Vekili Vekâlet Veren Hesabına Yüklendiği Borçlardan Kurtarma Borcu

Vekâlet verenin, vekili, yüklendiği borçlardan kurtarma borcu altında olduğu TBK m. 510/1’de düzenlenmiştir. Getirilen bu yükümlülüğün varlığı için avans ve masraf yükümlülüğündeki şartların varlığı gereklidir181. Diğer bir deyişle, geçerli bir vekâlet sözleşmesi olması, vekilin söz konusu borcu vekâlet sözleşmesini gereği gibi ifa etmek için yüklenmiş olması gerekmektedir.

Vekilin üstlendiği borç, gerekli şartları taşıyorsa doğrudan vekâlet veren tarafından üçüncü kişiye ödenebilir. Borçlunun kişiliği önem taşımıyorsa alacaklı durumundaki üçüncü kişi borcun ifasını kabul etmek zorundadır. Aksi hâlde alacaklı temerrüdüne düşecektir182.

Vekilin üstlendiği borç ifa edilebilecek bir borç değilse vekâlet veren, üçüncü kişi ile TBK m. 196 anlamında borcun dış yüklenilmesi yapabilir ve bu sayede vekili borçtan kurtarabilir183. Ancak alacaklı bunu reddederse veya borç çok sonra muaccel olacaksa vekil vekâlet verenden teminat sağlamasını talep edebilir184. Nitekim alacaklı borcun dış yüklenilmesini kabul etmek mecburiyetinde değildir185. Vekili, vekâlet veren hesabına yüklendiği borçlardan kurtarma borcuna ilişkin düzenleme emredici olmadığından taraflar aksini kararlaştırabileceklerdir186.

180 Bilge, s.298; Zevkliler/ Gökyayla, s.631.

181 Aral/ Ayrancı, s.459, dn.9.

182 Çelik, Kısa Şerh, s.128.

183 Borcun dış yüklenilmesi, TBK m.196’da düzenlenen, vekâlet verenin üçüncü kişi ile anlaşarak borcu üstlenmesi hâlidir. Bkz. Çelik, Kısa Şerh, s.128.

184 Aral/ Ayrancı, s.459.

185 Akipek, s.68; Tandoğan, C: II, s.590.

186 Eren, s.753.

1.4.3.2.3. Vekilin Vekâleti İfa İçin Uğradığı Zararları Tazmin Borcu

Vekâlet verenin, vekilin vekâleti ifa için uğradığı zararları tazmin borcu TBK m.

510/2’de düzenlenmiştir. Vekilin zararlarının tazmini talep edebilmesi için zararının bulunması, zararı ile vekâletin ifası arasında uygun illiyet bağının ve vekâlet verenin kusurunun bulunması gerekir. Kanun koyucu vekâlet verenin karine olarak kusurlu olduğunu kabul etmiş, bu nedenle ispat külfetini tersine çevirmiştir. Dolayısıyla vekâlet verenin kusursuz olduğunu ispatlayamadığı durumda vekilin vekâleti ifa için uğradığı zararları tazmin borcu altında olduğu kabul edilmiştir. Tazmini gereken zarar, maddî zarar olabileceği gibi manevi zarar da olabilmektedir187. Vekâlet verenin sorumluluğu için en hafif kusuru yeterlidir188. Doktrindeki baskın görüş TBK m. 510/2 hükmünün yalnızca ivazlı vekâlet sözleşmelerine uygulanabileceği yönündedir189. Bu görüşe göre ücret almayarak özveride bulanan vekilin zararlarını, vekâlet veren herhâlde tazmin etmekle yükümlüdür. Burada genel kural ücretli vekâlette kusura, ücretsiz vekâlette ise hakkaniyete dayanan sorumluluğun esas oluşudur. Bu nedenle ivazsız vekâlette vekâlet verenin kusuru aranmamaktadır.

