UNDP Kapasite Değerlendirme Çerçevesi

UNDP’nin kapasite değerlendirme çerçevesinin temel amacı, bir kurum ya da organizasyonda hangi temel kapasiteler mevcut ve amaçlara ulaşmak için hangi ek kapasiteler gerekli onu tespit etmektir. Kapasite değerlendirme organizasyonun ya da sistemin planlama ve ya programlama döngüsünün farklı noktalarında gerçekleştirilebilir. UNDP kapasite değerlendirme çerçevesinin 3 boyutu bulunmaktadır (UNDP, 2008a, s. 8-13):

1- Başlama Noktası: UNDP, kapasitenin farklı düzeylerde bulunduğunu varsaymaktadır: Birey, örgüt ve kurum. Bireysel, örgütsel ve kurumsal düzeyde kapasite değerlendirme için her bir düzey başlangıç noktası olabilmektedir. Örneğin kapasite değerlendirmenin amacı ulusal düzeyde olabilir, ulusal düzeyde olmayabilir, kamu sektörü içinde bir organizasyonun kapasitesi ya da özel sektörün ya da kâr amacı gütmeyen bir organizasyonun kapasitesi olabilir. Bu amaçlar ve başlama noktaları çerçevesinde kapasite değerlendirme soruları değişir. UNDP kapasite değerlendirme çerçevesi kapasiteyi organizasyon ve sistem düzeyinde değerlendirmek için tasarlanmıştır.

Bireysel değerlendirme genellikle organizasyon düzeyinde değerlendirme içeriğinde yer almaktadır.

2- Temel Konular: Kapasite düzeylerinde ve sektörlerde en yaygın karşılaşılan 4 temel kapasite konularını içermektedir:

a- Kurumsal Düzenlemeler b- Liderlik

c- Bilgi

d- Hesap verilebilirlik

Her kapasite değerlendirmesinin 4 konuyu da kapsaması gerekmez ancak kapasite değerlendirme grubu, değerlendirmenin kapsamını belirlediği için en azından hepsini düşünmelidir. Her bir başlangıç noktası için bir ya da daha fazla temel konu incelenebilir.

3- İşlevsel (Fonksiyonel) ve Teknik Kapasite: İşlevsel kapasite; programları, stratejileri, yasaları ve politikaları oluşturmak ve yönetmek için gereklidir. UNDP aşağıdaki işlevsel kapasitelerin temel olduğunu ortaya koymuştur.

- Paydaşlarla iletişim,

- Durum değerlendirme ve vizyon ve yetkiyi tanımlama, - Politika ve stratejileri formüle etme,

- Bütçe yapma, yönetme ve uygulama, - Değerlendirme.

İşlevsel kapasiteler yanında çeşitli teknik kapasitelerinde değerlendirilmesi gerekebilir.

Teknik kapasite belirli uzmanlık alanları ve belirli sektör ve konularda uygulama ile ilişkilidir. İklim değişikliği, seçimler vb. UNDP temel olarak teknik kapasiteyi ölçmeye odaklanmamaktadır (UNDP, 2008a, s. 14).

UNDP, kapasite değerlendirmede birbirini takip eden 3 adımlı bir süreç ortaya koymaktadır (UNDP, 2008a, s. 15-24):

a- Harekete geçirme ve tasarım: Paydaşlarla iletişim ve açık tasarım başarılı bir kapasite değerlendirmenin temelidir. Tasarım üç yardımcı sorudan hareket eder: Niçin Kapasite?

