Üçüncü olarak, turizm insanların serbest zamanlarıyla ilgili toplumsal davranışlarının bir ürünüdür. Serbest ya da özgür zaman çalışma ve yaşamın sürdürülmesi için beslenme, uyuma gibi gerekli zamanın kullanımından sonra arta kalan ve bilinçli olarak kullanılması gereken bir zamandır. Bu zamanın ne biçimde kullanıldığı bireylerin toplumdaki statüleri ve toplumsal sınıf konumlarıyla yakından ilgilidir. Turizm, gerçek anlamda serbest zaman etkinliğidir. Serbest zaman (boş zaman) ise sosyolojinin ilgi alanlarındandır.
Dördüncü olarak, turizm belli bir nüfusun sonunda kalkış noktasına dönmek üzere yaptığı coğrafi bir hareketliliktir. Bireysel ya da grupsal olarak yapılan bu hareketlilik insan ilişkilerine yeni boyutlar kazandırırken, kültürlerin anlaşılmasına, değerlerin evrenselleşmesine katkıda bulunur.
Beşinci olarak, turizm bir değişme dinamiğidir. Toplumsal değişmeyi konu alan sosyoloji, toplumsal yapıda turizmin yarattığı değişmeyi tartışır. Sosyoloji turizme ilişkin tüm bu çalışmaları turizm sosyoloji içinde geliştirir.
Turizm sosyolojisi ile ilgili ilk özgün çalışmalar 1935 yılında yapıldı. R.
Glücksman turizmi kişilerin transit geçişi olarak bir seyahat ya da iş yolculuğu değil, daha çok kişiler arası ilişkiler, insancıl iletişime bağlı toplumsal bir olgu olarak tanımladı. (Languar, 1991:8)
1950’de Resmi Turizm Örgütleri Uluslararası Birliği, turizm sorunları üzerinde
Uluslararası Enstitüsü”nü kurdu. Böylece turizmin bir bilim olarak gerçekleştirilmesi çabaları hızlandı.
1980’de Dünya turizmiyle ilgili Manila Bildirgesi turizmi toplumsal bir olgu olarak değerlendirirken, kitlesel boyutlara ulaştığını vurguladı.
7.1. Turizmin Sosyolojik Niteliği
Turizm sosyal bir olaydır. Farklı sosyal ve kültürel yapıdaki toplumların etkileşimi sonunda sosyal yapının değişimi de söz konusudur. Turizm olayında etkileşim ve değişimi oluşturan sosyolojik faktörler bulunmaktadır.
(Güler, 1978:10)
Turizmin ekonomik niteliğinde, turist için harcama, turist kabul eden insanlar için kazanç elde etme ilişkisi vardır. Elbette bu doğal turistik ilişkilerin oluşumunda sosyal ve kültürel boyutlu kişiler arası ilişkilerde etkileşim sonucu ortaya çıkmaktadır. (Özdemir,Gürkan, Kıral, 2000:79). Görüldüğü gibi turizm olayının çok çeşitli sosyolojik nitelikleri bulunmaktadır. Bunları sıralayacak olursak:
• Turizmde insanlar arası etkileşim vardır
• Turizmde sosyal gruplar vardır ve bunlar grup içi ve grup dışı ilişkilerde bulunur
• Turizmde sosyal ve kültürel etkileşim oluşur
• Turizmde insanların boş zaman değerlendirmesi-tatil- söz konusudur
• Turizmde coğrafi, fiziksel yer değiştirme olduğu gibi toplumsal-sosyal yer değiştirme de gerçekleşmektedir.
• Turizmde kısa süreli de olsa nüfus hareketlilikleri görülmektedir.
• Turizm başka bölgeden, başka toplumdan gelen yabancılarla yerli toplum ilişkilerinin oluşmasına etki eder
• Turizm sosyolojik boyutlu sanayileşme ve şehirleşmeden de etkilenmiştir
Bu kapsamda turizmin toplumsal etmenleri üzerinde duracak olursak çeşitli toplumsal ve kültürel etmenlerin turizm davranışını etkilediği görülmektedir.