Doktrindeki bir görüşe göre ise ivazsız vekâletten farklı olarak ivazlı vekâlette tazmin edilecek zarar menfi zararlardır190. Vekâlet verenin vekilin zararlarını tazmin borcu zararın meydana geldiği an doğar ve vekâletin ifasının tamamlanmasına bağlı değildir191. Bu sebeple zararın doğumu anından itibaren söz konusu tazminata faiz yürütülecektir192.

Vekilin özen borcuna aykırı hareket etmesi sonucu zarar görmesi hâlinde, vekâlet verenin meydana gelen zararı tazmin etmesi gerekip gerekmediği hususu doktrinde tartışmalıdır. Bir görüşe göre özensiz ifa yalnızca tazminattan indirim

187 Eren, s.754.

188 Eren, s.754.

189 Eren, s.754; Zevkliler/ Gökyayla, s.630.

190 Eren, s.754.

191 Çelik, Kısa Şerh, s.131.

192 Tandoğan, C: II, s.603; Zevkliler/ Gökyayla, s.630.

sebebi iken193 diğer bir görüşe göre ise zararın tazmini için vekilin özen borcuna uygun davranarak işi görmesi gerektiği yönündedir194.

1.4.3.2.4. Avans Verme ve Karşılık Sağlama Borcu

Vekâlet veren, vekile karşı avans verme ve karşılık sağlama borcu altındadır. Her ne kadar TBK’da bu konuya ilişkin bir düzenleme olmasa da doktrinde bu borcun varlığı kabul edilmektedir195. Doktrinde avans, vekilin vekillik ücretine karşılık veya vekâleti gereği gibi ifa amacıyla kullanmak üzere vekâlet verenden önceden aldığı para olarak tanımlanmaktadır196. Karşılık ise vekilin vekâlet verenden doğabilecek alacaklarını karşılamak üzere vekâlet veren ya da üçüncü kişiden aldığı, tasarruf edebileceği malvarlığı değerleri şeklinde ifade edilmektedir197. Vekâlet verenin avans verme borcu Av. K. m. 173/2 hükmünde avukata verilen iş için gerekli bütün vergi, resim, harç vb. giderlerin vekâlet veren tarafından karşılanacağı, bu masrafın avukat tarafından karşılanabilmesi için kendisine bir miktar avansın verilmiş olması gerektiği düzenlenmiştir. Bununla birlikte avukatın iş için yolculuk yapması gerektiği durumda masrafı verilmedikçe avukatın yolculuğa zorlanamayacağı açıkça belirtilmiştir. Ancak TBK’da düzenlenmeyen bu borcun avukatlık sözleşmesi dışında kalan vekâlet sözleşmelerinde uygulanabilmesi için tarafların sözleşmede kararlaştırmaları gerekmektedir198.

193 Gümüş, Borçlar Özel, s.413.

194 Çelik, Kısa Şerh, s.132; Tandoğan, C: II, s.599-600.

195Akipek, s.69-70; Gümüş, Borçlar Özel, s.413; Özkaya, s.620; Tandoğan, C: II, s.592-593;

Yalçınduran, s.78; Yavuz/ Acar/ Özen, s.668.

196 Çelik, Kısa Şerh, s.133; Tandoğan, C: II, s.593; Yavuz/ Acar/ Özen, s.668.

197 Çelik, Kısa Şerh, s.133; Tandoğan, C: II, s.593; Yavuz/ Acar/ Özen, s.668.

198 Akipek, Alt Vekâlet, s.70; Gümüş, Borçlar Özel, s.187; Tandoğan, C: II, s.592; Tay, s.104;

Yavuz/ Acar/ Özen, s.672; Yüksel, Sera Reyhani, Vekâlet Sözleşmesinde Vekâlet Verenin Borçları, Hukuk Ekonomi ve Siyaset Aylık İnternet Dergisi, S.134, Aralık 2013, s.17.