(Kapasite değerlendirme ve geliştirme için öncelikler, uygulamanın amacı ve değerlendirmenin sonucuna ilişkin beklentiler), Kimin için kapasite? (Kimin kapasitesinin değerlendirilmesi gerektiğinin tespitini içerir. Değerlendirme birim bazında mı yoksa tüm bakanlık bazında mı yapılacak? vb.) Ne için kapasite? (Bu soru ne tür kapasitelerin ve temel konuların değerlendirilmesi gerektiğine karar vermeye yardımcı olur.)

b- Kapasite değerlendirmeyi yürütmek: Kapasite değerlendirme sürecinde var olması istenen ya da var olan kapasiteye ilişkin veri ve bilgiler toplanır ve var olan kapasite ve var olması arzu edilen kapasite tespit edilir.

c- Özetlemek ve sonuçları değerlendirmek: Var olan kapasite ve arzu edilen kapasitenin karşılaştırılması, aralarındaki açığı doldurmak için gerekli olan çabanın düzeyini belirler ve kapasite geliştirme sorumluluğunun düzenlenmesi hakkında bilgi verir.

Şekil 1. UNDP Kapasite Değerlendirme Çerçevesi Kaynak: (UNDP, 2008a, s. 8).

Şekil 2’de görüldüğü gibi UNDP’nin kapasite değerlendirme çerçevesi giriş noktaları, işlevsel kapasiteler ve temel konuların yer aldığı üçlü bir boyutta ortaya koyulmaktadır ve UNDP bireysel düzeyde kapasiteyi ölçmeyi hedef edinmemektedir. Dolayısıyla giriş noktaları iki düzeyde yani organizasyon düzeyinde ya da kurumsal düzeyde ele alınabilmektedir. Temel konuların hepsinin seçilmesi şart değildir. Şekilde UNDP’ nin en çok ele aldığı 4 temel konu bulunmaktadır. Bunlar arasından bir tanesini seçebileceğiniz gibi ikisini ya da dördünü de seçebilirsiniz. Örneğin sadece liderlik kapasitesini değerlendirmeyi hedefliyorsanız öncelikle organizasyon düzeyinde mi yoksa kurumsal düzeyde mi değerlendireceğinize karar vermeniz gerekir. Liderlik kapasitesini organizasyon düzeyinde değerlendirmeye karar vermiş iseniz liderlik konusunu işlevsel kapasitelerin her biri bakımından ele alarak değerlendirme gerçekleştirilebilir. İşlevsel kapasitelerin her birinin temel konular açısından hem organizasyon hem de kurumsal düzeyde göstergeleri ve soruları UNDP’nin ‘Capacity Assessment Methodology: User’s Guide’ adlı çalışmasında yer almaktadır.

Fonksiyonel (İşlevsel) Kapasiteler Teknik

Kapasiteler Durum Politika Oluşturma & Program & Kaynaklar & Bütçe Denetim, Değerlen- Analizi Strateji Hazırlama Proje Uygulama Tahsisi dirme & Öğrenme

- Kamu Sektörü Hesapverlebilirliği Bilgiye Erişim, Liderlik - Teknoloji ve Bilgi Gelişimi

- Kapsama, Katılım, Eşitlik ve Yetkilendirme - Dışsal/ Uluslararası İlişkiler

Temel Konular

Her Kapasite Değerlendirmede İnsan Hakları Temelli Yaklaşım ve Cinsiyet Eşitliği İlişkilendirilmiştir.

Giriş Noktaları

Kapasite değerlendirme çerçevesinin iki boyutlu bir düzlemdeki görüntüsü Tablo 3’de görüldüğü gibidir. Tabloda kapasitelerin ve konuların birbirini kestikleri noktalarda sorular ve göstergeler yardımıyla değerlendirmeler yapılabilmektedir. Kapasite düzeylerinin belirlenmesinde farklı araç ve yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemlerden bir tanesi 5’li bir ölçek aracılığıyla aşağıdaki kapasite düzeylerine bağlı olarak kapasiteyi değerlendirmedir (UNDP, 2009, s. 31).

1- Kapasiteye ilişkin herhangi bir işaret yok.

2- Kapasiteye ilişkin az işaret mevcut.

3- Kısmen gelişmiş kapasite.

4- Gelişmiş ancak kapsamlı olmayan kapasite.

5- İyi gelişmiş kapasite.