Denilebilir ki, turizm davranışı temelde kimi dürtülerden kaynaklanıyorsa da;
gerek insanları yolculuk yapmaya yönelten kimi güdülerin gelişmesinde, gerek bu güdülerin doyurulabilmesi için uygun koşulların ortaya çıkışında, toplumsal etmenler etkili olmuşadır. Toplumsal koşulların uygun bir nitelik almasından sonradır ki, insan yığınlarının turizm etkilerine katılması olanaklı olmuştur. (Doğan,1987)
İnsanları yolculuk yapmaya iten toplumsal ve kültürel etmenler, sosyo-ekonomik özellikler şu şekilde sıralanabilir:
• İş Dışı Zaman Artması
• Ulaşım Teknolojisinin Gelişmesi
• Nüfus Artışları
• Toplumsal Hareketlilik
• Ekonomik Şartlar
• Politik Şartlar
• Aile Yapısı
• Din
• Değer Yargıları
7.2. Turizm Ve Sosyoloji
Turizmin sosyolojiyi, sosyolojinin de turizmi ilgilendiren konularının beraber incelenmesini kendisine konu olarak inceleyen bilim dalına Turizm Sosyolojisi denilmektedir. (Barutçugil,1989:6)
Turizmin her boyutunda insanların birbirleriyle etkileşimi söz konusudur. Bu etkileşim toplumsal hareketliliği ortaya koymaktadır. Turizm olayının ortaya çıkmasında ve gelişmesinde sosyal karakterli faktörler rol oynamaktadır.
Görülmelidir ki turizmin sosyal ve toplumsal boyutu çok önemlidir. Ayrıca turizm sosyolojinin temel konularından ola toplumsal kurumlarla da ilişkilidir.
Turizmin sosyal, kültürel, siyasal ve ekonomik boyutu da vardır. Boş zamanları değerlendirme açısından ise çoğunlukla turizm devreye girmektedir. Turizm sosyal yapıyı etkilemektedir. Ulusal ve uluslararası hareketlilik de turizmin belirgin özelliğidir. Bütün bu nedenler çerçevesinde turizmin toplumsal yapıya etkileri değerlendirilirken yalnız gelir sağlayan,
döviz kazandıran özellikleri ile ekonomik sonuçlarını değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel yapıyı etkilemesi açısından ekonomik olmayan konuları da incelemesi önem arz eder. (Özdemir,1990)
Sosyoloji ile turizmin oldukça sıkı bir bağı vardır. Turizmle ilgili her hareketin sosyolojik yönü de söz konusudur.
7.3. Turizm Ve Toplumsal Hareketlilik
Turizm sosyolojik açıdan ele alındığında bir tür toplumsal hareketlilik olarak tanımlanabilir. Toplumsal hareketlilik, birey, örgüt, grup, rol, statü gibi toplumsal birimlerin fiziksel ve toplumsal mekanlarda yer değiştirmeleridir.
Turizmde toplumsal hareketlilik, yeni yerler görmek, tanımak, bilgi edinmek ve serbest zamanı değerlendirerek bu yolla eğlenmek tarzında oluşmaktadır.
7.4. Turizm Ve Coğrafya
Coğrafya bir bölge içinde meydana gelen ve o bölgeyle çok yakın ilişkileri olan turizm hareketlerini dikkate alan bir bilimdir. Coğrafya, turizm olayını durağan bir şekilde ele almamaktadır. Coğrafya açısından, gelecekteki muhtemel gelişmelere göre mekan ve araziye yönelecek talebi de dikkate
Tatil sebebiyle arazi talebinin gittikçe artacağı bilinmekte, bu gelişmeyi hızlandıran belli başlı etkenler arasında nüfus artışı, seyahat yoğunluğu, kısa mesafeli seyahatlerin artması, tatil yörelerinde ikinci ev talebinin çoğalması sayılabilir. (Toskay, 1989:59)
Turizmin dünya üzerindeki yayılışı, turistik bölgeler üzerindeki etkileri, ortaya çıkan turistik yörelerin belirlenmesi ve gruplandırılması, turistik bölgelerdeki arazi kullanımına ilişkin planlamalar yapılması ve doğanın korunmasına yönelik tedbirler alınması, coğrafya biliminin ilgi alanı içinde değerlendirilir.
Coğrafya bilimi bir yandan turizmi ve etkilerini tespit ve yönlendirme çalışmalarını yaparken, diğer yandan da turizm, yeryüzünün coğrafi özelliklerinin farklılıkları nedeniyle bazı bölgelerde yoğunlaşmasına neden olmaktadır. Bu açıdan turizm ve coğrafya arasında karşılıklı bir ilişki ve etkileşim bulunmaktadır.
7.5. Turizm Ve Psikoloji, Hukuk, Siyaset Bilimi
Turizm olayı kişilerin seyahat etmesi üzerine kurulmuş bir bilim dalıdır. Bu nedenle turizm olayında kişileri seyahate yönlendirecek psikolojik etkenler üzerinde önemle durulmaktadır. Turizmde kişileri seyahate yönlendiren psikolojik etkenlerin yanında, seyahat sırasında ve sonrasındaki düşünce ve imajlarını etkileme de oldukça önemlidir.
Turizm olayı seyahat eden insanların birbirleriyle, yerli halkla, turizm olayına katkıda bulunan kurum ve kuruluşlarla ilişkili olduğundan, bu faaliyetin her kesitinde hukuki bir takım düzenlemelere gidilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu durum turizm faaliyetine doğrudan veya dolaylı katılan herkes için hak ve sorumluluklar zincirini beraberinde getirmektedir.
Ayrıca turizm hareketleri dolayısıyla her yıl milyonlarca insan yer değiştirmekte, ulusal ve uluslararası seyahatlere katılmaktadır. Siyaset bilimi hem ulusal politikaların oluşturulmasında, hem de uluslararası stratejilerin tespiti ve uygulanmasında en etkili bilim dalıdır. Turizm ise ulusal ve uluslararası uygulama, politika ve gerginliklerden son derece etkilenecek bir alan olduğundan, siyaset bilimi ile oldukça yakın bir ilişki içerisindedir.
7.6. Turizm Ve Tarih, Arkeoloji
Tarih bilimi, toplumların geçmişindeki olayları, yer ve zaman kavramlarını da kullanarak değerlendirir. Bu bağlamda tarihte yaşamış toplumlar ve uygarlıkları araştırmaya yönelik veriler elde etmeye çalışan arkeoloji bilimi de tarih biliminden ayrı düşünülemez. Bu iki bilim arasında sıkı olduğu kadar, birbirlerinin görüşlerini ispatlamaya yönelik bir nitelikte bulunmaktadır.
Turizmin tarih ile ilişkileri ise iki yönde incelenebilir. Bunlardan birincisi;
turizmin ilk çağlardan beri var olması nedeniyle, tarihi gelişimin önemli bir
inceleme konusu olmasıdır. İkincisi ise; turizmde tarihi ve arkeolojik değerlere ilgi duyan insanların bulunması nedeniyle bir canlılık meydana gelmesidir.
7.7. Turizm Ve Antropoloji
İnsan bilimi anlamına gelen antropoloji, ilkel toplumların kültür ve yaşamlarını inceleyen bir bilim dalıdır. Ancak “antropoloji günümüzde toplumları ele alan bir bilim haline gelmiştir.” (Usta, 1995:16) Toplumların kültür unsurlarından soyutlanması, kültürlerin ise toplum olmadan tek başlarına ele alınması mümkün olamayacağından, kültür ve toplumu bir arada değerlendiren antropoloji bilimi oldukça önemli bir bilim dalı olma konumundadır. Antropoloji sosyal ve kültürel yaşamı incelemesi açısından, turizmin de toplumlar üzerinde sosyal ve kültürel etkilerinin bulunması dolayısıyla, oldukça sıkı bir ilişkisi bulunmaktadır.