Tablo 3. Kapasite Değerlendirme Çerçevesinin İki Boyutlu Görüntüsü Fonksiyonel Kapasiteler

Paydaşlarla İletişim

Durum değerlendirme

ve vizyon ve yetki tanımlama

Politika ve stratejileri

formüle etme

Bütçe, yönetim

ve uygulama

Değerlendirme

Kurumsal Düzenlemeler Liderlik Bilgi Hesap verilebilirlik

Temel Konular

Toplam

Kaynak: UNDP, 2007, s. 13

UNDP’nin kapasite değerlendirme çerçevesi temel alınarak birçok kurum, kuruluş ya da birimlerin kapasiteleri değerlendirilmektedir. Özellikle değerlendirme çerçevesinin esnekliği farklı kurum ve kuruluşlarda farklı kapasite konularının değerlendirmesine imkân tanımaktadır.

Bu çalışmalardan bir tanesini UNDP’nin Batı Balkanlar ve Türkiye’deki belediyelerin hizmet sunumuna ilişkin kapasitesini değerlendirmeye yönelik bir çalışması

oluşturmaktadır. UNDP tarafından ‘Methodology for the Assessment of Municipal Capacities in Turkey and the Western Balkans to Deliver Services’ adlı kılavuzda bu çalışmanın yöntemi ve kapsamı ortaya koyulmuştur. Bu çalışmada kapasite değerlendirme yöntemi, Avrupa Birliği’ne üye devletler tarafından tespit edilen ihtiyacı karşılamak ve Avrupa Birliğine aday ya da aday olması muhtemel ülkelerin kalkınma amaçlarını gerçekleştirmek için geliştirilmiştir. Çalışmada içme suyu temini, sıvı atık yönetimi, katı atık yönetimi, temel sağlık, temel eğitim olmak üzere 5 hizmet ele alınmış ve belediyelerin bu hizmetler çerçevesinde hizmet sunma kapasitelerini değerlendirmek amaçlanmıştır. Çalışma, tüm ülkelerdeki kapasite açıklarını tespit etmeyi amaçlamaktan ziyade sadece belediyeler tarafından sunulan hizmetlerle ve daha küçük bir ölçüde diğer hizmet sunum organizasyonlarının katılımı ile sunulan hizmetlerdeki kapasite açıklarını tespit etmeyi amaçlamaktadır (UNDP, 2010b, s. 4-5).

Hizmet sunma kapasitesi yerel vatandaşlar tarafından istenen ve ihtiyaç duyulan hizmetleri sağlama kapasitesi olarak tanımlanmıştır (2010b, s. 46). Bu kapasite değerlendirme yöntemi belediyeler ve diğer hizmet sunum organizasyonları gibi belirli bir tipte organizasyonun kapasitesini değerlendirmek için oluşturulduğu için örgütsel hareket noktasına odaklanmaktadır. Ancak çalışmada aynı zamanda bireysel ve dış çevreye ilişkin de sorular yer almaktadır. Özellikle dış ortam bu kapasite değerlendirme çerçevesinde önemlidir. (Merkezi hükümetten aktarılan transfer ve yardımların kullanımındaki sınırlılıklar, çeşitli aktörlerin rol ve sorumluluklarındaki açıklık vb.) (UNDP, 2010b, s. 19). Çalışma çerçevesinde, 3 bölümden oluşan sorular oluşturulmuştur. Birinci bölüm belediyeye ilişkin bilgileri içermektedir. İkinci bölüm sadece belediyelerin sorumlu olduğu hizmetleri içermektedir. Üçüncü bölüm ise belediyelerin bir ya da daha fazla diğer hizmet sunucuları ile sorumluluklarını paylaştıkları hizmetleri içermektedir. Çalışmada oluşturulan soruların belediye başkanları ya da belediye yönetimleri tarafından doldurulması ve belediye başkanı tarafından imzalanması öngörülmektedir (2010b, s. 19-23). Araştırma sonuçlarına ilişkin bilgiler henüz yayınlanmamıştır.